OMUNAMBELEWA umwe wo-KGB okwa li a ula nge a ti: “Ove ou li xe omukwanyanya. * Owa fiya po omukulukadi woye e li meteelelo nokamonakadona koye. Olyelye te ke va fila oshisho? Efa po okuudifa ndele to i keumbo.” Onde mu nyamukula nda ti: “Ahowe, inandi fiya po oukwaneumbo wange. Ndele onye mwa kwata nge po, ashike kandi shii kutya omolwashike.” Omunambelewa okwa ti: “Okukala Ondombwedi enyono la kwata moiti.”

Oshinima osho osha li sha ningilwa modolongo moshilando shaIrkutsk moRussia, mo 1959. Pitikei nge ndi mu lombwele kutya omolwashike ame nomukulukadi wange, Maria, twa ‘hepekelwa ouyuki,’ nongahelipi twa li twa nangekwa noupuna eshi twa kala ovadiinini. — 1 Pet. 3:13, 14.

Onda dalelwa moUkraine momukunda waZolotniki, mo 1933. Mo 1937, omumwaina wameme nomushamane waye, ovo va li Eendombwedi, ova li ve uya oku tu talela po va dja koFrance ndele tave tu fiile omambo Government nosho yo Deliverance, a nyanyangidwa kehangano lo-Watch Tower Society. Eshi tate a lesha omambo oo, okwa li a kulika eitavelo laye muKalunga. Shinyikifa oluhodi, tate okwa ka vela neenghono mo 1939. Ashike fimbo ina fya okwa li a lombwela meme, a ti: “Ei oyo oshili; i honga ounona.”

MuAprili 1951, ovakwanepangelo ova li va hovela okutwala Eendombwedi moukwatwa okudja kouninginino waUSSR, tave di twala koSiberia. Ame nameme nosho yo okandenge kange, Grigory, otwa li twa kufwa koshitukulwa shokouninginino waUkraine. Konima eshi twa enda eekilometa da konda po 6 000 meshina, otwa li twa fika moshilando shaTulun moSiberia. Konima yoivike ivali omukulu wange, Bogdan, okwa li a fika mokamba i li popepi noshilando shaAngarsk. Okwa li a tokolelwa odolongo yeedula 25 nokulongifwa oilonga idjuu.

Ame, meme naGrigory otwa li hatu udifile momikunda odo da dingilila Tulun, ashike otwa li hatu shi ningi nelungi. Pashihopaenenwa, ohatu pula kutya, “Mbela opu na umwe ta landifa ongobe?” Ngeenge otwa mono omunhu ta landifa ongobe, ohatu mu lombwele nghee eengobe da shitwa monghedi ikumwifi. Oto papala ashike eshi hatu popi kombinga yOmushiti. Pefimbo opo, okwa li pa pita oshifokundaneki tashi popi kutya Eendombwedi ohadi pula shi na sha neengobe ashike mboli otadi kongo eedi. Osho twa li hatu kongo ovanamitimadiwa ngaho. Okwa li shitunhula okukonakona Ombiibeli novanhu vomoshitukulwa osho sha li ihashi longwa, ovo ve li ovalininipiki nohava yakula vamwe nawa. Paife oku neongalo li novaudifi ve dulife pe 100.

Omukulukadi wange, Maria, okwe lihongela oshili moUkraine pefimbo lOita Itivali yOunyuni. Eshi a li e nomido 18, omunambelewa umwe wo-KGB okwa li a hovela oku mu hepeka nokwa li ha kendabala oku mu fininika va ye naye moluhaelo, ashike okwa li a anya filufilu omaheka aye. Efiku limwe eshi a shuna keumbo, okwa hanga omulumenhu oo a nangala kombete yaye. Maria okwa li a ya onhapo, nomulumenhu oo okwa li a fula onya ndele te mu tilifa kutya ota ka patelwa modolongo molwaashi oku li Ondombwedi. Shilishili, mo 1952, Maria okwa li a tokolelwa odolongo yeedula omulongo. Okwa li e udite ngaashi Josef, oo a li a tulwa modolongo omolwoudiinini waye. (Gen. 39:12, 20) Omushingi oo a li a twala Maria kodolongo okwe mu lombwela a ti: “Ino tila. Ovanhu vahapu ohava i modolongo, ndele ohava kala ashike ovadiinini.” Eendjovo odo oda li de mu pameka.

Okudja mo 1952 fiyo 1956, Maria okwa li a tulwa mokamba yeenghwate omo va li hava longifwa oilonga idjuu, oyo ya li popepi noshilando shaGorkiy (paife ohashi ifanwa Nizhniy Novgorod) moRussia. Okwa li a lombwelwa a kale ha duda mo omiti, nokuli nomoutalala wamemememe. Oukolele waye owa li wa wa pedu, ashike mo 1956 okwa li a mangululwa ndele ta i koTulun.

