Ta hũũra mbica kambĩ ya thigari ĩrĩ handũ ĩĩikarĩtie ĩng’etheire kũndũ kũũmũ na kũrĩ na mahiga. Harĩ na ũndũ ũragucĩrĩria thigari icio cia Afilisti kũndũ kũu imenyerete kuona: Arũme erĩ Aisiraeli marũgamĩte handũ maroneka wega mũrĩmo ũcio ũngĩ wa mũkuru. Thigari icio itiramaka tondũ itirona ta ũndũ ũcio ũngĩcirehera ũgwati. Afilisti makoretwo makĩhinyĩrĩria Aisiraeli kwa ihinda, ũũ atĩ matingĩhota o na kũnoorithia indo ciao cia cuma iria mahũthagĩra mĩgũnda-inĩ matahoete ũteithio kũrĩ thũ ciao Afilisti. Kwoguo thigari cia Isiraeli itirĩ na indo njega cia mbaara. Ningĩ-rĩ, aya nĩ arũme erĩ tu! O na angĩkorũo o nĩ njamba cia ita irĩ na indo cia mbaara-rĩ, nĩ ngero ĩrĩkũ ingĩgera? Afilisti makameera ũũ na kĩnyũrũri: “Ambatai mũũke kũrĩ ithuĩ, na tũkũmuonia ũrĩa mũtarĩ muona!”​—1 Samueli 13:19-23; 14:11, 12.

 Ũguo noguo gwathiire, ĩndĩ Afilisti nĩo moonirio ũrĩa matarĩ mona. Aisiraeli acio erĩ magĩikũrũka mũkuru ũcio, makĩũringa, na makĩambĩrĩria kwambata mwena ũrĩa wamakuhĩrĩirie. Warĩ mũharũrũku mũno ũũ atĩ maabatarire kwambata makĩhũthĩra moko na magũrũ, ĩndĩ no maathiire na mbere, magĩtambaga igũrũ rĩa mahiga macio, merekeire harĩa kambĩ ĩyo yarĩ! (1 Samueli 14:13) Rĩu Afilisti nĩ mangĩonire atĩ mũndũ ũrĩa watongoragia aarĩ na indo cia mbaara; mũndũ ũrĩa wamũkuuagĩra indo cia mbaara aarĩ thutha wake. No hihi mũndũ ũcio aatongoragia tharĩkĩro ya arũme erĩ kwerekera kambĩ ng’ima ya thigari? Kaĩ aarĩ mũgũrũki?

 Aca ndaarĩ mũgũrũki; aarĩ mũndũ warĩ na wĩtĩkio mũnene. Eetagwo Jonathani, na rũgano rwake rũiyũire maũndũ Akristiano a ma ũmũthĩ mangĩĩruta. O na gũtuĩka tũtirũaga mbaara ya kĩĩmwĩrĩ, no twĩrute kuumana na Jonathani igũrũ rĩgiĩ ngumo ta ũmĩrĩru, wĩhokeku, na kwaga mwĩyendo iria tũbataraga nĩguo tũkũrie wĩtĩkio wa ma.​​—Isaia 2:4; Mathayo 26:51, 52.

 Nĩguo tũtaũkĩrũo nĩ kĩrĩa gĩatũmire Jonathani atharĩkĩre kambĩ ĩyo, nĩ harĩ maũndũ megiĩ ũtũũro wake tũrabatara gũthuthuria. Jonathani nĩwe warĩ mũriũ ũrĩa mũkũrũ wa Saulu, mũthamaki wa mbere wa Isiraeli. Rĩrĩa Saulu aaitĩrĩirio maguta agĩtuĩka mũthamaki, Jonathani aarĩ mũndũ mũgima, na hihi aarĩ na mĩaka 20 kana makĩria. Kuonekaga atĩ Jonathani aarĩ na ũrata wa hakuhĩ hamwe na ithe, na kaingĩ ithe nĩ aamwĩraga maũndũ make ma thĩinĩ. Matukũ-inĩ macio ma hau kabere, Jonathani ndoonaga ithe arĩ o mũndũ mũraihu, mũthaka na njamba ya ita ĩrĩ ũmĩrĩru no aamuonaga na njĩra ĩngĩ ya bata makĩria​—arĩ mũndũ ũrĩ na wĩtĩkio na mwĩnyihia. Jonathani nĩ oonaga kĩrĩa gĩatũmĩte Jehova athuure Saulu atuĩke mũthamaki. O na mũnabii Samueli nĩ ooigire atĩ gũtirĩ mũndũ wahaanaga ta Saulu thĩinĩ wa bũrũri ũcio!​—1 Samueli 9:1, 2, 21; 10:20-24; 20:2.

