Jehova Ngai nĩ Aranagĩria na Ithuĩ
“Wee, ta igua, nĩguo ngĩarie.”
NYĨMBO: 113, 114
1-3. (a) Nĩ na njĩra ĩrĩkũ rũthiomi rwa Ngai na njĩra ciake cia kwaranĩria nĩ cia igũrũ gũkĩra cia andũ? (b) Nĩ maũndũ marĩkũ tũkwarĩrĩria gĩcunjĩ-inĩ gĩkĩ?
JEHOVA nĩ ombire araika na agĩcoka akĩũmba andũ nĩguo makenagĩre ũtũũro hamwe nake. (Thab. 36:9; 1 Tim. 1:11) Aambire kũũmba Jesu ũrĩa mũtũmwo Johana etaga “Ũhoro.” (Joh. 1:1; Kũg. 3:14) Jehova Ngai nĩ ooimĩranagia ngoro na Mũriũ ũcio wake wa irigithathi. (Joh. 1:
2 Jehova nĩ oĩ maũndũ mothe megiĩ araika na andũ bilioni nyingĩ arĩa ombire. Nĩ ahotaga gũthikĩrĩria mahoya ma andũ milioni nyingĩ ihinda-inĩ rĩmwe, ona angĩkorũo maramũhoya na thiomi itiganĩte. Ihinda-inĩ o rĩu arathikĩrĩria mahoya macio nĩ ahotaga kwaranĩria na araika na kũmahe ũtongoria. Ahotaga kũhingia maũndũ macio mothe tondũ meciria make, rũthiomi rwake, na njĩra ciake cia kwaranĩria nĩ cia igũrũ mũno gũkĩra cia andũ. (Thoma Isaia 55:
3 Rekei rĩu twarĩrĩrie ũrĩa kuuma o tene Jehova akoretwo akĩarĩria andũ ake na njĩra hũthũ megũtaũkĩrũo wega. Ningĩ nĩ tũkuona ũrĩa acenjagia njĩra yake ya kwarĩria andũ kũringana na mabataro na maũndũ marĩa marĩ kuo ihinda-inĩ rĩna.
ŨRĨA NGAI ARANAGĨRIA NA ANDŨ
4. (a) Jehova aarĩirie Musa, Samueli, na Daudi na rũthiomi rũrĩkũ? (b) Nĩ ũhoro ũrĩkũ ũkoragwo thĩinĩ wa Bibilia?
4 Jehova aahũthĩrire rũthiomi rwa andũ rĩrĩa aaragĩria Adamu mũgũnda-inĩ wa Edeni. No kũhoteke aamwaragĩria na rũthiomi rwa Kĩĩhibirania kĩrĩa kĩahũthagĩrũo hĩndĩ ĩyo. Thutha ũcio Jehova nĩ aaranĩirie na andũ ta Musa, Samueli, na Daudi arĩa maaragia rũthiomi rwa Kĩĩhibirania, akĩmera maũndũ marĩa mekwandĩka thĩinĩ wa Bibilia nao makĩandĩka na ciugo na mwandĩkĩre wao. Makĩria ma kwandĩka maũndũ marĩa meeragwo ĩmwe kwa ĩmwe nĩ Ngai, nĩ maandĩkire ũrĩa Ngai aatwaranaga na andũ ake. Kwa ngerekano, Bibilia nĩ yonanagia ũrĩa andũ a Ngai maakoragwo na wĩtĩkio na wendo harĩ we na ningĩ ĩkonania mawathe mao na mehia marĩa meekire. Ũhoro ũcio wothe nĩ wa bata mũno harĩ ithuĩ ũmũthĩ.
5. Hihi Jehova nĩ aanyitĩrĩire atĩ no mũhaka andũ ake maaragie Kĩĩhibirania? Taarĩria.
5 Rĩrĩa maũndũ maacenjirie, Jehova ndaathire na mbere kwarĩria andũ na rũthiomi rwa Kĩĩhibirania rwiki. Rĩrĩa Aisiraeli moimire ithamĩrio Babuloni, amwe ao nĩ maamenyerete kũhũthĩra rũthiomi rwa Kĩaramu ũtũũro-inĩ wao wa o mũthenya. No kũhoteke nĩkĩo Jehova aatongoririe Danieli, Jeremia, na Ezara maandĩke icunjĩ imwe cia Bibilia na rũthiomi rwa Kĩaramu.
