1. Nĩ ũndũ ũrĩkũ wa gwĩkĩra ngoro Bibilia yonanĩtie wĩgiĩ Jehova?

HIHI no wende andũ magũtuĩre tondũ wa rangi wa ngothi yaku, ũrĩa ũthiũ waku ũtariĩ, kana ũrĩa mwĩrĩ waku ũigana? Hatarĩ nganja ndũngĩenda. Na githĩ ti ũndũ wa gwĩkĩra ngoro kũmenya atĩ Jehova ndatũtuagĩra kũringana na maũndũ marĩa andũ monaga na maitho? Kwa ngerekano, rĩrĩa Samueli oonire ariũ a Jesii, ndonire kĩrĩa Jehova oonaga harĩ o. Jehova nĩ eerĩte Samueli atĩ mũriũ ũmwe wa Jesii nĩwe ũngĩatuĩkire mũthamaki wa Isiraeli. No hihi nĩ ũrĩkũ ũngĩatuĩkire mũthamaki? Rĩrĩa Samueli oonire Eliabu, ũrĩa warĩ mũriũ wa irigithathi wa Jesii, ooigire ũũ: “Hatarĩ nganja ũrĩa mũitĩrĩrie maguta wa Jehova arũgamĩte haha mbere yake.” Samueli oonaga Eliabu agĩrĩire gũtuĩka mũthamaki. “No Jehova akĩra Samueli atĩrĩ: ‘Ndũkarore ũrĩa aroneka ahaana na ũraihu wake, tondũ nĩ ndĩmũregete.’” Tũreruta atĩa? Jehova aacokire akiuga ũũ: “Mũndũ aroraga kĩrĩa kĩroneka na maitho, no Jehova aroraga ngoro thĩinĩ.”—1 Sam. 16:1, 6, 7.

2. Ta ũrĩa Johana 7:24 yonanĩtie-rĩ, nĩkĩ tũtiagĩrĩirũo gũtuĩra mũndũ kũringana na maũndũ marĩa tũrona na maitho? Heana ngerekano.

² Tondũ tũtirĩ akinyanĩru, ithuothe nĩ twĩkoraga tũgĩtuĩra andũ arĩa angĩ kũringana na maũndũ marĩa monekaga na maitho. (Thoma Johana 7:24.) No maũndũ marĩa monekaga na maitho matingĩtũteithia kũmenya mũndũ wega. Kwa ngerekano, o na ndagĩtarĩ angĩkorũo arĩ na ũũgĩ na ũmenyeru mũingĩ, ndangĩhota kũmenya maũndũ maingĩ megiĩ mũrũaru angĩmũrora tu na maitho. Nĩ agĩrĩire gũthikĩrĩria mũrũaru na kinyi nĩguo amenye maũndũ makĩria megiĩ ndwari yake, mwerekera wake wa meciria, kana ũrĩa araigua ihinda-inĩ rĩu. Ndagĩtarĩ o na no oige mũrũaru ũcio ahũũrũo mbica, nĩguo one ũrĩa mwĩrĩ wake ũtariĩ na thĩinĩ. Ndagĩtarĩ angĩaga gwĩka ũguo, no amũhe ndawa cia mũrimũ ũrĩa ũtarĩ guo. O na ithuĩ tũtingĩtaũkĩrũo biũ nĩ aarĩ na ariũ  a Ithe witũ na njĩra ya kũrora o maũndũ marĩa tũrona na maitho. Nĩ twagĩrĩirũo kwĩrutanĩria gũtaũkĩrũo o nĩ andũ a mũthemba ũrĩkũ. Ũrĩa kũrĩ nĩ atĩ, tũtingĩhota gũthoma ngoro cia andũ, kwoguo gũtirĩ hĩndĩ tũngĩhota gũtaũkĩrũo nĩo wega biũ ta ũrĩa Jehova ataũkagĩrũo nĩo. Ĩndĩ no twĩrutanĩrie ũrĩa wothe tũngĩhota kwĩgerekania na Jehova. Na njĩra ĩrĩkũ?

3. Ũhoro wa Bibilia ũrĩa ũrĩ gĩcunjĩ-inĩ gĩkĩ ũgũtũteithia atĩa kwĩgerekania na Jehova?

