Thiĩ harĩ ũhoro

Thiĩ harĩ ũhoro ũrĩa wĩ thĩinĩ

‘Hooragĩria Arĩa Othe Marĩ na Kĩeha’

‘Hooragĩria Arĩa Othe Marĩ na Kĩeha’

‘Hooragĩria Arĩa Othe Marĩ na Kĩeha’

“Jehova nĩaanjitĩrĩirie maguta . . . ’horagĩrie arĩa othe me na kĩeha.”—ISA. 61:1, 2.

1. Jesu eekagĩra atĩa arĩa maarĩ na kĩeha, na eekaga ũguo nĩkĩ?

JESU KRISTO oigire ũũ: “Irio ciakwa nĩ njĩkage ũrĩa ekwenda, ũrĩa wandekirie, ngarĩkie wĩra wake.” (Joh. 4:34) Akĩruta wĩra ũrĩa aahetwo nĩ Ngai-rĩ, Jesu nĩ onanagia ngumo njega ta cia Ithe. Ĩmwe ya ngumo icio nĩ wendo mũnene ũrĩa Jehova endete andũ naguo. (1 Joh. 4:7-10) Mũtũmwo Paulo nĩ aagwetire njĩra ĩmwe ĩrĩa wendo ũcio wonanagio nayo rĩrĩa oigire atĩ Jehova nĩ “Ngai mwene ũhoro wothe wa kũũmanĩrĩria.” (2 Kor. 1:3) Jesu nĩ onanirie wendo ta ũcio rĩrĩa aahingirie ũhoro ũrĩa warathĩtwo nĩ Isaia. (Thoma Isaia 61:1, 2.) Jesu arĩ thĩinĩ wa thunagogi itũũra-inĩ rĩa Nazarethi nĩ aathomire ciugo cia ũrathi ũcio na akĩonania atĩ nĩwe warĩ acihingie. (Luk. 4:16-21) Mahinda-inĩ mothe ma ũtungata wake, Jesu arĩ na wendo nĩ aahooragĩria arĩa maarĩ na kĩeha, akamekĩra ngoro na agatũma magĩe na thayũ wa meciria.

2, 3. Arũmĩrĩri a Kristo marabatara kwĩgerekania nake nĩkĩ harĩ kũũmanĩrĩria?

2 Arũmĩrĩri othe a Jesu nĩ magĩrĩirũo nĩ kwĩgerekania nake na njĩra ya kũhooragĩria arĩa marĩ na kĩeha. (1 Kor. 11:1) Paulo oigire ũũ: “Ũmanagĩrĩriai o mũndũ na mũndũ ũrĩa ũngĩ, na mwĩkanagĩre hinya.” (1 Thes. 5:11) Makĩria nĩ tũkũbatara kũũmĩrĩria arĩa angĩ, tondũ andũ marahiũrania na “mahinda ma ũgwati.” (2 Tim. 3:1) Kũndũ guothe thĩinĩ wa thĩ, andũ aingĩ a ngoro njega marahiũrania na andũ mahũthagĩra ciugo na mageka ciĩko cia kũmarehera kĩeha, ihooru, na kũmatuuria ngoro.

3 O ta ũrĩa Bibilia yarathĩte-rĩ, andũ aingĩ matukũ-inĩ maya ma kũrigĩrĩria ma mũtabarĩre ũyũ mũũru nĩ “eendi, na endi mbia, na egani, na egathi, na arumani, andũ matangĩigua aciari ao, na matarĩ ngatho, na matarĩ atheru; ningĩ makorũo maagĩte wendani ũrĩa wa ndũire, andũ matangĩteithũrĩkana, na magacambanagia, na arĩa matoĩ kwĩgirĩrĩria, andũ eĩ, na arĩa matenda maũndũ mega, na arĩa makunyanagĩra andũ arĩa angĩ, na arũũgĩrĩri, na eĩkĩrĩri, o na arĩa mendaga gwĩkenia gũkĩra ũrĩa mendaga Ngai.” Rĩu mĩerekera ta ĩyo nĩ ĩtororoketie tondũ ‘andũ aaganu na ahenania, nĩ makĩrĩrĩirie kwagana.’—2 Tim. 3:2-4, 13.

