Atwarithia arĩa ana a mbarathi no marigithie o na hihi mamakie andũ amwe, no ũguo tiguo kwagĩrĩire. Nĩkĩ? Tondũ Bibilia o hamwe na maũndũ marĩa marekĩka ũmũthĩ nĩ matũteithagia gũtaũkĩrũo wega nĩ kĩrĩa kĩrũgamĩrĩirũo nĩ atwarithia acio a mbarathi. Na o na gũtuĩka gũtwarithio kwa mbarathi icio inya kuonanagia kĩambĩrĩria kĩa maũndũ moru thĩinĩ wa thĩ, no gũkorũo ningĩ kũrĩ ũhoro mwega harĩ wee na famĩlĩ yaku. Na njĩra ĩrĩkũ? Reke twambĩrĩrie na gũthuthuria kĩrĩa atwarithia acio a mbarathi marũgamĩrĩire.

Kĩoneki kĩu kĩambagĩrĩria ũũ: “Na rĩrĩ, ngĩrora ngĩona mbarathi ya rangi mwerũ, na ũrĩa wamĩikarĩire aarĩ na ũta; na akĩheo thũmbĩ, agĩthiĩ akĩhootanaga nĩguo arĩkie ũhootani wake.”—Kũguũrĩrio 6:2.

Nũ ũratwarithia mbarathi ĩyo ya rangi mwerũ? Ũndũ ũrĩa ũngĩtũteithia gũtaũkĩrũo wonekaga o thĩinĩ wa ibuku rĩu rĩa Kũguũrĩrio, tondũ rĩcokaga kũguũria atĩ mũtwarithia ũcio etagwo “Ũhoro wa Ngai.” (Kũguũrĩrio 19:11-13, The Bible in Gikũyũ) Jesu Kristo nĩwe wĩtagwo Ũhoro, tondũ nĩwe mwaria wa Ngai. (Johana 1:1, 14) Ningĩ nĩ etagwo “Mũthamaki wa athamaki na Mwathani wa athani” na ataaragĩrio atĩ nĩ “Mwĩhokeku na wa Ma.” (Kũguũrĩrio 19:16) Kwoguo arĩ na kĩhooto gĩa gũtungata arĩ mũthamaki ũratongoria mbaara na ndahũthagĩra hinya wake na njĩra ya ungumania kana ĩtarĩ njega. O na kũrĩ ũguo, harĩ ciũria cingĩyumĩria.

Nũ ũrahe Jesu wathani wa kũhootana? (Kũguũrĩrio 6:2) Mũnabii Danieli nĩ onire kĩoneki kĩrĩa Mesia, aringithanĩtio na “mũrũ wa mũndũ” aaheirũo “wathani, na riri, o na ũthamaki,” nĩ “Ũrĩa-ũtũire-ho-kuuma-o-tene” na nĩwe Jehova Ngai. * (Danieli 7:13, 14) Kwoguo, Ngai Mwene-Hinya-Wothe nĩwe ũrahe Jesu hinya na kĩhooto gĩa gwathana na gũtuanĩra. Mbarathi ĩyo ya rangi mwerũ ĩrũgamĩrĩire na njĩra njega mbaara ĩrĩa ĩrarũo na njĩra ya kĩhooto nĩ Mũrũ wa Ngai, tondũ kaingĩ rangi mwerũ nĩ ũhũthagĩrũo Maandĩko-inĩ kuonania ũthingu.—Kũguũrĩrio 3:4; 7:9, 13, 14.

