1, 2. Nĩ ũndũ ũrĩkũ ũkoretwo na moimĩrĩro marĩa moru mũno harĩ andũ? Nũũ waambĩrĩirie ũndũ ũcio?

GŨTHONDEKWO kwa indo ta thimũ, ngirobu, ngaari, frinji, na indo ingĩ nĩ kwagĩrĩtie mũtũũrĩre wa o mũthenya. O na kũrĩ ũguo, indo ingĩ ta mĩcinga, mbomu, thigara, na ingĩ nyingĩ nĩ itũmĩte muoyo ũkorũo ũgwati-inĩ. No nĩ harĩ kĩndũ kĩmwe gĩa tene gũkĩra icio ingĩ ciothe na nĩkĩo gĩkoretwo na moimĩrĩro marĩa moru mũno harĩ andũ. Hihi nĩ kĩrĩkũ? Nĩ ũhoro wa maheeni! Mũndũ kuuga ũndũ oĩ atĩ ti wa ma nĩgetha aheenie mũndũ ũngĩ. Nũũ warĩ wa mbere kũheenania? O ta ũrĩa Jesu Kristo ooigire, “Mũcukani” nĩwe “ithe wa maheeni.” (Thoma Johana 8:44.) Nĩ rĩ Mũcukani aaheenanirie riita rĩa mbere?

² Ũndũ ũcio wekĩkire mĩaka ngiri nyingĩ mĩhĩtũku mũgũnda-inĩ wa Edeni. Mũthuri wa mbere Adamu na mũtumia wake Hawa, nĩ maakenagĩra ũtũũro thĩinĩ wa Paradiso ĩrĩa maaheetwo nĩ Mũũmbi wao. Nake Mũcukani akĩingĩrĩra maũndũ. Nĩ aamenyaga atĩ Ngai eerĩte Adamu na Hawa matikanarĩe maciaro ma “mũtĩ wa kũmenyithania wega o na ũũru,” na atĩ marĩa nĩ mangĩakuire nĩ ũndũ wa kwaga gwathĩka. O na kũrĩ ũguo, Shaitani kũgerera harĩ nyoka eerire Hawa ũũ: “Aca, ti atĩ no mũhaka mũgakua [ũhoro wa maheeni wa mbere biũ], nĩ gũkorũo Ngai nĩoĩ atĩ mũthenya ũrĩa mũkamarĩa, hĩndĩ ĩo maitho manyu nĩmakahingũka, mũtuĩke o ta Ngai, mũmenyage wega o na ũũru.”—Kĩam. 2:15-17; 3:1-5.

3. Nĩ kĩĩ kĩngĩtũma tuuge atĩ maheeni ma Shaitani maarĩ moru mũno? Moimĩrĩro ma maheeni macio nĩ marĩkũ?

 ³ Maheeni marĩa Shaitani eerire Hawa maarĩ moru mũno tondũ nĩ aamenyaga wega atĩ Hawa angĩamwĩtĩkirie na arĩe itunda rĩu nĩ angĩakuire. Adamu na Hawa nĩ maagire gwathĩkĩra watho wa Jehova na mũthia-inĩ magĩkua. (Kĩam. 3:6; 5:5) Makĩria ma ũguo, kũgerera mehia macio, ‘gĩkuũ nĩ gĩatheremire kũrĩ andũ othe.’ Na ũrĩa kũrĩ nĩ atĩ, “gĩkuũ gĩaathanaga o ta mũthamaki . . . , nginya harĩ arĩa mateehĩtie ta ũrĩa Adamu eehĩtie.” (Rom. 5:12, 14) Rĩu handũ ha andũ gũtũũra tene na tene marĩ akinyanĩru ta ũrĩa Ngai aatanyĩte kĩambĩrĩria-inĩ, arĩa mathiĩ mũno maikaraga ‘mĩaka mĩrongo mũgwanja, kana mũndũ akorũo na hinya, agakinyia mĩrongo ĩnana.’ O na arĩa makinyia mĩaka ĩyo kaingĩ ũtũũro wao ũkoragwo ũiyũire “mĩnoga na thĩna.” (Thab. 90:10) Na githĩ ũcio ti ũndũ wa kĩeha mũno warehirũo nĩ maheeni ma Shaitani!

