ESHI nda li ndi na omido 12, onda li nda didilika kutya ondi na oshinima shi na ondilo osho handi dulu okuyandja. Pefimbo loshoongalele, omumwatate umwe okwa li a pula nge ngeenge onda hala oku ka udifa. Nonande inandi udifa nande onale, onda ti: “Heeno.” Otwa li twa ya koshitukulwa, ndele ta pe nge oufo vamwe ve na sha nOuhamba waKalunga. Okwa ti: “Ove oto talele po ovanhu vokombinga ei yepandavanda, ofimbo ame handi i kombinga ikwao.” Onda li nda hovela okuya eumbo neumbo ndi na oumbada, ashike onda ka mona eshi nda yandja po oufo aveshe. Osha yela kutya, ovanhu vahapu ova li va hala oufo.

Onda dalwa mo 1923 muChatham, Kent, moEngland, nonda kulila momudingonoko omo mu yadi ovanhu va mona oixuna. Oita Inene oyo ya li po kaya li ya ninga ounyuni u kale onhele i li xwepo ngaashi ovanhu va li tava diladila. Ovadali vange navo ova li va lulilwa kovafita velongelokalunga laBaptist ovo va li va pitifa komesho ouwa wavo vene. Eshi nda li ndi na omido omuwoi, meme okwa li a hovela oku ka ongala pamwe nEhangano lOvakonakoni vOmbibeli loPaiwana, ovanhu ovo lwanima va ka ifanwa Eendombwedi daJehova. Omumwameme umwe okwa li e tu honga omahokololo a kanghamena kOmbiibeli nosho yo kulimwe lomomambo onale Eendombwedi. Onda li nda hokwa osho nda li handi lihongo.

Eshi nda li omunyasha, onda li ndi hole okulombwela ovanhu kombinga yeteelelo olo li li mEendjovo daKalunga. Nonande luhapu onda li handi longo eumbo neumbo aame andike, onda li yo handi lihongo shihapu ngeenge handi udifa navamwe. Pashihopaenenwa, efiku limwe eshi twa li hatu shingi eembashikela nomumwatate omunamido twa yuka koshitukulwa oko twa li hatu ka udifila, otwa li twa pita pomufita umwe ndele handi ti: “Oshikombo shimwe osheshii.” Omumwatate okwa li a kanghameka ombashikela yaye ndele ta pula nge tu kale omutumba kendangalati. Okwa ti: “Olyelye e ku pa oufemba wokutokola kutya ou oshikombo ile ke fi oshikombo? Natu kale ashike twa hafa eshi hatu udifile ovanhu onghundana iwa ndele hatu efele etokolo momake aJehova.” Onda li nde lihonga shihapu kombinga yehafo olo hali di mokuyandja okudja kounyasha wange. — Mat. 25:31-33; Oil. 20:35.

Onda li nde lihonga komumwatate umwe vali omunamido kutya opo tu mone ehafo olo ha li di mokuyandja, omafimbo amwe otwa pumbwa okulididimika. Omukulukadi womumwatate oo ka li e hole Eendombwedi daJehova. Efiku limwe okwa li a shiva nge keumbo lavo. Omukulukadi waye okwa li a handuka neenghono eshi omumwatate a li a ya moukalele, ndele ta hovele oku tu kupula noupakete votee. Ponhele yoku  mu hanyena, okwa li a shunifa nombili oupakate votee opo hava kala. Konima yomido donhumba, elididimiko lomumwatate ola ka eta oidjemo iwa eshi omukulukadi waye a li a ninginifwa e li Ondombwedi yaJehova.