Atwarithia acio a mbarathi maambĩrĩirie gũtwarithia mbarathi icio rĩ? Ta rora wone atĩ mũtwarithia wa mbere, Jesu, arambĩrĩria gũtwarithia thutha wa kũheo thũmbĩ ya wathani. (Kũguũrĩrio 6:2) Nĩ rĩ Jesu aatuirũo Mũthamaki kũrĩa igũrũ? Bibilia yonanagia atĩ Jesu acoka igũrũ thutha wa gĩkuũ gĩake, nĩ aarĩ eterere kwa ihinda atanatuo mũthamaki. Kwoguo ndaatuĩkire mũthamaki acoka igũrũ o ũguo. (Ahibirania 10:12, 13) Jesu nĩ aaheire arũmĩrĩri ake kĩmenyithia kĩngĩamateithirie kũmenya rĩrĩa ihinda rĩu rĩa gweterera rĩngĩathirire na wathani wake kũrĩa igũrũ wambĩrĩrie. Oigire atĩ maũndũ thĩinĩ wa thĩ nĩ mangĩathũkire mũno ambĩrĩria gwathana. Kũngĩakorirũo na mbaara, ng’aragu, na mĩrimũ. (Mathayo 24:3, 7; Luka 21:10, 11) Kahinda kanini thutha wa Mbaara ya Mbere ya Thĩ kwambĩrĩria mwaka-inĩ wa 1914, nĩ kuonekire wega atĩ ihinda rĩa maũndũ macio kwambĩrĩria nĩ rĩakinyĩte, na nĩrĩo ihinda rĩrĩa Bibilia ĩtaga ‘matukũ ma kũrigĩrĩria.’—2 Timotheo 3:1-5.

No nĩ kĩĩ gĩtũmĩte maũndũ mathiĩ na mbere gũthũka handũ ha kwagĩra kuuma rĩrĩa Jesu aatuirũo Mũthamaki mwaka-inĩ wa 1914? Tondũ hĩndĩ ĩyo Jesu aambĩrĩirie gwathana kũrĩa igũrũ, no ti gũkũ thĩ. Thutha ũcio, mbaara nĩ yoimĩrire kũrĩa igũrũ na Mũthamaki ũcio mwerũ, Jesu, o ũrĩa wĩtagwo Mikaeli, akĩharũrũkia Shaitani na ndaimono ciake gũkũ thĩ. (Kũguũrĩrio 12:7-9, 12) Kuuma Shaitani aingatwo igũrũ, akoretwo na marũrũ maingĩ mũno nĩ ũndũ wa kũmenya atĩ atigairie matukũ manini. Ma nĩ atĩ no ihinda inini rĩtigaire nĩguo Ngai ahingie wendi wake kwerekera Shaitani gũkũ thĩ. (Mathayo 6:10) Reke rĩu tuone ũrĩa atwarithia acio angĩ atatũ a mbarathi  maronania atĩ hatarĩ nganja tũratũũra ‘matukũ ma kũrigĩrĩria’ marĩa marĩ na moritũ. Ngũrani na mũtwarithia wa mbere wa mbarathi, ũrĩa tuona ararũgamĩrĩra Jesu, acio angĩ atatũ maronania maũndũ marĩa magũmĩire andũ thĩinĩ wa thĩ.

“Mbarathi ĩngĩ ĩkiumĩra, nayo yarĩ ya rangi mũtune, nake ũrĩa wamĩikarĩire akĩheo rũtha rwa kũniina thayũ thĩinĩ wa thĩ nĩguo andũ mathĩnjane, nake akĩheo rũhiũ rũnene rwa njora.”—Kũguũrĩrio 6:4.

Mũtwarithia ũyũ arũgamĩrĩire mbaara. Ta rora wone atĩ araniina thayũ thĩinĩ wa thĩ yothe no ti mabũrũri-inĩ mamwe tu. Mwaka-inĩ wa 1914, nĩ kwoimĩrire mbaara ya thĩ yothe ũndũ ũtaakoretwo wonekete rĩngĩ. Mbaara ĩyo yarũmĩrĩirũo nĩ mbaara ya kerĩ ya thĩ ĩrĩa yarĩ njũru o na makĩria. Kwĩrĩkanaga atĩ andũ makĩria ma milioni 100 nĩ makuĩte nĩ ũndũ wa mbaara na njũkanĩrĩro kuuma mwaka-inĩ wa 1914! Makĩria ma ũguo, andũ angĩ aingĩ nao matigĩtwo na nguraro nĩ ũndũ wa mbaara.

