Inda koshikalimo

Inda koshikalimo

Lilongekidila omaupyakadi oo haa kala po

Lilongekidila omaupyakadi oo haa kala po

Lilongekidila omaupyakadi oo haa kala po

Yoshimitsu, wokoJapan okwa ti: “Onda li nda tokola ndi efe po okushila omakaya omolwoukolele wokaana ketu oko opo ka dalwa. Onghee onda li nda nateka okadidiliko meumbo ka shangwa, ‘Hamakaya!’ Ndele konima ashike yovili, oxwexwe yonikotine oya li ya hanga nge ombadilila, nonda xwameka ekaya.

NGAASHI oshimoniwa shaYoshimitsu tashi ulike, okweefa po okushila omakaya oku na omainda onhumba. Shikwao vali, omakonakono otaa ulike kutya hanga eepersenda 90 daavo ve lihanga va shuna momakaya, ova efa ashike noitava ningi vali eenghendabala. Ashike ngeenge oto kendabala okweefa po okushila omakaya, oto dulu oku a efa po ngeenge owa kala we lilongekidila omainda oo haa holoka po. Omainda elipi haa holoka po luhapu?

Oxwexwe yonikotine: Luhapu oxwexwe ohai ku hange konima yomafiku atatu okudja eshi wa shila okashekeleta kaxuuninwa nohai ka na po konima yoivike ivali lwaapo. Umwe oo a li ha shili omakaya okwa ti kutya pefimbo olo, “ehalo ohali ningi le ya, la i.” Nokuli nokonima yomido, otashi dulika u ka hangwe kehalo lokushila omakaya ombadilila. Ngeenge osho osha ningwa, ino hovela okushila omakaya. Teelela ashike nande ominute nhano, ile di dule po, ehalo olo oto ka mona eshi la shuna.

Oilanduliko yokweefa po omakaya: Pehovelo, ovanhu ohava mono shidjuu okukala oupafi, ile okuyandja elitulemo, nohashi va ningifa omalutu manene noupu. Otashi dulika yo va hangwe kouyahame, oshinyuwa, okuhonoka, omukolo nosho yo oshinyenu omolwokuhelididimika, okuhanduka diva, ile nokuli epolimano. Ashike omadidiliko mahapu oo ohaa shuna meni loivike ine, ile ihamano.

Pefimbo la tya ngaho lidjuu, ope na oinima yonhumba tai kwafa oyo to dulu okuninga. Pashihopaenenwa:

● Kofa efimbo la lihapu.

● Nwa omeva mahapu, ile odjuusa. Lya oikulya i na oitungifi.

● Kala ho ningi omalideulo oshiyeleke.

● Fuda mokule nokukala wa fa u wete omhepo i yela tai yadeke omapunga oye.

Osho hashi pendula ehalo: Oinima, ile omaliudo onhumba otaa dulu okupendula ehalo lokushila omakaya. Pashihopaenenwa, otashi dulika wa kala u hole okunwa oshikunwa shonhumba pamwe nekaya. Ngeenge osho, eshi to efa po okushila omakaya, ino longifa efimbo lihapu eshi to nu oshikunwa shoye. Mokweendela ko kwefimbo, oto ke shi hafela shito vali nefimbo.

Ohaku tiwa kutya, nokonima eshi onicotine ya pwa mo molutu loye, olutu loye ohali ke i ku dimbulukifa . Torben oo a popiwa metetekelo okwa ti: “Nonande onda efa po okushila omakaya konima yomido omulongo nomuwoi, natango ohandi kala nda hala okushila pefimbo lokunwa okoofi.” Ashike nonande oinima yonhumba ohai dimbulukifa omunhu okushila omakaya, lwanima ohashi ka enda ngoo tashi xwepopala noitai ke ku dimbulukifa vali.

Shi na sha nokunwa omalodu, onghalo oya yooloka. Eshi to kendabala okweefa po okushila omakaya, otashi dulika wa pumbwa okulikaleka kokule nomalodu nokuha ya peenhele opo hapa nuwa, molwaashi eepelesenda davahapu oda shuna momakaya pefimbo tava nu omalodu. Omolwashike shi li ngaho?

● Oalkoholi nande oinini ohai ningifa onikotine i kale ya fa tai udifa nawa olutu.

