HARĨ Agatoreki milioni nyingĩ thĩinĩ wa thĩ, watho ũrĩa warutirũo 1870 mũcemanio-inĩ wa mbere thĩinĩ wa Vatican, nĩ ũrutani ũtangĩkarario wa kanitha, na no mũhaka ũrũmĩrĩrũo. O na kũrĩ ũguo no twĩyũrie ũũ: Ũrutani ũcio uumanĩte na Maandĩko? Hihi Baba Mũtheru Francis acokete ithenya rĩa mũtũmwo Petero? Na hihi Petero nĩwe warĩ baba mũtheru wa mbere?

Watho ũrĩa warutirũo 1870 thĩinĩ wa Vatican wehocetie harĩ ũtaũku wao wa Mathayo 16:​16-19 na Johana 21:​15-17. Ndeereti ya Jesu na Petero ĩrĩa ĩkoragwo mĩhari-inĩ ĩyo hamwe na mĩhari ĩngĩ thĩinĩ wa Bibilia, nĩ yonanagia atĩ mũtũmwo Petero aarĩ na itemi rĩa bata harĩ Akristiano a tene. Ningĩ, riita rĩa mbere rĩrĩa maacemanirie, Jesu nĩ aarathire atĩ Petero nĩ angĩgaakorũo atariĩ ta ihiga ũtũũro-inĩ wake. (Johana 1:42) No hihi Kristo nĩ aaheire Petero ũnene?

Thĩinĩ wa Mathayo 16:​17, 18 Jesu eerire Petero ciugo ici: “Niĩ ngũkwĩra atĩrĩ, Wee nĩwe Petero [rĩĩtwa rĩrĩa riugĩte “Ihiga”], o na igũrũ rĩa ndũmba ya ihiga rĩrĩ nĩngaaka kanitha wakwa.” Hihi Jesu eendaga kuuga atĩ “kanitha” kana kĩũngano gĩake kĩngĩakirũo igũrũ rĩa Petero? Hihi Petero nĩwe ũngĩatuĩkire mũtongoria wa arũmĩrĩri othe a Jesu? Atũmwo arĩa maarĩ ho Jesu akiuga ciugo icio maataũkĩirũo atĩa nĩcio? Mabuku ma Injili nĩ monanagia atĩ maita maigana ũna thutha ũcio, nĩ maakararanagia nũ warĩ mũnene gatagatĩ-inĩ kao. (Mathayo 20:​20-27; Mariko 9:​33-35; Luka 22:​24-26) Korũo Jesu nĩ aaheete Petero ũnene kana ũtongoria-rĩ, hihi nĩ mangĩakararanagia nũ warĩ mũnene gatagatĩ-inĩ kao?

Hihi Petero aataũkĩirũo atĩa nĩ ciugo cia Jesu? Tondũ Petero aarĩ Mũisiraeli, no mũhaka akorũo nĩ oĩ morathi marĩa marĩ Maandĩko-inĩ ma Kĩĩhibirania marĩa maragia ũhoro wa “ihiga” kana ‘ihiga rĩa koine.’ (Isaia 8:​13, 14; 28:16; Zekaria 3:9) Rĩrĩa aagwetire rĩandĩko rĩmwe rĩa macio thĩinĩ wa marũa  marĩa aandĩkĩire Akristiano arĩa angĩ, Petero aataarĩirie atĩ ‘ihiga rĩa koine’ rĩu rĩgwetetwo ũrathi-inĩ ũcio, nĩ Mwathani Jesu Kristo, ũrĩa Mesia. Petero aahũthĩrire kiugo gĩa Kĩngiriki pe’tra (na nokĩo kĩahũthĩrirũo nĩ Jesu thĩinĩ wa Mathayo 16:18) harĩ o Kristo wiki.​—1 Petero 2:​4-8.

Mũtũmwo Paulo o nake aarĩ mũrũmĩrĩri mwĩhokeku wa Jesu. Hihi Paulo nĩ eetĩkĩtie atĩ Jesu nĩ aaheete Petero ũnene? Paulo akĩgweta itemi rĩa Petero harĩ kĩũngano gĩa Gĩkristiano hĩndĩ ya tene, aandĩkire atĩ Petero aarĩ ũmwe wa arĩa “monagwo marĩ itugĩ.” Kũringana na Paulo, ‘gĩtugĩ’ gĩtiarĩ kĩmwe. (Agalatia 2:9) Ningĩ, angĩkorũo Petero nĩ aathuurĩtwo nĩ Jesu arĩ mũtongoria wa kĩũngano-rĩ, kũngĩtuĩka atĩa atĩ nĩ kuonwo onagwo, kana gwĩcirĩrio atĩ aarĩ gĩtugĩ nĩ Akristiano?