4. Maũndũ thĩinĩ wa thĩ matariĩ atĩa mahinda-inĩ maya maitũ?

4 Macio mothe matiagĩrĩirũo nĩ gũtũgegia tondũ Kiugo kĩa Ngai gĩtwĩraga wega atĩ “kĩrĩndĩ gĩa thĩ gĩothe nĩgĩtũire kĩnyitĩtwo nĩ ũcio mũũru.” (1 Joh. 5:19) “Kĩrĩndĩ gĩa thĩ gĩothe” nĩ mũtabarĩre wa gĩũteti, ndini, na mathondeka ma kĩbiacara, o hamwe na njĩra ciothe cia gũtheremia mũhuhu wa maheeni. Hatarĩ nganja nĩkĩo Shaitani Mũcukani etagwo, “mũnene wa gũkũ thĩ” na “ngai ĩrĩa ya gũkũ thĩ.” (Joh. 14:30; 2 Kor. 4:4) Maũndũ thĩinĩ wa thĩ yothe marathiĩ mathũkĩte tondũ Shaitani arĩ na marũrũ maingĩ, nĩ ũndũ wa kũmenya atĩ no kahinda kanini atigairie eherio nĩ Jehova. (Kũg. 12:12) Na githĩ ũcio ti ũndũ wa gũtũũmĩrĩria mũno kũmenya atĩ ica ikuhĩ Ngai nĩ arĩniina Shaitani na mũtabarĩre wake mũũru, na atĩ thitango ya Shaitani igũrũ rĩgiĩ ũnene wa Jehova nĩ ĩrĩkinya gĩturi!—Kĩam. 3; Ayub. 2.

Ũhoro Ũrĩa Mwega nĩ Ũrahunjio Thĩinĩ wa Thĩ Yothe

5. Ũrathi wĩgiĩ wĩra wa kũhunjia ũrahingio atĩa matukũ-inĩ maya ma kũrigĩrĩria?

5 Mahinda-inĩ maya maritũ, ciugo iria Jesu oigire nĩ irahinga. Oigire ũũ: “Ũhoro-ũyũ-Mwega wa ũthamaki nĩũkahunjio thĩ yothe, ũtuĩke ũira kũrĩ ndũrĩrĩ ciothe; na hĩndĩ ĩo nĩrĩo ithirĩro rĩgakinya.” (Mat. 24:14) Wĩra ũcio wa kũhunjia ũhoro wa Ũthamaki wa Ngai thĩinĩ wa thĩ yothe nĩ ũrarutwo na njĩra nene. Mahinda-inĩ maya Aira a Jehova makĩria ma 7,500,000 thĩinĩ wa ciũngano makĩria ma 107,000 thĩinĩ wa thĩ yothe nĩ marahunjia ũhoro wa Ũthamaki wa Ngai, o ta ũrĩa Jesu eekaga akĩhunjia na akĩrutana. (Mat. 4:17) Nĩ ũndũ wa wĩra witũ wa kũhunjia wa mahinda-inĩ maya-rĩ, andũ arĩa maracakaya nĩ marahoorerio na njĩra nene. Kwa ihinda rĩa mĩaka ĩrĩ mĩhĩtũku andũ 570,601 nĩ mabatithĩtio magatuĩka Aira a Jehova.

6. Ũgwĩciria atĩa ũhoro-inĩ wĩgiĩ ũthii wa na mbere wa wĩra witũ wa kũhunjia?

6 Mahinda-inĩ maya Aira a Jehova marataũra na magakinyĩria andũ mabuku marĩa makoragwo na ũhoro uumĩte Bibilia-inĩ na thiomi makĩria ma 500, ũndũ ũcio ũgatũteithia kuona ũrĩa wĩra ũcio wa kũhunjia ũtheremete. Gũtirĩ hingo ĩngĩ wĩra ta ũcio ũrĩ warutwo! Kũgaacĩra, ũthiĩ wa na mbere, na wĩra ũrĩa ũrutagwo nĩ ithondeka rĩa Jehova hatarĩ nganja nĩ maũndũ ma magegania. Hatarĩ na ũtongoria na ũteithio wa hinya mũnene wa roho mũtheru wa Ngai, maũndũ macio matingĩhoteka thĩinĩ wa thĩ ĩno ĩrĩ rungu rwa Shaitani. Tondũ ũhoro mwega nĩ ũrahunjio thĩinĩ wa thĩ yothe-rĩ, andũ arĩa marahoorerio nĩ Maandĩko to Akristiano a ma no nĩ hamwe na arĩa maretĩkĩra gũthikĩrĩria ndũmĩrĩri ya Ũthamaki.