Eshi omumwatate umwe moTulun a lombwela nge kutya ope nomumwameme umwe te uya, onda londa ombashikela yange ndi ye oko haku tulile eebesa opo ndi ke mu shakeneke noku mu humbatifa ko koinima yaye. Eshi nda shakena naMaria, onda hovela okukala ndi mu hole. Osha pula eenghendabala opo Maria a itavele nge. Otwa hombola mo 1957. Konima yodula, otwa dala omonakadona wetu Irina. Ashike kanda li nda dula okukala pamwe naye. Mo 1959, onda li nda kwatwa po molwaashi onda li handi pilinda oishangomwa yopaMbiibeli. Onda kala odula netata mokakuma ame andike. Opo ndi kale ndi nombili yokomutima pefimbo olo, onda kala handi ilikana pandjikilile, handi imbi omaimbilo Ouhamba nokudiladila kunghee handi dulu okuudifa ngeno okwa li nda manguluka.

Eshi ndi li modolongo, pefimbo lomapulapulo, omukonakoni woshibofa okwa ingida a ti: “Mafiku ohatu ke mu denga okaanda ka dja edu.” Onde mu nyamukula nda ti: “Jesus okwa ti onghundana iwa yOuhamba otai udifilwa oiwana aishe, nokape na oo ta ka ya oilonga oyo moshipala.” Omukonakoni okwa lundulula onghedi yaye yokutomhafana ndele ta kendabala okuhongolola nge ndi efe po eitavelo lange, ngaashi nda popya pehovelo. Omatilifo nomaheka avo kaa li a pondola nandenande, nonda li nda tokolelwa odolongo yeedula heyali mokamba oyo ya li i li popepi noshilando shaSaransk omo mwa li mu noilonga idjuu. Eshi nda li handi i kokamba oyo, onda li nda uda kutya omonakadona wetu omutivali, Olga, okwa dalwa. Nonande omukulukadi wange novanakadona vange ove li kokule naame, onda li nda hekelekwa eshi ndi shii kutya ame naMaria otwa kala ovadiinini kuJehova.

Nonande okudja koTulun to i koSaransk ohapa endwa omafiku 12 okuya nokwaaluka neshina, Maria okwa li he uya alushe okutalela nge po lumwe modula. Keshe odula oha etele nge epando lipe leenghaku domabutsa. Oha holeke Eeshungonangelo odo opo da piti koififinwa yeenghaku. Ihandi dimbwa nande odula imwe eshi Maria a li e uya okutalela nge po pamwe novanakadona vetu vavali. Diladila kunghee nda li ndi udite eshi nde va mona nokukala pamwe navo.

Mo 1966, onda li nda mangululwa mo mokamba omo nda li, ndele atushe tu li vane hatu i koshilando  shaArmavir, popepi nEfuta Lilaula. Oko oko ovanamati vetu, Yaroslav naPavel, va dalelwa.

Konima yefimbo lixupi, ovanambelewa vo-KGB ova li ve uya okuhada eumbo letu, tava kongo oishangomwa yopaMbiibeli. Ova li va hada keshe pamwe, nokuli naapo hapa lile eengobe. Efiku limwe fimbo va li tava hade, ova li tava di oshinhwi nai, neeshuta davo oda li da twima ondwi. Maria okwa li e va uditile onghenda, molwaashi ova li ashike tava wanifa po oilonga yavo. Okwa li e va pa odjuusa va nwe, ndele te va etele oshikombe ve lipupule ondwi, noshiyaha shomeva noihaduku. Lwanima, eshi omukulunhu wo-KGB a fika, ovanambelewa ova li ve mu lombwela kombinga yanghee va ungaungiwa navo nonghenda. Eshi tava i, omukulunhu okwa menya mo ndele te tu molola. Otwa li twa hafa eshi twa mona oidjemo iwa oyo ya holoka po eshi twa kendabala ‘okufinda owii nouwa.’ — Rom. 12:21.

Nonande ova kala hava hade eumbo letu, otwa twikila ashike okuudifila moArmavir. Otwa kwafela yo okupameka okangudu kanini kovaudifi ovo ve li modoolopa i li popepi yaKurganinsk. Ohashi hafifa nge unene okushiiva kutya paife moArmavir omu nomaongalo ahamano nosho yo ane moKurganinsk.

Momukokomoko womido, opa li omafimbo amwe oupamhepo wetu wa li wa nghundipala. Ashike ohatu pandula Jehova eshi a longifa ovamwatate ovadiinini ve tu pukulule noku tu pameka pamhepo. (Eps. 130:3) Osha li yo eshongo la kwata moiti kufye okulonga pamwe novakalelipo vo-KGB ovo va li ve livakela meongalo letu inatu shi didilika mo. Ova li hava i moukalele, nokulimonikifa va fa ovaladi. Vamwe nokuli ova li va pewa oinakuwanifwa mehangano. Lwopokati opo, otwe ke shi mona mo kutya ove tu enda medu.

Mo 1978, eshi Maria a li e nomido 45, okwa li natango a ninga eteelelo. Molwaashi okwa li e noudu womutima, eendokotola oda li de mu tilifila ko, noda li da kendabala oku mu tomha e likufe edimo. Ashike okwa li a dika eenyala medu. Eendokotola dimwe oda kala hadi mu landula novenda keshe apa ta i moshipangelo, tadi kendabala di mu vende opo eteelelo li dalwe inali fika. Opo Maria a amene okaana, okwa li a shuuka mo moshipangelo.

