GĨCUNJĨ KĨA WĨRUTI GĨA 4
Ũrĩa Irio Itaarĩ na Maũndũ Maingĩ Ingĩtũruta Wĩgiĩ Jesu
“Ũyũ ũrũgamĩrĩire mwĩrĩ wakwa. . . . Gĩkĩ kĩrũgamĩrĩire ‘thakame yakwa ya kĩrĩkanĩro.’”— MAT. 26:26-28.
RWĨMBO NA. 16 Goocai Jehova nĩ Ũndũ wa Mũrũwe
GĨCUNJĨ-INĨ GĨKĨ *
1-2. (a) Nĩkĩ ti ũndũ wa kũgegania kuona atĩ Jesu aarutanire njĩra hũthũ ya kũririkana gĩkuũ gĩake? (b) Nĩ ngumo irĩkũ cia Jesu tũkwarĩrĩria?
HIHI no ũhote gũtaarĩria maũndũ marĩa mekĩkaga hĩndĩ ya Kĩririkano gĩa gĩkuũ gĩa Kristo kĩa o mwaka? Hatarĩ nganja aingĩ aitũ nĩ tũraririkana maũndũ marĩa mekĩkaga gĩkũngũĩro-inĩ kĩu. Nĩkĩ? Tondũ gĩtikoragwo na maũndũ maingĩ. O na kũrĩ ũguo, gĩkũngũĩro kĩu gĩkoragwo kĩrĩ kĩa bata mũno. Ũndũ ũcio no ũtũme twĩyũrie, ‘Nĩ kĩĩ gĩtũmaga gĩkũngũĩro kĩu gĩtigakorũo na maũndũ maingĩ?’
2 Hĩndĩ ĩrĩa Jesu aahunjagia gũkũ thĩ, aarutanaga ma cia bata na njĩra hũthũ, ũndũ mũndũ angĩhota gũtaũkĩrũo na ihenya. (Mat. 7:28, 29) Na njĩra o ta ĩyo, nĩ aarutanire njĩra hũthũ ĩndĩ ya bata ya kũririkana * gĩkuũ gĩake. Rekei twĩcirie na njĩra ndikĩru ũhoro wĩgiĩ irio icio cia Kĩririkano na maũndũ mamwe marĩa Jesu ooigire na marĩa eekire. Nĩ tũgũtaũkĩrũo makĩria nĩ ũrĩa Jesu aarĩ na wĩnyihia, ũmĩrĩru, na wendo, na twĩrute ũrĩa tũngĩĩgerekania nake o na makĩria.
JESU NĨ MWĨNYIHIA
Mũgate na ndibei itũririkanagia atĩ Jesu aarutire muoyo wake nĩ ũndũ witũ na atĩ rĩu nĩ Mũthamaki kũrĩa igũrũ (Rora kĩbungo gĩa 3-5)
3. Kũringana na Mathayo 26:26-28, nĩ indo irĩkũ Jesu aahũthĩrire kwambĩrĩria Kĩririkano? Na indo icio igĩrĩ cia bata ciarũgamĩrĩire kĩĩ?
3 Jesu aambĩrĩirie Kĩririkano gĩa gĩkuũ gĩake arĩ hamwe na atũmwo ake 11 ehokeku. Ooire indo iria ciatigarĩte makĩrĩanĩra irio cia Pasaka na agĩcihũthĩra kwambĩrĩria kĩririkano kĩu. (Thoma Mathayo 26:26-28.) Aahũthĩrire mũgate ũrĩa ũtaarĩ na ndawa ya kũimbia na ndibei ĩrĩa yarĩ ho. Jesu eerire atũmwo ake atĩ indo icio igĩrĩ cia bata ciarũgamĩrĩire mwĩrĩ wake mũkinyanĩru na thakame yake, iria angĩarutire kahinda kanini thutha ũcio nĩ ũndũ wao. No kũhoteke atũmwo matiagegire mona ũrĩa ũndũ ũcio mwerũ waambĩrĩirio warĩ na maũndũ mahũthũ. Nĩkĩ?
4. Ũtaaro ũrĩa Jesu aaheete Maritha ũratũteithia atĩa gũtaũkĩrũo nĩ kĩrĩa gĩatũmire atigĩrĩre atĩ irio cia Kĩririkano itiarĩ na maũndũ maingĩ?