Kũũmĩrĩria Akristiano Arĩa Angĩ

7. (a) Nĩkĩ tũtingĩrĩgĩrĩra Jehova eherie maũndũ mothe marĩa marehaga mĩtangĩko ihinda-inĩ rĩrĩ? (b) Tũmenyaga atĩa atĩ no tũhote gũkirĩrĩria mĩnyamaro na mathĩna?

7 Thĩinĩ wa thĩ ĩno ĩiyũrĩtwo nĩ maũndũ moru na mĩnyamaro, no mũhaka tũcemanie na maũndũ mamwe mangĩrehe mĩtangĩko. Tũtirerĩgĩrĩra Ngai eherie maũndũ marĩa mothe marehaga kĩeha o nginya rĩrĩa akaaniina mũtabarĩre ũyũ. Kwa ihinda rĩrĩ, tũkĩhiũrania na mĩnyamaro ĩrĩa yarathĩtwo, kũnyita mbaru ũnene wa Jehova nĩ kũrĩtũmaga wĩhokeku witũ harĩ we ũgeragio. (2 Tim. 3:12) O na kũrĩ ũguo, nĩ ũndũ wa gũteithio na kũũmĩrĩrio nĩ Ithe witũ wa igũrũ, no tũhiũranie na mĩnyamaro na mathĩna tũrĩ na wĩtĩkio na ũkirĩrĩria, o ta Akristiano aitĩrĩrie maguta a Thesalonike ya tene.—Thoma 2 Athesalonike 1:3-5.

8. Nĩ ũira ũrĩkũ wa Maandĩko wonanagia atĩ Jehova nĩ omagĩrĩria ndungata ciake?

8 Hatarĩ nganja rĩrĩa ndungata cia Jehova ciabatara kũũmĩrĩrio nĩ aciũmagĩrĩria. Kwa ngerekano-rĩ, rĩrĩa Jezebeli mũtumia wa Mũthamaki eendaga kũũraga mũnabii Elija, mũnabii ũcio nĩ aaiguire guoya na akĩũra, akiuga nĩ kaba gũkua. Ĩndĩ handũ ha Jehova kũrũithia Elija, aamũmĩrĩirie na akĩmũhe ũcamba wa kũruta wĩra wake wa ũnabii. (1 Ath. 19:1-21) Ũndũ ũngĩ wonanagia atĩ Jehova nĩ omagĩrĩria andũ ake wĩgiĩ kĩũngano gĩa Gĩkristiano gĩa karine ya mbere. Kwa ngerekano, nĩ tũthomaga ũrĩa “kanitha ũrĩa warĩ Judea na Galili na Samaria o guothe waikarire na thayũ ũkĩongagĩrĩrũo hinya.” Ningĩ “andũ aguo, tondũ wa ũrĩa maathiaga na mbere metigĩrĩte Mwathani na makomĩrĩrio nĩ Roho Mũtheru, magĩkĩingĩha.” (Atũm. 9:31) Na githĩ o na ithuĩ tũtikenaga mũno nĩ ‘kũũmĩrĩrio nĩ roho mũtheru’!

9. Nĩkĩ kwĩruta ũhoro wa Jesu no gũtũũmĩrĩrie?

9 Tũrĩ Akristiano nĩ tũũmĩrĩirio nĩ kwĩruta ũhoro wa Jesu Kristo na kũrũmagĩrĩra nginyo ciake. Jesu oigire ũũ: “Ũkai kũrĩ niĩ inyuothe anogu, na inyuĩ mũtitikĩte mĩrigo mĩnene, na nĩngũmũhurũkia. Oyai icoki rĩakwa mwĩĩkĩre, na mwĩrute na niĩ: nĩ ũndũ ndĩ mũhoreri, na mwĩnyihia ngoro-inĩ: nacio ngoro cianyu nĩikũhurũkio. Nĩ gũkorũo icoki rĩakwa nĩ rĩnyoroku, o na mũrigo wakwa nĩ mũhũthũ.” (Mat. 11:28-30) Tũngĩĩruta ũrĩa Jesu aaikaranagia na andũ na njĩra ya wendo, tũcoke twĩgerekanie na kĩonereria gĩake kĩega no tũnyihanyihĩrũo nĩ mĩtangĩko ĩrĩa tũngĩkorũo nayo.