Paulo akĩandĩka igũrũ rĩgiĩ ũrĩa hĩndĩ ĩmwe Petero aathutũkanirie andũ, oigire ũũ na njĩra ya gĩtĩo no atekũhithĩrĩra: “Nĩndamũkararirie o ũthiũ-inĩ wake, nĩ ũndũ nĩonetwo ahĩtĩtie.” (Agalatia 2:11-14) Paulo ndeeciragia atĩ Kristo aakĩte kanitha kana kĩũngano gĩake igũrũ rĩa Petero kana mũndũ ũngĩ o wothe ũtarĩ mũkinyanĩru. Ngũrani na ũguo, eetĩkĩtie atĩ kĩũngano gĩakĩtwo igũrũ rĩa Jesu Kristo arĩ we mũthingi. Kũringana na Paulo, “ndũmba ĩyo ya ihiga nĩ Kristo.”​—1 Akorintho 3:9-11; 10:4.

Kwoguo twagĩrĩirũo gũtaũkĩrũo atĩa nĩ ciugo: “Wee nĩwe Petero, o na igũrũ rĩa ndũmba ya ihiga rĩrĩ nĩngaaka kanitha wakwa”? Nĩguo tũtaũkĩrũo nĩ mũhari wa Bibilia wega, nĩ tũrabatara gũthoma maũndũ marĩa mathiũrũrũkĩirie mũhari ũcio. Nĩ ũndũ ũrĩkũ Jesu na Petero maaragĩrĩria? Jesu aakoretwo oria arutwo ake ũũ: “Inyuĩ muugaga nĩ niĩ ũ?” Petero atekũrĩa marĩĩgu akĩmũcokeria ũũ: “Wee, nĩwe Kristo, Mũrũ wa Ngai ũrĩa wĩ muoyo.” Nĩ ũndũ ũcio, Jesu akĩgaathĩrĩria Petero agĩcoka akĩongerera atĩ nĩ egwaka “kanitha” kana kĩũngano gĩake igũrũ rĩa “ihiga” irũmu makĩria, rĩrĩa  Petero aakoretwo onania wĩtĩkio harĩ rĩo​—Jesu.​—Mathayo 16:​15-18.

O na “Mabatĩrĩ” aingĩ nĩ maandĩkĩte atĩ ihiga rĩrĩa rĩgwetetwo thĩinĩ wa Mathayo 16:18 nĩ Kristo. Kwa ngerekano, hĩndĩ ya karine ya gatano, Augustine aandĩkire ũũ: “Mwathani oigire: ‘Igũrũ rĩa ndũmba ya ihiga rĩrĩ nĩngaaka kanitha wakwa,’ tondũ Petero nĩ aamwĩrĩte atĩ, ‘Wee, nĩwe Kristo, Mũrũ wa Ngai ũrĩa wĩ muoyo.’ Nĩ ũndũ ũcio, ngwaka Kanitha wakwa ndũmba-inĩ ya ihiga rĩrĩ woiga ũhoro wa rĩo.” Augustine nĩ aagwetire maita maigana ũna atĩ “Ihiga rĩu (Petra) nĩ Kristo.”

Kũringana na wĩtĩkio wa Kanitha wa Gatoreki ũmũthĩ, Augustine hamwe na andũ angĩ mangĩonwo marĩ aregenyũki. O na mũthomi wa maũndũ ma ndini wĩtagwo Ulrich Luz wa kuuma Switzerland, oigire atĩ mawoni ma athomi a maũndũ ma Bibilia ũmũthĩ megiĩ ũndũ ũcio mangĩonirũo marĩ ũregenyũki kũringana na maũndũ marĩa maarĩrĩirio 1870 thĩinĩ wa Vatican.

Mũtũmwo Petero ndooĩ ũhoro wa rĩĩtwa “baba mũtheru.” Bishobu aingĩ mataarĩ a Roma nĩ meeĩtaga rĩĩtwa rĩu o nginya karine ya kenda. O na kũrĩ ũguo, rĩĩtwa rĩu rĩtiahũthagĩrũo mũno harĩ bishobu wa Roma o nginya mũthia-inĩ wa karine ya 11. Makĩria ma ũguo, Akristiano a tene matieciragia atĩ ũnene ũrĩa gũtuĩkaga waheetwo Petero nĩ wacokire kũheo andũ angĩ. Nĩkĩo mũthomi ũmwe wa kuuma Njĩrĩmani wĩtagwo Martin Hengel oigire atĩ “gũtirĩ ũndũ wa historĩ kana wa ndini wonanagia wega kũrĩa ‘ũnene’ wa baba mũtheru woimire.”

Kũringana na maũndũ macio-rĩ, Hihi Petero nĩwe warĩ baba mũtheru wa mbere? Hihi nĩ kũrĩ andũ angĩ maacokire ithenya rĩake? Wĩtĩkio wa Gatoreki wĩgiĩ ũnene wa baba mũtheru hihi nĩ uumanĩte na Maandĩko? Icokio rĩrĩa rĩagĩrĩire rĩa ciũria icio nĩ aca. O na kũrĩ ũguo, ũhoro wa ma nĩ atĩ, Jesu nĩ aakire kanitha wake kana kĩũngano gĩake kĩa ma, igũrũ rĩake we mwene. (Aefeso 2:20) Nĩkĩo o ũmwe witũ agĩrĩirũo kwĩyũria kĩũria gĩkĩ kĩa bata: Hihi nĩ nyonete kĩũngano kĩu kĩa ma?