4 Ta wĩcirie ũndũ ũrĩa wekĩkĩte mĩeri ĩigana ũna mbere ĩyo, mwaka-inĩ wa gatatũ wa ũtungata wa Jesu rĩrĩa aathiĩte mũciĩ wa arata ake a hakuhĩ Lazaro, Maritha, na Mariamu. Jesu ahurũkĩte kũu nĩ aambĩrĩirie kũrutana. O na gũtuĩka Maritha aarĩ kuo, eeheire mĩhang’o mĩingĩ ya kũhaarĩria iruga inene nĩ ũndũ wa mũgeni ũcio wa gĩtĩo. Rĩrĩa Jesu oonire ũguo, nĩ aamũrũngire na njĩra ya wendo akĩmũteithia gũtaũkĩrũo atĩ to mũhaka angĩahaarĩirie iruga inene hingo ciothe. (Luk. 10:40-42) Thutha ũcio, Jesu atigĩtie mathaa manini arute muoyo wake ũrĩ igongona, nĩ aahũthĩrire ũtaaro ũcio wake. Aatigĩrĩire atĩ irio cia Kĩririkano itiarĩ na maũndũ maingĩ. Ũndũ ũcio ũratũruta ũndũ ũrĩkũ wĩgiĩ Jesu?
5. Irio icio itaarĩ na maũndũ maingĩ cionanagia ũndũ ũrĩkũ wĩgiĩ Jesu? Na ũndũ ũcio ũratwarana na Afilipi 2:5-8 na njĩra ĩrĩkũ?
5 Maũndũ marĩa mothe Jesu ooigire na ũrĩa eekire nĩ monanagia atĩ aarĩ mwĩnyihia. Kwoguo ti ũndũ wa magegania kuona atĩ nĩ oonanirie wĩnyihia mũnene ũtukũ wake wa mũico gũkũ thĩ. (Mat. 11:29) Nĩ aamenyaga atĩ aarĩ hakuhĩ kũruta igongona rĩrĩa inene rĩanarutwo nĩ mũndũ na atĩ Jehova nĩ angĩamũriũkirie na amũtũũgĩrie mũno kũrĩa igũrũ. O na kũrĩ ũguo, ndeendire kwĩyonania na njĩra ya kuuga gwĩkagwo gĩkũngũĩro kĩnene nĩ ũndũ wa kũririkana gĩkuũ gĩake. Handũ ha ũguo, eerire arutwo ake mamũririkanage riita rĩmwe o mwaka makĩhũthĩra irio itarĩ na maũndũ maingĩ. (Joh. 13:15; 1 Kor. 11:23-25) Irio icio njagĩrĩru itaarĩ na maũndũ maingĩ cioonanirie atĩ ndaarĩ mũndũ mwĩtĩi. Nĩ tũkenaga kũmenya atĩ wĩnyihia nĩ ngumo ĩmwe ya iria nene mũno Mũthamaki witũ wa igũrũ akoragwo nacio.—Thoma Afilipi 2:5-8.
6. Tũngĩĩgerekania na wĩnyihia wa Jesu na njĩra ĩrĩkũ rĩrĩa tũragerera moritũ?
6 Hihi tũngĩĩgerekania na wĩnyihia wa Jesu na njĩra ĩrĩkũ? Na njĩra ya kũiga maũndũ ma andũ arĩa angĩ mbere ya maitũ. (Afil. 2:3, 4) Ta wĩcirie o rĩngĩ ũtukũ wa mũico wa ũtũũro wa Jesu gũkũ thĩ. O na gũtuĩka Jesu nĩ aamenyaga atĩ aarĩ hakuhĩ gũkua gĩkuũ kĩa ruo, no eeciiragia mũno ũhoro wa atũmwo ake ehokeku, arĩa mangĩatigirũo magĩcakaya nĩ ũndũ wake. Nĩ ũndũ ũcio aahũthĩrire ũtukũ wa mũico hamwe nao akĩmaruta, akĩmekĩra ngoro, na akĩmomĩrĩria. (Joh. 14:25-31) Jesu nĩ oonanirie arĩ na wĩnyihia atĩ nĩ aarũmbũyagia maũndũ ma andũ arĩa angĩ mũno gũkĩra make we mwene. Na githĩ kĩu ti kĩonereria kĩega mũno Jesu aatũigĩire!
