1, 2. (a) Nĩkĩ ciugo iria irĩ thĩinĩ wa Gũcokerithia Maathani 6:4 nĩ ciũĩkaine mũno? (b) Nĩkĩ gĩatũmire Musa aarie ciugo icio?

KWA ihinda rĩa karine nyingĩ ciugo iria ikoragwo thĩinĩ wa Gũcokerithia Maathani 6:4 nĩ ikoretwo ikĩhũthĩrũo nĩ andũ a ndini ya Kĩyahudi thĩinĩ wa ihoya rĩmwe rĩao. Marĩhoyaga o mũthenya, rũcinĩ na hwaĩ-inĩ. Ihoya rĩu rĩĩtagwo Shema, na nĩkĩo kiugo kĩa mbere mũhari-inĩ ũcio. Kũgerera ihoya rĩu, arũmĩrĩri a ndini ya Kĩyahudi makoragwo makĩenda kuonania wĩrutĩri wa ngoro yothe harĩ Ngai.

² Ciugo icio irutĩtwo thĩinĩ wa mĩario ya Musa ya mũthia kũrĩ rũrĩrĩ rwa Isiraeli marĩ werũ-inĩ wa Moabi mwaka-inĩ wa 1473 Mbere ya Kristo. Rũrĩrĩ rũu rwarĩ hakuhĩ kũringa rũĩ rwa Jorodani rũingĩre Bũrũri wa Kĩĩranĩro. (Gũcok. 6:1) Musa, ũrĩa wamatongoretie kwa ihinda rĩa mĩaka 40, eendaga makorũo marĩ na ũmĩrĩru makĩhiũrania na moritũ marĩa maarĩ mbere. Nĩ  maabataraga kwĩhoka Jehova na makorũo marĩ ehokeku harĩ we. Ciugo icio cia mũthia cia Musa no nginya ingĩkorũo nĩ ciamekĩrire ngoro mũno. Thutha wa Musa kũgweta Maathani Marĩa Ikũmi o hamwe na mangĩ marĩa Jehova aamahete, nĩ aacokire akĩgweta ciugo iria tũthomaga thĩinĩ wa Gũcokerithia Maathani 6:4, 5. (Thoma.)

3. Nĩ ciũria irĩkũ tũkwarĩrĩria thĩinĩ wa gĩcunjĩ gĩkĩ?

³ Hihi nĩ kuuga atĩ Aisiraeli matioĩ atĩ Jehova Ngai wao ‘nowe wiki Jehova’? Nĩ moĩ. Aisiraeli ehokeku maathathayagia Ngai ũmwe, ũrĩa warĩ Ngai wa maithe mao Iburahimu, Isaaka na Jakubu. Gũkĩrĩ ũguo-rĩ, nĩkĩ gĩatũmire Musa ameere atĩ Jehova Ngai wao ‘nowe wiki Jehova’? Gũkorũo atĩ Jehova nowe wiki-rĩ, hihi nĩ kũhutanĩtie na kũmwenda na ngoro yothe, muoyo wothe na hinya wothe ta ũrĩa mũhari wa 5 ũgwetete? Na ciugo icio irĩ thĩinĩ wa Gũcokerithia Maathani 6:4, 5 iratũhutia atĩa?

4, 5. (a) Gũkorũo ‘Jehova nowe wiki’ nĩ kuuga atĩa? (b) Jehova nĩ ngũrani atĩa na ngai iria ithathayagio nĩ ndũrĩrĩ itiganĩte?

⁴ Nĩ wa mwanya. Gũkorũo ‘Jehova nowe wiki’ nĩ kuuga nĩ wa mwanya ũũ atĩ gũtirĩ ũngĩ mangĩiganana nake. Nĩkĩ gĩatũmire Musa ahũthĩre ciugo icio? Ndaaragĩrĩria ũhoro wa Ũtatũ. Jehova nĩwe wombire igũrũ na thĩ, na nĩwe Mũnene wa cio. Nowe tu Ngai wa ma, na gũtirĩ ũngĩ take. (2 Sam. 7:22) Kwoguo, Musa aaririkanagia Aisiraeli atĩ ũthathaiya wao wagĩrĩirũo kwerekerio o harĩ Jehova wiki. Maatiagĩrĩirũo gwĩka ta andũ arĩa maamathiũrũrũkĩirie arĩa maathathayagia ngai itiganĩte. Andũ acio meeciragia atĩ ngai icio nĩcio ciaathaga mahinya mamwe ma ndũire.