³ Jehova arũmbũyanagia atĩa na athathaiya ake? Nĩ amathikagĩrĩria. Nĩ eciragia ũhoro wa maũndũ mao na maũndũ marĩa maragerera. Na nĩ amacayagĩra. Tũkĩarĩrĩria ũrĩa Jehova eekire ũguo harĩ Jona, Elija, Hagari, na Loti, rekei tuone ũrĩa tũngĩĩgerekania nake tũkĩrũmbũyania na aarĩ na ariũ a Ithe witũ.

4. Nĩkĩ no twĩkore tũgĩtuĩra Jona na njĩra ĩrĩa ĩtagĩrĩire?

⁴ Tondũ tũtiũĩ maũndũ mothe megiĩ Jona, no tũhiũhe gũtua atĩ aarĩ mũndũ ũtangĩĩhokeka kana ũtarĩ mwathĩki. Eerirũo nĩ Jehova ĩmwe kwa ĩmwe athiĩ akahunjie ndũmĩrĩri ya ituĩro itũũra-inĩ rĩa Nineve. No handũ ha gwĩka ũguo, Jona aahaicire meri arorete mwena ũngĩ, nĩguo “orĩre Jehova.” (Jona 1:1-3) Korũo nĩwe hihi nĩ ũngĩaheire Jona mweke ũngĩ wa kũhingia wĩra ũcio aahetwo? No kũhoteke ndũngĩamũheire. No Jehova nĩ oonire kwagĩrĩire ahe Jona mweke ũngĩ.—Jona 3:1, 2.

5. Nĩ ũndũ ũrĩkũ ũreruta wĩgiĩ Jona kuumana na ciugo ciake iria irĩ thĩinĩ wa Jona 2:1, 2, 9?

⁵ Ihoya rĩrĩa Jona aahoire nĩ rĩonanirie wega aarĩ mũndũ wa mũthemba ũrĩkũ. (Thoma Jona 2:1, 2, 9.) No kũhoteke Jona nĩ aahoire Jehova maita maingĩ. Ihoya rĩrĩa aahoire arĩ thĩinĩ wa nda ya thamaki nĩ rĩtũteithagia kũmuona na njĩra ĩngĩ handũ ha kuona o ũrĩa aatũmirũo akĩrega gũthiĩ. Ciugo ciake cionanagia atĩ aarĩ mũndũ mwĩnyihia, aarĩ na ngatho, na nĩ aatuĩte itua rĩa gwathĩkĩra Jehova. Nĩkĩo Jehova ataatindanĩire na mahĩtia ma Jona, handũ ha ũguo nĩ aacokirie ihoya rĩake na agĩthiĩ na mbere kũmũhũthĩra arĩ mũnabii.

6. Nĩkĩ nĩ ũndũ wa bata gũthikĩrĩria andũ arĩa angĩ na kinyi?

⁶ Nĩguo tũthikagĩrĩrie andũ arĩa angĩ na kinyi, nĩ tũrabatara gũkoragwo tũrĩ enyihia na tũrĩ na wetereri. Harĩ na itũmi ithatũ cia gũtũma twĩke ũguo. Wa mbere, gwĩka ũguo nĩ kũrĩtũteithagia tũtikahiũhe gũtuĩra andũ. Wa kerĩ, nĩ tũrĩhotaga kũmenya ũrĩa mũrũ kana mwarĩ wa Ithe witũ araigua, tũkamenya mĩoroto yake, na ũndũ ũcio ũgatũteithia kũmũcaĩra. Na wa gatatũ, rĩrĩa twareka mũrũ kana mwarĩ wa Ithe witũ eyarie, no tũmũteithie kwĩmenya. Rĩmwe na rĩmwe mũndũ no age gũtaũkĩrũo wega nĩ ũrĩa araigua,  nginya rĩrĩa arĩtaarĩria mũndũ ũngĩ maũndũ marĩa maramũthĩnia. (Thim. 20:5) Mũthuri ũmwe wa kĩũngano thĩinĩ wa Asia ooigire ũũ: “Nĩ ndirikanaga hĩndĩ ĩmwe ndekire ihĩtia rĩa kwaria itambĩte gũthikĩrĩria. Ndeerire mwarĩ wa Ithe witũ ũmwe atĩ nĩ aabataraga kwagagĩria macokio make hĩndĩ ya mĩcemanio. Thutha ũcio, nĩ ndamenyire atĩ mwarĩ wa Ithe witũ ũcio ndaahotaga gũthoma wega, na nĩguo arute macokio aakoragwo erutanĩirie mũno.” Na githĩ ti ũndũ wa bata harĩ athuri a kĩũngano kwamba “kũigua ũhoro wothe” matanaheana ũtaaro!—Thim. 18:13.

