ONDA dalwa kovadali hava longo noudiinini mo 1926, muKarítsa okamukunda kanini ke li muGreka. Otwa dalwa tu li vahetatu ame omutiheyali.

Manga inandi dalwa, ovadali vange ova li va shakena naJohn Papparizos, Omukonakonimbiibeli, ovo paife hava ifanwa Eendombwedi daJehova, nokwa li omuladi noha popi nexwamo. Molwaashi ova li va kuminwa onghedi yaJohn yokutomhafana ta longifa omishangwa, ova li va hovela okukala hava kala pokwoongala kwOvakonakonimbiibeli momukunda wetu. Meme okwa li e na eitavelo ihali tengauka muJehova Kalunga, nonande ka li e shii okulesha, okwa kala ha lombwele ovanhu oshili pomhito keshe tai wapalele. Shinyikifa oluhodi, tate okwa kala ha yandje elitulemo komapuko ovanhu nokwa li a efa po okukala hai kokwoongala kwopaKriste.

Ame novamwaina vange otwa li twa fimaneka Ombiibeli ashike otwa kulila momudingonoko omo mu yadi omafininiko ovanyasha. Opo nee, mo 1939, eshi Oita Itivali yOunyuni ya hovela muEurope, opa li pa holoka oshiningwanima osho sha li she tu tilifa momukunda wetu. Omushiinda shetu nomumwaina wetu Nicolas Psarras, oo a li opo a ninginifwa, ova li va kwatwa po va ka ninge ovakwaita vaGreka. Nicolas eshi a li e na omido 20, okwa li a lombwela ovakwaita nouladi a ti; “Itandi dulu okuya moita molwaashi ondi li omukwaita waKristus.” Okwa li a twalwa komhangu youkwaita ndele ta tokolelwa okukala modolongo oule womido omulongo. Otwa li twa kumwa neenghono.

Petameko lo 1941, etangakwaita lokukaleka po ombili ola li le uya muGreka naNicolas okwa li a dja mo modolongo. Okwa li a shuna kuKaritsa, nomumwamememati Ilias okwa li e mu pula omapulo kombinga yOmbiibeli. Naame onda li handi pwilikine nelitulemo. Lwanima, ame, Ilias nokamwamemekadona ketu Efmorfia, otwa li twa hovela okukonakona Ombiibeli  notwa li hatu i kokwoongala pandjikilile. Omudo wa ka shikula ko, atushe vatatu otwa li twe liyapulila Jehova notwa li twa ninginifwa. Lwanima, ovamwaina vetu vane navo ova li va ninga Eendombwedi didiinini.

Mo 1942, eongalo laKaritsa ola li li na ovanyasha omuwoi novakainhu ve na omido dili pokati ko 15 no 25. Atushe otwa li tu shii kutya ohatu ka taalela omayeleko. Opo tu li pameke pamhepo, otwa li hatu konakona Ombiibeli pamwe, hatu imbi omaimbilo Ouhamba nokwiilikana pamwe ngeenge tashi shiva. Oshidjemo, eitavelo letu ola li la pamekwa.

Eshi Oita Itivali yOunyuni ya li i li pokuxula, oukomunisi waGreka owa li wa tukululila oshibofa epangelo laGreka, naasho osha li sha etifa oita yopashiwana inyanyalifi. Etangakwaita loukomunisi, ola li la kwata ko oitukulwa yokomikunda, nokukondjifa ovanhu vomomikunda va ye moita. Eshi va ponokela momukunda wetu, ova li va kwata po ovanyasha vatatu ovo ve li Eendombwedi, Antonio Tsoukaris, Ilias naame. Otwa li twe va yelifila kutya otu li Ovakriste ihatu kufa ombinga moita, ashike ova li ve tu fininika tu ende oule weevili 12 okudja momukunda wetu twa yuka komhunda yaOlympus.

Lwanima, omunambelewa woukomunisi okwa li e tu lombwela tu waimine etangakwaita loukomunisi. Eshi twa yelifa kutya Ovakriste vashili ihava kufa ombinga moita, omunambelewa okwa li a handuka nokwa li e tu twala komukulunhu woita. Eshi twa endulula ehokololo letu, omukulunhu woita okwa li e tu lombwela a ti: “Ngeenge hasho kufeni eenghambe mu kale ta mu twala koshipangelo ovanhu ava va mona oshiponga moita.”