4. (a) Tũrabatara kũmenya macokio ma ciũria irĩkũ? (b) Kũringana na Thaburi 15:1, 2, nĩ mũndũ ũrĩkũ tu ũngĩtuĩka mũrata wa Jehova?

⁴ Jesu agĩtaarĩria ciĩko cia Mũcukani ooigire ũũ: “Ndeehandire wega ũhoro-inĩ ũrĩa wa ma, nĩ gũkorũo ũhoro ũrĩa wa ma ndũrĩ thĩinĩ wake.” O na rĩu ũhoro wa ma ndũrĩ thĩinĩ wa Shaitani tondũ no ‘ahĩtithagia thĩ yothe’ na maheeni make. (Kũg. 12:9) Tũtingĩenda kũhĩtithio nĩ Mũcukani. Nĩ ũndũ ũcio, rekei twarĩrĩrie ciũria ici ithatũ: Shaitani arahĩtithia andũ atĩa? Kaingĩ andũ maheenanagia nĩkĩ? Na tũngĩonania atĩa atĩ ‘twaragia ũhoro wa ma’ hingo ciothe nĩgetha tũtigathũkie ũrata witũ na Jehova ta ũrĩa Adamu na Hawa meekire?—Thoma Thaburi 15:1, 2.

5. Shaitani arahĩtithia andũ atĩa ũmũthĩ?

⁵ Mũtũmwo Paulo nĩ aamenyaga atĩ no twĩtheme ‘kũhootwo kana gũkĩrio ũũgĩ nĩ Shaitani, tondũ tũtirigĩtwo nĩ mawara make.’ (2 Kor. 2:11) Nĩ tũĩ atĩ thĩ yothe o hamwe na ndini ya maheeni, ũteti ũrĩ na ungumania, na biacara irĩ na ũkoroku itongoragio nĩ Mũcukani. (1 Joh. 5:19) Nĩ ũndũ ũcio tũtigegaga twamenya atĩ Shaitani na ndaimono ciake nĩ matũmaga andũ marĩ iturũa-inĩ nene ‘marie maheeni.’ (1 Tim. 4:1, 2) Ũguo noguo kũrĩ harĩ andũ arĩa makoragwo na biacara nene arĩa mahũthagĩra imenyithia irĩ na maheeni kũgathĩrĩria maũndũ ma ũtunyani kana indo njũru ingĩthũkia andũ.

6, 7. (a) Nĩ kĩĩ kĩngĩtũma tuuge atĩ atongoria a ndini arĩa marutanaga maũndũ ma maheeni nĩ mahĩtagia mũno? (b) Nĩ maheeni marĩkũ wanaigua makĩrutanwo nĩ atongoria a ndini?

⁶ Atongoria a ndini arĩa marutanaga maũndũ ma maheeni nĩ mahĩtagia mũno tondũ makoragwo magĩikia ũtũũro wa ihinda rĩũkĩte wa arĩa metĩkagia maheeni mao ũgwati-inĩ. Mũndũ no orũo nĩ muoyo wa tene na tene nĩ ũndũ wa gwĩtĩkia ũrutani wa maheeni na gwĩka ũndũ Ngai athũire. (Hos. 4:9) Jesu nĩ aamenyaga atĩ atongoria a ndini matukũ-inĩ make nĩ maahĩtithagia andũ na njĩra ta ĩyo. Aamerire ũũ atekũhithĩrĩra: “Kaĩ mũrĩ na haaro-ĩ, inyuĩ andĩki-Watho na Afarisai, hinga ici! nĩ gũkorũo mũtuĩkanagia iria na thĩ nyũmũ nĩguo mũgarũre mũndũ atuĩke mũrũmĩrĩri wanyu, na rĩrĩa agarũrũka, mũgatũma agĩrĩre gũikio Jehanamu [kũniinwo tene na tene] kũmũkĩra inyuĩ.” (Mat. 23:15; kohoro ka magũrũ-inĩ) Jesu nĩ aamenereirie atongoria acio a maheeni akĩhũthĩra ciugo nditũ. Hatarĩ nganja atongoria acio mooimĩte kũrĩ ‘ithe wao Mũcukani o ũcio mũũragani.’—Joh. 8:44.