⁵ Kwa ngerekano, Amisiri nĩ maathathayagia ngai ya riũa yetagwo Ra, ngai ya igũrũ yetagwo Nut, ngai ya thĩ yetagwo Geb, ngai ya rũĩ rwa Nailo yetagwo Hapi na nyamũ ingĩ metĩkĩtie atĩ nĩ theru. Jehova nĩ onanirie nĩ arĩ hinya gũkĩra ngai icio ciothe hĩndĩ ĩrĩa aahũũrire Misiri na Mahũra Ikũmi. Ngai ĩrĩa yarĩ nene ya Akanaani yetagwo Baali ĩrĩa yarĩ ngai ya ũciari, na no meetĩkĩtie atĩ noyo yarĩ ngai ya kũrĩa igũrũ, ya mbura na ya ihuhũkanio. O na kũndũ kũingĩ Baali nĩyo yarĩ ngai ĩrĩa nene. (Ndar. 25:3) Aisiraeli maagĩrĩirũo kũririkana atĩ Ngai wao nowe wa ma, nawe “wiki nowe Jehova.”—Gũcok. 4:35, 39.

6, 7. Nĩ atĩa ũngĩ ciugo ‘Jehova nowe wiki’ cionanagia, na Jehova onanirie atĩa atĩ ‘nowe wiki’?

⁶ Ndagarũrũkaga na nĩ mwĩhokeku. Kuuga ‘Jehova nowe wiki’ ningĩ nĩ kuonanagia atĩ muoroto wake na ciĩko ciake nĩ cia kwĩhokeka hĩndĩ ciothe. Jehova Ngai akoragwo arĩ mwĩhokeku hĩndĩ ciothe, ndagarũrũkaga na nĩ wa ma. Nĩ eerĩire Iburahimu atĩ nĩ angĩkahe rũciaro rwake Bũrũri wa Kĩĩranĩro na nĩ aaringire ciama nene nĩgetha ahingie kĩĩranĩro kĩu. O na gũtuĩka mĩaka 430 nĩ yathirire kĩĩranĩro kĩu gĩtahingĩte, Jehova ndaagire gũkĩhingia.—Kĩam. 12:1, 2, 7; Tham. 12:40, 41.

⁷ Karine nyingĩ thutha ũcio, Jehova nĩ eetire Aisiraeli aira ake na akĩmera ũũ: “Nĩ niĩ we; mbere yakwa-rĩ, gũtiarĩ Ngai ũngĩ wombĩtwo, o na ningĩ thutha wakwa gũtikagĩa ũngĩ.” Ningĩ agĩtĩtĩrithia ũhoro wa muoroto wake ũrĩa ũtacenjagia, ongereire ũũ: “Gwata hĩndĩ ĩrĩa kwaambĩrĩirie kũgĩa mũthenya-rĩ, niĩ nĩ niĩ we.” (Isa. 43:10, 13; 44:6; 48:12) Na githĩ ndwarĩ mweke wa mwanya harĩ Aisiraeli o hamwe na ithuĩ gũkorũo tũrĩ ndungata cia Jehova, Ngai  ũrĩa ũtagarũrũkaga na ũngĩhokeka maũndũ-inĩ mothe?—Mal. 3:6; Jak. 1:17.

8, 9. (a) Jehova erĩgagĩrĩra athathaiya ake meke atĩa? (b) Jesu aatĩtĩrithirie atĩa ciugo cia Musa?

⁸ Musa nĩ aaririkanirie andũ atĩ Jehova ndangĩatigire kũmonia wendo na kũmarũmbũiya. Nĩ ũndũ ũcio maabataraga kũmwĩyamũrĩra na kũmwenda na ngoro, muoyo na hinya wao wothe. O na ciana ciabataraga gũtũũra ciĩyamũrĩire Jehova na ngoro yothe tondũ aciari ao maarĩ mamarutage gwĩka ũguo hĩndĩ ciothe.—Gũcok. 6:6-9.

