Konima yolwoodi pokati komufita omunyasha David naGoliat, opa li okafilu kenyenye molufilu laEla. Eshi kwa pepa, ko okamhepo taka pepe monhanda yOvaisrael, ohamba Saul oya li tai likundu navamwe vomovakwaita vayo. Omona waye woshiveli, Jonatan, opo a li, na David okwa li te va hokololele ehokololo laye a tunhukwa. David okwa li omunyasha omuladi noku na ondjungu. Saul okwa li a shoka omatwi aha pitililwe po kondjovo keshe yaDavid. Mbela Jonatan ye okwa li e udite ngahelipi? Okwa kala ta longele Jehova efimbo lile nokwa li a findana momalwoodi mahapu. Ndele efiku olo, David oye a li omufindani. Mbela Jonatan okwa li a twa ondubo eshi David a li ta tangwa omolwefindano?

Otashi dulika to ka kuminwa onghedi omo Jonatan e linyenga. Ombiibeli oya ti: “Eshi [David] a mana okupopya naSaul, omwenyo waJonatan we limanga kumwe nomwenyo waDavid, ndele Jonatan oku mu hole ngaashi omwenyo waye mwene.” Jonatan okwa li nokuli a pa David oilwifo yaye aishe, mwa kwatelwa outa waye, naasho osha li oshali ikumwifi molwaashi Jonatan okwa li omuumbi wouta a shiivika nawa. Kakele kaasho, Jonatan naDavid ova li va ninga ehangano ile eudafanotwokumwe kutya otava ka kala omaume nokuyambididafana. — 1 Samuel 18:1-5.

Oukaume oo oo umwe womoukaume wa twa kekipa elela wa popiwa mOmbiibeli. Osha fimana okukala tu na oukaume novaitaveli vakwetu. Ngeenge otwa hoolola ookaume pandunge nokukala yo ookaume ovalineekelwa, ohatu ka dula okuyambididafana nokupamekafana meitavelo momafimbo aa madjuu. (Omayeletumbulo 27:17) Paife natu ka taleni osho hatu dulu okulihonga kuJonatan shi na sha nokupanga oukaume.

Osha enda ngahelipi opo Jonatan va pange oukaume naDavid meni lefimbo lixupi? Enyamukulo ole likolelela kekanghameno loukaume wavo. Natu tale kwaasho sha li sha kwatelwa mo. Jonatan okwa li a taalela omashongo. Xe, ohamba Saul, okwa li ta tengauka, ta ende ta naipala mokweendela ko kwefimbo. Nonande Saul petameko okwa li e lininipika, e na eitavelo noha dulika, okwa li a ninga omulinenepeki noiha dulika. — 1 Samuel 15:17-19, 26.

Molwaashi Jonatan okwa kala e na ekwatafano liwa naxe, oshi na okukala sha li she mu nyemateka neenghono okutala xe ta naipala. (1 Samuel 20:2) Otashi dulika a li te lipula kutya xe oshi na oupu a tule oshiwana shaJehova moshiponga. Mbela okuhadulika kwohamba Saul okwa li taku ka nwefa mo oshiwana ashishe ndele tashi kala inashi hokiwa vali kuJehova? Kape na omalimbililo kutya oo okwa li omafimbo madjuu komulumenhu weitavelo Jonatan.

Okukala tu shii onakudiwa ya tya ngaho otaku tu kwafele tu ude ko kutya omolwashike Jonatan a li a hokwa omunyasha David. Okwa li a mona kutya David oku na eitavelo la kola. Mepingafano novakwaita vaSaul, David ka li a tila Goliat, nonande okwa li omutongolume. Okwa li a itavela kutya ngeenge okwa ka lwifa Goliat medina laJehova, ote ke mu dula eenghono, nande na kale a homata shi fike peni. — 1 Samuel 17:45-47.

Omido da tetekela, Jonatan naye okwa li e na etaleko la faafana. Okwa li a itavela kutya ye nomuhumbati woiti yaye ova li tava dulu okuponokela nokufinda etangakwaita lOvafilisti la homata. Omolwashike a li a itavela ngaho? Okwa tile: “Omwene iha nyengwa okuxupifa.” (1 Samuel 14:6) Onghee Jonatan naDavid aveshe ova li ve na eitavelo la kola muJehova nova li ve mu hole neenghono. Osho osho sha li ekanghameno lokwakola loukaume wavo. Nonande Jonatan okwa li omona wohamba, oo a li e na omido 50 lwaapo, ofimbo David a li omufita weedi omulininipiki nokwa li kashiimba ina wanifa omido 20 natango, kava li tave lipula nomayooloko a tya ngaho. *