⁷ Matukũ-inĩ maya atongoria a ndini nĩ aingĩ mũno thĩinĩ wa thĩ na metagwo marĩĩtwa ta pasta, mũtungatĩri, rabii, batĩrĩ, kana marĩĩtwa mangĩ. “Magiragĩrĩria ma” ĩrĩa ĩrĩ Kiugo-inĩ kĩa Ngai o ta atongoria acio maarĩ kuo karine-inĩ ya mbere, na nĩ mathuurĩte “gwĩtĩkia maheeni handũ ha ũhoro wa ma wĩgiĩ Ngai.” (Rom. 1:18, 25) Marutanaga morutani ma maheeni, ta ũrutani ũrĩa wa atĩ “mũndũ  ahonoka ndabataraga ũndũ ũngĩ,” ũrutani wa atĩ muoyo wa mũndũ ndũkuaga, mũndũ akua acokaga agaciarũo arĩ kĩũmbe kĩngĩ, na ũrutani wa ũrimũ atĩ Ngai no etĩkĩrie ngomanio na ihiko cia arũme kwa arũme na atumia gwa atumia.

8. Nĩ maheeni marĩkũ twĩrĩgĩrĩire ateti maheenanie ica ikuhĩ? No twagĩrĩirũo gwĩka atĩa?

⁸ Ateti nĩ mahũthagĩra maheeni kũhĩtithia andũ. Nĩ twĩrĩgĩrĩire kũigua mamwe ma maheeni manene mũno andũ makiuga atĩ nĩ mahotete kũrehe “thayũ na ũgitĩri!” No ‘hĩndĩ ĩyo kwanangwo kwao gũkaamakora o rĩmwe materĩgĩrĩire.’ Rekei tũtikaheeneke twambĩrĩrie kuona ta mũico wa mũtabarĩre ũyũ ũrĩ kũraihu! Ũũma nĩ atĩ nĩ tũĩ “wega atĩ mũthenya wa Jehova ũgoka o ta ũrĩa mũici okaga ũtukũ.”—1 Thes. 5:1-4.

9, 10. (a) Andũ maheenanagia nĩkĩ, na ũndũ ũcio ũkoragwo na moimĩrĩro marĩkũ? (b) Nĩ ũndũ ũrĩkũ twagĩrĩirũo kũririkana wĩgiĩ Jehova?

⁹ Rĩrĩa kuoimĩra kĩndũ kĩerũ, nĩ kĩmenyekaga mũno, no thutha-inĩ gĩcokaga gĩkaingĩha. Ũguo noguo kũhaana o na ũhoro-inĩ wĩgiĩ kwaria maheeni. Andũ aingĩ ũmũthĩ mationaga kwaria maheeni ta arĩ ũũru, na to andũ arĩa marĩ igweta tu maheenagia arĩa angĩ. O ta ũrĩa gĩcunjĩ kĩrĩ na kĩongo, “Kĩrĩa Gĩtũmaga Tũheenanie” kĩrĩa kĩandĩkĩtwo nĩ mwandĩki ũmwe kĩonanĩtie, “kwaria maheeni nĩ kuonekete nĩ ũndũ ũkoragwo ũingĩrĩte mũno thĩinĩ wa andũ.” Kaingĩ andũ maheenanagia nĩguo megitĩre kana megathĩrĩrie. Andũ maheenanagia nĩguo mahithĩrĩre mahĩtia mao na ũndũ mũũru mekĩte, kana nĩguo magunĩke kĩĩmbeca kana na njĩra ingĩ. O ta ũrĩa gĩcunjĩ kĩu gĩtaarĩirie, kũrĩ andũ “mamenyerete kũheenania, na njĩra nene na nini, makaheenia andũ matoĩ, arĩa marutaga wĩra nao, arata, na andũ arĩa mendete.”