6. Nĩ kĩĩ gĩatũmire Maandĩko ma Kĩĩhibirania mataũrũo na Kĩngiriki?
6 Thutha ũcio, Aleksanda Ũrĩa Mũnene nĩ aambĩrĩirie gwatha gĩcunjĩ kĩrĩa kĩnene gĩa thĩ na nĩ ũndũ ũcio rũthiomi rwa Kĩngiriki rũrĩa rwetagwo Koine rũkĩambĩrĩria kũhũthĩrũo mũno kũndũ kũingĩ thĩinĩ wa thĩ. Ayahudi aingĩ nĩ maambĩrĩirie kwaria rũthiomi rũu na ũndũ ũcio ũgĩtũma Maandĩko ma Kĩĩhibirania mataũrũo na rũthiomi rwa Kĩngiriki. Maandĩko macio marĩa gũtuĩkaga maataũrirũo nĩ ataũri 72, metagwo Septuagint. Maandĩko macio nĩmo ma mbere gũtaũrũo thĩinĩ wa Bibilia na nĩ ma bata mũno. * Amwe a ataũri acio maataũrire Maandĩko ma Kĩĩhibirania kiugo gwa kiugo nao arĩa angĩ magĩtaũra rĩĩciria. Ona kũrĩ ũguo, Ayahudi arĩa maaragia rũthiomi rwa Kĩngiriki o hamwe na Akristiano nĩ meetĩkĩtie atĩ Septuagint nĩ Kiugo kĩa Ngai.
7. Jesu aahũthagĩra rũthiomi rũrĩkũ kũruta arutwo ake?
7 Rĩrĩa Jesu aarĩ gũkũ thĩ, no kũhoteke aaragia na akarutana na rũthiomi rwa Kĩĩhibirania. (Joh. 19:20; 20:16; Atũm. 26:14) Ningĩ no kũhoteke nĩ aahũthagĩra ciugo imwe cia Kĩaramu tondũ nĩ kĩahũthĩkaga mũno mahinda-inĩ macio. Ningĩ nĩ oĩ Kĩĩhibirania kĩrĩa kĩaaragio nĩ Musa na anabii tondũ maandĩko mao nĩ maathomagwo thunagogi-inĩ o kiumia o kiumia. (Luk. 4:
8, 9. Nĩ kĩĩ gĩatũmaga Akristiano aingĩ marie Kĩngiriki, na ũndũ ũcio ũtũrutaga atĩa ũhoro wĩgiĩ Jehova?
8 Arũmĩrĩri a mbere a Jesu maaragia Kĩĩhibirania, ĩndĩ thutha wa gĩkuũ gĩake arutwo ake nĩ maaririe thiomi ingĩ. (Thoma Atũmwo 6:1.) Nĩ ũndũ wa ũhoro ũrĩa mwega gũtherema kũndũ kũingĩ, Akristiano aingĩ maaragia Kĩngiriki handũ ha Kĩĩhibirania. * Na nĩ ũndũ ũcio Injiri ya Mathayo, Mariko, Luka, na Johana, ciandĩkirũo na Kĩngiriki. Ningĩ marũa marĩa maandĩkirũo nĩ mũtũmwo Paulo o hamwe na mabuku mangĩ thĩinĩ wa Bibilia maandĩkirũo na Kĩngiriki.