⁹ Tondũ Jehova ndagarũrũkaga kana akagarũrĩra wendi na muoroto wake, ũndũ ũcio wonanagia atĩ ndacenjagia ithimi iria aigĩire athathaiya a ma ũmũthĩ. Nĩguo ũthathaiya witũ wĩtĩkĩrĩke nĩwe, no mũhaka tũmwĩyamũrĩre na tũmwende na ngoro itũ yothe, meciria na hinya witũ wothe. Jesu Kristo oigire atĩ rĩu nĩrĩo rĩathani rĩrĩa inene. (Thoma Mariko 12:28-31.) Kwoguo, rekei twĩrute ũrĩa tũngĩonania na ciĩko citũ nĩ twĩtĩkĩtie atĩ “Jehova Ngai witũ, we wiki nowe Jehova.”

10, 11. (a) Tũngĩonania atĩa atĩ ũthathaiya witũ harĩ Jehova nĩ wa ngoro yothe? (b) Anake arĩa Ahibirania monanirie atĩa atĩ nĩ meeyamũrĩire Jehova na ngoro yothe rĩrĩa maarĩ Babuloni?

¹⁰ Nĩguo Jehova akorũo nowe Ngai witũ, no mũhaka tũmũhe ũthathaiya wa ngoro yothe. Tũtiagĩrĩire gũthathaiya ngai ingĩ kana gũtukania ũthathaiya witũ na ũthathaiya wa maheeni. Twagĩrĩirũo kũririkana atĩ Jehova ndangĩringithanio na ngai ingĩ. No Jehova tu wagĩrĩirũo gũthathaiyo.—Thoma Kũguũrĩrio 4:11.

¹¹ Thĩinĩ wa ibuku rĩa Danieli, nĩ tũthomaga ũhoro wĩgiĩ anake arĩa ana Ahibirania nĩo Danieli, Hanania, Mishaeli na Azaria. Nĩ monanirie wĩyamũrĩri wa ngoro yothe harĩ Jehova rĩrĩa maaregire kũrĩa irio itaarĩ theru na makĩria ma ũguo makĩrega kũinamĩrĩra mũhianano wa thahabu wa Nebukadinezaru. Ũndũ ũrĩa warĩ wa bata harĩ o nĩ gũkorũo marĩ ehokeku harĩ Jehova.—Dan. 1:1–3:30.

12. Rĩrĩa tũratungatĩra Jehova na ngoro yothe, nĩ ũndũ ũrĩkũ twagĩrĩirũo kwĩmenyerera?

¹² Nĩguo twĩyamũrĩre Jehova na ngoro yothe, no mũhaka twĩmenyerere tũtigetĩkĩrie ũndũ o na ũrĩkũ woe ithenya rĩa Jehova ũtũũro-inĩ witũ. Maũndũ macio nĩ ta marĩkũ? Thĩinĩ wa Maathani Marĩa Ikũmi, Jehova nĩ eerĩte andũ ake atĩ maatiagĩrĩirũo gũkorũo na ngai ũngĩ tiga we na maatiagĩrĩirũo gwĩka ũndũ o na ũrĩkũ ũrahutania na ũhoi wa mĩhianano. (Gũcok. 5:6-10) Mahinda-inĩ maya ũhoi wa mĩhianano no ũkorũo ũrĩ wa mĩthemba ĩtiganĩte na ĩngĩ ti ũhũthũ kũmĩkũũrana. Tondũ Jehova ‘nowe wiki Jehova,’ ndacenjetie ithimi ciake. Rekei tuone ũndũ ũcio ũrenda gũtũruta atĩa.

13. Nĩ maũndũ marĩkũ tũngĩambĩrĩria kwenda gũkĩra Jehova?

¹³ Thĩinĩ wa Akolosai 3:5 (thoma), nĩ tũthomaga maũndũ marĩa mangĩtũma ũkuruhanu witũ na Jehova ũthũke. Rora wone atĩ ũkoroku ũrakuruhithanio na ũhoi wa mĩhianano. Gĩtũmi nĩ tondũ maũndũ marĩa mũndũ eriragĩria, hihi ta ũtonga kana ikeno, ahota kũmekĩrĩra mũno ũtũũro-inĩ ũũ atĩ no mahaane ta arĩ ngai. Na ũngĩrora maũndũ macio mangĩ magwetetwo mũhari-inĩ ũcio no wone atĩ nĩ mahutanĩtie na ũkoroku na kwoguo o namo nĩ mahutanĩtie na ũhoi wa mĩhianano. Kwĩrirĩria maũndũ ta macio no gũtũme tũmende gũkĩra ũrĩa twendete Jehova.  Hihi no twende maũndũ ta macio matũme twage kuona Jehova atarĩ ‘o we wiki Jehova’? Aca.