Ehangano olo va li va ninga ola li la amena oukaume wavo. Ngahelipi mbela? David okwa li e shii kutya Jehova okwa li e mu nangeka po a ninge ohamba yaIsrael tai landula ko. Mbela oshinima osho okwa li e shi holeka Jonatan? Ahowe! Omolwoukaume wavo wa twa kekipa, ova li hava lombwelafana oshili, ponhele yokulidenga oixwa komesho. Eshi Jonatan a uda kutya David ona ka ninge ohamba, okwa li she mu kuma ngahelipi? Mbela Jonatan ka hangelwe e litungila ouumbo kutya ngeenge okwa ningi ohamba ota ka pukulula omapuko axe? Ombiibeli inai popya sha sha yukila oko; otai ulika ashike kutya okwa li omudiinini noku na eitavelo. Okwa li e wete kutya David ota wilikwa komhepo yaJehova. (1 Samuel 16:1, 11-13) Onghee Jonatan okwa kala metwokumwe neano laye nokutala ko David e li kaume kaye, ndele hamukondjifi. Jonatan okwa li ashike a hala ehalo laJehova li wanifwe.

Oukaume oo owa li enangeko noupuna linene. Oshike hatu lihongo kombinga yeitavelo laJonatan? Ovapiya vaJehova ove na okukala va lenga oukaume oo ve na novalongelikalunga vakwao. Ookaume ketu inava pumbwa okukala vepupi letu ile voudilo wa faafana nowetu. Opo tu mone ouwa moukaume, eitavelo olo fimba i nongodi. Jonatan naDavid ova li hava ladipikafana nokupamekafana oikando noikando. Nova li va pumbwa okukwafelafana, unene tuu molwaashi ova li tava ka taalela omashongo a kwata moiti.

Potete, Saul okwa li a hokwa David nokwa li e mu ninga ondjai yoita. Ndele konima yefimbo, Saul okwa ka kwatwa kefupandubo, ashike Jonatan hasho a li ngaho. David okwa kala nokufinda Ovafilisti, ovo va li ovatondi vaIsrael, nokwa kala ta tangwa omolwomafindano a tya ngaho. Ovakainhu vamwe Ovaisrael ova li va imba tava ti: “Saul okwa dipaa eyovi ndelenee David omayovi omulongo.” Saul okwa li ta mbilingwa keimbilo olo. Ombiibeli oya ti: “Okudja kefiku tuu olo Saul okwa tala David nomesho mai.” (1 Samuel 18:7, 9) Okwa li e na oumbada kutya David ote ke mu kufa ouhamba. Saul okwa li a twiyala lela. Oshoshili kutya David okwa li ta ka pingena po Saul, ashike ka li a kendabala oku mu umba ko koshipundi molwaashi Saul okwa li a vaekwa kuJehova a kale ohamba.

Saul okwa li a pangela omhangela David a dipaelwe molwoodi, ndele inashi pondoka. David okwa kala ta findana omalwoodi, novanhu ova twikila okukala tave mu tange shi dulife nale. Okudja opo, Saul okwa li e likunda novaneumbo laye aveshe, kokutya ovapiya vaye nomonamati waye woshiveli, opo va pangele omhangela yokudipaa David. Osho oshi na okukala sha li sha denga Jonatan pomutima, okumona xe ta ningi eemhangela da tya ngaho. (1 Samuel 18:25-30; 19:1) Jonatan okwa li omudiinini kuxe, nokwa li yo omudiinini kukaume kaye David. Paife eshi a li a taalela eyeleko olo li na sha noudiinini, okwa li e liameka kulyelye?

Okwa ti: “Tate ohamba, ino litula etimba omolwomupiya woye David, osheshi ye ina nyona kwoove, noilonga aishe yaye ye ku kwafa shili, ye okwe liyandja mefyo nokwa dipaa Omufilisti, nOmwene okwa pa Ovaisraeli aveshe efindano linene. Ove we shi mona ndele wa hafa. Omolwashike hano wa hala okunyona mokutilashi ohonde ihe netimba nokudipaa David, nande ehe noushima?” Saul okwa li ngoo nee a ningila mo, ndele ta ane kutya ita ka ningila David owii. Ashike Saul ke kwete okuninguluka. Konima eshi David a kala ta findana natango, Saul okwa li a twa ondubo nokulya meenyandi, ndele te mu umbu eonga. (1 Samuel 19:4-6, 9, 10) Lao linene, David okwe li hepa, ndele ta i onhapo.

