1. Nĩ ũndũ ũrĩkũ watũmaga andũ a Ngai magĩe na mwĩhoko wa gũkũũrũo kuuma kũrĩ Babuloni Ũrĩa Mũnene, na tũkwarĩrĩria ciũria irĩkũ?

GĨCUNJĨ kĩu kĩhĩtũku nĩ kĩonanirie ũrĩa Akristiano meekorire manyitĩtwo mĩgwate thĩinĩ wa Babuloni Ũrĩa Mũnene. Ũhoro mwega nĩ atĩ matingĩatũũrire marĩ mĩgwate. Ngai ndangĩoigĩte ciugo ici, “Umai thĩinĩ wake, inyuĩ andũ akwa,” korũo gũtirĩ mũndũ ũngĩahotire kuuma thĩinĩ wa ndini cia maheeni. (Thoma Kũguũrĩrio 18:4.) No twende mũno kũmenya rĩrĩa andũ a Ngai maakũũrirũo biũ kuuma Babuloni. No reke twambe tũcokie ciũria ici: Nĩ ikinya rĩrĩkũ Arutwo a Bibilia mooire kwerekera Babuloni Ũrĩa Mũnene mbere ya mwaka wa 1914? Hihi aarĩ na ariũ a Ithe witũ nĩ meerutanagĩria kũhunjia hĩndĩ ya Mbaara ya Mbere ya Thĩ? Hihi maarĩ mĩgwate Babuloni tondũ atĩ nĩ maabataraga kũrũithio na kũrũngwo?

2. Nĩ itua rĩrĩkũ Arutwo a Bibilia maatuire kwerekera ndini iria itaarutanaga ũhoro wa ma?

² Mĩaka mĩingĩ mbere ya Mbaara ya Mbere ya Thĩ, Charles  Taze Russell na arĩa maanyitanagĩra nake nĩ maamenyire atĩ ndini iria cieĩtaga cia Gĩkristiano itiarutanaga ũhoro wa ma. Nĩ ũndũ ũcio, magĩtua itua rĩa kwaga kũnyitanĩra nacio. Ngathĩti ya Zion’s Watch Tower ya Novemba 1879 nĩ yonanirie mũrũgamo wao wa Kĩĩmaandĩko rĩrĩa yoigire atĩ, kanitha o wothe ugaga nĩ mũhiki wa Kristo no nĩ ũnyitaga mbaru thirikari, nĩ gĩcunjĩ kĩa Babuloni Ũrĩa Mũnene, ũrĩa Bibilia ĩtaga mũmaraya.—Thoma Kũguũrĩrio 17:1, 2.

3. Nĩ ũndũ ũrĩkũ Arutwo a Bibilia meekire wonanagia atĩ nĩ maataũkĩirũo nĩ bata wa kwĩyeherania na ndini cia maheeni? (Rora mbica kĩambĩrĩria-inĩ gĩa gĩcunjĩ gĩkĩ.)

³ Arutwo acio a Bibilia nĩ maamenyire ũrĩa maagĩrĩirũo gwĩka. Matingĩerĩgĩrĩire kuona irathimo cia Ngai mangĩathire na mbere kũnyita mbaru ndini cia maheeni. Kwoguo aingĩ ao makĩandĩkĩra kanitha marũa ma kwĩyeheria. Amwe o na nĩ maathomaga marũa macio kanitha-inĩ. Nakuo kũrĩa matangĩetĩkĩririo gũthoma marũa mao kanitha-inĩ, amwe maatũmagĩra o mũrũmĩrĩri wa kanitha kobĩ ya marũa macio. Matiendaga kũnyitanĩra na ndini cia maheeni rĩngĩ. Korũo meekaga ũguo mĩaka ya na hau kabere, nĩ mangĩaingĩririe mĩoyo yao ũgwati-inĩ. No mũthia-inĩ wa karine ya 19, thirikari nĩ ciambĩrĩirie kwaga kũnyita kanitha mbaru. Ũndũ ũcio nĩ watũmire andũ mahote kwarĩrĩria maũndũ megiĩ ndini na macikararie mategwĩtigĩra.

