Mĩhũũri ya Mahinda ma Tene Yarĩ Kĩĩ?
Mĩhũũri yakoragwo ĩrĩ indo nini ciacongagwo mbica kana maandĩko, na kaingĩ ciahũthagĩrũo gwĩkĩra rũũri indo-inĩ cia rĩũmba kana mũhũra. Mũhũũri nĩ ũngĩathondekirũo ũiganaine mĩena yothe, ũrĩ wa gĩthiũrũrĩ, o na ũtariĩ ta mũtwe wa nyamũ. Mũhũũri nĩ wahũthagĩrũo kuonania kĩndũ nĩ kĩa ũ, kana nũũ wandĩkĩte ũndũ mũna, na nĩ ũngĩekĩrirũo rĩingĩrĩro-inĩ rĩa handũ ta mĩrango-inĩ kana rĩingĩrĩro rĩa mbĩrĩra nĩgetha andũ arĩa angĩ matikaingĩre matekũmenyeka.
Mũhũũri wa gĩthiũrũrĩ ũronania mũthamaki Dario I wa Perisia akĩhĩta na rĩũmba rĩkĩrĩtwo mũhũũri ũcio
Mĩhũũri yathondekagwo na indo ta mahĩndĩ, mahiga, cuma, mahiga matarĩ ma goro mũno, kana mũtĩ. Rĩmwe na rĩmwe rĩĩtwa rĩa mwene o hamwe na rĩa ithe nĩ maacongagwo mũhũũri-inĩ. Mĩhũũri ĩmwe yakoragwo na rĩĩtwa rĩa ũnene rĩa mwene mũhũũri.
Nĩguo ũndũ mũna ũmenyeke waandĩkirũo nũũ, mwene mũhũũri nĩ aangĩekĩrire rũũri rwa mũhũũri ũcio igũrũ rĩa rĩũmba, mũhũra, kana kĩndũ kĩngĩ kĩororo kĩmandĩkĩrĩirio ũndũ-inĩ ũcio mwandĩke. (Ayubu 38:14) Kĩndũ kĩu gĩacokaga gĩkoma na hihi nĩ kĩagiragĩrĩria mũndũ kũhingũra ũndũ ũcio mwandĩke.
Mĩhũũri nĩ Yahũthagĩrũo Kwĩhokera Andũ Arĩa Angĩ Ũnene
Mũndũ nĩ angĩanengerire mũndũ ũngĩ mũhũũri wake kuonania atĩ nĩ amwĩhokeire ũndũ mũna. Ngerekano ĩmwe nĩ ya Firauni ũrĩa watũũraga thĩinĩ wa Misiri ya tene na Mũhibirania wetagwo Jusufu mũrũ wa Jakubu. Jusufu aarĩ ngombo thĩinĩ wa Misiri. Thutha-inĩ nĩ aacokire agĩikio njera na njĩra ĩtarĩ ya kĩhooto. No thutha wa ihinda, Firauni nĩ aamũrekereirie, na akĩmũtũũgĩria akĩmũtua mũtongoria wa kerĩ kuuma harĩ we ũthamaki-inĩ wa Misiri. Bibilia yugaga ũũ: “Firauni agĩkĩruta gĩcũhĩ gĩake kĩrĩ na mũhũũri guoko-inĩ gwake na agĩgĩkĩra guoko-inĩ kwa Jusufu.” (Kĩambĩrĩria 41:42) Gũkorũo atĩ gĩcũhĩ kĩu kĩarĩ na mũhũũri wa mũthamaki, nĩ kwaheire Jusufu ũhoti wa kũhingia wĩra wa bata ũrĩa eehokeirũo.
Jezebeli mũtumia wa mũthamaki wa Isiraeli ya tene aahũthĩrire mũhũũri wa mũthuriwe rĩrĩa aabangaga njama ya kũũraga mũndũ wetagwo Nabothu. Akĩhũthĩra rĩĩtwa rĩa Mũthamaki Ahabu, aandĩkĩire athuri amwe marũa akĩmeera mathitange Nabothu ũrĩa ũtaarĩ na mahĩtia atĩ nĩ arumĩte Ngai. Eekĩrire marũa macio mũhũũri wa mũthamaki na akĩhota kũhingia njama yake njũru.—1 Athamaki 21:5-14.
Mũthamaki Ahasuerusu wa Perisia, aahũthĩrire gĩcũhĩ gĩake gwĩkĩra mũhũũri mawatho marĩa aandĩkĩte.—Esiteri 3:10, 12.
Nehemia mwandĩki wa Bibilia, onanĩtie atĩ anene a Isiraeli, Alawii, na athĩnjĩri-Ngai moonanagia atĩ nĩ maiguithanĩria na kĩrĩkanĩro kĩandĩke na njĩra ya kũhũũra mĩhũũri yao igũrũ rĩakĩo.—Nehemia 1:1; 9:38.
Bibilia nĩ ĩgwetete maita merĩ rĩrĩa mĩhũũri yahũthĩrirũo gwĩkĩrũo rĩingĩrĩro-inĩ rĩa handũ. Rĩrĩa mũnabii Danieli aaikirio irima-inĩ rĩa mĩrũthi, Bibilia yugaga ũũ: “Ihiga rĩkĩrehwo na rĩkĩigĩrĩrũo mũromo-inĩ wa irima rĩu.” Nake Mũthamaki Dario, ũrĩa warĩ mũthamaki wa Media na Perisia “akĩrĩĩkĩra mũhũũri na gĩcũhĩ gĩake na gĩcũhĩ kĩa andũ ake arĩa marĩ igweta, nĩgetha gũtikagĩe ũndũ ũgũcenjio ũhoro-inĩ wĩgiĩ Danieli.”—Danieli 6:17.
Rĩrĩa mwĩrĩ wa Jesu Kristo waigirũo mbĩrĩra-inĩ, thũ ciake ‘ciagitĩrire mbĩrĩra ĩyo na njĩra ya gũthingĩrĩria kana kũhũũra mũhũũri ihiga’ rĩrĩa rĩahingĩte mbĩrĩra ĩyo. (Mathayo 27:66) Angĩkorũo mũhũũri ũcio wekĩrĩtwo nĩ thirikari ya Roma, ibuku rĩmwe rĩandĩkĩtwo nĩ David L. Turner rĩarĩrĩirie ibuku rĩa Mathayo riugĩte ũũ: “Mũhũũri ũcio wakoragwo ũrĩ wa rĩũmba kana mũhũra wĩkĩrĩtwo mwanya-inĩ ũrĩa ũrĩ gatagatĩ ka . . . ihiga na rĩingĩrĩro rĩa mbĩrĩra.”
Andũ arĩa mathuthuragia matigari ma indo cia tene na andĩki a historĩ nĩ mathuthuragia mũno ũhoro wĩgiĩ mĩhũũri tondũ no ĩtũrute maũndũ maingĩ megiĩ mahinda ma tene. O na nĩ kwambĩrĩirio gĩthomo kĩgiĩ mĩhũũri gĩtagwo sigillography.
