1, 2. Bibilia ĩringithanagia rũrĩmĩ na mwaki nĩkĩ?

MŨTHENYA ũmwe mwaka-inĩ wa 1871, nĩ kwoimĩrire mwaki mũtitũ-inĩ ũmwe mwena wa Wisconsin bũrũri-inĩ wa America. Mwaki ũcio watheremire na ihenya ũgĩcina mĩtĩ hakuhĩ bilioni igĩrĩ, na ũkĩũraga andũ makĩria ma 1,200. Gũtirĩ mwaki ũngĩ thĩinĩ wa America ũrĩ woraga andũ aingĩ gũkĩra ũcio. No kũhoteke atĩ mwaki ũcio mũnene ũguo waambĩrĩirio nĩ tũthandĩ twa mwaki kuuma harĩ mĩĩgithi ĩrĩa yahĩtũkagĩra mũtitũ-inĩ ũcio. Ũndũ ũcio ũratũririkania ciugo ici cia Bibilia: “Ta rorai ũrĩa kĩrĩti kĩnene atĩa kĩgwatagio mwaki nĩ kamwaki kanini ma!” (Jak. 3:5) Nĩ kĩĩ gĩatũmire Jakubu oige ũguo?

² Nĩ ataarĩirie makĩria thĩinĩ wa mũhari wa gatandatũ wa rĩandĩko rĩu. “Naruo rũrĩmĩ nĩ mwaki.” Rũrĩmĩ nĩ ruo rũtũhotithagia kwaria. O ta mwaki, rũrĩmĩ no rũkorũo na moimĩrĩro moru mũno. Bibilia yugaga ũũ: “Rũrĩmĩ rũĩ na hinya wa gwathĩrĩra mwene muoyo o na gĩkuũ.” (Thim. 18:21) Hihi ũguo nĩ kuuga atĩ twagĩrĩirũo nĩ gũikara tũkirĩte nĩ ũndũ wa gwĩtigĩra tũtikoige ũndũ ũtagĩrĩire? Aca. Tũtingĩaga kũhũthĩra mwaki atĩ nĩguo ndũgatũcine. Ithenya rĩa ũguo, twagĩrĩirũo nĩ kwĩmenyerera tũkĩũhũthĩra. Kwa ngerekano no tũhũthĩre mwaki kũruga, guota,  na rĩrĩa tũrenda ũtheri. O ũndũ ũmwe na ũguo, tũngĩĩmenyagĩrĩra rĩrĩa tũraria nĩ tũrĩgocithagia Jehova na tũkaguna arĩa angĩ.—Thab. 19:14.

3. Nĩ maũndũ marĩkũ matatũ mangĩtũteithia gwĩkĩra arĩa angĩ hinya rĩrĩa tũraria?

³ O na angĩkorũo twaragia na kanua kana na rũthiomi rwa kwaria na ciĩko, ũhoti wa kwaria nĩ kĩheo kĩa goro mũno kuuma kũrĩ Jehova. Tũngĩhũthĩra ũhoti ũcio atĩa gwĩkĩra arĩa angĩ hinya handũ ha kũmoraga ngoro? (Thoma Jakubu 3:9, 10.) Nĩ tũrabatara kũmenya hĩndĩ ĩrĩa njagĩrĩru ya kwaria, ciugo iria twagĩrĩirũo nĩ kũhũthĩra, na ũrĩa twagĩrĩirũo nĩ kwaria.

4. Heana ngerekano cia kuonania hĩndĩ ĩrĩa njagĩrĩru “ya gũkira ki.”

⁴ Rĩmwe na rĩmwe nĩ wega kwaga kwaria. Bibilia yugaga atĩ nĩ kũrĩ “hĩndĩ ya gũkira ki.” (Koh. 3:7) Gũkira rĩrĩa arĩa angĩ mararia kuonanagia atĩ nĩ tũmatĩĩte. (Ayub. 6:24) Gwĩthema gũtheremia ũndũ wagĩrĩirũo nĩ kũigwo ũrĩ hitho kuonanagia atĩ tũrĩ na ũũgĩ na ũtaũku. (Thim. 20:19) Kwĩgirĩrĩria kwaria rĩrĩa tũrakarĩtio nĩ mũndũ kuonanagia atĩ tũrĩ na ũũgĩ.—Thab. 4:4.