Onda twikila okukala ndi na ehalo lokulombwela ovanhu kombinga yeteelelo lomonakwiiwa, notwa ka ninginifwa pamwe nameme mo 1940 muMarsa, moDover. MuSeptemba 1939 eshi nda li ndi na omido 16, opa li pa holoka oita pokati kaBritain naGermany. MuJuni 1940, onda kala handi mono ovakwaita omayovi ovo va li va xupa metangakwaita laDunkirk va nyemata tava piti peumbo letu ve li momaloli. Ova li tava monika va teka omukumo, nonda li nda halelela oku va lombwela kombinga yOuhamba waKalunga. Konima yefimbo momudo oo tu oo, okutopa kweeboma daBritain okwa li kwa hovela. Onguloshi keshe, onda kala handi tale eedila domatangakwaita aGerman odo tadi umbu eeboma tadi tavakana momudingonoko wetu. Eeboma oda li hadi weelele, notwa li hatu di udu eshi tadi wile pedu, naasho osha li hashi tu tilifa neenghono. Eshi hatu penduka, omafimbo amwe ohatu hange omaumbo mahapu a hanaunwa po. Onda ka mona kutya Ouhamba oo ashike eteelelo lange lomonakwiiwa.

Mo 1941, onda li nda hovela nonghalamwenyo oyo ya etela nge ehafo linene. Onda kala handi longo konhele oko haku longwa eeshikepa muChatham, oilonga oyo ya li ya halika kukeshe umwe noi na omauwa a denga mbada. Ovapiya vaJehova ova kala ve shii kutya Ovakriste kave na okukufa ombinga moita. Mo 1941, otwa li twe shi didilika mo kutya katu na okulonga meenhele omo hamu longwa oilwifo. (Joh. 18:36) Molwaashi konhele oko nda li handi longo okwa li haku longwa eeshikepa odo hadi longifwa koshi yomeva moita, onda tokola okweefa po oilonga oyo nokuya moilonga yefimbo liyadi. Eshi nda ya moilonga yefimbo liyadi, tete onda li nda tuminwa kuCirencester, okadoolopa kawa kaCotswolds.

Eshi nda li ndi na omido 18, onda li nda tulwa modolongo oule weemwedi omuwoi molwaashi inandi hala okuya moukwaita. Osha li shi udifa nai eshi omuvelo wokanduda kodolongo omo nda idililwa aame andike wa dengwa po. Diva konima yaasho, ovakeleli vodolongo novanadolongo ova hovela okupula nge kutya omolwashike ndi li modolongo, nonda li nda mona omhito iwa opo ndi va yelifile eitavelo lange.

Konima eshi nda mangululwa, onda li nda pulwa ndi waimine Leonard Smith * opo tu ka udifile meedolopa domoshitukulwa shaKent. Okudja mo 1944, moKent omwa li hamu wile eedila deeboma di dulife peyovi dihe novanhu. Eumbo letu ola li moshitukulwa osho sha li pokati kaLondon noitukulwa yaEurope oyo ya kwatwa ko koNazi, omo mwa li hamu pitile eedila.  Eeboma odo oda li da lukilwa okapuka oko haka xupu oulambo pedu haka ifanwa kakulukadi. Onghalo okwa li hai kala itilifa, molwaashi ngeenge owa udu oindjina yodila yoboma ya dima, owe lidengela nale okatenda mokutwi kutya ope na oboma tai ka wila pedu ndele tai topa. Otwa li hatu konakona Ombiibeli noukwaneumbo wovanhu vatano. Omafimbo amwe otwa li hatu kala omutumba koshi yoshitaafula shoshitenda sha longwa opo shi va amene ngeenge eumbo tali wu po. Oukwaneumbo aushe lwanima owa ka ninginifwa.

Konima yoita, oule womido mbali onda kala handi kokola ondjila kolukadi laIreland. Katwa li twa didilika kutya Ireland okwa yooloka ko kuEngland. Otwa li hatu i eumbo neumbo hatu kongo eenhele dokunangala, nohatu lombwele ovanhu kutya fye ovatumwa, notwa kala hatu yandje oifo mepandavanda. Kasha li pandunge okuninga ngaho moshilongo omo mu yadi Ovakatolika. Eshi omushamane umwe e tu ningila omatilifo, onda ka lopota komupolifi, ndele okwa nyamukula nge a ti: “Owa teelela vali shike?” Katwa li tu shi shii kutya omupristeri oku na eenghonopangelo di fike peni. Ova li hava dulu okukanififa ovanhu oilonga yavo ngeenge ova tambula ko omambo etu, nova li yo ve tu kufa peenhele detu.