Mbela owa shakeneka nale eshongo olo kutya oto ka kala omudiinini kulye? Olo eshongo la kwata moiti. Meenghalo da tya ngaho, vamwe otashi dulika ve ku ladipike u liameke kovapambele. Ndele Jonatan hasho a li a ninga ngaho. Ote ke liameka ngahelipi kuxe ngeenge David okwa li omupiya waJehova omudiinini nomuduliki? Molwaashi Jonatan okwa li omudiinini kuJehova, okwa li a popila David. Kakele kaasho, molwaashi okwa li yo omudiinini kuxe, nande a pitifa Jehova komesho, okwa li a pa xe omayele sha yukilila, ponhele yoku mu mbebeleka. Ohatu ka mona ouwa ngeenge otwa hopaenene Jonatan shi na sha nokuulika oudiinini.

Jonatan okwa li a kendabala lwoikando okuhanganifa Saul naDavid, ndele inashi dja. David okwa li e uya keume laye, Jonatan, meholeko noku mu lombwela kutya okwa tila a dipawe, a ti: “Ope nonghatu imwe aike pokati ketu nefyo!” Jonatan okwa li a dimina okutala kutya xe okwa fikama peni moshinima osho, ye a nofele ko David. Okwa li e na okupa David, oo a li a hondama, edidiliko mokuumba oikuti. Okwa li a anifa David eano e li kutya: “Ino efa okufila onghenda epata lange nomefimbo olo Omwene ta hanauna po ovatondadi aveshe vaDavid kombada yedu.” David okwa li a ana yo kutya ota ka fila oshisho ovaneumbo laJonatan. — 1 Samuel 20:3, 13-27.

Jonatan okwa li a kendabala okupopila David komesho yaSaul, ndele Saul ta fufaeke nee. Okwa ula Jonatan ta ti, “oove omumati omona wombwada,” nonokutya ota etele epata lavo omupya omolwoudiinini waye kuDavid. Okwa li ta kendabala a ningife Jonatan a kale e lihalela ouhamba, eshi a ti kuye: “Omafiku aeshe omumati omona waIsai e nomwenyo kombada yedu, ove nouhamba woye itau ka kala wa pama.” Jonatan ina tonyala, ndele okwa twikila okupula xe ta ti: “Omolwashike ye e nokudipawa? Okwa ninga shike?” Utya Saul a pimbile nee! Nonande okwa li a kulupa, okwa li omukwaita e nonyati. Okwa umba omona eonga. Nande okwa ikile okuumba eonga, okwa shekuna. Jonatan okwa pita mo mombala a nyemata noku udite a fifwa ohoni. — 1 Samuel 20:24-34.

Ngangula, Jonatan okwa ya lwaako David a li a hondama. Okwa umba oshikuti ngaashi va li va udafana opo a pe David edidiliko kutya Saul okwa hala oku mu dipaa. Opo nee Jonatan okwa tuma omupiya waye a shune koshilando, ndele ye ta ka popya naDavid ve li ovo aveke oule wokafimbo konhumba. Ova li va lila, opo nee Jonatan okwa lekela kaume kaye David nenyeme, na David okwa ka hovela onghalamwenyo ipe e li onhauki. — 1 Samuel 20:35-42.

Jonatan okwa li a ulika kutya ke lihole ye mwene noku li omudiinini. Kape na omalimbililo kutya Satana, omutondi waaveshe ovo vadiinini, okwa li a hala ngeno Jonatan a landule oshihopaenenwa shaxe mokulikongela eenghono nefimano. Dimbuluka kutya Satana oku hole okuxwaxwameka ovanhu va kale ve na oikala yokuliholamwene, ngaashi a li a ningila ovadali vetu votete, Adam naEva. (Genesis 3:1-6) Ndele shi na sha naJonatan, Satana okwa velela pedu. Ka li tuu a fifwa ohoni! Mbela fyeni ohatu ka pondola ngoo momayeleko a tya ngaho, unene tuu eshi tu li mounyuni ou wovanhu ve lihole vo vene? (2 Timoteus 3:1-5) Ohatu dulu okulihonga kuJonatan kombinga yokukala ovadiinini nokukondjifa oikala yokulihola mwene.

Outondwe waSaul wokutonda David owa ka pimbila. Jonatan okwa li ngoo nee ta tale nonghumwe eshi xe a li te lihumbata a fa omupwidi, ta kongolola etangakwaita alishe nokweenda noshilongo ashishe tava kongo omulumenhu ehe na ondjo ve mu dipae. (1 Samuel 24:1, 2, 12-15; 26:20) Mbela Jonatan okwa li a yambidida eenghendabala odo? Shihokwifa, ke na apa a popiwa mOmishangwa shi na sha noipwaendo oyo yaSaul. Omolwoudiinini waye kuJehova, kuDavid nokeano lavo loukaume, ina hetekela okulandula eengeda daxe.