¹⁰ Moimĩrĩro ma maheeni macio mothe nĩ marĩkũ? Mũndũ agaga kwĩhokeka na ũrata no ũthũke. Kwa ngerekano ta wĩcirie ũrĩa ũngĩkorũo ũrĩ ũndũ wa kũũraga ngoro mũtumia angĩtharia acoke aheenie mũthuri wake mwĩhokeku nĩguo ahithĩrĩre mehia macio ekĩte. Kana mũthuri wĩkaga mũtumia wake na ciana ciake maũndũ ma kũmaturithia marĩ mũciĩ, no arĩ mbere ya andũ agetua ũrĩa akoragwo arĩ kĩonereria kĩega. No twagĩrĩirũo kũririkana atĩ andũ ta acio a maheeni hatirĩ ũndũ o na ũmwe mangĩhitha Jehova tondũ “maũndũ mothe makoragwo marĩ njaga na marĩ maguũrie” harĩ we.—Ahib. 4:13.

11. Tũreruta atĩa kuumana na kĩonereria kĩũru kĩa Anania na Safira? (Rora mbica kĩambĩrĩria-inĩ gĩa gĩcunjĩ gĩkĩ.)

¹¹ Kwa ngerekano, Bibilia nĩ ĩtaaragĩria ũrĩa karine-inĩ ya mbere mũthuri ũmwe Mũkristiano na mũtumia wake ‘maaheirũo ũcamba nĩ Shaitani’ maheenie Ngai. Anania na Safira nĩ maabangire ngoro-inĩ ciao ũrĩa mangĩaheenirie atũmwo. Meendirie mũgũnda wao na makĩrehera atũmwo mbeca imwe harĩ iria moonire. Meendaga kwĩyonania atĩ nĩ andũ ega mũno kĩũngano-inĩ, na gũtuĩke atĩ nĩ atana mũno nginya gũkĩra ũrĩa maarĩ. Ĩndĩ Jehova nĩ oonaga ũrĩa meekire na nĩ aamoeire ikinya rĩrĩa rĩagĩrĩire.—Atũm. 5:1-10.

12. Andũ arĩa maheenanagia na makaga kwĩrira merekeire kũ, na nĩkĩ?

¹² Jehova aiguaga atĩa igũrũ rĩgiĩ kwaria maheeni? Shaitani o hamwe na andũ arĩa maheenanagia na makaga kwĩrira, merekeire gũikio thĩinĩ wa “iria rĩa mwaki.” (Kũg. 20:10; 21:8; Thab. 5:6) Na mageekwo ũguo nĩkĩ? Tondũ Jehova aigaga andũ arĩa maheenanagia kĩrathi kĩmwe na “arĩa mekaga maũndũ marĩ magigi maitho-inĩ ma Ngai.”—Kũg. 22:15, kohoro ka magũrũ-inĩ.

13. Nĩ ũndũ ũrĩkũ tũĩ wĩgiĩ Jehova? Na kũmenya ũguo kwagĩrĩire gũtũma twĩkage atĩa?

¹³ Nĩ tũĩ atĩ Jehova “ti mũndũ, atĩ ahenanie.”  O na ‘gũtingĩhoteka Ngai aheenanie.’ (Ndar. 23:19; Ahib. 6:18) ‘Jehova nĩ athũire rũrĩmĩ rũa ũrongo [rũrĩa rũheenanagia].’ (Thim. 6:16, 17) Nĩguo twĩtĩkĩrĩke nĩwe no mũhaka tũtũũre kũringana na gĩthimi gĩake kĩa ũhoro wa ma. Ũndũ ũcio nĩguo ũtũmaga ‘tũtikaheenanie.’—Kol. 3:9.

14. (a) Tuonanagia atĩa atĩ tũrĩ ngũrani na andũ a ndini cia maheeni? (b) Taarĩria ũtaaro ũrĩa ũrĩ thĩinĩ wa Luka 6:45.