Otwa li twe lihonga kutya ngeenge otwe uya moshitukulwa shipe, oshi li pandunge oku ka udifa koitukulwa oyo i li kokule nomaumbo etu, oko ku na omupristeri umwe e lili. Nokonima yaasho, otwa li hatu talele po ovo hava di popepi nafye. Nonande moKilkenny omwa li eengudu dovalongi vominyonena, otwa li hatu konakona nomulumenhu omunyasha lwoikando itatu moshivike. Onda li handi hafele okuhonga ovanhu oshili yOmbiibeli nonda li nda tokola okutula mo eindilo lokuya kOfikola yOmbiibeli yoWatchtower yaGilead ndi ka ninge omutumwa.

Konima yeemwedi nhano deetundi dofikola yaGilead moNew York, vane vomufye otwa li twa tuminwa kokanhunhu kanini kefuta laCaribbean. MuNovemba 1948, otwa li twa fiya po New York nombautu oyo ina oule weemeta 18 yedina Sibia. Onda li nda hafa neenghono molwaashi inandi enda nale mombautu. Gust Maki oo a li pamwe nafye okwa li e na owino ngeenge tashi uya pokweenda mefuta. Okwa li e tu honga oinima imwe ya fimana ngaashi okushinga ombautu meenghalo da yoolokafana, okupashukila o-Compass nosho yo okushiiva onghalo yomhepo. Nonande opa li oikungulu ya nyika oshiponga, Gust okwa kala ta wilike nokupashukila ombautu yetu oule womafiku 30, fiyo osheshi twa fika koBahamas.

Konima yeemwedi dinini eshi twa kala hatu udifa kounhunhu vanini vaBahamas, otwa li twa ya kounhunhu vaLeeward novaWindward. Opa li pe na eekilometa 800 okudja kounhunhu vaVirgin ovo ve li popepi naPuerto Rico hanga fiyo okuTrinidad. Oule womido nhano, otwa kala hatu udifile unene kounhunhu vokokule oko kuhe na Eendombwedi. Omafimbo amwe opa li hapa piti oivike ita tu dulu okutuma ile okuyakula omatumwalaka pa-email. Ndele nande ongaho, otwa li twa hafa eshi hatu tandavelifa etumwalaka laJehova mounhunhu. — Jer. 31:10.

Ngeenge otwa fiki petuliloshikepa, ovanhu ova li hava kala va limbililwa kashona nova li hava ongala opo va tale kutya ofye oolyelye. Ovanhu vamwe inava mona nale ombautu ile nokuli oshilumbu. Ovanhu ovo hava kala kounhunhu ovanambili nove shii nawa Ombiibeli. Luhapu ova li have tu pe eeshi ditalala, eeavokado neembudukufwa. Otwa li twa pondola nonande onhele yetu oya li ishona nokunangala, okutelekela ile nokuli okukoshela oikutu.

Otwa li hatu dike eetenda komunghulofuta opo tu ka talele po ovanhu efiku alishe. Ohatu lombwele ovanhu  kutya ota pa ka kala oshipopiwa shopaMbiibeli. Opo nee eshi taku wiwile ohatu denge okangendjo komoshikepa. Ohashi kala shihafifa okumona ovanhu tave uya okupwilikina. Eelamba davo domahooli oda li hadi kala da fa eenyofi tadi vilima eshi ta di piti. Omafimbo amwe opa li hape uya ovanhu vahapu, ndele tava kala po fiyo omokati koufiku tava pula omapulo. Ova li hava hafele okwiimba notwa li twa pilinda eendjovo domaimbilo amwe Ouhamba, ndele hatu va tukulile. Fye vane otwa li hatu hovele okwiimba ongovela, novanhu ova li hava i mo tava imbi nawa. Kasha li tuu omhito yehafo!

Konima ngeenge twa mane ekonakonombiibeli, ovanhu vamwe ova li have tu shikula fiyo okeumbo lashikula ko opo navo va ka kale po pekonakono loukwaneumbo oo. Nonande ponhele keshe otwa li hatu kala po ashike oivike inini, otwa li hatu pula ovo ve na ohokwe opo va twikile okukonakona navamwe fiyo osheshi hatu ka aluka. Osha li shihafifa okumona nghee vamwe va wanifa po oshinakuwanifwa shavo noudiinini.