4. Arutwo a Bibilia meekire atĩa kwerekera Babuloni Ũrĩa Mũnene hĩndĩ ya Mbaara ya Mbere ya Thĩ?

⁴ Arutwo a Bibilia nĩ moonire atĩ kwĩra andũ ao, arata, na arũmĩrĩri arĩa angĩ a kanitha atĩ matingĩathire na mbere kũnyita mbaru ndini cia maheeni, gũtiarĩ kũiganu. Nĩ maabataraga kũmenyithia andũ othe atĩ Babuloni Ũrĩa Mũnene nĩ mũmaraya. Na nĩkĩo kuuma Dicemba mwaka wa 1917 nginya kĩambĩrĩria-inĩ kĩa mwaka wa 1918, Arutwo a Bibilia ngiri cigana ũna nĩ meerutanĩirie kũheana kobĩ 10,000,000 cia trakti yaragĩrĩria “Kũgwa kwa Babuloni” ĩrĩa yaumbũranĩtie ndini iria cieĩtaga cia Gĩkristiano. Atongoria a ndini nĩ maarakarire mũno, no Arutwo a Bibilia maathire na mbere na wĩra wao. Maatuĩte itua rĩa gwathĩkĩra “Ngai arĩ we mũtongoria, no ti andũ.” (Atũm. 5:29) Ũndũ ũcio ũratuonia atĩa? Ũratuonia atĩ handũ ha Arutwo a Bibilia gũtuĩka ngombo cia Babuloni Ũrĩa Mũnene hĩndĩ ya Mbaara ya Mbere ya Thĩ, nĩ kuuma moimaga na nĩ maateithagia arĩa angĩ kuuma.

5. Nĩ ũira ũrĩkũ wonanagia atĩ aarĩ na ariũ a Ithe witũ maarĩ na kĩyo mũno hĩndĩ ya Mbaara ya Mbere ya Thĩ?

⁵ Mĩaka mĩhĩtũku, twetĩkĩtie atĩ Jehova nĩ aarakaririo nĩ Arutwo a Bibilia tondũ matiarĩ na kĩyo harĩ wĩra wa kũhunjia hĩndĩ ya Mbaara ya Mbere ya Thĩ. Nĩ ũndũ ũcio, tweciragia nĩkĩo Jehova eetĩkĩrĩtie manyitwo mĩgwate nĩ Babuloni Ũrĩa Mũnene gwa kahinda kanini. O na kũrĩ ũguo, aarĩ na ariũ a Ithe witũ arĩa maarĩ ehokeku mĩaka-inĩ ya 1914 nginya 1918, nĩ moigire atĩ andũ othe a Ngai nĩ meerutanagĩria o ũrĩa wothe maahotaga nĩguo mathiĩ na mbere kũhunjia. Kũrĩ na ũira mwega wa kuonania atĩ ũguo nĩguo kwarĩ. Nĩ ũndũ wa kũmenya wega historĩ ĩgiĩ andũ a Jehova, nĩ tũhotete gũtaũkĩrũo wega nĩ maũndũ mamwe marĩ Bibilia-inĩ.

6, 7. (a) Nĩ moritũ marĩkũ Arutwo a Bibilia maacemanirie namo hĩndĩ ya Mbaara ya Mbere ya Thĩ? (b) Taarĩria maũndũ maronania atĩ Arutwo a Bibilia maarĩ na kĩyo.

 ⁶ Ũrĩa kũrĩ nĩ atĩ, Arutwo a Bibilia arĩa maarĩ kuo hĩndĩ ya Mbaara ya Mbere ya Thĩ (1914-1918) nĩ maahunjirie na kĩyo. No nĩ haarĩ na maũndũ maigana ũna maatũmaga wĩra ũcio ũritũhe. Reke twarĩrĩrie merĩ. Ũndũ ũmwe nĩ atĩ, maahunjagia na njĩra ya kũheana mabuku. Kĩambĩrĩria-inĩ kĩa mwaka wa 1918, aarĩ na ariũ a Ithe witũ aingĩ nĩ maaritũhĩirũo nĩ wĩra wa kũhunjia hĩndĩ ĩrĩa thirikari yoigire atĩ ibuku rĩrĩa maaheanaga (The Finished Mystery) rĩtigacoke kũheanwo. Matiakoretwo mamenyera kũhunjia makĩhũthĩra Bibilia ĩrĩ iki, tondũ maamenyerete kũhũthĩra ibuku rĩu. Ũndũ wa kerĩ nĩ gũtuthũka kwa mũrimũ wa homa ya Kĩhispania mwaka-inĩ wa 1918. Gũtherema kwa mũrimũ ũcio nĩ gwatũmire ũkorũo ũrĩ ũndũ mũritũ harĩ ahunjia gũthiĩ kũhunjia. O na kũrĩ na moritũ macio na mangĩ, Arutwo a Bibilia nĩ meerutanĩirie mũno wĩra-inĩ wa kũhunjia.