7. Ũreruta atĩa kuumana na ũrĩa Jehova aarũmbũyanirie na Elija?

⁷ Aarĩ na ariũ a Ithe witũ amwe nĩ maiguaga hinya kuuga ũrĩa maraigua nĩ ũndũ wa mũrerere, ũndũire, na ũmũndũ wao. Nĩ atĩa tũngĩka nĩguo ũkorũo ũrĩ ũndũ mũhũthũ harĩ o gũtwĩra maũndũ marĩa marĩ ngoro-inĩ ciao? Ririkana ũrĩa Jehova aarũmbũyanirie na Elija rĩrĩa ooragĩra Jezebeli. Elija nĩ ooire thikũ nyingĩ agĩkeera Ithe witũ wa igũrũ ũrĩa aaiguaga. O na kũrĩ ũguo, Jehova nĩ aamũthikĩrĩirie na kinyi. Thutha ũcio nĩ eekĩrire Elija ngoro na akĩmwĩhokera wĩra wa bata. (1 Ath. 19:1-18) Aarĩ na ariũ a Ithe witũ no moe ihinda mangĩgetĩkĩra gũtwĩra ũrĩa maraigua, no rĩrĩa meka ũguo nĩ matũteithagia kũmenya wega ũrĩa maraigua. Tũngĩĩgerekania na Jehova na njĩra ya gũkorũo na wetereri, mũthia-inĩ nĩ megũtwĩhoka na matwĩre ũrĩa maraigua. Na rĩrĩa metĩkĩra kwaria na ithuĩ, nĩ twagĩrĩirũo gũthikĩrĩria na kinyi.

8. Kũringana na Kĩambĩrĩria 16:7-13, Jehova aateithirie Hagari atĩa?

⁸ Hagari ũrĩa warĩ ndungata ya Sarai, nĩ eekire ũndũ ũtaarĩ wa ũũgĩ thutha wa gũtuĩka mũtumia wa Aburamu. Thutha wa Hagari kũgĩa nda nĩ aambĩrĩirie kũnyũrũria Sarai, tondũ Sarai ndaarĩ na ciana. Maũndũ maathiire na mbere gũthũka nginya Sarai akĩingata Hagari. (Kĩam. 16:4-6) Nĩ ũndũ wa gũkorũo tũtarĩ akinyanĩru, no twĩcirie atĩ Hagari aarĩ mũndũ mũũru na atĩ ũguo eekirũo nĩguo kwagĩrĩire. No Jehova oonaga Hagari na njĩra ĩngĩ. Nĩ aamũtũmĩire mũraika wake. Rĩrĩa mũraika ũcio aathiire kũrĩ Hagari, nĩ aamũteithirie kũrũnga mwĩcirĩrie wake na akĩmũrathima. Hagari nĩ aamenyire atĩ Jehova nĩ aakoretwo akĩmũrora na nĩ aamenyaga maũndũ mothe marĩa aageragĩra. Ũndũ ũcio watũmire Hagari ete Jehova “Ngai wonaga maũndũ, . . . ũcio ũnyonaga.”​—Thoma Kĩambĩrĩria 16:7-13.

9. Nĩ maũndũ marĩkũ Jehova aamenyaga rĩrĩa aarũmbũyanagia na Hagari?

⁹ Nĩ ũndũ ũrĩkũ Jehova oonire harĩ Hagari? Nĩ ooĩ wega mũrerere wake na maũndũ mothe marĩa aageragĩra. (Thim. 15:3) Hagari aarĩ Mũmisiri na aaikaraga mũciĩ wa Ahibirania. Hihi rĩmwe nĩ aaiguaga ta atagĩrĩire gũkorũo arĩ wa mũciĩ ũcio? Hihi nĩ aaiguaga aanyoteire famĩlĩ yao na bũrũri wao? Hagari towe warĩ mũtumia wa Aburamu. Hĩndĩ ĩyo, athuri ehokeku nĩ maahikagia atumia makĩria ma ũmwe. No ũcio tiguo warĩ muoroto wa Jehova kuuma o kĩambĩrĩria. (Mat. 19:4-6) Na kwoguo ũndũ ta ũcio nĩ ũngĩatũmire andũ maiguanĩre ũiru na mamenane thĩinĩ wa famĩlĩ. Jehova nĩ aamenyaga atĩ Hagari nĩ aahĩtĩtie nĩ ũndũ wa kwagĩra Sarai gĩtĩo, no ningĩ nĩ aataũkagĩrũo nĩ ũrĩa Hagari aaiguaga na maũndũ marĩa aageragĩra na kwoguo akĩmũrũmbũiya na njĩra ya wendo.