9 Arĩa maandĩkaga Maandĩko ma Kĩngiriki ma Gĩkristiano nĩ maagwetaga maũndũ mamwe kuuma thĩinĩ wa Maandĩko ma Kĩĩhibirania, na kaingĩ meekaga ũguo kuuma thĩinĩ wa Septuagint. Ona gũtuĩka maũndũ macio maarutaga thĩinĩ wa Septuagint rĩmwe na rĩmwe nĩ maakoragwo na ngũrani hanini na ũrĩa maandĩkĩtwo na rũthiomi rwa Kĩĩhibirania, maũndũ macio nĩ maatuĩkire gĩcunjĩ kĩa Maandĩko marĩa matongoretio na roho wa Ngai. Nĩ ũndũ ũcio wĩra ũcio wa ataũri matarĩ akinyanĩru ũgĩtuĩka gĩcunjĩ gĩa Kiugo kĩa Ngai. Ũndũ ũcio ũtũrutaga atĩ gũtirĩ rũthiomi kana ũndũire ũmwe Ngai onaga ũrĩ wa bata gũkĩra ũrĩa ũngĩ.
10. Tũreruta atĩa kuumana na ũrĩa Jehova aragĩria andũ?
10 Jehova aragĩria andũ kũringana na mabataro na maũndũ marĩa marĩ ho ihinda-inĩ rĩna. Nderĩgagĩrĩra twĩrute rũthiomi rũna atĩ nĩguo tũhote kwĩruta ũhoro wake kana wa mĩoroto yake. (Thoma Zekaria 8:23; Kũguũrĩrio 7:
NDŨMĨRĨRI YA NGAI NDĨCENJAGIA
11. Ona gũtuĩka andũ maragia thiomi itiganĩte-rĩ, nĩkĩ ũndũ ũcio ndũgiragĩrĩria Jehova kwaranĩria nao?
11 Ona gũtuĩka andũ maragia thiomi itiganĩte, ũndũ ũcio ndũgiragĩrĩria Jehova kwaranĩria nao. Tũmenyaga ũguo atĩa? Kwa ngerekano, Bibilia ĩkoragwo na ciugo itarĩ nyingĩ iria Jesu aaririe na rũthiomi rũrĩa rwahũthagĩrũo hĩndĩ ĩyo. (Mat. 27:46; Mar. 5:41; 7:34; 14:36) Ona kũrĩ ũguo Jehova aatigĩrĩire atĩ ũhoro ũrĩa Jesu aaririe nĩ wandĩkwo na wataũrũo na Kĩngiriki na thutha ũcio ũgĩtaũrũo na thiomi ingĩ. Ningĩ tondũ Kiugo kĩa Ngai nĩ gĩathiire gĩgĩkobagio nĩ Ayahudi na Akristiano, gĩtiigana gũcenjia. Kobĩ icio nĩ ciacokire igĩtaũrũo na thiomi ingĩ nyingĩ. Kĩndũ mĩaka 400 thutha wa Kristo, mũndũ ũmwe wetagwo John Chrysostom oigire atĩ gũkinyĩria hĩndĩ yake morutani ma Jesu nĩ maataũrĩtwo na thiomi cia Suriata, Misiri, India, Perisia, Ethiopia, na thiomi ingĩ nyingĩ.
12. Bibilia ĩkoretwo ĩgĩũkĩrĩrũo na njĩra ĩrĩkũ?
12 Kuuma o tene Bibilia nĩ ĩkoretwo ĩgĩũkĩrĩrũo mũno. Nao arĩa maamĩtaũraga na makamĩtheremia nĩ maanyaririrũo mũno. Kĩndũ mĩaka 300 thutha wa Jesu gũciarũo, Mũnene ũmwe wa Roma wetagwo Diocletian nĩ aathanire atĩ Bibilia ciothe iria ciarĩ kuo hĩndĩ ĩyo ithũkangio. Kĩndũ mĩaka 1,200 thutha ũcio William Tyndale nĩ aambĩrĩirie gũtaũra Bibilia na Gĩthũngũ kuuma Kĩĩhibirania na Kĩngiriki. Oigire atĩ Ngai angĩmũhotithia gũikara mĩaka mĩingĩ angĩtigĩrĩra atĩ nginya kahĩĩ ga gĩcagi-inĩ nĩ kamenya Bibilia wega gũkĩra mũtongoria wa kanitha. Nĩguo Tyndale ahote gũtaũra na gũcaba Bibilia nĩ oimire England akĩũrĩra Europe. Ona gũtuĩka atongoria a ndini nĩ maageririe mũno gũcina Bibilia iria ciothe mangĩonire, Bibilia ĩrĩa yataũrĩtwo nĩ Tyndale nĩ yatheremire na gĩkĩro kĩnene. Macũngĩrĩro-inĩ Tyndale nĩ akunyanĩirũo, agĩitwo na agĩcinwo ohereirũo mũtĩ-inĩ, ĩndĩ matiahotire kũnina Bibilia ĩrĩa aataũrĩte. Bibilia ĩyo nĩ yahũthĩrirũo mũno rĩrĩa Bibilia ya King James version yaharagĩrio.