¹⁴ Njĩra ĩmwe Akristiano a ma makoragwo marĩ ngũrani na a ndini cia maheeni nĩ ĩrĩkũ? ‘Twaragia ũhoro wa ma.’ (Thoma Zekaria 8:16, 17.) Paulo aatarĩirie ũũ: “Tuonanagia atĩ tũrĩ ndungata cia Ngai . . . na njĩra ya . . . kwaragia ma.” (2 Kor. 6:4, 7) Jesu ooigire ũũ igũrũ rĩgiĩ andũ: “Kanua karagia kĩrĩa kĩiyũrĩte thĩinĩ wa ngoro ya mũndũ.” (Luk. 6:45) Kwoguo rĩrĩa mũndũ mwega araria ma ngoro-inĩ yake, kanua gake karagia ũhoro wa ma. Aragia ũhoro wa ma na njĩra nene na nini, harĩ andũ atoĩ, arĩa marutaga wĩra nao, arata, na andũ arĩa endete. Ta wĩcirie ũhoro wa maũndũ mamwe tũngĩonania namo atĩ nĩ tũrerutanĩria gũkorũo tũrĩ ehokeku maũndũ-inĩ mothe.

15. (a) Nĩkĩ ti ũndũ wa ũũgĩ kũgeria gũtũũra mũtũũrĩre wa ũhinga? (b) Nĩ kĩĩ kĩngĩteithia andũ ethĩ kũregana na hatĩka itagĩrĩire kuuma kũrĩ andũ a riika rĩao? (Rora kohoro ka magũrũ-inĩ.)

¹⁵ Ĩ angĩkorũo ũrĩ mũndũ mwĩthĩ na nĩ wendaga gwĩtĩkĩrĩka nĩ andũ a riika rĩaku? Ndũkaneke ũrĩa andũ amwe mekaga na njĩra ya gũtũũra mũtũũrĩre wa ũhinga. Monekaga marĩ na mĩtugo mĩega mũno marĩ hamwe na andũ a famĩlĩ ciao na kĩũngano-inĩ, no makoragwo marĩ ngũrani biũ marĩ hamwe na andũ arĩa angĩ ethĩ matarĩ athathaiya a Jehova na thĩinĩ wa social media. No marie maũndũ matagĩrĩire, mehumbe nguo njũru, mathikĩrĩrie nyĩmbo itagĩrĩire, mahũthĩre njohi kana ndawa cia kũrebia, makorũo na ndũgũ cia hitho, kana maũndũ mangĩ moru makĩria. Maikaraga mũtũũrĩre ũrĩ na maheeni, makahitha ũrĩa matariĩ harĩ aciari ao, andũ thĩinĩ wa kĩũngano, na Ngai. (Thab. 26:4, 5) Jehova nĩ amenyaga rĩrĩa ‘tũramũhe gĩtĩo na mĩromo no ngoro citũ irĩ kũraya nake.’ (Mar. 7:6) Na githĩ ũndũ ũrĩa mwega makĩria ti gwĩka ta ũrĩa thimo yugaga: “Ngoro yaku nĩĩmenye gũkaigua ũiru nĩ ũndũ wa andũ a mahĩtia; wee-rĩ, mũthenya wothe tindaga na ũhoro wa gwĩtigĩra Jehova.”—Thim. 23:17. *

16. Kwaria ũhoro wa ma kũhutanĩtie atĩa na kũiyũria fomu cia kũingĩra ũtungata-inĩ mũna?

¹⁶ No gũkorũo nĩ ũrenda gũtungata ũrĩ painia wa mahinda mothe, kana ũtungata ũngĩ  wa mwanya wa mahinda mothe ta wa Betheli. Ũkĩiyũria fomu cia kũingĩra ũtungata-inĩ ũcio ũrenda, nĩ ũndũ wa bata ũtigĩrĩre atĩ macokio marĩa ũkũheana megiĩ ciũria ciĩgiĩ ũgima waku wa mwĩrĩ, maũndũ marĩa wendete ma gwĩkenia, na mĩtugo, nĩ ma kwĩhokeka na nĩ ma ma biũ. (Ahib. 13:18) Ĩ angĩkorũo nĩ ũingĩrĩte ũndũ-inĩ mũna ũtarĩ mũtheru kana wa gwĩkĩrĩrũo nganja na athuri a kĩũngano matiũĩ? Mahoe ũteithio nĩguo ũhote gũtungata ũrĩ na thamiri ĩtarĩ na ũcuke.—Rom. 9:1; Gal. 6:1.