⁷ O na gũtuĩka Arutwo a Bibilia matiarĩ aingĩ, nĩ maahotire kuonia andũ makĩria ma 9,000,000 thenema ya “Photo-Drama of Creation” mwaka-inĩ wa 1914. Thenema ĩyo yarĩ na mbica ciatwaranaga na mũgambo, na yaragĩrĩria historĩ ya mũndũ kuuma hĩndĩ ya ũũmbi nginya mũthia wa mĩaka ngiri ya wathani wa Kristo. Ũcio warĩ ũndũ mũnene mũno matukũ-inĩ macio. Ta wĩcirie ũndũ ũyũ. Andũ arĩa monire thenema ĩyo mwaka-inĩ wa 1914 maarĩ aingĩ gũkĩra Aira a Jehova othe thĩinĩ wa thĩ ũmũthĩ. Ningĩ riboti nĩ cionanagia atĩ mwaka-inĩ wa 1916 andũ 809,393 nĩ maathikĩrĩirie mĩario ya andũ othe thĩinĩ wa Amerika (US) na mwaka wa 1918 makĩongerereka magĩkinya andũ 949,444. Arutwo acio a Bibilia maarĩ na kĩyo mũno.

8. Mabataro ma kĩĩroho ma aarĩ na ariũ a Ithe witũ maarũmbũirio atĩa hĩndĩ ya Mbaara ya Mbere ya Thĩ?

⁸ Hĩndĩ ya Mbaara ya Mbere ya Thĩ, ariũ a Ithe witũ arĩa maatongoragia nĩ meerutanĩirie mũno kũhe Arutwo a Bibilia irio cia kĩĩroho o hamwe na kũmomĩrĩria. Ũndũ ũcio nĩ wateithĩrĩirie aarĩ na ariũ a Ithe witũ mahote gũthiĩ na mbere kũhunjia. Richard H. Barber ũrĩa warĩ na kĩyo hĩndĩ ĩyo oigire ũũ: “Nĩ twahotaga gũtũma  arori maigana ũna arĩa maagendaga, na gũkinyĩria andũ ngathĩti ya The Watch Tower nginya Canada kũrĩa yagirĩtio nĩ thirikari. Nĩ ndagĩire na mweke wa gũtũmĩra andũ maigana ũna ibuku rĩa The Finished Mystery rĩa caba nini, arĩa mao moetwo nĩ thirikari. Mũrũ wa Ithe Witũ Rutherford nĩ aatwĩrire tũbange igomano taũni-inĩ itiganĩte mwena wa rũgũrũ wa Amerika (US) na tũtũme ariũ a Ithe witũ magekĩre aarĩ na ariũ a Ithe witũ ngoro.”

9. (a) Arutwo a Bibilia maabataraga kũrũngwo na kũrũithio mĩaka-inĩ ya 1914 nginya 1919 nĩkĩ? (b) O na gũtuĩka nĩ maabataraga kũrũngwo-rĩ, nĩ ũndũ ũrĩkũ tũtagĩrĩire gũtua?