JESU NĨ ARĨ ŨMĨRĨRU
7. Jesu oonanirie ũmĩrĩru mũnene atĩa ihinda inini thutha wa kwambĩrĩria gĩkũngũĩro kĩa Irio cia Hwaĩ-inĩ cia Mwathani?
7 Jesu nĩ oonanirie ũmĩrĩru mũnene ihinda inini thutha wake kwambĩrĩria gĩkũngũĩro kĩa Irio cia Hwaĩ-inĩ cia Mwathani. Eekire ũguo na njĩra ĩrĩkũ? Jesu nĩ eetĩkĩrire gwĩka wendi wa Ithe o na akorũo nĩ aamenyaga atĩ gwĩka ũguo nĩ kũngĩatũmire akue gĩkuũ gĩa thoni athitangĩirũo mehia ma kũruma Ngai. (Mat. 26:65, 66; Luk. 22:41, 42) Jesu aatũũrire arĩ mwĩhokeku nĩguo atĩithie rĩĩtwa rĩa Jehova, atũũgĩrie ũnene wa Ngai, na ahingũrĩre andũ arĩa meriraga njĩra ya gũgatũũra tene na tene. Ningĩ Jesu nĩ aahaarĩirie arũmĩrĩri ake nĩ ũndũ wa maũndũ marĩa mangĩacemanirie namo.
8. (a) Nĩ maũndũ marĩkũ Jesu eerire atũmwo ake ehokeku? (b) Arutwo a Jesu maarũmĩrĩire kĩonereria gĩake kĩa ũmĩrĩru atĩa mĩaka mĩingĩ thutha wa gĩkuũ gĩake?
8 Ningĩ Jesu nĩ oonanirie ũmĩrĩru na njĩra ya kwaga gwĩciria mũno ũhoro wĩgiĩ mĩtangĩko ĩrĩa aarĩ nayo, na handũ-inĩ ha ũguo agĩĩciria ũhoro wa mabataro ma atũmwo ake ehokeku. Irio icio itaarĩ na maũndũ maingĩ iria aambĩrĩirie thutha wa Judasi kwehera, nĩ ingĩaririkanirie arĩa mangĩaitĩrĩirio maguta ũguni wa thakame ĩrĩa Jesu aaitire na ũguni wa gũkorũo thĩinĩ wa kĩrĩkanĩro kĩerũ. (1 Kor. 10:16, 17) Nĩguo Jesu ateithie arũmĩrĩri ake gũtũũra marĩ ehokeku nĩguo magaathana nake kũrĩa igũrũ, nĩ aamerire maũndũ marĩa we o hamwe na Ithe meerĩgagĩrĩra meke. (Joh. 15:12-15) Ningĩ Jesu nĩ eerire atũmwo ake ũhoro wĩgiĩ magerio marĩa maarĩ mbere yao. Agĩcoka akĩmekĩra ngoro ‘magĩage na ũmĩrĩru’ makĩĩgerekania na kĩonereria gĩake. (Joh. 16:1-4a, 33) Mĩaka mĩingĩ thutha ũcio arutwo a Jesu no maathiaga na mbere kũrũmĩrĩra kĩonereria gĩake gĩa kwĩima na kuonania ũmĩrĩru. Nĩ maateithanagia mathĩna-inĩ matiganĩte, o na akorũo gwĩka ũguo nĩ kũngĩatũmire manyamarĩke.—Ahib. 10:33, 34.
9. Tũngĩĩgerekania na kĩonereria kĩa Jesu kĩa ũmĩrĩru na njĩra irĩkũ?
9 O na ithuĩ ũmũthĩ, nĩ tũrũmagĩrĩra kĩonereria kĩa Jesu kĩa ũmĩrĩru. Kwa ngerekano, ũmĩrĩru nĩ ũbataranagia nĩguo tũhote gũteithia aarĩ na ariũ a Ithe witũ arĩa maranyarirũo nĩ ũndũ wa wĩtĩkio wao. Rĩmwe aarĩ na ariũ a Ithe witũ no maikio njera hatarĩ kĩhooto. Kũngĩthiĩ ũguo, twagĩrĩirũo gwĩka ũrĩa wothe tũngĩhota kũmateithia, o na angĩkorũo nĩ kwaria ithenya rĩao. (Afil. 1:14; Ahib. 13:19) Njĩra ĩngĩ tuonanagia nayo ũmĩrĩru nĩ gũthiĩ na mbere kũhunjia tũrĩ “na ũcamba.” (Atũm. 14:3) O ta Jesu, tũkoragwo twĩhotorete kũhunjia ndũmĩrĩri ya Ũthamaki, o na akorũo andũ nĩ megũtũkararia kana matũnyarire. O na kũrĩ ũguo, rĩmwe na rĩmwe no tũigue tũtarĩ na ũmĩrĩru. Twagĩrĩirũo gwĩka atĩa?