Mahinda-inĩ maya maũndũ megiĩ mbaara matheremete na gĩkĩro kĩrĩkũ? Ũmũthĩ, andũ maroneka ta marĩ na ũhoti wa kũniina muoyo wothe thĩinĩ wa thĩ, ũndũ ũtarĩ wakorũo kuo hĩndĩ ĩngĩ. O na mathondeka marĩa merĩkanaga atĩ nĩ ma kũrehe thayũ, ta Ũrũmwe wa Mabũrũri, matihotete kũgirĩrĩria mũtwarithia wa mbarathi ĩyo ndune.

“Na rĩrĩ, ngĩona mbarathi njirũ, na ũrĩa wamĩikarĩire aarĩ na ratiri ya gũthima guoko-inĩ gwake. Ngĩigua kĩndũ ta mũgambo gatagatĩ-inĩ ga ciũmbe iria inya irĩ muoyo woiga: ‘Kilo ya ngano yumage dinari ĩmwe na kilo ithatũ cia cairi ciumage dinari ĩmwe; na ndũgaitange maguta na ndibei.’”—Kũguũrĩrio 6:5, 6. 

Mũtwarithia ũyũ arũgamĩrĩire ng’aragu. Ũrathi ũcio ũronania ũnyihu mũnene wa irio ũũ atĩ kilo ya ngano ĩngĩkoima thogora wa dinari ĩmwe mũcara ũrĩa mũndũ wa wĩra aarĩhagwo mũthenya ũmwe karine-inĩ ya mbere. (Mathayo 20:2) Dinari o ĩyo nĩ ĩngĩagũrire kilo ithatũ cia cairi, ĩrĩa yonagwo ĩrĩ ya thĩ ĩkĩringithanio na ngano. Hihi irio ta icio no cigane famĩlĩ nene? Ciugo ndũgaitange maguta na ndibei, indo iria ciahũthagĩruo mũno hĩndĩ ĩyo na ũndũire-inĩ ũcio, ciaheanaga mũkaana wa atĩ andũ mamenyerere matigaitange indo icio cia o mũthenya.

Hihi kuuma mwaka wa 1914 nĩ kũrĩ ũira ũronania atĩ mũtwarithia wa mbarathi ĩyo njirũ akoretwo rũgendo-inĩ? Ĩĩ. Karine-inĩ ya 20, andũ ta milioni 70 nĩ maakuire nĩ ng’aragu. Riboti ĩmwe yugaga atĩ “andũ milioni 805, (mũndũ ũmwe harĩ andũ kenda thĩinĩ wa thĩ) matiarĩ na irio cia kũigana mĩaka-inĩ ya 2012-14.” Riboti ĩngĩ nayo yugaga ũũ: “O mwaka andũ aingĩ nĩ makuaga nĩ ng’aragu gũkĩra arĩa makuaga nĩ ũndũ wa mĩrimũ ya mũkingo, malaria, na TB ĩturanĩirũo.” O na gũtuĩka andũ aingĩ nĩ merutanagĩria kũhe andũ arĩa ahũtu irio, mũtwarithia wa mbarathi njirũ no arathiĩ na mbere kũmĩtwarithia.

“Na rĩrĩ, ngĩona mbarathi ya rangi mũtheũku, na ũrĩa wamĩikarĩire aarĩ na rĩĩtwa Gĩkuũ. Na oimĩtwo thutha nĩ Mbĩrĩra. Na makĩheo rũtha rwa gwatha gĩcunjĩ kĩa inya gĩa thĩ, morage andũ na rũhiũ rũraihu rwa njora, na ng’aragu, na mũrimũ mũru, na nyamũ cia gĩthaka cia gũkũ thĩ.”—Kũguũrĩrio 6:8.

Mũtwarithia wa kana arũgamĩrĩire gĩkuũ kĩrĩa kĩrarehwo nĩ mĩrimũ mĩũru na maũndũ mangĩ. Kahinda kanini thutha wa 1914, mũrimũ wa Spanish flu nĩ woragire andũ milioni nyingĩ. Kwahoteka andũ ta milioni 500 nĩ maarũarire mũrimũ ũcio, ũguo nĩ kuuga nĩ ta mũndũ 1 harĩ 3, harĩ andũ othe arĩa maarĩ kuo thĩinĩ wa thĩ!