14. Mũtũmwo Johana aaheanire mũkaana ũrĩkũ?

¹⁴ Mũtũmwo Johana nĩ oigire ũndũ ũhaanaine na ũcio rĩrĩa aaheanire mũkaana atĩ angĩkorũo mũndũ nĩ endete maũndũ ma gũkũ thĩ, nĩmo “merirĩria ma mwĩrĩ na merirĩria ma maitho na mwĩyonanio wa indo iria mũndũ arĩ nacio,” ũndũ ũcio ũronania “wendo wa Ithe witũ ndũrĩ thĩinĩ wake.” (1 Joh. 2:15, 16) Ũguo nĩ kuonania twagĩrĩirũo gũthuthuragia ngoro citũ kaingĩ nĩguo tũmenye kana nĩ iragucĩrĩrio nĩ maũndũ ma thĩ ma gwĩkenia, thiritũ njũru na mĩĩhumbĩre. Ningĩ kwenda maũndũ ma thĩ no kũhutie kwĩrutanĩria kũgĩa “maũndũ manene” ta gũkinyĩra gĩthomo kĩa igũrũ. (Jer. 45:4, 5) Thĩ njerũ ĩrĩ hakuhĩ mũno. Nĩkĩo nĩ ũndũ wa bata mũno kũiga ciugo cia Musa meciria-inĩ maitũ. Twataũkĩrũo wega biũ na twĩtĩkie atĩ “Jehova Ngai witũ, we wiki nowe Jehova,” nĩ tũgwĩka ũrĩa wothe tũngĩhota nĩguo tũmũhe wĩyamũrĩri wa ngoro yothe, tũkĩmũtungatĩra ũrĩa endaga.—Ahib. 12:28, 29.

15. Nĩkĩ gĩatũmire Paulo aririkanie Akristiano atĩ ‘Jehova nowe wiki’?

¹⁵ Gũkorũo Jehova nowe wiki kuonanagia atĩ endaga athathaiya ake makorũo marĩ na ũrũmwe makĩmũtungatĩra na makorũo na muoroto ũmwe. Kĩũngano gĩa Gĩkristiano gĩa karine ya mbere kĩarĩ na Ayahudi, Angiriki, Aroma na andũ a ndũrĩrĩ ingĩ. Moimĩte ndini-inĩ itiganĩte, ũndũire ũtiganĩte na mĩonere ya maũndũ ngũrani. Nĩ ũndũ ũcio amwe ao nĩ maaritũhagĩrũo gũtigana biũ na ũthathaiya ũrĩa  maarĩ naguo hau kabere nĩguo maikare kũringana na wĩtĩkio ũcio mwerũ maagĩte naguo. Mũtũmwo Paulo nĩ onire bata wa kũmaririkania atĩ Akristiano makoragwo na Ngai ũmwe nĩwe Jehova.—Thoma 1 Akorintho 8:5, 6.

16, 17. (a) Nĩ ũrathi ũrĩkũ ũrahinga matukũ-inĩ maya, na moimĩrĩro makoretwo marĩ marĩkũ? (b) Nĩ maũndũ marĩkũ mangĩthũkia ũrũmwe witũ?

¹⁶ Ĩ nakĩo kĩũngano gĩa Gĩkristiano ũmũthĩ? Mũnabii Isaia aarathĩte atĩ ‘matukũ-inĩ ma kũrigĩrĩria,’ andũ kuuma ndũrĩrĩ-inĩ ciothe nĩ mangĩkanyitanĩra gũthathaiya Jehova. Mangĩkoiga ũũ: ‘Jehova nĩ arĩtũrutaga mĩthiĩre yake, na ithuĩ tũthiage na njĩra ciake.’ (Isa. 2:2, 3) Na githĩ tũtikenaga kuona ũrathi ũcio ũkĩhinga matukũ-inĩ maya? Ũndũ ũcio ũtũmĩte ciũngano ikorũo na andũ kuuma ndũrĩrĩ, ũndũire na thiomi itiganĩte. O na kũrĩ ũguo ũndũ ũcio rĩmwe no ũrehe moritũ.

