O na gũtuĩka watho ũtaaragĩria ũndũ ũcio na njĩra itiganĩte kũndũ gũtiganĩte, “gwĩkwo maũndũ moru megiĩ ngomanio” nĩ kuuga ũndũ o wothe mũndũ angĩkwo ũkonainie na ngomanio atekwĩyendera, na rĩmwe na rĩmwe no kũhutie kũhũthĩra hinya. Ũndũ ũcio no ũhutie maũndũ ta kũhũthĩra mwana kana mũndũ mwĩthĩ ũũru, ngomanio gatagatĩ ka andũ a hakuhĩ metainwo, kũnyitwo kĩa hinya, na kũhũthĩrũo ũũru na njĩra ya ngomanio nĩ mũndũ ũngĩĩhoka ta ndagĩtarĩ, mwarimũ, kana mũtongoria wa ndini. Andũ amwe mangĩkwo ũndũ ũcio, kũgerera mĩario kana kĩĩmwĩrĩ, nĩ mehĩtagĩrũo atĩ nĩ mekũgerũo ngero mangĩra mũndũ ũngĩ ũhoro ũcio.

 Kũringana na ũthuthuria ũmwe, o mwaka thĩinĩ wa Amerika tu, andũ hakuhĩ 250,000 nĩ moigaga atĩ nĩ mekĩtwo maũndũ moru megiĩ ngomanio. Hakuhĩ nuthu yao makoragwo marĩ a gatagatĩ ka mĩaka 12 na 18.

•   Bibilia nĩ ĩkaananĩtie gwĩka mũndũ maũndũ moru megiĩ ngomanio. Bibilia nĩ yaragia ũhoro wa kĩrĩndĩ kĩeendaga kũnyita kĩa hinya arũme erĩ arĩa maaceerete itũũra rĩa Sodomu mĩaka ta 4,000 mĩhĩtũku​—ũndũ ũrĩa wonanagia wega kĩrĩa gĩatũmire Jehova anange itũũra rĩu. (Kĩambĩrĩria 19:4-13) Makĩria ma ũguo, Watho ũrĩa waheetwo Musa mĩaka ta 3,500 mĩhĩtũku nĩ wagirĩtie ngomanio gatagatĩ ka andũ a hakuhĩ metainwo, o hamwe na gwĩka mũndũ wa famĩlĩ maũndũ moru megiĩ ngomanio.​—Maũndũ ma Alawii 18:6.

•   Kaingĩ maũndũ macio mekagwo nĩ mũndũ ũramenyeka. Ibuku rĩmwe rĩtagwo Talking Sex With Your Kids riugaga ũũ: “Andũ erĩ harĩ atatũ arĩa manyitagwo kĩa hinya, nĩ makoragwo moĩ mũndũ ũcio. Ndakoragwo arĩ mũndũ ũtoĩkaine uumagĩra o rĩmwe.”

•   Maũndũ macio mekĩkaga harĩ arũme o na atumia. Thĩinĩ wa bũrũri wa Amerika, hakuhĩ gĩcunjĩ gĩa 10 harĩ 100 kĩa andũ arĩa mekagwo maũndũ moru megiĩ ngomanio nĩ arũme. Kũringana na rũhonge rwa RAINN (Rape, Abuse & Incest National Network), arũme arĩa mekagwo maũndũ macio “no manyitwo nĩ guoya mone ta ũndũ ũcio ũgũtũma mende gũkomaga na arũme” kana “ũtũme maigue ‘matarĩ arũme biũ.’”

•   Tũtiagĩrĩirũo kũgegio nĩ kũingĩha kwa maũndũ macio. Bibilia nĩ yarathĩte atĩ “matukũ-inĩ ma kũrigĩrĩria” andũ aingĩ mangĩgaakorũo “matarĩ wendo ũrĩa wa ndũire” na makorũo marĩ andũ “matarĩ tha” na “mategiragĩrĩria.” (2 Timotheo 3:1-3) Ngumo icio nĩ cionekaga wega harĩ andũ arĩa mageragia kũhũthĩra andũ angĩ ũũru maũndũ-inĩ megiĩ ngomanio.