5. Tũngĩonania atĩa atĩ tũrĩ na ngatho nĩ ũndũ wa kĩheo kĩrĩa Ngai atũheete gĩa kwaria?

⁵ Ningĩ Bibilia yugaga atĩ nĩ kũrĩ “hĩndĩ ya kwaria.” (Koh. 3:7) Kwa ngerekano-rĩ, mũrata waku angĩkũhe kĩheo gĩthaka, no kũhoteke ũkĩigage hakuhĩ nawe na ũkonanagia ngatho nĩ ũndũ wa kĩo na njĩra ya gũkĩhũthĩra wega. Twahũthĩra wega kĩheo kĩrĩa Jehova atũheete gĩa kwaria tuonanagia atĩ tũrĩ na ngatho harĩ we. Njĩra imwe iria tũhũthagĩra kĩheo kĩu nacio nĩ kwĩyaria, kwĩra arĩa angĩ ũrĩa tũrenda, kũmomĩrĩria, na kũgooca Ngai. (Thab. 51:15) Tũngĩmenya atĩa hĩndĩ ĩrĩa njagĩrĩru “ya kwaria”?

6. Bibilia yonanagia atĩa bata wa gũthuura hĩndĩ ĩrĩa njagĩrĩru ya kwaria?

⁶ Ciugo iria irĩ thĩinĩ wa Thimo 25:11 nĩ cionanagia bata wa gũthuura hĩndĩ ĩrĩa njagĩrĩru ya kwaria. Rĩandĩko rĩu riugaga ũũ: “Kiugo gĩa kwario o ihinda rĩagĩrĩire, no ta matunda ma thahabu me tũtiti-inĩ kana tũbakũri-inĩ twa betha.” Matunda magemetio na thahabu nĩ mathaka mũno. Ĩndĩ kũmekĩra tũbakũri-inĩ twa betha no gũtũme makorũo marĩ mathaka makĩria. O ũndũ ũmwe na ũcio gũthuura na ũbarĩrĩru hĩndĩ ĩrĩa njagĩrĩru ya kwaria no gũtũme mĩario itũ ĩkorũo ĩrĩ ya kũgucĩrĩria na ĩrĩ na moimĩrĩro mega. Na njĩra ĩrĩkũ?

7, 8. Aira a Jehova bũrũri-inĩ wa Japan maarũmĩrĩire kĩonereria kĩa Jesu atĩa?

⁷ Tũngĩaga gũtaũkĩrũo nĩ hĩndĩ ĩrĩa njagĩrĩru ya kwaria, ciugo citũ no ikorũo itarĩ na ũguni harĩ mũndũ ũrĩa tũrarĩria o na angĩkorũo nĩ acibataire. (Thoma Thimo 15:23.) Kwa ngerekano Machi 2011 nĩ kwagĩire na gĩthingithia na kĩhuhũkanio kĩnene mwena wa irathĩro wa Japan na gĩgĩthũkangia biũ taũni nyingĩ. Andũ makĩria ma 15,000 nĩ maakuire. O na gũtuĩka Aira a Jehova icigo-inĩ icio o nao nĩ maahutĩtio nĩ gĩcanjama kĩu, nĩ maahũthĩrire Bibilia kũũmĩrĩria andũ arĩa maacakayaga. O na kũrĩ ũguo, nĩ maamenyaga atĩ andũ aingĩ a kũu nĩ a ndini ya Buddha na matiũĩ maũndũ maingĩ megiĩ Bibilia, na angĩ matiũĩ ũhoro wa Bibilia o na hanini. Nĩ ũndũ ũcio nĩ maataũkĩirũo atĩ ndũngĩarĩ ũndũ wa ũũgĩ gũthiĩ kũhunjĩria andũ acio ũhoro wa kĩĩrĩgĩrĩro gĩa kũriũka kahinda kanini tu thutha wa kĩhuhũkanio kĩu. Handũ ha ũguo maahũthĩrire kĩheo kĩao gĩa kwaria kũũmĩrĩria na gwĩkĩra andũ acio hinya, na makĩhũthĩra Bibilia gũtaarĩria andũ acio kĩrĩa gĩtũmaga maũndũ ta macio moru makore nginya andũ ega.