 No mũhaka Jonathani akorũo nĩ oonaga kĩrĩ gĩtĩo kũrũa na thũ cia andũ a Jehova arĩ rungu rwa ũtongoria wa ithe. Mbaara icio itiarĩ ta mbaara cia ndũrĩrĩ cia mahinda maya. Hĩndĩ ĩyo, Jehova aathuurĩte rũrĩrĩ rwa Isiraeli rũmũrũgamĩrĩre, na rwaikaraga rũgĩtharĩkagĩrũo nĩ ndũrĩrĩ iria ciathathayagia ngai cia maheeni. Afilisti nĩ maathũkĩtio nĩ ũthathaiya wa ngai cia maheeni ta Dagoni, na kaingĩ nĩ maageragia kũhinyĩrĩria o na kana kũniina andũ arĩa Jehova aathuurĩte.

 Nĩkĩo arũme ta Jonathani moonaga kũrũa kũrĩ njĩra ya kuonania wĩhokeku ũtungata-inĩ wa Jehova Ngai. Na Jehova nĩ aarathimire kĩyo kĩa Jonathani. Kahinda kanini thutha wa Saulu gũtuĩka mũthamaki, aathuurire mũrũ wake atuĩke mũtongoria wa thigari 1,000, na Jonathani agĩcitongoria magĩtharĩkĩra kambĩ ya thigari cia Afilisti ĩrĩa yarĩ Geba. O na gũtuĩka arũme ake matiarĩ na indo njega cia mbaara, Jehova nĩ aateithirie Jonathani kũhootana mbaara-inĩ ĩyo. Nĩ ũndũ ũcio Afilisti magĩcokanĩrĩria mbũtũ nene. Thigari nyingĩ cia Saulu ikĩingĩrũo nĩ guoya. Imwe ikĩũra na ikĩĩhitha, o na ingĩ igĩthiĩ mwena wa Afilisti! No ũmĩrĩru wa Jonathani ndwanyihire.​—1 Samueli 13:2-7; 14:21.

 Mũthenya ũrĩa ũtaarĩirio kĩambĩrĩria-inĩ gĩa gĩcunjĩ gĩkĩ, Jonathani aatuire itua rĩa gũthiĩ atekũmenyeka, arĩ hamwe na mũndũ ũrĩa wamũkuuagĩra indo cia mbaara. Rĩrĩa maakuhĩrĩirie kambĩ ya Afilisti ĩrĩa yarĩ Mikimashi, Jonathani akĩguũrĩria mũndũ ũcio wamũkuuagĩra indo cia mbaara mũbango wake. Maarĩ meyonithanie wega harĩ thigari cia Afilisti iria ciarĩ kambĩ-inĩ ĩyo. Afilisti mangĩerire arũme acio erĩ mambate makamatharĩkĩre, ũndũ ũcio ũngĩarĩ kĩmenyithia atĩ Jehova nĩ angĩateithirie ndungata ciake. Mũndũ ũcio wamũkuuagĩra indo cia mbaara agĩtĩkĩra, hihi nĩ ũndũ wa kũhutio nĩ ciugo cia ũmĩrĩru iria Jonathani ooigĩte atĩrĩ: “Gũtirĩ kĩndũ kĩngĩgirĩrĩria Jehova ahũthĩre andũ aingĩ kana anini kũhonokania.” (1 Samueli 14:6-10) Hihi eendaga kuuga atĩa?