Kunena, ounhunhu vahapu vomounhunhu ovo ove li eenhele de lipyakidila unene omolwovatalelipo, ndele nale oda li ashike eenhele da mwena, di na ominghulofuta tadi monika nawa, di na eheke liwa nomilunga dihapu. Luhapu otwa li hatu di kokanhunhu kamwe twa yuka kukakwao nombautu konguloshi. Eedolfin oda li hadi kala tadi danauka molwaamba lombautu yetu, ndele otwa li ashike hatu kala tu udite elinyengo lomeva eshi ombautu tai ende mo. Ngeenge omwedi tau minikile kombada yefuta la lotela osha li hashi monika sha fa ondjila ya kula tai vema.

Konima yomido nhano odo twa kala hatu udifile kounhunhu, otwa li twa ya koPuerto Rico tu twale ko ombautu fye tu ka dje ko naai i na oindjina. Eshi twa fika ko, onda li nda shakena nomumwameme umwe omutumwa muwa wedina Maxine Boyd oo nda li nda hokwa. Okwa kala ha udifa nouladi onghundana iwa okudja kounona waye. Lwanima, okwa ka longa e li omutumwa korepublika yaDominica, fiyo osheshi a tewatewa mo kongeleka yaKatoolika mo 1950. Molwaashi onda li omushingi wombautu, onda li nda pitikwa okukala muPuerto Rico oule ashike womwedi umwe. Nonda li ndi na okushuna kounhunhu oule womido donhumba. Onda li nde lipopila handi ti: ‘Ronald, ngeenge owa hala okakadona aka, ou na okukatuka meendelelo.’ Konima yoivike itatu onda pula Maxine a ninge omuvalekwa wange, nokonima yoivike ihamano otwa ka hombola. Ame naMaxine otwa li twa pewa oshinakuwanifwa shoutumwa moPuerto Rico, nomolwaasho inandi ya vali nombautu ipe.

Mo 1956, otwa li twa hovela okutalela po omaongalo, tu li moilonga youpashukilishikandjo. Ovamwatate vahapu ova li va hepa, ndele nande ongaho otwa li tu hole oku va talela po. Pashihopaenenwa, momukunda Potala Pastillo omwa li mu na omaukwaneumbo avali Eendombwedi e na ounona vahapu, onda li handi va danene okafilita. Onda li nda pula okakadona kedina Hilda, ngeenge oka hala oku ka udifa pamwe nafye. Oka nyamukula taka ti: “Onda hala, ashike itandi dulu. Kandi na eenghaku.” Otwa li twe ka landela eenghaku, ndele take uya ka kale haka udifa pamwe nafye. Konima yomido donhumba, mo 1972, eshi fye naMaxine twa li twa ka talela po kObetel yaBrooklyn, omumwameme umwe oo opo a di kOfikola yaGilead okwe uya kufye. Omumwameme oo otwa hanga e li pokuya koEcuador oko a tumwa a ka longele, ndele te tu pula ta ti: “Otamu dimbuluka nge? Otamu dimbuluka okakadona kokuPastillo kenya ka li kehe na eenghaku? Aame ngaha.” Otwa dimbuluka kutya oHilda. Otwa li twa hafa neenghono ndele hatu lili.

Mo 1960, otwa li twa pulwa tu ka longe koshitaimbelewa shaPuerto Rico osho sha li meumbo linini la londafana moSanturce, moSan Juan. Pehovelo, ame naLennart Johnson otwa li tu na oilonga ihapu. Ye nomukulukadi waye ovo va li Eendombwedi dotete mOrepubrica yaDominican nova li ve uya moPuerto Rico mo 1957. Lwanima, Maxine oye a kala ha ungaunga noimaliwa yomayambidido oifo i dulife peyovi oshivike keshe. Okwa li e hole okulonga oilonga oyo molwaashi okwa li e na momadiladilo ovanhu aveshe ovo hava mono oikulya yopamhepo.