10, 11. Thĩinĩ wa kĩũngano, nĩa mangĩhota kũũmĩrĩria arĩa angĩ?

10 Ningĩ no tũũmĩrĩrio nĩ Akristiano arĩa angĩ. Kwa ngerekano-rĩ, wĩcirie ũrĩa athuri a kĩũngano mateithagia arĩa marĩ na mĩtangĩko. Mũrutwo Jakubu aandĩkire ũũ: “Nĩharĩ thĩinĩ wanyu mũndũ ũrũarĩte [kĩĩroho]? Ũcio nĩete athuri a kanitha; nao nĩmamũhoere.” Moimĩrĩro mangĩkorũo marĩ marĩkũ? “Nao maahoya metĩkĩtie, ihoya rĩu nĩrĩgatũma mũndũ ũcio mũrũaru ahonoke; nake Mwathani nĩakamũũkĩria; o na angĩkorũo nĩehĩtie, nĩakoherũo mehia macio make.” (Jak. 5:14, 15) O nao arĩa angĩ thĩinĩ wa kĩũngano no momanĩrĩrie.

11 Kaingĩ atumia nĩ kũrĩ mathĩna mamwe monaga arĩ ũhũthũ kwarĩrĩria na atumia arĩa angĩ. Makĩria aarĩ a Ithe witũ arĩa akũrũ, na marĩ na ũtaũku no mahe arĩa ethĩ ũtaaro mwega. Atumia acio akũrũ Akristiano no kũhoteke manacemania na maũndũ o ta macio ũtũũro-inĩ wao. Nĩ ũndũ wa kũmacaĩra na kũmathikĩrĩria no mateithie mũno aarĩ a Ithe witũ acio ethĩ. (Thoma Tito 2:3-5.) Ma nĩ atĩ athuri a kĩũngano o hamwe na andũ arĩa angĩ no mahote na nĩ magĩrĩirũo ‘kũũmagĩrĩria arĩa ahũthũ ngoro.’ (1 Thes. 5:14, 15) Ningĩ nĩ wega kũririkanaga atĩ Ngai ‘atũũmagĩrĩria mathĩna-inĩ maitũ mothe, nĩ getha na ithuĩ tũhotage kũũmĩrĩria arĩa angĩ rĩrĩa marĩ na thĩna o na ũrĩkũ.’—2 Kor. 1:4.

12. Nĩkĩ nĩ ũndũ wa bata gũthiaga mĩcemanio-inĩ ya Gĩkristiano?

12 Gũkorũo mĩcemanio-inĩ ya Gĩkristiano kũrĩa gũkoragwo na ndeereti cia Bibilia cia gũtwĩkĩra ngoro, nĩ njĩra ĩmwe ya bata mũno ĩrĩa tũũmagĩrĩrio nayo. Tũthomaga atĩ Judasi na Sila nĩ ‘maataarire ariũ a Ithe witũ na ndeto nyingĩ, na makĩmongerera hinya.’ (Atũm. 15:32) Mbere na thutha wa mĩcemanio iitũ, nĩ tũkoragwo na ndeereti cia gwĩkanĩra hinya hamwe na ariũ na aarĩ a Ithe witũ. Kwoguo o na angĩkorũo harĩ na ũndũ mũna ũratũma tũnyamarĩke-rĩ, rekei tĩtikanaraihĩrĩrie andũ arĩa angĩ, amu gwĩka ũguo gũtingĩteithia. (Thim. 18:1) Ithenya rĩa ũguo, nĩ wega tũrũmĩrĩre ũtaaro ũrĩa mũtũmwo Paulo aandĩkire atongoretio nĩ roho: “Nĩtwĩciragiei ũrĩa tũngĩarahũranaga o mũndũ na ũrĩa ũngĩ, nĩ getha twendanage, na twĩkage ciĩko njega; ningĩ tũtigatige kũũnganaga hamwe, ta ũrĩa andũ amwe mamenyerete gwĩkaga, no kaba tũhatanagĩrĩrie; na twĩkage ũguo o makĩria tondũ wa ũrĩa mũkuona atĩ Mũthenya ũcio nĩũrakuhĩhĩria.”—Ahib. 10:24, 25.