Jonatan okwa kala ashike e hole kaume kaye David. Lwopokati opo, okwa li a ya a ka popye naDavid muHores, osho tashi ti “Ofuka.” Hores osha li keefuka odo da ama koikulundudu oyo i li eekilometa donhumba koushilolukadi waHebron. Omolwashike Jonatan a li a tula omwenyo waye moshiponga a ka konge onhauki David? Ombiibeli oya ti kutya okwa li e ke “mu nyatipalifa muKalunga.” (1 Samuel 23:16) Okwa li e mu nyatipalifa ngahelipi?

Jonatan okwa li lombwela kaume kaye omunyasha a ti: “Ino tila.” Nokwe mu shilipaleka yo a ti: “Eke latate Saul itali ke ku hanga.” Omolwashike a li e noushili moshinima osho? Omolwaashi okwa li e na eitavelo la kola kutya elalakano laJehova itali dulu okwiiwa moshipala. Okwa weda ko a ti: “Ove oto ka ninga ohamba yaIsrael.” Omuprofeti Samuel osho a popile ngaho omido da ka lupuka, naapa Jonatan okwa li ta dimbulukifa David kutya eendjovo daJehova ohadi wanifwa alushe. Ongahelipi shi na sha nonakwiiwa yaJonatan? Okwa ti kuDavid: “Ame ohandi ka ninga omutivali pwoove.” Elininipiko oli fike peni! Okwa li e na ehalo lokulonga koshi yewiliko lomulumenhu oo a li omunyasha kuye nomido 30 noku mu yambidida. Okwa xulifa a ti: “Natate Saul e shi shii yo nawa.” (1 Samuel 23:17, 18) Saul okwa li te lidengele okatenda kutya fiku limwe ona ka pingenwe po komulumenhu oo a hoololwa kuJehova a ninge ohamba tai landula ko.

Nopehe nomalimbililo, lwanima David okwa ka kala ha dilonga nolupandu keenghundafana odo. Jonatan okwe mu lixula efiku olo. Mupya munene, Jonatan ina ka ninga vali omutivali kuDavid.

Jonatan okwa li a ya kolwoodi pamwe naxe, va ka lwifa Ovafilisti, ovo va li ve tonde Ovaisrael nai. Okwa li a ka lwa pamwe naxe e na eliudo liwa, molwaashi ina efa omapuko axe e mu imbe okulongela Jehova. Omolwoudiinini waye, okwa li ta lu nouladi ngaashi shito. Mupya munene inashi va endela nawa. Saul okwa li a nyika oukolokoshi, a li ha kufa ombinga nokuli moumhulile, osho sha li tashi dulu okudipaifa omunhu paMhango yaMoses, nomolwaasho Jehova ka li vali te mu nangeke noupuna. Ovana vatatu vaSaul, mwa kwatelwa Jonatan, ova fila molwoodi olo. Saul okwa li a ehamekwa, ndele te lidipaa. — 1 Samuel 28:6-14; 31:2-6.

David okwa li a dengwa pomutima. Nomolwonghenda yaye, okwa li a lila Saul, oo a li e mu monififa oixuna neenghono. Okwa li nokuli a tota eimbilokemo li na sha naSaul naJonatan. Ndele eendjovo odo hatu dulu kutya odo da tongomana meimbilo olo, oda li kombinga yeume laye olo la kala tali mu kwafele, tadi ti: “Omumwameme Jonatan, ame ohandi ku nyikile oluhodi! Ame nda li ndi ku hole unene! Ohole yoye ya li ikumwifa kwaame i dule ohole yovakainhu.” — 2 Samuel 1:26.

Mbela David okwa li a dimbwa osho a anena Jonatan? Ahowe, molwaashi konima yomido donhumba okwa li a konga Mefiboset, omona waJonatan, oo a li a lemana, noku mu fila oshisho. (2 Samuel 9:1-13) Osha yela kutya David okwa li e lihonga shihapu kuJonatan kombinga youdiinini, efimaneko nokukala nehalo liwa lokuninga omaliyambo omolwakaume kaye, nonande otashi pula omwenyo ile efyo. Otwa koneka ngoo oilihongomwa ya tya ngaho? Ohatu pange ngoo oukaume novanhu ovo va fa Jonatan? Mbela fye otu li ngoo ookaume va tya ngaho? Ngeenge otwa kala hatu kwafele vamwe va kale ve lineekela muJehova, hatu pitifa komesho oudiinini wetu kuye nokukala hatu pitifa komesho ouwa wavamwe, ohatu ka kala ngaashi Jonatan. Nokungaho, ohatu hopaenene eitavelo laye.