⁸ Jesu nĩ aamenyaga hĩndĩ ya gũkira na  hĩndĩ ĩrĩa njagĩrĩru ya kwaria. (Joh. 18:33-37; 19:8-11) Hĩndĩ ĩmwe eerire arutwo ake ũũ: “Nĩndigairie maũndũ maingĩ ma kũmwĩra, no mũtingĩhota kũmetiiria rĩu.” (Joh. 16:12) Aira a Jehova acio a Japan nĩ maarũmĩrĩire kĩonereria kĩu kĩa Jesu. Mĩaka ĩrĩ na nuthu thutha wa kĩhuhũkanio kĩu, nĩ maanyitanĩire harĩ wĩra wa thĩ yothe wa kũheana trakti namba 38 ĩrĩa yarĩ na kĩongo “Hihi Arĩa Makuĩte no Macoke Muoyo?” Ihinda-inĩ rĩu andũ aingĩ nĩ meetĩkĩrire kũũmĩrĩrio nĩ ndũmĩrĩri njega mũno ya kũriũka na aingĩ nĩ meetĩkĩrire kuoya trakti ĩyo. Tondũ andũ makoragwo na ũndũire na mawĩtĩkio matiganĩte ma ndini-rĩ, nĩ tũkũbatara kuonania ũtaũku rĩrĩa tũrathuura hĩndĩ ĩrĩa njagĩrĩru ya kwaria nao.

9. Nĩ mahinda marĩkũ mangĩ tũrabatara gũtaũkĩrũo nĩ hĩndĩ ĩrĩa njagĩrĩru ya kwaria?

⁹ Nĩ kũrĩ mahinda mangĩ tũrabatara gũtaũkĩrũo nĩ hĩndĩ ĩrĩa njagĩrĩru ya kwaria. Kwa ngerekano, mũndũ no arie ciugo cia gũtũturia o na arĩ na muoroto mwega. No ũkorũo ũrĩ ũndũ wa ũũgĩ kwamba gwĩciria mbere ya gũcokia nĩguo tũmenye kana kũna oima na muoroto mũru. Angĩkorũo no mũhaka tũmũcokerie, ndũngĩkorũo ũrĩ ũndũ wa ũũgĩ gwĩka ũguo hĩndĩ ĩrĩa tũrakarĩte tondũ no tũmwarĩrie ũũru. (Thoma Thimo 15:28.) Ningĩ, nĩ tũkũbatara gũkorũo na ũtaũku rĩrĩa tũrahunjĩria andũ a famĩlĩ citũ arĩa matarĩ Aira a Jehova. No twende kuona magĩtungatĩra Jehova, ĩndĩ nĩ tũrabatara gũkorũo na wetereri na ũtaũku. Kũhũthĩra ciugo iria ciagĩrĩire ihinda rĩrĩa rĩagĩrĩire no kũhutie ngoro ciao.

10. (a) Twagĩrĩirũo gũthuura ciugo iria ciagĩrĩire nĩkĩ? (b) Heana ngerekano ya ciugo njũru.