10. Twagĩrĩirũo gwĩka atĩa ciumia cigana ũna mbere ya Kĩririkano? Na twagĩrĩirũo gwĩka ũguo nĩkĩ?
10 No twĩkĩre ũmĩrĩru witũ hinya na njĩra ya gwĩciria ũhoro wĩgiĩ kĩĩrĩgĩrĩro kĩrĩa tũkoragwo nakĩo nĩ ũndũ wa igongona rĩa ũkũũri rĩa Kristo. (Joh. 3:16; Ef. 1:7) Ciumia cigana ũna mbere ya Kĩririkano, tũrĩ na mweke wa mwanya wa kuonania ngatho citũ o na makĩria nĩ ũndũ wa igongona rĩa ũkũũri. Ihinda-inĩ rĩu, nĩ wega gũthoma Ũthomi wa Bibilia wa Kĩririkano na gwĩcũrania ũhoro wĩgiĩ maũndũ marĩa meekĩkire mbere ya gĩkuũ kĩa Jesu. Na kwoguo rĩrĩa tũgaacemania nĩ ũndũ wa Irio cia Hwaĩ-inĩ cia Mwathani nĩ tũgataũkĩrũo wega makĩria nĩ bata wa mũgate na ndibei iria ikaahũthĩrũo hĩndĩ ĩyo, na igongona rĩa bata rĩrĩa rĩrũgamagĩrĩrũo nĩcio. Rĩrĩa twataũkĩrũo nĩ ũrĩa Jesu na Jehova matwĩkĩire na twataũkĩrũo nĩ ũrĩa ũndũ ũcio ũtũgunaga ithuĩ ene na arĩa twendete, kĩĩrĩgĩrĩro gitũ nĩ kĩgĩaga hinya, na tũgekĩrũo ngoro gũkirĩrĩria nginya mũthia.—Ahib. 12:3.
11-12. Nĩ maũndũ marĩkũ twĩrutĩte gũkinyĩria hau?
11 Gũkinyĩria hau nĩ tweruta atĩ Irio cia Hwaĩ-inĩ cia Mwathani nĩ itũririkanagia ũhoro wa igongona rĩa goro rĩa ũkũũri, na makĩria igatũririkania ngumo cia bata iria Jesu aarĩ nacio ta wĩnyihia na ũmĩrĩru. Nĩ tũkenaga tondũ Jesu no athiaga na mbere kuonania ngumo icio arĩ Mũthĩnjĩri-Ngai Ũrĩa Mũnene kũrĩa igũrũ, o we ũtũthaithanagĩrĩra harĩ Ngai. (Ahib. 7:24, 25) Nĩguo tuonanie ngatho citũ cia kuuma ngoro, nĩ twagĩrĩirũo kũririkanaga gĩkuũ kĩa Jesu o ta ũrĩa aathanire. (Luk. 22:19, 20) Twĩkaga ũguo mũthenya ũrĩa ũringaine na Nisani 14, mũthenya ũrĩa wa bata mũno harĩ mwaka.
12 Ningĩ Irio cia Hwaĩ-inĩ cia Mwathani gũkorũo itarĩ na maũndũ maingĩ nĩ kuonanagia ngumo ĩngĩ ĩrĩa yatũmire Jesu akue nĩ ũndũ witũ. Rĩrĩa aarĩ gũkũ thĩ nĩ ooĩkaine na ngumo ĩyo. Nĩ ngumo ĩrĩkũ?
JESU NĨ ARĨ WENDO
13. Johana 15:9 na 1 Johana 4:8-10 itaaragĩria atĩa wendo ũrĩa Jehova na Jesu monanĩtie? Nĩ a magunĩkaga kuumana na wendo ũcio?
13 Maũndũ-inĩ marĩa mothe Jesu eekire nĩ oonanirie na njĩra nginyanĩru wendo ũrĩa Jehova akoragwo naguo harĩ ithuĩ. (Thoma Johana 15:9; 1 Johana 4:8-10.) Makĩria ma ũguo, Jesu nĩ eeyendeire kuuma ngoro kũruta muoyo wake nĩ ũndũ witũ. Arĩa aitĩrĩrie maguta na a “ng’ondu ingĩ,” nĩ magunĩkaga kuumana na wendo ũrĩa Jehova na Mũrũ wake monanĩtie kũgerera igongona rĩu. (Joh. 10:16; 1 Joh. 2:2) Ningĩ ta wĩcirie indo iria ihũthagĩrũo hĩndĩ ya irio cia Kĩririkano, o nacio nĩ cionanagia wendo wa Jesu na ũrĩa arũmbũyagia arutwo ake. Na njĩra ĩrĩkũ?
