ONGULA imwe moBrookings, South Dakota, shaU.S.A.,omwa li mu na omhepo italala neenghono, naasho osha li sha dimbulukifa nge outalala oo hau kala moshitukulwa omo. Efiku olo, otwa li tu li meumbo li li kofaalama hatu kakama koutalala. Otwa li twa fikama petemba lokunwina oimuna olo la li li yadi omeva a talala. Nandi mu kufile ko kondjokonona yange opo mu ude ko kutya omolwashike.

Onda dalwa mo 7 Marsa 1936, otwa dalwa tu li vane, aame onghelo. Otwa li hatu di kofaalama inini i li koushilo waSouth Dakota. Ounamapya owa li oshitukulwa sha fimana moukwaneumbo wetu, ashike hao naanaa wa li wa fimana unene monghalamwenyo yetu. Mo 1934, ovadali vange ova li va ninginifwa ve li Eendombwedi daJehova. Ova li ve liyapulila Tate yetu womeulu, Jehova, osho tashi ulike kutya ova li va pitifa komesho okulonga ehalo laKalunga. Tate, Clarence, nomumwaina Alfred, ova li va nangekwa po ve li ovaunganeki volutu lovakulunhuongalo meongalo letu linini muConde, shaSouth Dakota.

Okuya kokwoongala nokukufa ombinga moilonga yeumbo neumbo hatu lombwele vamwe kombinga yonakwiiwa itunhula oyo ya popiwa mOmbiibeli osha li onghedindjikilile youkwaneumbo wetu. Oshihopaenenwa osho ovadali vange ve tu tulila po nedeulo olo ve tu pa, ole tu kwafela okudja kounona wetu. Ame nomumwamemekadona, Dorothy, otwa li twa ninga ovaudifi vOuhamba eshi twa li tu na omido hamano. Mo 1943, onda li nde li shangifa mOfikola yOkudeula Ovaudifi, oyo ya li ya ninga oshitukulwa shokwoongala kwetu.

Oyoongalele inini naayo ya kula oya li ya fimana monghalamwenyo yetu. Mo 1949, omumwatate Grant Suiter oye a li omupopi omutalelipo poshoongalele sha kula osho sha li sha ningilwa koSioux Falls, moSouth Dakota. Ohandi dimbuluka natango oshipopiwa shaye osho sha li tashi ti “Exulilo oli li ngoo popepi shili?” Okwa li a divilika kutya Ovakriste  aveshe ovo ve liyapulila Jehova ova pumbwa okulongifa onghalamwenyo yavo pauyadi moilonga yokuudifa onghundana iwa yOuhamba waKalunga oo wa dikwa po. Osho osha li she linyengifa nge ndi liyapulile Jehova. Poshoongalele shoshikandjo osho sha ka shikula ko moBrookings, onde ke lihanga ndi li monduda nda teelela okuninginifwa. Mo 12 Novemba 1949, otwa li twa ninginifwa tu li vane metemba lokunwina oimuna olo la li la ningwa “okandama.”

Onda li nde litulila po elalakano lokuninga omukokolindjila. Mu 1 Januali 1952, eshi nda li ndi na omido 15, onda li nda hovela okukokola ondjila. Ombiibeli oya ti: “Kala nokweenda novanongo, opo nee naave yo u ninge omunongo.” Moukwaneumbo wetu namo omwa li ovanongo vahapu ovo va li va yambidida etokolo lange lokuninga omukokolindjila. (Omayel. 13:20) Tatekulu Julius, oo a li e na omido 60, otwa kala hatu longo pamwe naye moukalele. Otwa kala hatu hafele oukalele nonande okwa li omukulunhu kwaame. Onda likola ounongo muhapu koshimoniwa shaye. Lwanima, Dorothy naye okwa ka ninga omukokolindjila.

Okudja kounyasha wange, ovadali vange ova kala hava shivi ovapashukilishikandjo novakulukadi vavo va kale hava di meumbo letu. Ovalihomboli vamwe ovo va kwafela nge unene ova li Jesse naLynn Cantwel. Molwaashi ova kala hava tu nge omukumo, onda li nda tokola okukokola ondjila. Okunakonasha kwavo okwa ningifa nge ndi litulile po omalalakano opamhepo. Ngeenge va li tava talele po omaongalo opopepi, omafimbo amwe ova li hava shivi nge ndi ka longe pamwe navo moukalele. Osha li shihafifa notashi tungu pamhepo.

Bud Miller nomukulukadi waye, Joan, lwanima ova ka kala ve li ovapashukili ovaendi. Pefimbo opo, onda li ashike ndi na omido 18 nonda li nda teelela okupulwa ndi ye moukwaita. Oshikondo shokukuta ovanhu moukwaita osha li hashi ningi fa nge ndi kale ndi udite nda fa ndihe li metwokumwe nelondwelo laJesus olo a yandja kovashikuli vaye vaha kufe ombinga mopolotika. Onda li nda hala okuudifa onghundana iwa yOuhamba. (Joh. 15:19) Opo nee onda ka popya noshikondo osho opo shi lundulule omikanda dange ndi ninge omunailonga oo iha kufa ombinga moukwaita.