10. Nĩ atĩa tũngĩhota kũmenya wega aarĩ na ariũ a Ithe witũ?

¹⁰ No twĩgerekanie na Jehova na njĩra ya kwĩrutanĩria gũtaũkĩrũo nĩ aarĩ na ariũ a Ithe witũ. Wĩrutanĩrie kũmamenya wega. Aragia nao mbere na thutha wa mĩcemanio, ũkahunjia hamwe nao, na kũngĩhoteka ũkamanyita ũgeni mũrĩanĩre. Weka ũguo, nĩ ũrĩonaga atĩ mwarĩ wa Ithe witũ ũrĩa wonekaga ta atendete andũ nĩ guoya  akoragwo naguo, mũrũ wa Ithe witũ ũrĩa wĩciragia atĩ nĩ endete indo cia kĩĩmwĩrĩ nĩ mũtaana, kana famĩlĩ ĩrĩa kaingĩ yũkaga mĩcemanio ĩceereirũo ĩkoragwo ĩkĩgerera ũkararia. (Ayub. 6:29) Ũrĩa kũrĩ nĩ atĩ tũtiagĩrĩirũo ‘kũingagĩrĩra maũndũ ma andũ arĩa angĩ.’ (1 Tim. 5:13) O na kũrĩ ũguo, nĩ wega kũmenya maũndũ megiĩ aarĩ na ariũ a Ithe witũ, na maũndũ marĩa maragerera ũtũũro-inĩ. Ũndũ ũcio no ũtũteithie gũtaũkĩrũo nĩo wega makĩria.

11. Nĩkĩ nĩ ũndũ wa bata harĩ athuri a kĩũngano kũmenya aarĩ na ariũ a Ithe witũ wega?

¹¹ Athuri a kĩũngano nĩ marabatara o na makĩria kũmenya aarĩ na ariũ a Ithe witũ kĩũngano-inĩ. Ta wĩcirie ũhoro wa mũrũ wa Ithe witũ wĩtagwo Artur ũrĩa watungataga arĩ mũrori wa mũthiũrũrũko. Arĩ hamwe na mũthuri ũngĩ wa kĩũngano nĩ maaceereire mwarĩ wa Ithe witũ ũmwe wonekaga atekwenda kũnyitanĩra na andũ. Artur ooigire ũũ: “Nĩ twamenyire atĩ mũthuri wake aakuire mĩaka mĩnini thutha wao kũhikania. O na akĩgeragĩra maũndũ maritũ, nĩ aahotire gũteithia airĩtu ake erĩ kwenda Jehova na gũkorũo na hinya kĩĩroho. No hĩndĩ ĩyo maitho make nĩ maambĩrĩirie kũũra na aarĩ na mũrimũ wa gũthuthĩka ngoro (depression). O na kũrĩ ũguo aarĩ o na wendo mũnene harĩ Jehova na wĩtĩkio wake warĩ na hinya. Nĩ tuoonire atĩ harĩ maũndũ maingĩ tũngĩerutire kuumana na kĩonereria kĩega kĩa mwarĩ wa Ithe witũ ũcio.” (Afil. 2:3) Mũrori ũcio wa mũthiũrũrũko eegerekanirie na kĩonereria kĩa Jehova. Jehova nĩ amenyaga ndungata ciake njĩhokeku na maũndũ maritũ marĩa iragerera. (Tham. 3:7) Athuri a kĩũngano arĩa mamenyaga aarĩ na ariũ a Ithe witũ wega nĩ mahotaga kũmateithia.