Nĩ ũndũ wa wendo, Jesu aambĩrĩirie Kĩririkano gĩtaarĩ na maũndũ maingĩ kĩrĩa kĩngĩakũngũĩirũo mĩaka mĩingĩ thutha ũcio rungu rwa maũndũ matiganĩte (Rora kĩbungo gĩa 14-16) *
14. Jesu oonanirie wendo harĩ arũmĩrĩri ake na njĩra ĩrĩkũ?
14 Jesu nĩ oonanirie wendo harĩ arũmĩrĩri ake arĩa aitĩrĩrie maguta na njĩra ya kwambĩrĩria gĩkũngũĩro kĩhũthũ gĩtarĩ na maũndũ maingĩ kĩrĩa maarĩ marũmagĩrĩre. O ũrĩa mahinda maathiaga, arutwo acio aitĩrĩrie maguta nĩ maabataraga gũkũngũĩra Kĩririkano o mwaka, na meekaga ũguo marĩ rungu rwa maũndũ matiganĩte, nginya marĩ njera. (Kũg. 2:10) Hihi nĩ maahotire gwathĩkĩra Jesu? Ĩĩ, nĩ maahotire!
15-16. Andũ amwe mahotete atĩa gũkũngũĩra Irio cia Hwaĩ-inĩ cia Mwathani o na kũrĩ na moritũ?
15 Kuuma hĩndĩ ĩyo nginya mahinda-inĩ maya, Akristiano a ma nĩ matigagĩrĩra atĩ nĩ makũngũĩra gĩkuũ kĩa Jesu. Marũmagĩrĩra ũndũ ũrĩa wekirũo hĩndĩ ya Irio cia Hwaĩ-inĩ cia Mwathani o ũrĩa wothe mangĩhota, na rĩmwe mekaga ũguo rungu rwa maũndũ maritũ. Wĩcirie ngerekano ici. Rĩrĩa Mũrũ wa Ithe Witũ Harold King oohetwo njera-inĩ ĩmwe bũrũri-inĩ wa China, nĩ aabatarire gwĩciria nĩguo amenye ũrĩa egũkũngũĩra Kĩririkano. Akĩhũthĩra indo iria aarĩ nacio, nĩ aahaarĩirie irio cia Kĩririkano na hitho. Ningĩ nĩ aatarire thikũ na kinyi nĩguo amenye mũthenya wa Kĩririkano. Rĩrĩa mũthenya ũcio wakinyire, arĩ njera wiki, nĩ aainire, akĩhoya, na akĩruta mĩario ya Bibilia.
16 Ta wĩcirie ngerekano ĩngĩ. Hĩndĩ ya Mbaara ya Kerĩ ya Thĩ, aarĩ a Ithe witũ moohetwo kambĩ-inĩ ĩmwe ya kũnyarirĩrũo nĩ maaingĩririe mĩoyo yao ũgwati-inĩ nĩguo makũngũĩre Irio cia Hwaĩ-inĩ cia Mwathani. Na tondũ irio cia Kĩririkano itiarĩ na maũndũ maingĩ, nĩ maahotire gwĩka Kĩririkano matekũmenyeka. Mooigire ũũ: “Twarũgamire tũkuhanĩrĩirie tũrĩ gĩthiũrũrĩ, na hau gatagatĩ haarĩ na kametha kaarĩtwo gĩtambaya kĩa rangi mwerũ tũigĩrĩire ndibei na mũgate ho. Twaakirie mũcumaa tondũ ũtheri wa thitima nĩ ũngĩatũmire tũmenyeke ũrĩa tũreka. . . . Nĩ twacokerire rĩngĩ mĩĩhĩtwa ya kuuma ngoro ĩrĩa twehĩtĩire Ithe witũ wa igũrũ atĩ nĩ tũrĩhũthagĩra hinya witũ wothe gũtetera rĩĩtwa rĩake itheru.” Nĩ moonanirie wĩtĩkio na gĩkĩro kĩnene! Na githĩ Jesu ndoonanirie wendo mũnene tondũ nĩ tũhotaga gũkũngũĩra Kĩririkano o na rĩrĩa kũrĩ na moritũ!