Eshi omumwatate Miller a li e liyamba aye pamwe naame koshikondo osho a ka pwilikine, osha li sha ku mange neenghono. Okwa li omunambili noka li ha tila ovanhu. Osha li sha twa nge omukumo okuya pamwe nomulumenhu e na oupamhepo muwa. Oshidjemo, mo 1954 pefimbo lokwenye, oshikondo shokukuta  ovanhu moukwaita osha li sha ninga nge ndi kala omunailonga oo iha kufa ombinga moukwaita. Naasho osha li sha pa nge omhito ndi hange elalakano lange limwe lopamhepo.

Onda li nda shivwa ndi ka longele koBetel oyo i li kokanhunhu kaStaten, moNew York, pefimbo olo oya li hai ifanwa o-Watchtower Farm. Osha li oufembanghenda okulonga koBetel oule womido nhatu. Onda li nda mona owino moimoniwa ihapu iwa molwaashi onda li nda shakeneka ovanhu vahapu ovanongo nonda kala handi longo pamwe navo.

Ofaalama oyo ya li kokanhunhu kaStaten oya li i na oshitaasi shoradio hashi ifanwa WBBR, osho sha li hashi longifwa kEendombwedi daJehova okudja mo 1924 fiyo 1957. Kofaalama oyo okwa li ashike haku tuminwa oilyo yaBetel i li 15 fiyo 20. Vahapu vomufye otwa li ovanyasha noka twa li tu na owino. Ashike otwa li nomumwatate Eldon Woodworth, omuvaekwa omunamido oo a li e na owino. Ohole yaye yoku tu hola e li tate wetu wopamhepo oya li i li pandjele. Ngeenge pa holoka okuhaudafana pokati kovamwatate, omumwatate Woodworth okwa li ha ti: “Oilonga yaJehova aishe oyo a longa oya denga mbada, nonande oha longifa ovanhu inava wanenena.”

Osha li oufembanghenda okulonga pamwe nomumwatate Frederick W naFranz. Ounongo waye neshiivo laye lopamishangwa ola li letu kwafela atushe, nokwa li e na ohokwe mukeshe umwe womufye pauhandimwe. Harry Peterson oye a li he tu telekele, nosha li shipu oku mu ifana nofani yaye ponhele yokulongifa edina laye, Papargyropoulos. Naye okwa li omuvaekwa nokwa li omuladi moukalele. Omumwatate Peterson okwa kala a lenga oukalele nonande okwa li ha longo koBetel. Omwedi keshe okwa li ha dulu okuyandja oifo yetu omafele. Okwa li ha nyamukula omapulo mahapu oo twa li hatu kala tu na, molwaashi okwa li e na eshiivo lopamishangwa.

Oilikolomwa yomofaalama oya li hai ka longwa konhele imwe i li kondje yofaalama. Eelitela hanga 42 600 doiimati noikwambidi oda li hadi tulwa meendoxa, da longekidilwa oukwaneumbo aushe waBetel. Osha li oufembanghenda kwaame okulonga pamwe nomumwameme Etta Huth, oo a li e na owino. Oye a li e na oshinakuwanifwa shokupashukila oinima oyo twa li hatu tula moikulya oyo tai i meendooxa. Ovamwameme vomoshitukulwa ova li have uya oku tu kwafela, nomumwameme Etta oye a li ha unganeke  oilonga yavo. Nonande oye a li ta dana onghandangala ya fimana moilonga yetu, okwa li a tula po oshihopaenenwa shiwa mokukala a fimaneka ovamwatate ovo va li tava pashukile ofaalama. Naasho osha ningifa nge ndi kale nde mu tala ko e li oshihopaenenwa shiwa shokudulika kwaavo va nangekwa po va kwatele komesho.

Omumwameme Angela Romano oye a li omunyasha oo he uya oku tu kwafela okutula oikulya meendooxa. Etta oye e mu kwafela eshi e uya moshili. Eshi nda kala handi longo koBetel, onda li vali nda shakeneka omumwameme umwe e na owino oo twa longa paife pamwe naye oule womido 58. Ame naAngie otwa li twa hombola muAprili 1958, notwa kala hatu hafele omaufembanghenda mahapu eshi hatu longo pamwe. Oule womido adishe odo Angie a kala omudiinini kuJehova osha kala odjo yetwomukumo mohombo yetu. Ohandi dulu okukala nde mu lineekela filufilu, kashi na nee mbudi kutya otwa taalela omashongo elipi.

Eshi omatungo oshitaasi sho-WBBR oo a li kokanhunhu kaStaten a landifwa po mo 1957, onda ka longela koBetel yaBrooklyn oule wefimbo lixupi. Konima eshi ame naAngie twa hombola, otwa li twa dja mo moBetel ndele hatu kala hatu kokola ondjila oule womido nhatu kokanhunhu kaStaten. Efimbo olo onda ka kala handi longele mwene woshitaasi shoradio ipe, oyo lwanima ya ka kala hai ifanwa WPOW.