No mũrimũ ũcio wa Spanish flu warĩ o kĩambĩrĩria tu. Athuthuria moigaga atĩ karine-inĩ ya 20, andũ makĩria ma milioni 300 nĩ moragirũo nĩ mũrimũ wa mũtũng’ũ. Nginya ũmũthĩ ũyũ, andũ milioni nyingĩ nĩ makuaga nĩ ũndũ wa mũkingo, TB, na malaria, o na gũtuĩka kũrĩ na ũthuthuria mũnene mũno wĩkagwo wĩgiĩ ũrigitani.

 Moimĩrĩro no marĩa mamwe, gĩkuũ, gĩkorũo kĩrarehwo nĩ mbaara, ng’aragu, kana mĩrimũ. Mbĩrĩra ĩrathiĩ na mbere kũmeria andũ aingĩ, ĩtekũmahe mwĩhoko.

Ihinda rĩrĩ rĩa mathĩna nĩ rĩgũthira ica ikuhĩ. Ririkana: Jesu ‘aathire akĩhootanaga’ mwaka-inĩ wa 1914, akĩingata Shaitani igũrũ akĩmũharũrũkia gũkũ thĩ, no Jesu ndaarĩkirie ũhootani wake hĩndĩ ĩyo. (Kũguũrĩrio 6:2; 12:9, 12) Ica ikuhĩ hĩndĩ ya Hari–Magedoni, Jesu nĩ akeheria ũgucania mũũru wa Shaitani na aniine andũ arĩa othe manyitaga Shaitani mbaru. (Kũguũrĩrio 20:1-3) Jesu nĩ akaarũgamia atwarithia acio angĩ atatũ a mbarathi no makĩria aniine moimĩrĩro moru marĩa marehetwo nĩ atwarithia acio a mbarathi. Ageeka ũguo atĩa? Ta wĩcirie ũrĩa Bibilia ĩranĩire.

Handũ ha mbaara, gũkaiyũra thayũ. Jehova “nĩ mũnini mbaara nginya o gĩturi gĩa thĩ: ũta akauunanga, na itimũ agatinania.” (Thaburi 46:9) Nao andũ arĩa mendete thayũ, magaatũũra “mekenagĩra tondũ wa kũingĩhĩrũo nĩ thayũ.”—Thaburi 37:11.

Handũ ha ng’aragu, gũgakorũo na ũingĩ wa irio. “Bũrũri ũrogĩaga na bũthi wa ngano nginya o irĩma igũrũ.”—Thaburi 72:16.

Handũ ha mĩrimũ na gĩkuũ, andũ othe magakoragwo na ũgima mwega wa mwĩrĩ na muoyo wa tene na tene. Ngai “nĩ [akaamagiria] maithori mothe mathire maitho-inĩ mao, na gĩkuũ gĩtigacoka gũkorũo kuo rĩngĩ, o na kĩeha kana kĩrĩro kana ruo.”—Kũguũrĩrio 21:4.

Rĩrĩa Jesu aarĩ gũkũ thĩ, nĩ onanirie maũndũ mega marĩa ageka rungu rwa Ũthamaki wake. Nĩ aahũnirie andũ ngiri nyingĩ na njĩra ya kĩama, akĩhonia arũaru, akĩriũkia andũ amwe maakuĩte, na nĩ aathingataga thayũ.—Mathayo 12:15; 14:19-21; 26:52; Johana 11:43, 44.

Aira a Jehova no makenere gũkuonia kuuma Bibilia-inĩ yaku ũrĩa ũngĩkorũo wĩhaarĩirie atwarithia acio a mbarathi magĩkinya mũico. Hihi nĩ ũgwĩtĩkĩra rĩĩtana rĩu rĩa kwĩruta ũhoro makĩria?