Onda kala ndi hole oilonga yaBetel molwaashi oi li oilonga yokuyandja. Ndele osho inashi hala kutya kai na omashongo. Pashihopaenenwa, pefimbo loshoongalele shotete shopaiwana shomo 1967, moPuerto Rico, onda ka kala nda wililwa po koinakuwanifwa. Nathan Knorr oo a li ta kwatele komesho Eendombwedi daJehova okwa li e uya koPuerto Rico. Okwa li a uda ko pambabo kutya vati inandi kala handi pashukile omalongekido e na sha noyeendifo yovatumwa ovo tava talele po nonande onde shi ninga. Lwanima okwa ka pange omayele a kwata moiti shi na sha nokukala nde liunganeka nawa ndele ta ti vati onde mu udifa nai. Kanda li nda hala okutanguna naye, ashike onda li ndi udite nda  udiwa ko pambabo ndele handi kala nda handuka oule wefimbo. Ashike oshikando osho twa ka mona vali omumwatate Knorr, okwa li e tu shiva konduda yaye ndele te tu telekele.

Otwa kala hatu di kuPuerto Rico tu ka talele po vambuletu moEngland lwoikando ihapu. Eshi fye naMeme twa tumbula ko oshili, Tate ka li e i tambula ko. Ndele ngeenge ope na ovatalelipo va dja kObetel, meme okwa li he va nangeke meumbo letu. Tate okwa li a mona kutya Ovabetel ovo ovalininipiki mokuyelekanifa novafita veengeleka ovo va li ve mu nyemateka omido da ya. Lwanima mo 1962, tate okwa ka ninginifwa e li Ondombwedi yaJehova.

Omukulukadi wange omuholike Maxine okwa ka fya mo 2011. Onda teelela nodjuulufi ndi ke mu mone vali eshi ta ka nyumuka. Osho oshinima tashi hekeleke okudiladila kusho. Momukokomoko momido adishe 58, ame naMaxine otwa mona nghee oshiwana shaJehova moPuerto Rico sha enda tashi kulu okudja pomuvalu 650 fiyo 26 000. Mo 2013, oshitaimbelewa shaPuerto Rico osha li sha ya mumwe naashi shaUnited States, nonda li nda pulwa ndi ka longele koWallkill muNew York. Konima yomido 60 odo nda kala kokanhunhu, onda li ndi udite nda fa efuma lokomiti olo li shiivike nawa moPuerto Rico hali kwena konguloshi tali ti: “kokii, kokii.” Ashike otwa li tu na okupula komesho.

Ondi li handi hafele natango okulongela Kalunga moBetel. Paife ondi na omido 90, noilonga yange oyo okutwa omukumo oilyo youkwaneumbo waBetel. Onda lombwelwa kutya onda talela po ovanhu ve dule po 600 lwaapo eshi nde uya moWallkill. Vamwe ova li have uya kwaame tu popye kombinga yoinima yopaumwene ile kombinga yomaupyakadi omoukwaneumbo. Vamwe ova li hava pula omayele anghee tava dulu okupondola moilonga yavo yaBetel. Naavo opo va i mohombo ohave uya okukonga omayele kombinga yohombo. Navamwe ova tuminwa moukalele. Ohandi pwilikine kwaaveshe ovo hava popi naame nongeenge tashi wapalele ohandi va lombwele kutya: “‘Kalunga oku hole ou ta yandje nehafo.’ Kaleni mwa hafa moilonga yeni molwaashi ota mu longele Jehova.” — 2 Kor. 9:7.

Eshongo lokukala wa hafa moBetel ola faafana ashike nomashongo oo ngeenge u li pamwe pe lili: Ou na okuyandja elitulemo kefimano laasho to ningi. Oilonga aishe yaBetel oyo hatu longo oiyapuki. Ohatu yambidida “omupiya omudiinini nomunaendunge” mokulongekida oikulya yopamhepo. (Mat. 24:45) Otu na omhito yokutanga Jehova kashi na nee mbudi kutya ohatu mu longele moilonga ilipi. Natu kale hatu hafele keshe osho Jehova te tu pula tu longe molwaashi ‘Kalunga oku hole ou ta yandje nehafo.’