13. Gũthuthuria mabuku ma Bibilia marĩa maandĩkirũo kĩambĩrĩria-inĩ kuonanĩtie atĩa?
13 Bibilia imwe iria irĩ kuo cia tene nĩ ikoragwo na ngũrani hanini, na tũmahĩtia tũnini. Ona kũrĩ ũguo, arĩa mathuthuragia maũndũ ma Bibilia nĩ maathomire na ũbacĩrĩru mabuku ma Bibilia marĩa maandĩkirũo kĩambĩrĩria-inĩ na makĩmaringithania na Bibilia iria ciataũrirũo tene. Thutha wa kũringithania nĩ moonire atĩ no mĩhari mĩnini tu yarĩ na ngũrani hanini. Ona kũrĩ ũguo ndũmĩrĩri ĩrĩa ĩrĩ thĩinĩ wa Bibilia ndĩcenjetie. Gũthuthuria mabuku macio ma Bibilia marĩa maandĩkirũo kĩambĩrĩria-inĩ nĩ gũteithĩtie arutwo a Bibilia gũkorũo na ma atĩ ũhoro ũrĩa ũrĩ thĩinĩ wa Bibilia nĩ ũrĩa wandĩkithirio nĩ Jehova.
14. Bibilia ĩtheremete na gĩkĩro kĩrĩkũ ũmũthĩ?
14 Ona Bibilia ĩgĩũkagĩrĩrũo na njĩra nene ũguo, Jehova atigĩrĩire atĩ nĩrĩo ibuku rĩrĩa rĩtaũrĩtwo na gĩkĩro kĩnene gũkĩra mabuku marĩa mangĩ mothe. Ona gũtuĩka mahinda-inĩ maya andũ aingĩ matirĩ na wĩtĩkio harĩ Ngai, Bibilia noyo ibuku rĩrĩa rĩratherema na gĩkĩro kĩnene na no yoneke na thiomi makĩria ma 2,800. Gũtirĩ ibuku rĩngĩ rĩngĩkuhĩrĩria Bibilia harĩ gũtherema na gũkinyĩra andũ kũndũ guothe. Ma nĩ atĩ ti ũndũ mũhũthũ gũtaũkĩrũo nĩ Bibilia imwe iria itaũrĩtwo, na ingĩ irĩ na mahĩtia. Ona kũrĩ ũguo hakuhĩ Bibilia icio ciothe no iteithie mũndũ erute ndũmĩrĩri ya mũthingi ya Bibilia ĩrĩa arĩ yo kĩĩrĩgĩrĩro na ũhonokio.
NĨ KWABATARANAGIA BIBILIA ĨGŨTAŨKĨRA ANDŨ WEGA
15. (a) Gũkoretwo na ũgarũrũku ũrĩkũ harĩ ũhũthĩri wa thiomi? (b) Nĩ kĩĩ gĩtũmaga rũthiomi rwa Gĩthũngũ rwagĩrĩre harĩ kũhaarĩria irio cia kĩĩroho?