Otwa li twe va pula kutya: “Ongahelipi ngeenge otwa kwatwa po kovakwaita vepangelo? Mbela itave ke tu tala ko tu li ovakwaita?” Omunambelewa okwa ti: “Kaleni hano hamu twala eemboloto kovakwaita ovo tava i kolwoodi.” Otwa li twe mu pula twa ti: “Ongahelipi ngeenge omunambelewa okwe tu mono tu na eenghambe ndele te tu pula tu twaalele oilwifo?” Omunambelewa okwa li ta diladila olule kutya ote tu pe oilonga ilipi. Hauxuuninwa, okwe ke tu lombwela a ti: “Ota mu dulu okukala ha mu file oshisho eedi. Kaleni komhunda mu di life.”

Eshi oita yopashiwana ya kala ye tu dingilila, eliudo letu ola li le tu pitika tu kale hatu file oshisho eedi atushe vatatu. Konima yomudo umwe, Ilias, oo a li omukulunhu, okwa li a shuna keumbo a ka file oshisho meme. Antonio okwa li a mangululwa molwaashi okwa li a kwatwa koudu. Ashike, ame onda kala onghwate.

Momukokomoko wefimbo olo, etangakwaita laGreka ola li tali kwata po ovakwaita voukomunisi. Ongudu oyo ya li ya tula nge moukwatwa oya li ya faduka po ya finda keemhunda di li popepi naAlbania. Eshi twa li pokufika peengaba, otwe ke lihanga twa dingililwa kovakwaita vaGreka. Ovakwaita veelebele ova li va haluka ndele tava faduka po. Onda li nda hondama koshi yomuti wa wa po, naasho osha li sha ningifa nge ndi shakene novakwaita ovo va tumbulwa metetekelo.

Eshi nda lombwela ovakwaita vaGreka kutya onda li moukwatwa wepangelo loukomunisi, ova twala nge ndi ka pulapulwe kokamba yovakwaita i li popepi  naVeroia oshilando shaBeroea shopefimbo lOmbiibeli. Onda li nda lombwelwa ndi fe omikangha dovakwaita. Eshi nda anya, omunambelewa okwa li a twala nge kodolongo oko haku tokolelwa ovo hava longo oilonga ii, kokanhunhu kaMakronisi.

Onhele oyo i na outalala noihe na omeva, hai ifanwa Makronisos, oya li i li eekilometa 50 komunghulofuta waAttica okudja muAthens. Okanhunhu oke na ashike oule weekilometa 13 nounene weemeta 500. Okudja mo 1947 fiyo 1958, omwa li ha mu kala ovanadolongo 100 000, mwa kwatelwa ovakwaita voukomunisi naavo tava fekelwa, ovakwaita vonale nosho yo Eendombwedi daJehova dihapu didiinini.

Pehovelo lo 1949, eshi fika mo, onda hanga ovanadolongo va tulwa meekamba da yoolokafana. Onda li nda tulwa mokamba muhe na eameno pamwe novalumenhu omafele. Atushe tu li 40 otwa li hatu nangala pedu motenda oyo ya li hai wana ashike ovanhu 10. Otwa li hatu nu omeva a kaka naluhapu otwa li hatu li oikulya yalumbakanifwa. Ondwi nomhepo oya li ya ninga onghalamwenyo idjuu. Lao linene, fye katwa li twa tumbifwa omamanya kovanhu ovo va li hava hafele okuhepeka vakwao nopehe na olufuwo. Onghalo oyo oya li ya hepeka ovanadolongo vahapu palutu nopamadiladilo.

Efiku limwe fimbo nda li handi ende komunghulofuta, onda li nda shakena nEendombwedi dimwe da dja keekamba dimwe. Osha li shihafifa okukala pamwe. Ohatu kala twa lungama opo tuha kwatwe po, nohatu kongo eemhito tu shakene ngeenge tashi shiva. Otwa li yo hatu udifile ovanadolongo vakwetu, vamwe ovo lwanima va ka ninga Eendombwedi daJehova. Oilonga oyo nomailikano taa di komutima okwe tu kwafela tu kale twa pama pamhepo.

Konima yeemwedi omulongo odo nda kala “kendiki lexungomwenyo,” oo a li a kufa nge po okwa li a tokola oshikando eshi kutya ondi na okudjala oikutu youkwaita. Eshi nda anya, ova li va nana nge komesho yomuwiliki wokamba. Onda li nda shangela omulumenhu oo etumbulo tali ti: “Onda hala ashike okukala omukwaita waKristus.” Konima eshi a kala ta ningile nge omatilifo, omuwiliki okwa li a yandja nge komuwiliki waye omutivali, omubishop omukulunhu Omugreka wongeleka yOrtodoks oo a li a djala oikutu youfita ye lixwapo. Eshi nda nyamukula nouladi omapulo aye nOmishangwa, okwa ingida a handuka ta ti: “Mu kufe i po apa. Mboli ke li nawa.”

