MWERI-INĨ wa Ĩpuro 2006, ngathĩti cia mohoro thĩinĩ wa thĩ yothe ciarĩ na ũhoro wa kũgegania atĩ gĩkundi kĩa athomi nĩ kĩabangaga kũrutĩra mũingĩ ibuku rĩa tene rĩtagwo “Injiri ya Judasi” rĩrĩa rĩakoretwo rĩagundũrũo. Kũringana na riboti icio, athomi mooigĩte atĩ ibuku rĩu nĩ rĩkũrehe ũgarũrũku harĩ muonere ũrĩa andũ makoretwo naguo harĩ Judasi, mũrutwo ũrĩa wakunyanĩire Jesu. Kũringana na mawoni mao, Judasi aarĩ njorua, nĩwe mũtũmwo ũrĩa waamenyete Jesu biũ, na aamũkunyanĩire tondũ Jesu nĩwe wamwĩrĩte eke ũguo.

Hihi ibuku rĩu nĩ rĩa ma? Na angĩkorũo nĩ rĩa ma-rĩ, hihi nĩ rĩguũrĩtie ũmenyo mũna warĩ mũhithe wĩgiĩ andũ marĩ ngumo—Judasi Mũisikariota, Jesu Kristo, kana Akristiano a tene? Hihi nĩ rĩagĩrĩire kũgarũra ũtaũku witũ igũrũ rĩgiĩ Kristo na morutani make?

Ũrĩa “Injiri ya Judasi” yagundũrirũo ti ũndũ ũĩkaine wega. Ibuku rĩu rĩonekire hi-na-hi mabuku-inĩ marĩa ma tene mũthia-inĩ wa mĩaka ya 1970 kana kĩambĩrĩria-inĩ kĩa mĩaka ya 1980, o na gũtuĩka rĩtiakoretwo rĩthuthurĩtio na rĩgetĩkĩrĩka nĩ athuthuria a matigari ma indo cia tene. No kũhoteke rĩagundũrĩtwo thĩinĩ wa ngurunga mbĩrĩra-inĩ ĩmwe yatiganĩirio bũrũri-inĩ wa Misiri mwaka wa 1978. Rĩarĩ rĩmwe rĩa mabuku mana marĩa maarĩ thĩinĩ wa mbuku ĩmwe nene ya tene ĩrĩa yaandĩkĩtwo na rũthiomi rũmwe rwa tene mũno rwa Kĩĩmisiri.

Tondũ yathondeketwo na rũa, mbuku ĩyo yathamio bũrũri mũmũ wa Misiri, kũrĩa yaigĩtwo karine nyingĩ, nĩ yaambĩrĩirie gũthũka. Mwaka wa 1983, athomi matarĩ aingĩ nĩ moonirio o hanini ibuku rĩu, ĩndĩ rĩkĩendio goro mũno, kwoguo matiarĩgũrire. Ibuku rĩu rĩgĩthiĩ na mbere gũthũka nĩ ũndũ wa kũigwo ũrĩa gũtagĩrĩire mĩaka mĩingĩ. Mwaka-inĩ wa 2000, nĩ rĩagũrirũo nĩ mũgũri wa indo cia tene bũrũri-inĩ wa Switzerland. Thutha-inĩ akĩrĩneana kũrĩ njorua cia kĩĩmabũrũri cia gwĩka ũthuthuria iria ciarutithanagia wĩra wa ũthuthuria na rũhonge rwa Maecenas Foundation for Ancient Art na National Geographic Society. Athuthuria acio maarĩ na wĩra mũritũ wa kũnyitithania na gũthondeka icunjĩ cia mbuku  ĩyo iria ciakoretwo ithũkangĩte. Ningĩ athuthuria acio nĩ mangĩathuthuririe ũkũrũ wa mbuku ĩyo, mataũre na matabute ũhoro ũrĩa warĩ thĩinĩ wayo.

Ũthuthuria woonanirie atĩ no kũhoteke mbuku ĩyo yaandĩkirũo kĩndũ karine ya gatatũ kana ya kana Mahinda-inĩ Maitũ (M.M). O na kũrĩ ũguo, athomi acio meecirĩirie atĩ gĩcunjĩ kĩa “Injiri ya Judasi” nĩ gũtaũrũo gĩataũrĩtwo tene kuuma rũthiomi rũrĩa kĩaandĩkĩtwo naruo kĩambĩrĩria-inĩ rwa Kĩgiriki. “Injiri ya Judasi” yaandĩkirwo rĩ, na gwatariĩ atĩa hĩndĩ ĩyo?