17. Nĩ ciũria ta irĩkũ twagĩrĩirũo kwĩyũria?
17 O ũrĩa Kĩririkano kĩrakuhĩrĩria, nĩ wega kwĩyũria ciũria ici: ‘Ingĩĩgerekania atĩa na Jesu harĩ kuonania wendo makĩria? Hihi nĩ nũmbũyagia mabataro ma aarĩ na ariũ a Ithe witũ makĩria ma ũrĩa nũmbũyagia makwa? Hihi nĩ njĩrĩgagĩrĩra aarĩ na ariũ a Ithe witũ mahingie maũndũ manene gũkĩra ũrĩa mangĩhota, kana nĩ njũĩ maũndũ marĩa matangĩhota?’ Rekei hĩndĩ ciothe twĩgerekanagie na Jesu harĩ kuonania “tha.”—1 Pet. 3:8.
WĨGEREKANAGIE NA WĨNYIHIA, ŨMĨRĨRU, NA WENDO WA JESU
18-19. (a) Nĩ ũndũ ũrĩkũ tũrĩ na ma naguo? (b) Ũtuĩte itua rĩa gwĩka atĩa?
18 Tũtigũtũũra tũkũngũyagĩra Kĩririkano gĩa gĩkuũ gĩa Kristo. Rĩrĩa Jesu “agooka” hĩndĩ ya thĩna ũrĩa mũnene nĩ akooya “arĩa athuure” arĩa magaakorũo matigarĩte mathiĩ igũrũ, na kuuma hĩndĩ ĩyo Kĩririkano gĩtigacoka gũkũngũĩrũo.—1 Kor. 11:26; Mat. 24:31.
19 O na rĩrĩa gĩkũngũĩro kĩa Irio cia Hwaĩ-inĩ cia Mwathani gĩtagakorũo kuo, no tũkorũo na ma atĩ andũ a Jehova nĩ makaaririkana marĩ na ngatho irio icio itaarĩ na maũndũ maingĩ iria cionanagia wĩnyihia mũnene, ũmĩrĩru, na wendo iria gũtarĩ mũndũ ũngĩ ũrĩ wonania. Hĩndĩ ĩyo, arĩa maagĩire na mweke wa gũkũngũĩra Irio cia Hwaĩ-inĩ cia Mwathani nĩ makeeraga andũ arĩa magaakorũo muoyo ũhoro wacio. No nĩguo tũgunĩke rĩu kuumana na irio icio, nĩ twagĩrĩirũo kwĩrutanĩria kwĩgerekania na wĩnyihia wa Jesu, ũmĩrĩru, na wendo. Tweka ũguo, nĩ tũrĩkoragwo na ma atĩ nĩ tũkaamũkĩra kĩheo kuuma kũrĩ Jehova.—2 Pet. 1:10, 11.
RWĨMBO NA. 13 Kristo nĩ Kĩonereria Gitũ
^ kĩb. 5 Ica ikuhĩ nĩ tũgũcemania nĩguo tũkũngũĩre irio cia Hwaĩ-inĩ cia Mwathani tũkĩririkana gĩkuũ kĩa Jesu Kristo. Irio icio iria itaarĩ na maũndũ maingĩ nĩ itũrutaga maũndũ maingĩ megiĩ wĩnyihia wa Jesu, ũmĩrĩru wake, na wendo. Thĩinĩ wa gĩcunjĩ gĩkĩ, nĩ tũkwarĩrĩria ũrĩa tũngĩĩgerekania na ngumo icio cia bata Jesu oonanirie.
^ kĩb. 2 GŨTAARĨRIA KIUGO: Kĩririkano nĩ hĩndĩ ĩrĩa mũndũ areka ũndũ wa mwanya nĩguo aririkane kana atĩe ũndũ kana mũndũ wa bata.
^ kĩb. 56 GŨTAARĨRIA MBICA: Aarĩ na ariũ a Ithe witũ makĩonania ũrĩa ndungata njĩhokeku ciekire Kĩririkano hĩndĩ ya karine ya mbere; mũthia-inĩ wa karine ya 19; thĩinĩ wa kambĩ ya kũnyarirĩrũo ya Nazi; na mahinda-inĩ maya Nyũmba-inĩ ya Ũthamaki ĩtarĩ humbĩre mĩena, bũrũri-inĩ ũmwe ũkoragwo na ũrugarĩ thĩinĩ wa Amerika ya Mũhuro.