¹⁰ Ciugo citũ no cituurithie andũ arĩa angĩ kana cimahoorerie. (Thoma Thimo 12:18.) Thĩinĩ wa thĩ ĩno ya Shaitani andũ aingĩ nĩ mamenyerete kũhũthĩra ciugo cia gũtuurithia arĩa angĩ. Maũndũ marĩa marĩ kuo ma gwĩkenia matũmaga andũ ‘manoore nĩmĩ ciao ta hiũ cia njora na maikie ciugo irĩ na ũrũrũ ta wa mĩguĩ.’ (Thab. 64:3) Mũkristiano nĩ agĩrĩirũo nĩ gwĩthema biũ mĩerekera ta ĩyo. Ngerekano ĩmwe ya ‘ciugo irĩ na ũrũrũ’ nĩ itherũ ihunyũku, na ciugo cia gũtemana iria ikoragwo irongoreirio kũhũthia kana kũnyũrũria andũ arĩa angĩ. Kaingĩ andũ mahũthagĩra itherũ ihunyũku makĩenda kũrehe mathekania, no itherũ ta rĩu no rĩgarũrũke rĩtuĩke rĩa gũconorithia mũndũ kana kũmũtuurithia. Itherũ ihunyũku nĩ mũthemba ũmwe wa “irumi” ũrĩa Akristiano magĩrĩirũo nĩ ‘kweherera.’ O na gũtuĩka mathekania no mekĩre ndeereti cama-rĩ, nĩ tũkũbatara gwĩthema kũgũa mũtego-inĩ wa kũrehe mathekania na njĩra ya kũhũthĩra ciugo njũru, itherũ ihunyũku rĩa gũtuuria kana kũhũthia andũ arĩa angĩ. Bibilia ĩtũtaaraga ũũ: “Tigagai kwaria ciugo njũru na tũnua twanyu; kaba mwaragie ciugo iria ciagĩrĩire cia kũguna andũ hĩndĩ ĩrĩa mabataire, nĩguo itũme arĩa maciiguaga magĩage na Wega wa Ngai.”—Ef. 4:29, 31.

11. Gũthuura ciugo iria ciagĩrĩire kũhutanĩtie atĩa na ngoro?

¹¹ Jesu oigire atĩ “kanua kaaragia maũndũ marĩa maiyũire ngoro.” (Mat. 12:34) Nĩ ũndũ ũcio, gũthuura ciugo iria ciagĩrĩire kwambagĩrĩria ngoro-inĩ. Kaingĩ ciugo ciitũ nĩ cionanagia ũrĩa tuonaga andũ arĩa angĩ. Angĩkorũo nĩ tũmarũmbũyagia na nĩ tũmendete nĩ tũrĩthuuraga ciugo iria ciagĩrĩire tũkĩaria nao. Tũrĩmaaragĩria na njĩra ya kũmekĩra ngoro.

12. Nĩ kĩĩ kĩngĩ kĩngĩtũteithia kũmenya ciugo iria twagĩrĩirũo nĩ kũhũthĩra?

¹² Gũthuura ciugo iria ciagĩrĩire ningĩ nĩ gũkonainie na meciria maitũ. O na gũtuĩka  Mũthamaki Suleimani aarĩ mũũgĩ “nĩecũranagia, na agatuĩria maũndũ” nĩguo ‘acarie ndeto iria ingĩkenia andũ, na iria ciandĩkĩtwo irũngĩrĩirie, o cio ndeto cia ũhoro-wa-ma.’ (Koh. 12:9, 10) Nĩ kĩĩ kĩngĩtũteithia kũmenya ciugo iria twagĩrĩirũo nĩ kũhũthĩra? Bibilia o hamwe na mabuku ma ngombo ĩrĩa ĩĩhokekete no matũteithie kuona ciugo iria tũrĩhũthagĩra. Geragia gũtuĩria ũrĩa ciugo iria ũtarataũkĩrũo nĩcio ciugĩte. Makĩria ma ũguo hũthagĩra ciugo na njĩra ĩkũguna arĩa angĩ. Ningĩ no tũmenye kwaria na njĩra ĩkũguna andũ arĩa angĩ tũngĩĩruta kuumana na kĩonereria kĩa Jesu. Jesu nĩ aamenyaga ciugo iria ekũhũthĩra tondũ Jehova nĩ aamũrutĩte ‘ũrĩa angĩteithia na ciugo ciake mũndũ ũrĩa ũnogete.’ (Isa. 50:4) Kwamba gwĩcũrania mbere ya kwaria no gũtũteithie kũmenya ciugo iria tũkũhũthĩra. (Jak. 1:19) Nĩ wega kwamba kwĩyũria ũũ: ‘Hihi ũrĩa ndĩrenda kuuga nĩ ũgũtaũkĩra mũndũ ũrĩa ndĩrarĩria? Ciugo ciakwa ikũmũhutia atĩa?’