“Injiri ya Judasi” ĩgwetetwo riita rĩa mbere maandĩko-inĩ ma Irenaeus, mwandĩki woigaga nĩ Mũkristiano ũrĩa watũũraga mũthia-inĩ wa karine ya kerĩ M.M. Thĩinĩ wa ibuku rĩĩtagwo Against Heresies, Irenaeus akĩandĩka ũhoro wa gĩkundi kĩmwe kĩa iria aareganaga na morutani ma cio, oigire ũũ: “Moigaga atĩ Judasi ũrĩa mũkunyanĩri aarĩ na ũmenyo mũingĩ biũ wa maũndũ, na atĩ tondũ wa gũkorũo oĩ ma wega gũkĩra mũndũ ũngĩ o wothe, akĩhingia ũndũ ũrĩ kĩriga wa ũkunyanĩri. Nĩ ũndũ ũcio, kũgerera Judasi, indo ciothe iria irĩ gũkũ thĩ na iria irĩ igũrũ, nĩ ciatumumaririo. Mathondekete rũgano ta rũu rwa marimũ, magacoka makarwĩta Injiri ya Judasi.”

Makĩria Irenaeus nĩ aageragia mũno kũregana na morutani matiganĩte ma Akristiano Agnosti, arĩa moigaga atĩ maarĩ na ũmenyo wa mwanya. Ũgnosti nĩ rĩĩtwa rĩrũgamagĩrĩra ikundi nyingĩ, o gĩkundi na ũtaũku wakĩo wĩgiĩ “ma” ya Gĩkristiano. Agnosti nĩ maandĩkire morutani mao, makĩmatheremia na ihenya hĩndĩ ya karine ya kerĩ M.M.

Maita maingĩ injiri ta icio cia Agnosti cionanagia atĩ atũmwo a Jesu arĩa moĩkaine wega matiataũkagĩrũo nĩ ndũmĩrĩri yake na atĩ nĩ harĩ ũrutani wa hitho Jesu aarutanire ũrĩa wataũkĩire o andũ atare. * Agnosti amwe meetĩkĩtie atĩ thĩ ĩno nĩ njera. Nĩ ũndũ ũcio, makoiga “ngai mũũmbi,” ũrĩa wa Maandĩko ma Kĩhibirania, nĩ ngai ũtarĩ ũhoti, ta ngai ingĩ iria nginyanĩru. Moigaga atĩ mũndũ warĩ na “ũmenyo” wa ma nĩ aataũkagĩrũo nĩ “hitho” ĩyo na nĩ aacaragia ũrĩa angĩkũũrũo kuuma mwĩrĩ-inĩ.

“Injiri ya Judasi” yumanĩte na mawĩtĩkio ta macio. Yambĩrĩirie na ciugo ici: “Ĩno nĩyo hitho ĩrĩa Jesu aaguũrĩirie Judasi Mũisikariota, kwa ihinda rĩa matukũ manana, marĩa maathirire matukũ matatũ Jesu atanakũngũĩra Bathaka.”

Hihi mbuku ĩno no yo ĩrĩa Irenaeus aandĩkĩte ũhoro wayo, ĩrĩa kwĩrĩkanaga nĩ yaagĩte ihinda rĩa karine nyingĩ? Marvin Meyer, ũmwe wa arĩa a mbere gũthathaũrania na gũtaũra mbuku ĩyo, oigĩte atĩ ũrĩa Irenaeus “ataarĩirie nĩ ũtwaranaga wega na ibuku rĩrĩa rĩrĩ ho ũmũthĩ rĩa Injiri ya Judasi rĩrĩa rĩandĩkĩtwo na rũthiomi rwa tene mũno rwa Kĩĩmisiri.”

Thĩinĩ wa “Injiri ya Judasi,” Jesu onanagio agĩthekerera arutwo ake na kĩnyũrũri rĩrĩa maaga ũmenyo ũrĩa wagĩrĩire. Harĩ atũmwo arĩa 12 no Judasi wiki wonanagio atĩ nĩ aataũkagĩrũo nĩ ũrĩa Jesu atariĩ. Nĩ ũndũ ũcio, marĩ keheri-inĩ Jesu nĩ aamũheaga ũhoro wĩgiĩ “hitho cia ũthamaki.”

Gĩkundi kĩa mbere kĩa athomi arĩa maataũrire “Injiri ya Judasi” nĩ kĩahũthĩrire mũno mawoni ma Irenaeus megiĩ injiri ĩyo. Kũringana na ũrĩa mataũrĩte injiri ĩyo, Judasi nĩ aheetwo mweke wa mwanya nĩ Jesu wa gũtaũkĩrũo nĩ hitho icio na “gũkinyĩra ũthamaki” ũcio. Ningĩ makoiga atĩ atũmwo arĩa mataataũkagĩrũo nĩ mangĩgaathura mũndũ wa gũcoka ithenya rĩa Judasi, ĩndĩ o na meka ũguo Judasi angĩgaatuĩka “roho wa ikũmi na ithatũ” ũrĩa ũngĩgaakĩra “arutwo arĩa angĩ  othe,” tondũ Jesu aamwĩrire ũũ: “Nĩ ũkangũũra kuuma mwĩrĩ-inĩ ũyũ wa nyama.”