12. Mwarĩ wa Ithe witũ wĩtagwo Yip Yee aagunĩkire atĩa nĩ ũndũ wa kũmenya wega mwarĩ wa Ithe witũ ũngĩ kĩũngano-inĩ?

¹² Rĩrĩa wataũkĩrũo wega nĩ mũrũ kana mwarĩ wa Ithe witũ ũroneka ta areka maũndũ na njĩra ĩtagĩrĩire, no ũhote kũmũcaĩra. Ta wĩcirie ũhoro wa mwarĩ wa Ithe wĩtagwo Yip Yee ũrĩa ũikaraga Asia. Ooigire ũũ: “Mwarĩ wa Ithe witũ ũmwe kĩũngano-inĩ gitũ aaragia aanĩrĩire mũno. Niĩ ndonaga ũcio ti mũtugo mwega. No rĩrĩa ndahunjirie hamwe nake, nĩ ndamenyire atĩ kũrĩ hĩndĩ aateithagĩrĩria aciari ake kwendia thamaki thoko. Nĩguo agucĩrĩrie agũri, aabataraga kwaria aanĩrĩire.” Yip Yee aacokire akiuga ũũ: “Nĩ nderutire atĩ nĩguo ndaũkĩrũo nĩ aarĩ na ariũ a Ithe witũ, nĩ ndĩrabatara kũmamenya wega.” Nĩ ũrabatara gwĩkĩra kĩyo nĩguo ũmenye aarĩ na ariũ a Ithe witũ wega. Ĩndĩ warũmĩrĩra ũtaaro wa Bibilia wa kũhingũra ngoro yaku biũ, ũgũkorũo ũkĩĩgerekania na Jehova, ũrĩa wendete “andũ a mĩthemba yothe.”—1 Tim. 2:3, 4; 2 Kor. 6:11-13.

13. Kũringana na Kĩambĩrĩria 19:15, 16, araika meekire atĩa rĩrĩa Loti aathiire na mbere kũhindahinda, na meekire ũguo nĩkĩ?

¹³ Ihinda-inĩ rĩmwe rĩa bata ũtũũro-inĩ wake, Loti nĩ aahũthĩrĩirie gwathĩkĩra ũtaaro wa Jehova. Nĩ aaceereirũo nĩ araika erĩ na makĩmwĩra we hamwe na famĩlĩ yake moime itũũra rĩa Sodomu. Nĩkĩ hihi? Mooigire ũũ: “Nĩ tũkũniina kũndũ gũkũ.” (Kĩam. 19:12, 13) Rũcinĩ rũrĩa rwarũmĩrĩire Loti na famĩlĩ yake maarĩ o kwao mũciĩ. Kwoguo araika acio makĩhe Loti mũkaana rĩngĩ, no we “aathiire na mbere kũhindahinda.” No twĩkore tũgĩtua atĩ Loti nĩ aahũthagia maũndũ na ndaarĩ mwathĩki. O na kũrĩ ũguo, Jehova no aathiire na mbere kũgeria kũmũhonokia. “Nĩ ũndũ wa Jehova kũmũcaĩra,” araika acio maanyitire Loti na andũ a famĩlĩ yake moko na makĩmaruta nja ya itũũra rĩu.—Thoma Kĩambĩrĩria 19:15, 16.

14. Hihi nĩ kĩĩ kĩngĩkorũo gĩatũmire Jehova acaĩre Loti?

¹⁴ No kũhoteke harĩ itũmi cigana ũna ciatũmire Jehova acaĩre Loti. No gũkorũo Loti eetigagĩra kuuma gwake mũciĩ tondũ nĩ eetigagĩra andũ arĩa maarĩ nja ya itũũra. Ningĩ kwarĩ na mogwati mangĩ. No kũhoteke Loti nĩ aamenyaga ũhoro wa athamaki erĩ arĩa maagũĩte marima-inĩ ma rami, mũkuru-inĩ warĩ kũu gũkuhĩ. (Kĩam. 14:8-12) Loti no nginya akorũo nĩ eeciragia ũhoro wĩgiĩ mũtumia wake na airĩtu ake. Makĩria ma ũguo, Loti aarĩ mũndũ mũtongu na no kũhoteke aarĩ na nyũmba njega kũu Sodomu. (Kĩam. 13:5, 6) Hatarĩ nganja, maũndũ macio matiabatiĩ gũtũma Loti age gwathĩkĩra uuge wa Jehova o na ihenya. O na kũrĩ ũguo, Jehova ndaatindanĩire na mahĩtia ma Loti, ĩndĩ ooigire atĩ aarĩ “mũndũ warĩ mũthingu.”—2 Pet. 2:7, 8.