 Hatarĩ nganja Jonathani nĩ ooĩ Ngai wake wega. Nĩ aamenyaga atĩ mahinda-inĩ mahĩtũku, Jehova nĩ aateithĩtie andũ ake gũtooria thũ iria ciarĩ nyingĩ mũno kũmakĩra. O na harĩ hĩndĩ aahũthĩrĩte mũndũ ũmwe tu kũhootana. (Atiirĩrĩri Bũrũri 3:31; 4:1-23; 16:23-30) Kwoguo Jonathani nĩ aamenyaga atĩ ũndũ ũrĩa warĩ wa bata ti mũigana kana hinya o na kana indo cia mbaara iria ndungata cia Ngai ciarĩ nacio, no nĩ wĩtĩkio wacio. Kwoguo, nĩ ũndũ wa wĩtĩkio, Jonathani akĩreka Jehova atue itua kana we na mũndũ ũcio wamũkuuagĩra indo cia mbaara nĩ maabatiĩ gũtharĩkĩra kambĩ ĩyo; agĩthuura kĩmenyithia kĩrĩa Jehova angĩahũthĩrire kuonania kana nĩ etĩkĩra. Thutha wa gwĩtĩkĩrio, Jonathani agĩthiĩ atarĩ na guoya.

 Ta rora maũndũ merĩ megiĩ wĩtĩkio wa Jonathani. Wa mbere, aarĩ na guoya ũrĩa wagĩrĩire harĩ Jehova Ngai wake. Nĩ aamenyaga atĩ Ngai Mwene-Hinya-Wothe ndehokaga hinya wa andũ nĩguo ahingie mĩoroto yake, ĩndĩ Jehova nĩ akenaga kũrathima andũ ehokeku arĩa mamũtungatagĩra. (2 Maũndũ ma Matukũ ma Tene 16:9) Wa kerĩ, Jonathani nĩ aacaririe ũira wa kuonania atĩ Jehova nĩ amwĩtĩkĩrĩtie atanathiĩ kũrũa. Ũmũthĩ tũticaragia imenyithia cia magegania kuuma kũrĩ Ngai witũ nĩguo tũmenye kana maũndũ marĩa tũrenda gwĩka nĩ metĩkĩrĩku harĩ we. Tondũ tũrĩ na Kiugo kĩa Ngai kĩrĩa gĩtongoretio nĩ roho kĩrĩ gĩothe, twĩ na kĩrĩa gĩothe tũrabatara nĩguo tũmenye wendi wa Ngai. (2 Timotheo 3:16, 17) Hihi nĩ tũthuthuragia Bibilia na kinyi tũtanatua matua ma bata? Angĩkorũo nĩ twĩkaga ũguo, tuonanagia atĩ nĩ twĩciragia ũhoro wa wendi wa Ngai gũkĩra wendi witũ ene, o ta Jonathani.

 Nĩ ũndũ ũcio arũme acio erĩ, njamba ya ita na mũndũ ũrĩa wamĩkuuagĩra indo cia mbaara, makĩambata kĩharũrũka kĩu merekeire kambĩ-inĩ ĩyo. Rĩrĩa Afilisti maamenyire atĩ nĩ maatharĩkĩirũo, magĩtũma andũ makarũe na arũme acio erĩ. Tondũ Afilisti maarĩ aingĩ na maarĩ handũ igũrũ, maarĩ na ũhoti wa kũniina thũ icio igĩrĩ na ihenya. No Jonathani aathiire akĩgũithagia thigari icio ũmwe thutha wa ũrĩa ũngĩ. Nake mũndũ ũrĩa wamũkuuagĩra indo cia mbaara aamuumĩte thutha akĩmoragaga. O na matathiĩte handũ haraihu, arũme acio erĩ makĩũraga thigari 20 cia thũ! Nake Jehova agĩka ũndũ ũngĩ makĩria. Bibilia yugaga ũũ: “Nayo kambĩ ya werũ-inĩ ĩkĩiyũrũo nĩ kĩmako o hamwe na andũ othe arĩa maarĩ kambĩ-inĩ ya thigari, o nacio ikundi cia atharĩkĩri ikĩmaka. Thĩ ĩkĩambĩrĩria gũthingitha, nakĩo kĩmako kuuma kũrĩ Ngai gĩkĩiyũra kũu.”​—1 Samueli 14:15.