17. Twagĩrĩirũo gwĩka atĩa rĩrĩa tũraria ũhoro wĩgiĩ ariũ a Ithe witũ harĩ arĩa matũkararagia?

¹⁷ Kwa ngerekano-rĩ, ũngĩka atĩa thirikari ĩngĩgiria wĩra wa Ũthamaki bũrũri-inĩ wanyu ũcoke wĩtwo ũkaheane ũhoro wĩgiĩ ariũ a Ithe witũ? Hihi no mũhaka ũmeere maũndũ mothe marĩa ũĩ? Jesu eekire atĩa rĩrĩa aahũngagwo mahũri nĩ ngavana Mũroma? Kũringana na ũtaaro wa Kĩĩmaandĩko ũrĩa wonanagia atĩ nĩ kũrĩ “hĩndĩ ya gũkira ki, o na hĩndĩ ya kwaria,” mahinda mamwe Jesu aakirire ki! (Koh. 3:1, 7; Mat. 27:11-14) Ũndũ-inĩ ta ũcio, kũhũthĩra ũũgĩ nĩ kwa bata nĩguo tũtikaingĩrie ariũ a Ithe witũ ũgwati-inĩ.—Thim. 10:19; 11:12.

18. Twagĩrĩirũo gwĩka atĩa athuri a kĩũngano mangĩtũũria ũhoro wĩgiĩ ariũ a Ithe witũ?

¹⁸ Ĩ angĩkorũo nĩ harĩ mũndũ kĩũngano-inĩ wĩkĩte mehia maritũ na nĩ ũĩ ũndũ ũcio? Athuri a kĩũngano no mabatare gũkũũria ũmataarĩrie maũndũ marĩa ũĩ megiĩ ũndũ ũcio tondũ nĩo marĩ na ũigĩrĩrĩki wa kũiga kĩũngano kĩrĩ gĩtheru. Ũngĩka atĩa, makĩria angĩkorũo ũrĩa wĩkĩte mehia macio nĩ mũrata waku wa hakuhĩ kana mũndũ wa famĩlĩ yanyu? “Mũira wa ma arutaga o ũira wa ma.” (Thim. 12:17; 21:28, Holy Bible in Gĩkũyũ) Kwoguo wagĩrĩirũo kũhe athuri ũhoro gĩtaũ, ti nuthu, na ndwagĩrĩirũo kũgarũra ũhoro o na hanini. Marĩ na kĩhooto gĩa kũmenya maũndũ mothe nĩguo mahote kũmenya njĩra ĩrĩa njega biũ ya gũteithĩrĩria mũndũ ũcio wĩhĩtie athondeke ũrata wake na Jehova rĩngĩ.—Jak. 5:14, 15.

19. Nĩ ũndũ ũrĩkũ tũrerĩgĩrĩra kwĩruta gĩcunjĩ-inĩ kĩrĩa kĩrũmĩrĩire?

¹⁹ Daudi eerire Jehova ũũ: “Wee wĩkenagĩra no mũndũ kũgĩa na ũhoro-wa-ma o ngoro thĩinĩ.” (Thab. 51:6) Daudi nĩ aamenyaga atĩ ũhoro wĩgiĩ mũndũ kwaria ũhoro wa ma uumaga ngoro-inĩ. Akristiano a ma ‘maranagĩria ũhoro wa ma o mũndũ na mũndũ ũrĩa ũngĩ’ maũndũ-inĩ mothe ma ũtũũro wao. Njĩra ĩngĩ tũrĩ ndungata cia Ngai tũngĩonania nayo atĩ tũkoragwo tũrĩ ngũrani, nĩ kũruta andũ arĩa angĩ ũhoro wa ma wĩgiĩ Ngai tũrĩ ũtungata-inĩ. Gĩcunjĩ kĩrĩa kĩrũmĩrĩire nĩ kĩarĩrĩirie ũrĩa tũngĩka ũguo.