¹⁷ Kwa ngerekano, wonaga atĩa Akristiano arĩa ũndũire wao ũkoragwo ũrĩ ngũrani mũno na waku? Rũthiomi rwao, mĩĩhumbĩre, mĩtugo na irio ciao no ikorũo irĩ ngũrani na iria ũmenyerete. Hihi nĩ ũmethemaga no ũkanyitanĩra mũno na arĩa muumĩte kũndũ kũmwe? Hihi wonaga atĩa arori arĩa mamũrĩtwo angĩkorũo nĩ anini gũgũkĩra kana mũtirĩ a rũrĩrĩ rũmwe kana ũndũire ũmwe? Hihi nĩ wĩtĩkagĩria maũndũ ta macio mathũkie ũrũmwe ũrĩa wagĩrĩire gũkorũo gatagatĩ-inĩ ka andũ a Jehova?

18, 19. (a) Nĩ ũtaaro ũrĩkũ ũgwetetwo thĩinĩ wa Aefeso 4:1-3? (b) Twagĩrĩirũo gwĩka atĩa nĩguo kĩũngano gĩtũũrie ũrũmwe?

¹⁸ Nĩ kĩĩ kĩngĩtũteithia twĩtheme moritũ ta macio? Paulo nĩ aaheire ũtaaro Akristiano arĩa maaikaraga Efeso, itũũra rĩarĩ na ũtonga na rĩaikaragwo nĩ andũ a kuuma ndũrĩrĩ itiganĩte. (Thoma Aefeso 4:1-3.) Ta rora wone Paulo aambire akĩgweta ngumo ta wĩnyihia, ũhoreri, ũkirĩrĩria na wendo. Ngumo icio no iringithanio na itugĩ iria itũmaga nyũmba ĩikare ĩhandĩte. Makĩria ma nyũmba gũkorũo na itugĩ irĩ na hinya, nĩ ĩbataraga gũikara ĩkĩroragwo ndĩgathũke. Paulo eendaga Akristiano a Efeso merutanĩrie nĩguo ‘matũũrie ũrũmwe wa roho.’

¹⁹ O ũmwe witũ agĩrĩirũo kuona arĩ na itemi harĩ gũtũũria ũrũmwe wa kĩũngano. Tũngĩka atĩa ũguo? Twagĩrĩirũo kwamba gũkũria ngumo iria Paulo aagwetire, nĩcio wĩnyihia, ũhoreri, ũkirĩrĩria na wendo. Ningĩ twĩkĩre kĩyo harĩ gũtũũria ‘thayũ ũrĩa ũtũnyitithanagia.’ Nĩ twagĩrĩirũo kũrutĩra wĩra na kweheria muonere mũũru tũngĩkorũo naguo. Tũngĩka ũguo, no tũtũũrie thayũ na ũrũmwe witũ.

20. Tũngĩonania atĩa atĩ nĩ tũrataũkĩrũo atĩ “Jehova Ngai witũ, we wiki nowe Jehova”?

²⁰ “Jehova Ngai witũ, we wiki nowe Jehova.” Icio nĩ ciugo cia gwĩkĩra ngoro mũno. Nĩ ciekĩrire Aisiraeli hinya mahote kũũmĩrĩria moritũ marĩa maacemanirie namo rĩrĩa maaingĩraga Bũrũri wa Kĩĩranĩro. O na ithuĩ no twĩkĩrũo hinya nĩ ciugo icio nĩguo tũkaahota kũũmĩrĩria hĩndĩ ya thĩna ũrĩa mũnene na tũtũũrie thayũ thĩinĩ wa Paradiso ĩrĩa ĩroka. Rekei tũthiĩ na mbere kũhe Jehova wĩyamũrĩri wa ngoro yothe na njĩra ya kũmwenda na kũmũtungatĩra o hamwe na gwĩkĩra kĩyo gũtũũria ũrũmwe witũ wa Gĩkristiano. Twathiĩ na mbere gwĩka ũguo, nĩ tũgũkorũo na ũũma atĩ nĩ tũkona kĩĩranĩro gĩkĩ kĩa Jesu gĩkĩhingio kĩrĩa eerĩire arĩa magakorũo marĩ mũhaano wa ng’ondu: “Ũkai inyuĩ mũrathimĩtwo nĩ Awa, gayai Ũthamaki ũrĩa wahaarĩirio nĩ ũndũ wanyu kuuma kĩambĩrĩria gĩa thĩ.”—Mat. 25:34.