● Ngeenge ovanhu tava nu pamwe, ove hole yo okushila ko komakaya.

● Oalkoholi ohai imbi omunhu a diladile nokuha katuke pandunge. Ombiibeli oya popya sha yela ya ti: ‘Omaviinyu otaa nyeka omunhu eendunge.’ — Hosea 4:11.

Ovo ho kala navo: Hoolola ovo ho kala navo. Pashihopaenenwa, henuka okukala novanhu ovo hava shili omakaya, ile ovo have ku ifanene omakaya. Kala yo kokule novanhu ovo va dina eenghendabala doye dokweefa po omakaya, tashi dulika molwaashi have ku yolo.

Omaliudo: Omakonakono amwe okwa ulika kutya, vahapu vomwaavo va shuna momakaya ove shi ninga konima eshi va li va handuka, ile va stressa. Ngeenge omaliudo onhumba otae ku etele ehalo lokushila omakaya, ninga sha shi lili, tashi dulika u nwe nande omeva, u taafine osigamu, ile u ke livyule momaulu. Kendabala u yadeke omadiladilo oye noinima iwa, tashi dulika mokwiilikana, ile okulesha omapandja onhumba mOmbiibeli. — Epsalme 19:14.

Henuka okuninga omalipopilo okushila omakaya

Ohandi shili ko ashike lumwe.

Oushili: Okushila ko lumwe oku fike peepelesenda 50 donicotine oyo tai ka ya kouluvi notai kala ko oule weevili nhatu. Osho osha hala okutya owa shuna momakaya ngaho.

Omakaya ohaa kwafele nge ngeenge ndi na ostresa.

Oushili: Ovakonakoni ova ulika kutya onikotine ohai hapupalifa oholomone oyo hai etifa ostresa. Ngeenge ou wete wa fa uhe na vali ostresa, otashi dulika omolwaashi oshilanduliko shimwe shokweefa omakaya otashi xwepopala.

Haame vali wokweefa po omakaya.

Oushili: Okukala omunhu e wete ite shi pondola ohashi fifa ovanhu ounye. Ombiibeli oya ti: “Ngeenge wa monika wa fya ounye, efiku loluhepu eenghono doye tadi ka ninipala.” (Omayeletumbulo 24:10) Onghee hano, henuka okudiladila kutya ito dulu okweefa omakaya. Keshe oo a hala shili okweefa po okushila omakaya nokwa hala okutula moilonga omafinamhango oo taa kwafa, ngaashi oo a tumbulwa moshifo eshi, ota dulu okupondola.

Oilanduliko yokweefa po omakaya oihapu unene kwaame.

Oushili: Osho shiwa unene, oilanduliko yokweefa omakaya oi na shili eenghono, ashike otai ka shuna moule ashike woivike. Onghee hano, kala wa tokola toko! Ngeenge ehalo lokushila omakaya ole ku kwata konima yeemwedi, ile konima yomido, otali ku kwata ashike oule wominute dinini ngeenge ino shila ko kekaya.

Ondi na oudu wopamadiladilo.

Oushili: Ngeenge oto hakulwa oudu wopamadiladilo, ngaashi epolimano, ile o-schizophrenia, pula ndokotola woye e ku kwafele u efe po omakaya. Otashi dulika a ninge po omalunduluko mouhaku woye, omolwoilanduliko yokweefa po omakaya oyo tashi dulika i ka kume oudu woye, ile omiti odo ho nu.

Ngeenge onde lihange nda shila ko vali, otashi ka fifa nge ounye

Oushili: Ngeenge owa pundulwa keinda, ndele to lihange wa shila ko vali kekaya, ngaashi sha ningilwa vahapu eshi tava kendabala okweefa po omakaya, itashi ti ito dulu vali. Fikama ashike natango, ndele to pula komesho. Okupunduka oko itaku ti ito dulu okulitoola po. Ngeenge ino litoola po opo ashike wa dopa filufilu. Onghee hano twikila okuninga eenghendabala. Mokweendelako kwefimbo oto ke shi pondola!

Diladila koshimoniwa shaRomualdo, oo a shila omakaya oule womido 26 nokwe a efa paife pa pita omido 30. Okwa shanga a ti: “Kanda li vali handi dulu okuvalula oikando oyo nde lihanga nda shila kekaya. Efimbo keshe, onda li handi kala nda lulilwa nonda fa itandi shi pondola vali. Ashike, eshi nda ka tokola toko ndi kale ndi na ekwatafano naJehova Kalunga noku mu pula a kwafele nge, opo ashike nde ke a efa filufilu.”