15 Mwaka wa 1919, gĩkundi kĩnini kĩa Arutwo a Bibilia nĩ kĩamũrirũo gĩgĩtuĩka “ngombo ĩrĩa ĩĩhokekete na njũgĩ.” Ihinda-inĩ rĩu ngombo ĩyo yahũthagĩra rũthiomi rwa Gĩthũngũ gũkinyĩria andũ a Jehova ũhoro. (Mat. 24:45) Ĩndĩ mahinda-inĩ maya mabuku maitũ marataũrũo na thiomi makĩria ma 700. O ta ũrĩa rũthiomi rwa Kĩngiriki rwa Koine rwatariĩ hĩndĩ ya tene, ũmũthĩ Gĩthũngũ nĩkĩo kĩhũthagĩrũo mũno maũndũ-inĩ ma biacara na gĩthomo na nĩ kĩũĩkaine kũndũ kũingĩ. Nĩ ũndũ ũcio mabuku maitũ mambaga kwandĩkwo na Gĩthũngũ magacoka magataũrũo na thiomi iria ingĩ.
16, 17. (a) Nĩ kĩĩ andũ a Jehova maabataraga? (b) Maahingĩirio bata ũcio atĩa? (c) Mwĩhoko wa Mũrũ wa Ithe Witũ Knorr warĩ ũrĩkũ?
16 Bibilia nĩyo kĩhumo kĩa irio cia kĩĩroho. Kĩambĩrĩria-inĩ andũ a Jehova maahũthagĩra Bibilia ya King James Version ĩrĩa yarĩkire mwaka wa 1611. O na kũrĩ ũguo, Gĩthũngũ kĩrĩa kĩahũthĩrĩtwo thĩinĩ wayo nĩ gĩakinyire handũ gĩkĩhĩtũkwo nĩ mahinda. O na gũtuĩka rĩĩtwa rĩa Ngai rĩoonekaga maita ngiri nyingĩ thĩinĩ wa mabuku marĩa ma tene mũno ma Bibilia, Bibilia-inĩ ĩyo ya King James rĩonekaga maita matare. Ningĩ Bibilia ĩyo yarĩ na mahĩtia maingĩ o hamwe na mĩhari ya kuongererũo ĩrĩa ĩtaarĩ maandĩko-inĩ marĩa ma tene mũno ma Kiugo kĩa Ngai. Bibilia ingĩ iria ciarĩ kuo hĩndĩ ĩyo o nacio ciarĩ na mathĩna o ta macio.
17 Nĩ ũndũ ũcio, nĩ kwabataranagia Bibilia ĩgũtaũkĩra andũ wega ĩtegũte rĩciria rĩrĩa rĩarĩ mabuku-inĩ marĩa ma tene mũno ma Kiugo kĩa Ngai. Nĩ gwathondekirũo Kamĩtĩ ya Ũtaũri wa Bibilia ya New World. Kwa ihinda rĩa mĩaka ikũmi kwambĩrĩria 1950 nginya 1960 ariũ a Ithe witũ arĩa maarĩ thĩinĩ wa kamĩtĩ ĩyo nĩ maarutire icunjĩ ithathatũ cia Bibilia ĩyo. Gĩcunjĩ kĩa mbere kĩarutirũo nĩ Mũrũ wa Ithe Witũ Knorr hĩndĩ ya kĩgomano kĩmwe Agosti 2, 1950. Eerire athikĩrĩria atĩ andũ a Jehova nĩ maabataraga Bibilia ĩrahũthĩra rũthiomi rwa kĩĩrĩu ĩrĩa ĩkũmataũkĩra na njĩra hũthũ ĩtegũte rĩciria rĩrĩa rĩarĩ maandĩko-inĩ marĩa ma tene ma Bibilia. Na ningĩ Bibilia ĩkũmateithia gũthererũo nĩ ũhoro wa ma makĩria. Maabataraga Bibilia hũthũ gũthoma na kũnyita, o ta ũrĩa maandĩko marĩa maandĩkirũo nĩ arutwo a Jesu maatariĩ. Aamerire atĩ nĩ mwĩhoko wake atĩ Bibilia ĩyo nĩ ĩgũteithia andũ milioni nyingĩ mamenye Jehova.