⁹ Ti maũndũ mothe marĩa Arutwo a Bibilia meekaga mĩaka-inĩ ya 1914 nginya 1919 maatwaranaga na ũtaaro wa Kĩĩmaandĩko. O na gũtuĩka Jehova nĩ oigĩte twathĩkagĩre thirikari, aarĩ na ariũ a Ithe witũ acio matiataũkagĩrũo wega nĩ ũndũ ũcio. (Rom. 13:1) Kwoguo, rĩmwe nĩ meingĩranagia na maũndũ megiĩ mbaara. Kwa ngerekano, rĩrĩa mũtongoria wa Amerika (US) oigire atĩ Mĩĩ 30, 1918 ũtuĩke mũthenya wa kũhoera bũrũri ũgĩe na thayũ, ngathĩti ya The Watch Tower nĩ yekĩrire ngoro Arutwo a Bibilia manyitanĩre mahoya-inĩ macio. Aarĩ na ariũ a Ithe witũ amwe nĩ maaheaga thirikari ũteithio wa kĩĩmbeca nĩguo ĩhote kũrũa, o na angĩ nĩ maathire kũrũa. O na kũrĩ ũguo ti wega gũtua atĩ Arutwo a Bibilia maatwarirũo ithamĩrio thĩinĩ wa Babuloni Ũrĩa Mũnene tondũ atĩ nĩ maabataraga kũrũngwo na kũrũithio. Ũrĩa kũrĩ nĩ atĩ Arutwo a Bibilia nĩ maamenyete atĩ nĩ maagĩrĩirũo kwĩyeherania na ndini cia maheeni na nĩ meerutanĩirie biũ gwĩka ũguo hĩndĩ ya Mbaara ya Mbere ya Thĩ.—Thoma Luka 12:47, 48.

10. Arutwo a Bibilia monanirie atĩa atĩ nĩ matĩĩte muoyo?

¹⁰ O na gũtuĩka Arutwo a Bibilia matiataũkagĩrũo wega nĩ ũrĩa kwaga kwĩingĩria maũndũ-inĩ ma mbaara kugĩte, nĩ maamenyaga atĩ Bibilia nĩ ĩgirĩtie kũũragana. Kwoguo arĩa maathire kũrũa hĩndĩ ya Mbaara ya Mbere ya Thĩ matiahũthagĩra matharaita mao kũũraga arĩa angĩ. Nĩ ũndũ wa kũrega kũũragana, amwe maaigagwo harĩa mbaara ĩcacĩire nĩguo moragwo.

11. Atongoria thirikari-inĩ meekire atĩa nĩ ũndũ wa Arutwo a Bibilia kwaga kũrũa?

¹¹ Mũcukani nĩ aarakaririo mũno nĩ ũndũ wa mũrũgamo ũcio Arutwo a Bibilia maarĩ naguo. Kwoguo akĩbanga ũrĩa ekũmarehera “ũũnũhu (moritũ) na njĩra ya gwathithia watho.” (Thab. 94:20) James Franklin Bell ũrĩa warĩ mũnene thĩinĩ wa njeshi ya Amerika (US) nĩ eerire Mũrũ wa Ithe Witũ J. F. Rutherford na W. E. Van Amburgh atĩ Rũhonge rwa Kũrũĩrĩra Ihooto rwa U.S. nĩ rwageretie gũtwara watho thĩinĩ wa mbunge atĩ mũndũ o wothe ũrĩregaga kũrũa akooragwo. Aaragia ũhoro wa Arutwo a Bibilia. Eerire Mũrũ wa Ithe Witũ Rutherford ũũ arakarĩte mũno: “Watho ũcio ndũnahĩtũka tondũ Wilson [Mũtongoria wa bũrũri] nĩ araũregire, no mũmenye, nĩ tũkuonana na inyuĩ.”

12, 13. (a) Ariũ a Ithe witũ anana arĩa maatongoragia maatuĩrĩirũo kuohwo mĩaka mĩingĩ nĩkĩ? (b) Hihi kuohwo nĩ gwatũmire ariũ a Ithe witũ acio matige gwathĩkĩra Jehova? Taarĩria.

¹² Thirikari nĩ yambĩrĩirie kuoera Arutwo a Bibilia ikinya. Ariũ a Ithe witũ Rutherford, Van Amburgh, na angĩ atandatũ arĩa maarũgamĩrĩire Watch Tower Society nĩ maanyitirũo. Hĩndĩ ĩrĩa njanji aatuaga itua ciira-inĩ wao oigire ũũ: “Maheeni ma ndini marĩa andũ aya makoretwo  magĩtheremia nĩ moru gũkĩra tharĩkĩro ya gĩkundi gĩa thigari . . . cia Njĩrĩmani. Mamenereirie anene a thirikari, njeshi na atongoria a kanitha ciothe. Magĩrĩirũo kũherithio na njĩra nene.” (Ibuku rĩa Faith on the March, rĩa A. H. Macmillan, kar. 99) Na nĩguo meekirũo tondũ othe anana maatuĩrĩirũo kuohwo mĩaka mĩingĩ thĩinĩ wa njera ya Atlanta, Georgia. No rĩrĩa mbaara yathirire, makĩrekererio na makĩehererio thitango.