13. Kwaria na njĩra andũ megũtaũkĩrũo nĩyo nĩ kwa bata nĩkĩ?

¹³ Hĩndĩ ya Isiraeli tũrumbeta nĩ twahũthagĩrũo kũmenyithia andũ maũndũ matiganĩte. Rĩmwe nĩ twahuhagwo nĩguo andũ macokanĩrĩre hamwe. Narĩo rĩrĩa rĩngĩ tũkahuhwo nĩguo thigari itharĩkĩre thũ. Bibilia nĩ ĩhũthagĩra mũgambo wa karumbeta kuonania bata wa kwaria ciugo igũtaũkĩra andũ na njĩra hũthũ. Karumbeta kangĩarutire mũgambo ũtaramenyeka gĩtũmi kĩaguo, thigari nĩ cingĩaingĩrire ũgwati-inĩ wa gũtharĩkĩrũo nĩ thũ. O ũndũ ũmwe na ũcio, tũngĩhũthĩra ciugo itegũtaũkĩra andũ wega no tũmatukanie kana tũmatongorie na njĩra ĩrĩa ĩtagĩrĩire. O na gũtuĩka wendi witũ nĩ kwarĩria andũ na njĩra megũtaũkĩrũo nĩyo, nĩ wega ningĩ kwĩmenyerera kũmaarĩria ũũru kana na njĩra ĩtarĩ ya gĩtĩo.—Thoma 1 Akorintho 14:8, 9.

14. Heana ngerekano ya ũrĩa Jesu aahũthagĩra ciugo hũthũ igũtaũkĩra andũ wega.

¹⁴ Jesu nĩ atũigĩire kĩonereria kĩega mũno harĩ gũthuura ciugo iria ciagĩrĩire. Ta wĩcirie ũhoro wa mĩario yake ĩrĩa ĩkoragwo thĩinĩ wa Mathayo 5 nginya 7. Thĩinĩ wa mĩario ĩyo, Jesu ndaahũthĩrire ciugo nditũ na itarĩ na kũrĩa irĩ atĩ nĩguo agegie athikĩrĩria ake. Ningĩ ndaahũthagĩra ciugo igũtuuria andũ. Ithenya rĩa ũguo, aahũthagĩra ciugo hũthũ na iria andũ megũtaũkĩrũo nĩcio nĩguo ahutie ngoro ciao. Kwa ngerekano, nĩguo ateithie andũ matige gũtangĩkaga nĩ ũndũ wa irio aagwetire ũrĩa Jehova aheaga nyoni irio. Agĩcoka akĩringithania athikĩrĩria ake na nyoni, akĩũria ũũ: “Githĩ inyuĩ mũtikĩrĩ bata mũnene kũrĩ icio?” (Mat. 6:26) Na githĩ icio ti ciugo hũthũ na irahutia ngoro mũno!

15. Twagĩrĩirũo kwarĩria andũ na njĩra njega nĩkĩ?

¹⁵ Njĩra ĩrĩa tũhũthagĩra tũkĩaria na andũ nĩ ya bata mũno. Rĩrĩa Jesu aaragĩria andũ thunagogi-inĩ Nazarethi ‘nĩ maagegire nĩ ũndũ wa ciugo iria horo cioimaga kanua gake.’ (Luk. 4:22) Tũngĩarĩria andũ na ciugo njega, no mende gũtũthikĩrĩria na metĩkĩre ũrĩa tũroiga. (Thim. 25:15) No twĩgerekanie na njĩra ya Jesu ya kwaria tũngĩkorũo tũrĩ atugi, tũrĩ na gĩtĩo, na tũkĩrũmbũyia andũ arĩa angĩ. Nĩ ũndũ wa kuona ũrĩa kĩrĩndĩ kĩerutanĩirie kũmũthikĩrĩria, Jesu nĩ aatindĩkirũo nĩ tha ‘agĩkĩruta mohoro maingĩ.’ (Mar. 6:34) O na rĩrĩa andũ maamũrumaga, Jesu ndaigana kũmaruma.—1 Pet. 2:23.