•   Hĩndĩ ĩrĩa mũndũ ekwo maũndũ moru megiĩ ngomanio, ti mahĩtia make. Gũtirĩ mũndũ wagĩrĩire kũhũthĩrũo ũũru maũndũ-inĩ megiĩ ngomanio. Ũrĩa weka gĩĩko kĩu nowe tu ũkoragwo na mahĩtia. O na kũrĩ ũguo, nĩ kũrĩ maũndũ ũngĩka nĩguo wĩgitĩre gwĩkwo maũndũ moru megiĩ ngomanio.

•   Wĩhaarĩrie. Menya kabere ũrĩa ũngĩka mũndũ angĩgeria gũkũhatĩrĩria maũndũ-inĩ megiĩ ngomanio, o na angĩkorũo nĩ mũndũ mũratuma ndũgũ kana mũndũ mwĩtainwo nake. Mũirĩtu ũmwe wĩtagwo Erin aaheanire ũtaaro atĩ nĩguo wĩhaarĩrie nĩ ũndũ wa hatĩka o yothe, no wĩcirie maũndũ marĩa mangiumĩra na wĩhaarĩrie ũrĩa ũngĩka. Ooigire ũũ: “Gwĩka ũguo no kuoneke kũrĩ ũrimũ, no ũngĩcemania na ũndũ ũcio, no ũhote kwĩgitĩra.”

   Bibilia yugaga ũũ: “Mwĩroragei biũ atĩ ũrĩa mũthiaga ti ta andũ matarĩ ogĩ no nĩ ta andũ ogĩ, . . . nĩ gũkorũo matukũ maya nĩ moru.”—Aefeso 5:15, 16.

   Wĩyũrie ũũ: ‘Ingĩka atĩa mũndũ angĩĩhutia na njĩra ĩgũtũma njigue itaiganĩire?’

•   Banga ũrĩa ũngĩka wehere ũgwati-inĩ. Rũhonge rwa RAINN rũheanaga ũtaaro atĩ “ũkorũo na ciugo ciũĩkaine no arata aku kana andũ anyu a famĩlĩ nĩguo ũngĩigua ũtaiganĩire no ũmahũũrĩre thimũ ũmamenyithie ũrĩa ũraigua o na mũndũ ũcio mũrĩ nake atekũmenya ũrĩa woiga. Hĩndĩ ĩyo arata aku kana andũ a famĩlĩ no moke makũgĩre kana maheane o kĩĩgwatio gĩa gũtũma wehere hau.” No wĩtheme kĩeha na njĩra ya kwaga kwĩingĩria maũndũ-inĩ mangĩrehe ũgwati.

   Bibilia yugaga ũũ: “Mũndũ mũũgĩ onaga ũgwati akehitha, no arĩa matarĩ na ũmenyeru mathiaga o na mbere magacemania na maũndũ moru.”—Thimo 22:3.

   Wĩyũrie ũũ: ‘Nĩ ũndũ ũrĩkũ ingĩka njehere ũgwati-inĩ?’

•   Wĩigĩre mĩhaka na ũmĩrũmie. Kwa ngerekano, angĩkorũo nĩ mũratuma ndũgũ na mũndũ, mwagĩrĩirũo kwarĩrĩria nĩ maũndũ marĩkũ magĩrĩire ma kuonania wendo na nĩ marĩkũ matagĩrĩire. Angĩkorũo mũndũ ũrĩa mũratuma ndũgũ nake arona kũiga mĩhaka ũrĩ ũndũ wa ũrimũ, no ũbatare gũcaria mũndũ ũngĩ ũrĩa ũratĩa ithimi ciaku.

   Bibilia yugaga ũũ: “Wendo . . . ndũrĩ mĩtugo mĩũru, ndũcaragia ũrĩa ũngĩĩguna guo mwene.”—1 Akorintho 13:4, 5.

   Wĩyũrie ũũ: ‘Ithimi ciakwa nĩ irĩkũ? Nĩ maũndũ marĩkũ matarĩ magĩrĩru?’