15. Handũ ha gũtuĩra mũndũ nĩ ũndũ wa maũndũ marĩa areka-rĩ, twagĩrĩirũo gwĩka atĩa?

¹⁵ Handũ ha gũtuagĩra mũndũ nĩ ũndũ wa maũndũ marĩa areka, wĩrutanagĩrie gũtaũkĩrũo nĩ ũrĩa araigua. Mwarĩ wa Ithe witũ ũmwe wĩtagwo Veronica ũikaraga Rũraya nĩ eerutanĩirie gwĩka ũguo. Ooigire ũũ: “Harĩ mwarĩ wa Ithe witũ ũmwe wonekaga ta arĩ na ngoro njũru hingo ciothe. Ndeendaga kũnyitanĩra na andũ arĩa angĩ. Rĩmwe na rĩmwe nĩ ndeetigagĩra kwaria nake. No ngĩĩra ũũ, ‘Korũo nĩ niĩ haana take-rĩ, na githĩ to nyende gũkorũo  na mũrata?’ Kwoguo ngĩtua itua rĩa kũmũũria ũrĩa aaiguaga. Na akĩambĩrĩria kũhingũrĩra ngoro yake. Rĩu nĩ ndaũkagĩrũo nĩ maũndũ maingĩ mamwĩgiĩ.”

16. Nĩkĩ nĩ twagĩrĩirũo kũhoya Jehova atũteithie gũkorũo tũrĩ acayanĩri?

¹⁶ Jehova nowe tu ũhotaga gũtaũkĩrũo nĩ ithuĩ wega biũ. (Thim. 15:11) Kwoguo mũhoyage agũteithie kuona andũ arĩa angĩ ta ũrĩa we amonaga, na agũteithie kũmenya ũrĩa ũngĩmonia ũcayanĩri. Mahoya nĩ maateithirie mwarĩ wa Ithe witũ ũmwe wĩtagwo Anzhela gũkorũo arĩ mũcayanĩri makĩria. Harĩ mwarĩ wa Ithe witũ ũmwe thĩinĩ wa kĩũngano kĩao warĩ mũritũ kũhiũrania nake. Anzhela ooigire ũũ: “Warĩ ũndũ mũhũthũ kũgũa mũtego-inĩ wa kũruta mwarĩ wa Ithe witũ ũcio mahĩtia na kũmwĩthema. No nĩ ndaahoire Jehova andeithie gũtaũkĩrũo nĩ mwarĩ wa Ithe witũ ũcio.” Hihi Jehova nĩ aacokirie mahoya ma Anzhela? Aacokire akiuga ũũ: “Twathiire kũhunjia hamwe nake na thutha ũcio tũkĩaria ihinda rĩa mathaa maingĩ. Nĩ ndaamũthikĩrĩirie ndĩ na ũcayanĩri. Rĩu nĩ njiguaga ndĩmwendete o na makĩria na nĩ ndĩhaarĩirie kũmũteithia.”

17. Twagĩrĩirũo gũtua itua rĩrĩkũ?

¹⁷ Ndwagĩrĩirũo gũthuura nĩ aarĩ na ariũ a Ithe witũ arĩkũ ũkuonia ũcayanĩri. Othe no makorũo makĩhiũrania na mathĩna o ta Jona, Elija, Hagari, na Loti. Amwe ao no makorũo nĩo mereheire mathĩna macio o ene. Ũhoro wa ma nĩ atĩ ithuothe twanerehera mathĩna hĩndĩ ĩmwe. Nĩkĩo nĩ ũndũ mwagĩrĩru harĩ Jehova gũtwĩra tũkoragwo na wendo ta wa andũ a nyina ũmwe. (1 Pet. 3:8) Twathĩkĩra Jehova nĩ twĩkagĩra hinya ũrũmwe witũ wa aarĩ na ariũ a Ithe witũ a kuuma kũndũ guothe thĩinĩ wa thĩ. Nĩ ũndũ ũcio, rĩrĩa tũrahiũrania na andũ arĩa angĩ rekei tũtue itua rĩa kũmathikagĩrĩria, gũtaũkĩrũo nĩo, na kũmonia ũcayanĩri.