 Saulu na arũme ake meeroragĩra marĩ haraihu, makĩona ũrĩa Afilisti maaiyũrĩtwo nĩ kĩmako o na makambĩrĩria gũtharĩkanĩra. (1 Samueli 14:16, 20) Aisiraeli makĩgĩa na ũmĩrĩru na makĩmatharĩkĩra, hihi makĩoya indo cia mbaara kuuma kũrĩ Afilisti arĩa mooragĩtwo. Jehova akĩhe andũ ake ũhootani mũnene mũthenya ũcio. Na ndarĩ agarũrũka kuuma mahinda-inĩ macio. O na ithuĩ ũmũthĩ tũngĩgĩa na wĩtĩkio harĩ we, o ta Jonathani hamwe na mũndũ ũcio wamũkuuagĩra indo cia mbaara ũtagwetetwo rĩĩtwa, gũtirĩ hĩndĩ tũkeerira nĩ ũndũ wa itua rĩu.​—Malaki 3:6; Aroma 10:11.

 Ũhootani ũcio ndwarĩ mwega harĩ Saulu ta ũrĩa warĩ harĩ Jonathani. Nĩ harĩ mahĩtia mamwe maritũ Saulu eekĩte. Aagire gwathĩkĩra mũnabii Samueli ũrĩa Jehova aathuurĩte, akĩruta igongona rĩrĩa mũnabii ũcio warĩ Mũlawii aagĩrĩirũo kũruta. Rĩrĩa Samueli aakinyire, akĩra Saulu atĩ nĩ ũndũ wa kwaga gwathĩka, ũthamaki wake ndũngĩatũũrire. Thutha ũcio, rĩrĩa Saulu aatũmire arũme ake mathiĩ mbaara-inĩ, aambire akĩmehĩtithia mwĩhĩtwa ũtaarĩ mwega akĩmeera: “Kũnyitwo nĩ kĩrumi nĩ mũndũ ũrĩa ũkũrĩa irio o na irĩkũ hwaĩ-inĩ ũtakinyĩte na itarĩ ndĩrerĩhĩria harĩ thũ ciakwa!”​—1 Samueli 13:10-14; 14:24.

 Ciugo icio cia Saulu cionanagia atĩ nĩ aambĩrĩirie kũgarũrũka agatuĩka mũũru. Hihi mũndũ ũcio mwĩnyihia na wa kĩĩroho nĩ aambĩrĩirie gũtuĩka mwĩtĩi na mwĩĩkĩrĩri? Ũrĩa kũrĩ nĩ atĩ, Jehova ndooigĩte thigari icio ciarĩ na ũcamba na kĩyo ciigĩrũo mũkaana ta ũcio ũtaarĩ na ũigananĩru. Ĩ nacio ciugo iria Saulu ooigire atĩ “itarĩ ndĩrerĩhĩria harĩ thũ ciakwa”​—hihi nĩ cionanagia atĩ Saulu oonaga ta arĩ o we ũngĩahutirio nĩ moimĩrĩro ma mbaara ĩyo? Hihi nĩ aariganĩirũo atĩ kĩhooto kĩa Jehova nĩkĩo kĩarĩ kĩa bata no ti wendi wake wa kwĩrĩhĩria, kũgĩa rũgooco, kana kũhootana?