Ũmĩrĩrio nĩ Kiugo kĩa Ngai

13, 14. Onania ũrĩa Maandĩko mangĩtũũmĩrĩria.

13 O na angĩkorũo tũrĩ Akristiano mabatithĩtio kana hihi no hĩndĩ tũrambĩrĩirie kwĩruta ũhoro wa Ngai na mĩoroto yake-rĩ, no tũũmĩrĩrio nĩ Kiugo kĩa Ngai. Paulo aandĩkire ũũ: “Maũndũ mothe marĩa maandĩkirũo tene, maandĩkirũo marĩ ma kwĩruta na ithuĩ, nĩ getha tũtũũre na kĩĩrĩgĩrĩro nĩ ũndũ wa ũrĩa tũhotithagio nĩ Maandĩko macio gũkirĩrĩria, o na ũrĩa tũũmagĩrĩrio nĩmo.” (Rom. 15:4) Maandĩko Matheru no matũũmĩrĩrie na matũme ‘tũtuĩke akinyanĩru o gũkinyanĩra, na tũikarage tũthagathagĩtwo kũna, nĩguo tũrutage wĩra ũrĩa wothe mwega.’ (2 Tim. 3:16, 17) Hatarĩ nganja kũmenya ma ĩrĩa ĩkoniĩ mĩoroto ya Ngai na kũgĩa na kĩĩrĩgĩrĩro kĩa ma kĩa ihinda rĩũkĩte no gũtũũmĩrĩrie mũno. Nĩ ũndũ ũcio-rĩ, kĩrekei tũhũthagĩre biũ Kiugo kĩa Ngai na mabuku marĩa marĩ na ũhoro uumĩte Bibilia-inĩ marĩa mangĩtũmĩrĩria na matũteithie na njĩra nyingĩ.

14 Jesu nĩ aatũigĩire kĩonereria kĩega gĩa kũhũthĩra Maandĩko kũrutana na kũũmĩrĩria andũ arĩa angĩ. Kwa ngerekano hĩndĩ ĩmwe thutha wa kũriũka gwake nĩ oimĩrĩire arutwo ake erĩ, na ‘akĩmataũrĩra Maandĩko.’ Hĩndĩ ĩrĩa aaragia nao, ngoro ciao nĩ ciahutirio mũno. (Luk. 24:32) Mũtũmwo Paulo nĩ ‘aaheanaga ihooto irutĩtwo Maandĩko-inĩ’ akĩrũmĩrĩra kĩonereria kĩega kĩa Jesu. Arĩ itũũra-inĩ rĩa Beroia, arĩa maamũthikagĩrĩria “nĩmetĩkagĩra Ũhoro meendeire na ngoro, magĩtuĩragia Maandĩko mũthenya o mũthenya.” (Atũm. 17:2, 10, 11) Na githĩ ndũkĩrĩ ũndũ wa bata mũno gũthomaga Bibilia o mũthenya, tũgĩetha ũrĩa tũngĩgunĩka nĩyo o hamwe na mabuku ma Gĩkristiano marĩa marongoreirio gũtũũmĩrĩria na gũtũhe kĩĩrĩgĩrĩro mahinda-inĩ maya maritũ!

Njĩra Ingĩ cia Kũũmĩrĩria Andũ Arĩa Angĩ

15, 16. Maũndũ mamwe marĩa tũngĩka tũteithie na tũũmĩrĩrie Akristiano arĩa angĩ nĩ marĩkũ?

15 Nĩ kũrĩ maũndũ matiganĩte tũngĩka nĩguo tũũmĩrĩrie Akristiano arĩa angĩ. Kwa ngerekano, no tũthiĩ thoko na tũgũrĩre Mũkristiano mũkũrũ kana mũrũaru indo. Angĩ nao no tũmateithie mawĩra mao ma mũciĩ, na njĩra ĩyo tuonanie atĩ nĩ tũmarũmbũyagia. (Afil. 2:4) Rĩngĩ na rĩngĩ no tũgaathĩrĩrie Akristiano arĩa angĩ nĩ ũndũ wa ngumo ciao njega ta wendani, ũũgĩ, ũcamba, na wĩtĩkio.