Moshitukulwa shaxuuninwa shomoitukulwa ei ya pambafana, ohatu ka kundafana oinima imwe vali oyo tai dulu oku ku kwafela u kale wa hafa nonande owa li ho shili omakaya.

[Oshimhungu pepandja 7]

ONGHEDI KESHE YOKULONGIFA OMAKAYA OTAI TWALA MEFYO

Omakaya ohaa longifwa meenghedi dihapu. Meefitola dimwe doikulya youkolele nodomiti doihemba namo ohamu landifwa oinima ya longwa momakaya. Ashike nande ongaho, Ehangano lOukolele lomOunyuni aushe ola ti kutya, “oludi keshe lomakaya otali dulu okweetifa efyo.” Efyo otali dulu okweetifwa komukifi keshe oo hau etwa komakaya, ngaashi okankela nomikifi domutima. Omukainhu e li meteelelo ota dulu okuyahameka okaana kaye oko ke li medimo. Omakaya ohaa longifwa naanaa meenghedi da tya ngahelipi?

Ou-Bidis: Ava oushekeleta vanini va ningwa neenyala nohava longifwa unene moilongo yokuAsia. Ove na oinima ngaashi o-tar, onikotine, no-carbon monoxide ve dule oushekeleta vovene.

O-Cigars: Ava ova ningwa nomafo omakaya ile neembapila da longwa momakaya, ndele tava dingilwa nokutulwa omakaya pokati. Oludi eli inali fa oushekeleta voovene molwaashi lo shimha la tulwa mokanya yo onikotine oya hovela nale okuya molutu tai hovele mokanya.

O-Kreteks, ile o-clove: Omakaya aa okwa fikama po meepelesenda 60 domakaya oo vene no-40 deengala hadi ifanwa cloves. Oludi eli oli na oinima ngaashi o-tar, onikotine, no-carbon monoxide ihapu i dule oushekeleta vo vene.

Ombiya yomakaya: Ombiya yomakaya kai lidule noushekeleta molwaashi aishe otai dulu okweeta okankela nomikifi dikwao.

Omakaya oo ihaa shilwa: Oo okwa kwatela mo okutaafina omakaya, ofenya nosho yo omakaya okutaafina haa tulwa omulyo, naaishe oyo ohai longifwa koushilondonga waAsia. Onikotine ohai hovele okuya mohonde tai hovele mokanya. Omakaya oo ihaa shilwa okwa nyika oshiponga ngaashi ashike omakaya makwao.

O-Water pipes (o-bongs, o-hookahs, o-narghiles, o-shishas): Osho oshinima omo omwifi oo tau shilwa mopaipi hau piti momeva fimbo inau shilwa. Ashike onghedi oyo inashi hala okutya ohai ninipike oudiyo womakaya oo hau i komapunga, nohau etifa ngaashi okankela.

[Oshimhungu pepandja 8]

OKUKWAFELA UMWE A EFE PO OMAKAYA

Kala u na etaleko liwa. Oshiwa okupopila mouwa nokupandula shi dulife okuyandja oushimha nokuyandja omalombwelo. Oshiwa okutya: “Ondi wete kutya oto dulu oku shi ninga ngeenge owa kendabala vali,” ndele hakutya: “Wa shuna mo vali?”

Kala ho dimine po. Kendabala okulididimika ngeenge oo ta kendabala okweefa po omakaya okwa handuka, ile ta hanyauka. Popya monghedi youkaume, ngaashi, “Ondi shii kutya kashipu, ashike osho to ningi osha fimana shili.” Ino tya: “Eshi wa li ho shili omakaya hasho wa li ho ningi ngaho, owa li vali xwepo!”

Kala kaume kashili. Ombiibeli oya ti: “Kaume oku na ohole alushe, nomumwaina ta dalwa a kwafe moluhepo.” (Omayeletumbulo 17:17) Onghee hano, kendabala okukala u na elididimiko nou na ohole “alushe” naao ta kendabala okweefa po okushila omakaya, kashi na nee mbudi kutya opefimbo lilipi, ile oku udite ngahelipi.