16, 17. (a) Tũngĩĩgerekania na Jesu atĩa rĩrĩa tũraria na mũndũ wa famĩlĩ kana mũrata thĩinĩ wa kĩũngano? (Rora mbica kĩambĩrĩria-inĩ gĩa gĩcunjĩ gĩkĩ.) (b) Heana ngerekano ya kuonania ũguni wa kũhũthĩra ciugo njega.

¹⁶ Kwaria na ũhooreri na ũtaũku no ũkorũo ũtarĩ ũndũ mũhũthũ makĩria rĩrĩa  tũraria na mũndũ tũmenyeranĩte mũno ta mũndũ wa famĩlĩ kana mũrata thĩinĩ wa kĩũngano. Twahota kuona ta arĩ ũndũ mwagĩrĩru kwarĩria mũndũ ta ũcio tũtarĩ na ũtaũku. Tondũ Jesu aarĩ na ũrata wa hakuhĩ na arutwo ake-rĩ, hihi nĩ aamaragĩria atarĩ na ũtaũku? Aca! Rĩrĩa amwe ao maakararanirie nũ mũnene kũrĩ arĩa angĩ, Jesu aamarũngire na ũhooreri akĩhũthĩra ngerekano ya kaana. (Mar. 9:33-37) Athuri a kĩũngano no megerekanie na Jesu harĩ kũhe arĩa angĩ ũtaaro na ‘ngoro ya ũhooreri.’—Gal. 6:1.

¹⁷ O na mũndũ angiuga ũndũ ũtũrakarie, kũmũcokeria na njĩra njega no gũkorũo na moimĩrĩro mega. (Thim. 15:1) Kwa ngerekano nĩ kũrĩ hĩndĩ kamwana kamwe ka mwarĩ wa Ithe witũ ũmwe ũtarĩ mũhiku kaarĩ na mĩthiĩre mĩũru o na gũtuĩka nĩ geetuaga kega. Mwarĩ wa Ithe witũ ũmwe atarĩ na ũũru eerire nyina wa kamwana kau ũũ: “Nĩ ũnanĩtie mwana ũcio waku mũno.” Mwarĩ wa Ithe witũ ũcio aambire gwĩcũrania agĩcoka akĩmũcokeria ũũ: “Nĩ ma mwana wakwa ndarĩ na mĩthiĩre mĩega ĩndĩ no ndĩrageria kũmũteithia. Thutha wa Hari–Magedoni nĩrĩo tũkamenya wega.” Nĩ ũndũ wa gũcokeria mwarĩ wa Ithe witũ ũcio na njĩra ya ũhooreri, aarĩ a Ithe witũ acio maathire o na mbere gũkorũo marĩ arata, na ũndũ ũcio ũgĩteithia kamwana kau tondũ nĩ kaiguire ndeereti ĩyo. Nĩ kaamenyire atĩ nyina ndanogetio nĩ gũgateithia. Ũndũ ũcio nĩ watũmire gatigane na arata oru, gakĩbatithio, na thutha-inĩ gagĩtwo gagatungate Betheli. O na angĩkorũo tũraria na aarĩ na ariũ a Ithe witũ, andũ a famĩlĩ ciitũ, kana andũ tũtoĩ, hingo ciothe twagĩrĩirũo kũhũthagĩra ciugo ‘irĩ na wega wa Ngai, ta ciĩkĩrĩtwo cumbĩ.’—Kol. 4:6.

18. Kũrũmĩrĩra kĩonereria kĩa Jesu kũrĩtũteithagia atĩa kũhũthĩra rũrĩmĩ rwitũ wega?

¹⁸ Hatarĩ nganja ũhoti wa kwĩyaria nĩ kĩheo kuuma kũrĩ Jehova. Rekei tũrũmagĩrĩre kĩonereria kĩa Jesu na njĩra ya gũthuura hĩndĩ ĩrĩa njagĩrĩru ya kwaria, ciugo iria twagĩrĩirũo nĩ kũhũthĩra, na twĩrutanagĩrie kwaria na njĩra njega. Tweka ũguo nĩ tũrĩhũthagĩra rũrĩmĩ rwitũ gwaka arĩa angĩ na gũkenia Jehova.