Andĩki na athomi moĩkaine a Ũkristiano wa tene na Ũgnosti ta Bart Ehrman na Elaine Pagels, nĩ maandĩkire o narua mawoni mao megiĩ “Injiri ya Judasi” marĩa maahananire biũ na ũtaũri wa athuthuria arĩa a mbere. O na kũrĩ ũguo, ihinda inyinyi thutha ũcio, athomi ta April DeConick na Birger Pearson, nĩ meekĩrĩire ũhoro ũcio nganja. Moigire atĩ ceceni ya TV ya National Geographic Society yamemerekeirie mũingĩ ũhoro wa ibuku rĩu rĩa tene naiyũ naiyũ nĩguo ĩkorũo ĩrĩ ya mbere kũũmenyithania. Ningĩ makinya marĩa magĩrĩire kũrũmĩrĩrũo ma ũthuthuria nĩ maagararirũo, tondũ athuthuria nĩ maagĩrĩirũo gwĩkĩra thaĩri ngirimiti ya kwaga kũmemerekia ũhoro ũtarĩ mũrĩku gũthuthurio.

DeConick na Pearson maatirihire na kuga atĩ icunjĩ imwe cia bata cia mabuku macio nĩ ciataũrirũo ũũru nĩ athomi arĩa a mbere. Kũringana na DeConick, Jesu ndetire Judasi “roho wa ikũmi na ithatũ,” aamwĩtire “Ndaimono ya ikũmi na ithatũ.” * Ningĩ atĩ Jesu eerire Judasi hatarĩ nganja ndakaingĩra “ũthamaki-inĩ.” Handũ ha gũkorũo arĩ wa bata ‘gũkĩra’ arutwo arĩa angĩ, Jesu eerire Judasi: “Ũgeeka gĩĩko kĩũru kũrĩ othe. Tondũ mwĩrĩ wakwa nĩ ũkaũneana.” Kũringana na DeConick, andĩki a “Injiri ya Judasi” nĩ kũnyũrũria maanyũrũragia atũmwo othe. DeConick na Pearson moigĩte matarĩ na nganja atĩ Judasi ti njorua ta ũrĩa onanĩtio thĩinĩ wa “Injiri ya Judasi.”

Athomi arĩa metĩkĩtie atĩ Judasi kũringana na injiri ĩyo nĩ njorua na arĩa metĩkĩtie atĩ aarĩ ndaimono, gũtirĩ o na ũmwe wa arĩa maamĩthuthuririe ugaga atĩ historĩ yayo nĩ ya ma. Bart Ehrman oigire ũũ: “Injiri ĩyo ndĩandĩkirũo nĩ Judasi, o na ndĩonanagia atĩ yaandĩkirũo nĩwe. . . . ndĩandĩkirũo hĩndĩ ya Judasi nĩ mũndũ wamũmenyaga . . . Kwoguo, rĩu ti ibuku rĩngĩtũteithia kũgĩa na ũhoro makĩria wĩgiĩ ũrĩa kũna kwahanĩkire hĩndĩ ya ũtũũro wa Jesu.”

“Injiri ya Judasi” nĩ ibuku rĩa Agnosti rĩrĩa kĩambĩrĩria-inĩ rĩaandĩkĩtwo na Kĩgiriki karine-inĩ ya kerĩ M.M. Athomi matirĩ magĩa na ũma kana ibuku rĩu rĩerũ rĩagundũrirwo rĩa “Injiri ya Judasi” nĩrĩo Irenaeus aaragia ũhoro warĩo. O na kũrĩ ũguo “Injiri ya Judasi” nĩ ĩrutaga ũira wega atĩ kũrĩ hĩndĩ Akristiano a maheeni maambĩrĩirie kũrutana morutani mahĩtanu marĩa maatũmire kũgĩe na nyamũkano. Handũ ha kũhũthia Bibilia, “Injiri ya Judasi” ĩkagĩra mũkonde mĩkaana ya atũmwo a Jesu, ta ũrĩa waheanirũo nĩ Paulo thĩinĩ wa Atũmwo 20:29, 30: “Nĩnjũĩ atĩ ndarĩkia gũthiĩ ndĩmũtige . . . gatagatĩ-inĩ kanyu nĩharĩũkĩra andũ mekwaria maũndũ ma ũtũrĩka, nĩ getha magucagĩrĩrie arutwo mamarũmagĩrĩre.”