Otwa li twa tokola okukaleka onghalamwenyo yetu paunafangwa opo tu kale twe lilongekida oku ka longa keshe oko ku na omhumbwe. Oshidjemo, mo 1961, otwa li twa pewa oshinakuwanifwa shokukala ovakokolindjila ve likalekelwa moshilando shaFalls, moNebraska. Konima ashike eshi twa tambula ko oshinakuwanifwa osho, otwa li twa shivwa kOfikola yOukalele wetu wOuhamba, pefimbo opo eetundi oda li hadi ningwa oule womwedi koSouth Lansing, shaNew York. Otwa li twa hafela ofikola oyo notwa li twa teelela oku ka longifa owino oo twa mona ngeenge otwa shuna koNebraska. Otwa li twa tunhukwa eshi twa pewa oshinakuwanifwa shipe tu li ovatumwa moCambodia. Moshitukulwa osho shiwa shi li koushilo waAsia, otwa li twa hafela okumona eshito likumwifi nokuuda omawi nosho yo omadimba e lili noku lili oo inatu uda nande onale. Otwa li twa halelela okutandavelifa onghundana iwa koshitukulwa osho.

Otwa li tu na okutembukila koSouth Vietnam molwaashi onghalo yopapolotika oya li ya lunduluka. Shinyikifa oluhodi, meni ashike lomido mbali onda li nda monika oupyakadi wa kwata moiti u na sha noukolele wange, notwa li twa lombwelwa tu shune koshilongo shetu. Onda li nda pumbwa efimbo opo ndi xwepopale, nokonima eshi nda tya po xwepo, otwa li twa shuna vali moilonga yefimbo liyadi.

MuMarsa 1965, otwa li twa pewa oshinakuwanifwa shokutalela po omaongalo. Oule womido 33, otwa kala hatu hafele oilonga youpashukilishikandjo noyoupashikuli woshitukulwa mwa kwatelwa yo okuunganeka oyoongalele. Oyoongalele oya li hai kala itunhula kwaame, nomolwaasho nda li handi hafele okukwafela mokuunganeka oiningwanima oyo. Omido dimwe otwa li hatu di moNew York, noyoongalele ihapu oya li hai ningilwa kokapale kaYankee.

Otwa li twa taalela eemhito ditunhula nomashongo ngaashi ashike oo haa kala a taalelwa kuvahapu  ovo ve li moilonga yefimbo liyadi. Pashihopaenenwa, mo 1995, onda li nda pulwa ndi ka honge Ofikola yOkudeula mOukalele. Konima yomido nhatu, otwa li twa shivwa tu ye koBetel. Onda li nda hafa neenghono eshi nda shuna moilonga yefimbo liyadi oyo nda hovela nao oule womido 40 da pita. Oule wefimbo lonhumba, onda kala handi longele kOshikondo shOilonga nohandi hongo eefikola dihapu. Mo 2007, Olutuwiliki ola li la tula eefikola odo hadi hongwa koBetel koshi yOshikondo shEefikola dOpauteokratika, nonda li nda pewa oshinakuwanifwa shokukala omupashukili oule womido donhumba.

Otwa mona omalunduluko mahapu oo a kala taa ningwa mehongo lopauteokratika. Mo 2008, opa li pa totwa Ofikola yOkudeula Ovakulunhuongalo. Momido mbali da ka landula ko, ovakulunhuongalo ve dulife 12 000 ova li va deulwa koPatterson nokoBetel yaBrooklyn. Ofikola oyo otai longwa kovahongi va deulikika notai twikile koitukulwa imwe. Mo 2010, Ofikola yOkudeula mOukalele oya li ya lukululwa ndele tai ningi Ofikola yOmbiibeli yOkudeula Ovamwatate Inava Hombola, opa li pa totwa vali Ofikola yOmbiibeli yOkudeula Ovalihomboli Ovakriste.

Momudo woilonga wo 2015, eefikola odo mbali oda li da tulwa mumwe ndele tadi ningi Ofikola yOvaudifi vOuhamba. Ovamwatate novamwameme ovo va hombola naavo inava hombolwa aveshe ova li tava dulu okudeulwa. Ovanhu vahapu ova li va tunhukwa eshi va uda kutya ofikola oyo otai ka ningilwa koitaimbelewa ihapu. Oshihafifa okumona nghee ehongo lopauteokratika tali xumu komesho, nonda pandula shili eshi nda shakeneka vahapu ovo va dula okukala po opo va deulwe.

Okutala konakudiwa yange ofimbo inandi ninginifwa metemba fiyo okunena, ohandi pandula Jehova omolwovanhu aveshe ovanongo ovo va kala tava kwafele nge ndi kale mondjila yoshili. Nonande haaveshe va li vepupi lange ile va dja meputuko lange, ova li ve na oupamhepo muwa. Ohole yavo yokuhola Jehova oya li ya ulikwa keenghedi nokoikala yavo. Mehangano laJehova omu na ovanongo vahapu ovo hatu dulu okweenda pamwe navo. Naasho osho nda ninga nonda mona ouwa shili.