 Jonathani ndaamenyaga ũhoro wĩgiĩ mwĩhĩtwa ũcio mũũru wa ithe. Tondũ wa kũigua anogete nĩ ũndũ wa mbaara ĩyo nene, agĩtobokia rũthanju rwake magua-inĩ ma ũũkĩ na agĩcama ũũkĩ mũnini; o rĩmwe akĩigua acokwo nĩ hinya. Thutha ũcio mũndũ ũmwe akĩmwĩra mũkaana ũrĩa ithe aaheanĩte wa kwaga kũrĩa kĩndũ. Nake Jonathani akiuga: “Baba nĩ areheire bũrũri ũyũ thĩna mũnene. Ta rora ũrĩa maitho makwa maacangarara nĩ ũndũ wa gũcama kaũũkĩ gaka kanini. Na githĩ gũtingĩkorirũo kũrĩ kwega mũno korũo andũ nĩ marĩire ũmũthĩ kuuma indo-inĩ iria monire cia gũtahwo kuuma kũrĩ thũ ciao! Nĩ gũkorũo Afilisti nĩ mangĩoragwo njũragano nene makĩria.” (1 Samueli 14:25-30) Jonathani ndaahĩtĩtie. Aarĩ mũriũ mwĩhokeku, no wĩhokeku wake warĩ na mĩhaka. Ndeetĩkanagia na ũndũ o wothe ũrĩa ithe eekaga kana akoiga atecirĩtie, na nĩ aaheetwo gĩtĩo nĩ andũ arĩa angĩ nĩ ũndũ wa ũigananĩru ũcio.

 Rĩrĩa Saulu aamenyire atĩ Jonathani nĩ aagararĩte mũkaana ũcio, o na hĩndĩ ĩyo ndeetĩkĩrire kuona ũũru wa watho ũcio aaheanĩte. Handũ ha ũguo, oonaga atĩ mũriũ wake mwene aagĩrĩire kũũragwo! Jonathani ndaakararirie kana agĩthaithana aiguĩrũo tha. Ta rora ũrĩa aacokirie. Ooigire ũũ atarĩ na mwĩyendo: “Rĩu nĩ niĩ ũyũ haha! Nĩ ndĩhaarĩirie gũkua!” No Aisiraeli makĩmũtetera makiuga: “Hihi Jonathani nĩ agĩrĩire kũũragwo​—na nĩwe ũreheire Isiraeli ũhootani ũyũ mũnene ũũ? Kũroaga gũtuĩka ũguo! O ta ũrĩa Jehova atũũraga muoyo, gũtirĩ rũcuĩrĩ o na rũmwe rwa mũtwe wake rũkũgwa thĩ, nĩ gũkorũo ekĩte ũguo mũthenya ũyũ wa ũmũthĩ tondũ wa Ngai gũkorũo arĩ hamwe nake.” Moimĩrĩro maarĩ marĩkũ? Saulu agĩĩtĩkania na ũguo mooigire. Rũgano rũu ruugaga ũũ: “Nĩ ũndũ ũcio andũ acio makĩhonokia Jonathani, na ndaigana kũũragwo.”​—1 Samueli 14:43-45.

 Kũgerera ũcamba wake, kĩyo, na kwaga mwĩyendo, Jonathani nĩ aagĩire na ngumo njega. Rĩrĩa aarĩ ũgwati-inĩ, ngumo yake njega nĩ yamũhonokirie. Nĩ wega gwĩcũranagia rĩĩtwa kana ngumo ĩrĩa tũrethondekera o mũthenya. Bibilia ĩtwĩraga atĩ rĩĩtwa rĩega nĩ rĩa bata mũno. (Kohelethu 7:1) O ta Jonathani, tũngĩĩrutanĩria gwĩthondekera rĩĩtwa rĩega hamwe na Jehova, ngumo itũ ĩrĩkoragwo ĩrĩ ũteithio mũnene harĩ ithuĩ.

 O na gũtuĩka Saulu nĩ eekire mahĩtia maingĩ, Jonathani no aathiire na mbere kũrũa arĩ mwĩhokeku hamwe na ithe mĩaka ĩyo yothe. No mũhaka akorũo nĩ aamakire mũno kuona ithe agĩkũria roho wa ũremi na mwĩtĩo. Nduma nene nĩ yaingĩraga ũtũũro-inĩ wa ithe, na Jonathani ndangĩahotire kũmĩgirĩrĩria.