¹³ O na rĩrĩa ariũ a Ithe witũ acio maarĩ njera, maaikarire marũmĩtie itua rĩa gwathĩkĩra Watho wa Ngai. Thĩinĩ wa marũa ma kũhoya marekererio marĩa maandĩkĩire mũtongoria wa bũrũri wa Amerika (US) moigire ũũ: “Wendi wa Mwathani nĩ wonanĩtio wega Maandĩko-inĩ, ‘Ndũkanoragane,’ na kwoguo gũtirĩ o na ũmwe witũ [International Bible Students Association] wĩyamũrĩire Mwathani ũngĩtĩkĩra gũthũkia wĩyamũrĩri ũcio na arakarie Ngai, ũndũ ũrĩa ũngĩtũma Ngai akaamũnina. Kwoguo gũtirĩ o na ũmwe witũ ũngĩtĩkĩra kũũraga mũndũ akĩendaga.” Ciugo icio ironania ũmĩrĩru mũnene. Ariũ a Ithe witũ acio matiaregeririe mũrũgamo wao wa gwathĩkĩra Ngai.

14. Hũthĩra Maandĩko gũtaarĩria ũrĩa gwathire kuuma mwaka wa 1914 nginya 1919.

¹⁴ Malaki 3:1-3 ĩtaaragĩria ihinda rĩrĩa arĩa aitĩrĩrie maguta, “ariũ a Lawii” mangĩatheririo, na ihinda rĩu nĩ kuuma mwaka wa 1914 nginya kĩambĩrĩria-inĩ kĩa mwaka wa 1919. (Thoma.) Ihinda-inĩ rĩu Jehova “Mwathani [ũrĩa wa ma]” marĩ hamwe na Jesu Kristo “mũrekio ũrĩa mũiguithania-wa-kĩrĩkanĩro,” nĩ mookire hekarũ-inĩ ya kĩĩroho gũthuthuria arĩa maatungataga thĩinĩ wayo. Thutha wao kũrũngwo na gũtherio, Jehova nĩ angĩamaheire wĩra ũngĩ. Mwaka-inĩ wa 1919 Jesu nĩ aamũrire “ngombo ĩrĩa njĩhokeku na njũgĩ” nĩguo ĩheage andũ ake irio cia kĩĩroho. (Mat. 24:45) Kwambĩrĩria hĩndĩ ĩyo ndungata cia Ngai itiacokire rĩngĩ gũkorũo irĩ rungu rwa Babuloni Ũrĩa Mũnene. Jehova akoretwo agĩteithia andũ ake kũmenya wendi wake na magathiĩ na mbere kũmwenda. Nĩ ũndũ ũcio nĩ makenagĩra mũno irathimo ciake. ^[1]

15. Tondũ nĩ tũkũũrĩtwo kuuma kũrĩ Babuloni Ũrĩa Mũnene-rĩ, twagĩrĩirũo gwĩka atĩa?

¹⁵ Nĩ tũkenaga mũno nĩ ũndũ wa gũkorũo tũtarĩ ngombo cia Babuloni Ũrĩa Mũnene. Igeria rĩa Shaitani rĩa kũniina Ũkristiano wa ma thĩinĩ wa thĩ nĩ rĩringĩte ihiga. O na kũrĩ ũguo, nĩ twagĩrĩirũo kũririkanaga kĩrĩa gĩtũmĩte Jehova atũkũũre. (2 Kor. 6:1) Kũrĩ na andũ aingĩ marĩ na ngoro njega, ĩndĩ no manyitĩtwo mĩgwate nĩ ndini cia maheeni. Nĩ marabatara mũndũ wa kũmateithia moime kuo, na nĩ ithuĩ tũngĩmateithia. Kwoguo rekei twĩrutanĩrie kũmateithia moime kuo, tũkĩĩgerekania na aarĩ na ariũ a Ithe witũ a mahinda macio mahĩtũku.