Ongula yefiku la landula ko, ovakwaita ova li va lombwela nge vali ndi djale oikutu youkwaita. Eshi nda anya, ova li va denga nge neengonyo nonodibo. Opo nee ova twala nge koshipangelo shokamba va ka shilipaleke ngeenge omakipa ange inaa teka nova li va shuna nge kotenda yange. Otwa kala nonghedindjikilile oyo oule weemwedi mbali.

Molwaashi kanda li handi dulu okweefa po eitavelo lange, ovakwaita ovo va handuka ova li va kendabala vali onghedi imwe yokuungaunga naame. Ova li va mangela omaoko ange konima, ndele tava denge nge nonyanya koshi yeemhadi neengola. Eshi nda li mouyahame onda li nda dimbuluka eendjovo daJesus odo tadi ti: “Ovanelao onye, ovanhu ngenge tave mu sheke ndele tave mu taataa . . . Hafeni nye mu nyakukwe pombada, osheshi ondjabi yeni oinene meulu; osho ngaha va li va taataa ovaxunganeki, ve mu tetekela.” (Mat. 5:11, 12) Xuuninwa, eshi onghalo yomahepeko ya li tai monika ya fa itai xulu po, onde ke lihaluka ndihe shii apa ndi li.

Eshi nda ka penduka onde ke lihanga ndi li monduda mwa talala muhe na omboloto nomeva ile ekumbafa. Ashike nande ongaho, onda li nda ngungumana nokulididimika. Ngaashi Ombiibeli ya udaneka, “ombili yaKalunga” oya li ‘ya amena omutima wange nomadiladilo ange.’ (Fil. 4:7) Efiku la ka landula ko, omukwaita omunanghenda okwa li a pa nge omboloto nomeva nondjafa naumwe vali okwa li a pange oikulya. Onda li nda mona onghenda yaJehova meenghedi dihapu.

Epangelo ola li la tala nge ko ndi li omunashibofa ehe na omikalo ndele tava twala nge komhangu yovakwaita kuAthens. Onda li nda tokolelwa omido nhatu modolongo yaGyaros okanhunhu ke li eekilometa 50 koushilo waMakronisos.

Odolongo yaGyaros oya li ya tungwa needopi di tilyana nohai kala ovanadolongo ovanapolotika ve dulife 5 000. Omwa li yo mu na Eendombwedi daJehova di li heyali adishe da tulwa modolongo omolwomufika wado wopaKriste. Nonande kasha li sha pitikwa, atushe vaheyali otwa li hatu shakene meholeko opo tu konakone  Ombiibeli. Otwa li yo hatu mono alushe oifo yOshungonangelo meholeko, oyo twa li hatu tape keenyala opo tu i longife eshi hatu konakona.

Efiku limwe fimbo twa li hatu konakona meholeko, omukeleli wodolongo okwa li e uya ndele ta kufa po oishangomwa yetu. Otwa li twa tumwa kombelewa yomuwiliki wodolongo, notwa li twa teelela tu wedelwe ko komido odo twa tokolelwa modolongo. Ashike omukwatelikomesho okwa ti: “Otu shii kutya onye oolyelye, notwa fimaneka omufika weni. Otu shi shii kutya ohatu dulu okukala twe mu lineekela. Shuneni koilonga.” Okwa li nokuli a pa vamwe vomufye oinakuwanifwa ipu. Omitima detu onda li tadi xunga kehafo. Nonande otwa li modolongo, oudiinini wetu wopaKriste owa li tau fimanekifa Jehova.

Oudiinini wetu owa li yo wa eta oidjemo iwa. Konima eshi va didilika elihumbato letu liwa, omunadolongo oo a li e shii nawa omwaalu okwa li e tu pula kombinga yeitavelo letu. Eshi twa mangululwa mo 1951, naye okwa li a dja mo modolongo. Lwanima, okwa ka ninga ondombwedi ya ninginifwa, nomuudifi wefimbo liyadi.

Konima eshi nda mangululwa, onda li nda shuna koukwaneumbo wange kuKaritsa. Lwanima, ame novamati vomoshilongo shetu otwa li twa tembukila koMelbourne, shaAustralia. Onda li nda shakena naJanette omumwameme e na oupamhepo muwa, oo nda ka hombola, notwa li twa tekulila omonamati novanakadona vetu vatatu moshili.

Nonande ondi na omido 90 nasha, ondi li natango omukulunhuongalo Omukriste. Omolwouyahame oo nda li nda pita muo, olutu neemhadi dange omafimbo amwe ohandi nyuwa, unene tuu konima ngeenge nda di moukalele. Ashike nande ongaho, natango onda tokola okukala “omukwaita waKristus.” — 2 Tim. 2:3.