18. Nĩ maũndũ marĩkũ mahotithĩtie Bibilia ĩtaũrũo na ihenya?
18 Mwaka-inĩ wa 1963 nĩ kuonekire biũ atĩ mwĩhoko ũcio nĩ ũngĩahingire rĩrĩa Bibilia ĩyo ya New World Translation of the Christian Greek Scriptures yarutirũo na rũthiomi rwa Kĩdutch, Kĩfaranja, Kĩnjĩrĩmani, Gĩitalian, Kĩportuguese, na Gĩspanish. Mwaka-inĩ wa 1989 Kĩama Kĩrĩa Gĩtongoragia kĩa Aira a Jehova nĩ gĩathondekire rũhonge rwerũ wabici-inĩ nene ya thĩ rwa gũtabania maũndũ ma ũtaũri wa Bibilia. Narĩo mwaka wa 2005, kĩama kĩu nĩ gĩatuire itua atĩ Bibilia ĩyo ĩtaũrũo na thiomi iria ciothe itaũraga ngathĩti ya Mũrangĩri. Moimĩrĩro makoretwo marĩ marĩkũ? Bibilia ya New World Translation rĩu no yoneke na makĩria ma thiomi 130 ĩrĩ yothe kana icunjĩ ciayo.
19. Nĩ ũndũ ũrĩkũ wa mwanya wekĩkire mwaka wa 2013, na gĩcunjĩ kĩrĩa kĩrũmĩrĩire kĩarĩrĩirie maũndũ marĩkũ?
19 Kuuma rĩrĩa Bibilia ya mbere ya Gĩthũngũ ya New World Translation yarutirũo, rũthiomi rwa Gĩthũngũ nĩ rũcenjetie mũno. Nĩ ũndũ ũcio nĩ kuonekire bata wa gũcenjia ciugo imwe nĩguo Bibilia ĩyo ĩtwarane na rũthiomi rwa mahinda maya. Oktomba 5 na 6, 2013, andũ 1,413,676 kuuma mabũrũri 31 nĩ maathikĩrĩirie mũcemanio wa 129 wa o mwaka wa Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania. Othe nĩ maakenire mũno rĩrĩa mũrũ wa Ithe witũ ũmwe wa Kĩama Kĩrĩa Gĩtongoragia aanĩrĩire kũrutwo kwa Bibilia njerũ ya Gĩthũngũ ya New World Translation. Athikĩrĩria aingĩ nĩ maaitire maithori rĩrĩa maamũkĩrire kobĩ ya Bibilia ĩyo njerũ. Rĩrĩa ariũ a Ithe witũ arĩa maarĩ na mĩario maathomaga maandĩko kuuma Bibilia-inĩ ĩyo njerũ athikĩrĩria nĩ moonaga wega atĩ Bibilia ĩyo nĩ hũthũ gũthoma na gũtaũkĩrũo nĩyo. Gĩcunjĩ kĩrĩa kĩrũmĩrĩire nĩ kĩarĩrĩirie maũndũ maingĩ megiĩ Bibilia ĩyo o hamwe na gũtaũrũo kwayo na thiomi ingĩ.
^ kĩb. 6 Septuagint nĩ kuuga “Mĩrongo Mũgwanja.” Gũtuĩkaga atĩ ũtaũri wayo wambĩrĩirie kĩndũ mwaka wa 300 mbere ya Kristo na ũkĩrĩka thutha wa mĩaka 150. Ona ũmũthĩ no yonagwo ĩrĩ ya bata tondũ nĩ ĩteithagia athuthuria gũtaũkĩrũo nĩ ciugo kana mĩhari ĩrĩa mĩritũ ya Kĩĩhibirania.
^ kĩb. 8 Andũ amwe moigaga atĩ Mathayo aandĩkire Injiri yake na Kĩĩhibirania na atĩ no kũhoteke nĩwe wacokire kũmĩtaũra na Kĩngiriki.
^ kĩb. 13 Rora Appendix A3 thĩinĩ wa Bibilia ya New World Translation ya 2013 na broshua Kitabu kwa Ajili ya Watu Wote, kar. 7-9, “Hicho Kitabu Kiliokokaje?”