 Thĩna ũcio wanenehire biũ rĩrĩa Jehova aaheire Saulu wĩra wa kũhũũra Aamaleki, andũ maarĩ aganu mũno ũũ atĩ matukũ-inĩ ma Musa, Jehova nĩ aarathĩte atĩ rũrĩrĩ rũu ruothe nĩ rũngĩkanangwo. (Thama 17:14) Saulu eerirũo aniine mahiũ mao mothe na orage mũthamaki wao wetagwo Agagi. Saulu nĩ aahootanire mbaara ĩyo, na hatarĩ nganja Jonathani nĩ aarũire arĩ na ũcamba rungu rwa ũtongoria wa ithe o ta ũrĩa eekaga. No Saulu aaremeire Jehova atarĩ na thoni, akĩhonokia Agagi, na akĩĩyoera ũtonga na mahiũ. Mũnabii Samueli nĩ aakinyirie ituĩro rĩa mũico rĩa Jehova kwerekera Saulu akĩmwĩra ũũ: “Tondũ nĩ warega kiugo kĩa Jehova, nake nĩ arega ũkorũo ũrĩ mũthamaki.”​—1 Samueli 15:2, 3, 9, 10, 23.

 Ihinda inini thutha ũcio, Jehova nĩ eeheririe roho wake mũtheru kuuma harĩ Saulu. Nĩ ũndũ wa kwaga wendo wa Jehova, Saulu nĩ aambĩrĩirie gũkoragwo na marakara moru na guoya mũnene. Nĩ ta roho mũũru kuuma kũrĩ Ngai wacokete ithenya rĩa roho mwega. (1 Samueli 16:14; 18:10-12) No mũhaka akorũo Jonathani nĩ aatangĩkire mũno nĩ kuona ithe ũrĩa warĩ mũndũ mwega acenjetie agatuĩka mũndũ mũũru mũno! O na kũrĩ ũguo, Jonathani ndaatigire gũtungatĩra Jehova arĩ mwĩhokeku. Nĩ aanyitaga ithe mbaru o ũrĩa angĩahotire, na nginya rĩmwe na rĩmwe akamwĩra maũndũ cara-rũkũ, no aaikarire ehokete Ngai na Ithe ũrĩa ũtagarũrũkaga, Jehova.​—1 Samueli 19:4, 5.

 Hihi ũrĩ wona mũndũ wendete, ta mũndũ wa famĩlĩ, akĩgarũrũka agatuĩka mũndũ mũũru? Ũndũ ta ũcio no ũtuurithie mũndũ mũno. Kĩonereria kĩa Jonathani gĩtũririkanagia ũrĩa mwandĩki wa thaburi aandĩkire thutha ũcio akiuga: “O na baba na maitũ mangĩndiganĩria, Jehova nĩ ekũnyamũkĩra.” (Thaburi 27:10) Jehova nĩ mwĩhokeku. O nawe nĩ egũkwamũkĩra na atuĩke Baba ũrĩa mwega biũ harĩ wee, o na andũ matarĩ akinyanĩru mangĩka atĩa nĩguo makũũrage ngoro.

 No kũhoteke Jonathani nĩ aamenyire atĩ Jehova nĩ eendaga kweheria ũthamaki kuuma harĩ Saulu. Hihi Jonathani oonire ũndũ ũcio atĩa? Hihi nĩ eeciragia we angĩgaatuĩka mũthamaki ũhaana atĩa? Hihi nĩ eeriragĩria gũkaarũnga mahĩtia mamwe marĩa meekĩtwo nĩ ithe, aige kĩonereria kĩega arĩ mũthamaki mwĩhokeku na mwathĩki? Tũtiũĩ meciria make ma thĩinĩ; no ũndũ ũrĩa tũĩ nĩ atĩ angĩkorũo aarĩ na merirĩria ta macio matingĩahingire. Hihi ũguo nĩ kuuga atĩ Jehova nĩ aatiganĩirie mũndũ ũcio warĩ mwĩhokeku? Aca, handũ ha ũguo, aahũthĩrire Jonathani kũiga kĩonereria kĩmwe kĩa iria nene biũ cia ũrata mwĩhokeku iria ciandĩkĩtwo thĩinĩ wa Bibilia! Ũrata ũcio nĩguo ũkaarĩrĩrio thĩinĩ wa gĩcunjĩ kĩngĩ kĩrĩa gĩkaarĩrĩria ũhoro wa Jonathani.