16 No tũũmĩrĩrie arĩa akũrũ na njĩra ya kũmaceerera na kũmathikĩrĩria tũkindĩirie magĩtũtaarĩria maũndũ marĩa meyoneire o hamwe na irathimo iria monete ũtungata-inĩ wa Jehova. Hatarĩ nganja ũndũ ũcio no ũtwĩkĩre ngoro na ũtũũmĩrĩrie. Ningĩ no tũthome Bibilia kana mabuku marĩa marĩ na ũhoro uumĩte Bibilia-inĩ hamwe na arĩa twaceerera. Rĩngĩ na rĩngĩ no twarĩrĩrie gĩcunjĩ kĩrĩa gĩgaathomwo thĩinĩ wa Mũrangĩri, kana ũhoro ũrĩa ũkaarĩrĩrio Wĩruti-inĩ wa Bibilia wa Kĩũngano kiumia kĩu. No twĩrorere hamwe nao DVD ĩrĩ na ũhoro uumĩte Maandĩko-inĩ. Ningĩ no tũmathomere kana tũmataarĩrie maũndũ monetwo marĩa mangĩmekĩra ngoro kuuma mabuku-inĩ maitũ.

17, 18. Tũrĩ ndungata njĩhokeku cia Jehova-rĩ, twagĩrĩirũo gũkorũo na ma nĩkĩ atĩ nĩ arĩtũteithagia na agatũũmĩrĩria?

17 Tũngĩmenya atĩ ndungata ya Jehova nĩ ĩrabatara kũũmĩrĩrio-rĩ, no tũmũgwete mahoya-inĩ maitũ. (Rom. 15:30; Kol. 4:12) Hĩndĩ ĩrĩa tũrahiũrania na mathĩna ma ũtũũro o tũkĩĩrutanagĩria kũũmĩrĩria arĩa angĩ, no tũgĩe na wĩtĩkio na mwĩhoko ta ũrĩa warĩ na mũtungi wa Thaburi ũrĩa waandĩkire ũũ: “Rekereria mũrigo waku na harĩ Jehova; nĩwe ũrĩgũtiiragĩrĩra; ndarĩ hingo angĩreka ũrĩa mũthingu enyenyeke.” (Thab. 55:22) Ma nĩ atĩ hĩndĩ ciothe Jehova nĩ arĩtũũmagĩrĩria na agatũteithia tũrĩ ndungata ciake njĩhokeku.

18 Ngai eerire athathaiya ake a tene ũũ: ‘Niĩ-rĩ, nĩ niĩ ũrĩa ũmũhooragĩria.’ (Isa. 51:12) Ũguo noguo Jehova arĩtwĩkaga na nĩ arĩrathimaga ciĩko na ciugo ciitũ njega rĩrĩa tũromĩrĩria arĩa marĩ na kĩeha. O na angĩkorũo kĩĩrĩgĩrĩro giitũ nĩ gĩa gũgathiĩ igũrũ kana gĩa gũgatũũra thĩ-rĩ, no tũũmĩrĩrio nĩ ciugo iria Paulo aandĩkĩire Akristiano aitĩrĩrie maguta: “Mwathani witũ Jesu Kristo we mwene, nake Ngai Ithe witũ, we ũtwendete na agatũũmĩrĩria na ũũmĩrĩru ũrĩa ũtathiraga, o na agatũhe kĩĩrĩgĩrĩro kĩega na ũndũ wa Wega wake-rĩ, aromũũmĩrĩria ngoro, na arotũma mũikarage mũrũmĩte wega ũhoro-inĩ wa ciĩko o na ciugo iria ciothe njega.”—2 Thes. 2:16, 17.

HIHI NĨ ŨRARIRIKANA?

• Wĩra witũ wa kũhooreria arĩa marĩ na kĩeha ũtheremete atĩa?

• Mamwe ma maũndũ marĩa tũngĩka tũũmĩrĩrie arĩa angĩ nĩ marĩkũ?

• Nĩ ũira ũrĩkũ wa Maandĩko wonanagia atĩ Jehova nĩ omagĩrĩria andũ ake?

[Ciũria cia Wĩruti]

[Mbica karatathi ka 26]

Hihi wee nĩ ũhooragĩria arĩa marĩ na kĩeha?

[Mbica karatathi ka 28]

Arĩa ethĩ o na arĩa akũrũ no mahote gwĩkanĩra ngoro