Ovanambelewa vo-KGB ova li ve tu lombwela tu dje mo moshilando. Otwa li twa tembukila komukunda u li popepi noshilando shaTallinn muEstonia, osho sha li oshitukulwa shaUSSR pefimbo olo. Mepingafano naasho eendokotola da li da tengeneka, Maria okwa ka dalela okamonamati ketu, Vitaly, moTallinn, ke noukolele.

Lwanima, otwa ka tembukila komukunda u li moNezlobnaya koushilo waRussia. Otwa li hatu udifa nelungi meedoolopa dopoushiinda, odo da li hadi talelwa po kovanhu vokoitukulwa i lili noku lili yoshilongo. Ovanhu ova li have uya okukonga ouhaku, ashike vamwe ova li hava shuna ve neteelelo lomwenyo waalushe.

Otwa kendabala okukwafela ovana vetu va kale ve hole Jehova noku mu longela nehalo liwa. Luhapu otwa li hatu shivi keumbo letu ovamwatate ovo tava dulu okunwefa mo nawa ovana vetu. Umwe oo a li he tu talele po pandjikilile okwa li ondenge yange Grigory, oo a li omupashukili omweendi okudja mo 1970 fiyo 1995. Oukwaneumbo aushe owa li hau hafele etalelepo laye molwaashi okwa li omuhafi noha ningi oiyolifa. Ngeenge twa li tu novaenda, luhapu otwa li hatu dana omaudano opaMbiibeli, nounona vetu ova kula ve hole omahokololo Ombiibeli.

 Mo 1987, omonamati wetu Yaroslav okwa li a tembukila koshilando shaRiga moLatvia, oko a li ha udifa a manguluka. Ashike eshi a li a anya okuya moukwaita, okwa li a tokolelwa odolongo yodula netata nokwa li a tulwa meedolongo omuwoi da yoolokafana. Osho nda li nde mu lombwela shi na sha nonghalamwenyo yange modolongo, osha li she mu kwafela e lididimike. Lwanima, okwa li a ninga omukokolindjila. Mo 1990, omonamati wetu Pavel, eshi a li e nomido 19, okwa li a hala oku ka kokola ondjila koSakhalin, okanhunu ke li kolundume laJapan. Potete, katwa li twa hala a ye. Okwa li ashike ku novaudifi 20 kokanhunu oko, nokwa li tu li kokule nako eekilometa di dulife 9 000. Ashike mokweendelako kwefimbo otwe ke mu pitika a ye, nokwa li a ninga etokolo li li mondjila. Ovanhu kokanhunhu oko ohava pwilikine nawa ketumwalaka lOuhamba. Konima yomido dinini, okwa li ku nomaongalo ahetatu. Pavel okwa longela koSakhalin fiyo omo 1995. Vitaly, omonamati wetu oo munini oye ashike a kala meumbo. Okudja kounona waye okwa kala e hole okulesha Ombiibeli. Eshi a li e nomido 14, okwa hovela okukokola ondjila, nonda kala handi kokola ondjila pamwe naye oule womido mbali. Osha li efimbo litunhula lela. Eshi Vitaly a li e nomido 19, okwa li a ninga omukokolindjila e likalekelwa.

Natango mo 1952, omunambelewa wo-KGB okwa li a lombwela Maria a ti: “Efa po eitavelo loye ile ngeenge hasho oto kala modolongo eedula omulongo. Eshi to ka dja mo owa kulupa nou li ove auke.” Ashike oinima oya li ya lunduluka filufilu. Otwa li twa mona ohole yaKalunga ketu omudiinini, Jehova, yovana vetu nosho yo ya vahapu ovo twa li twa kwafela ve lihonge oshili. Ame naMaria otwa li hatu hafele okutalela po eenhele oko haku longele ovana vetu. Otwa li twa mona olupandu laavo va kwafelwa kovana vetu ve lihonge kombinga yaJehova.

Mo 1991, oilonga yEendombwedi daJehova oya li ya diminwa paveta. Etokolo olo ola li le tu xwaxwameka tu udife nondjungu. Eongalo letu ola li nokuli la landa obesa opo i kale hai tu twala keedoolopa dopoushiinda nosho yo komikunda exuliloshivike keshe.

Onda hafa neenghono eshi Yaroslav nomukulukadi waye, Alyona, nosho yo Pavel nomukulukadi waye, Raya, tava longele koBetel, ofimbo Vitaly nomukulukadi waye, Svetlana, tava longo oilonga youpashukilishikandjo. Omonakadona wetu, Irina, nosho yo oukwaneumbo waye ohava di koGermany. Omushamane waye, Vladimir nosho yo ovanamati vavo vatatu aveshe ovakulunhuongalo. Omonakadona wetu Olga ohadi kuEstonia, noha dengele nge alushe. Shinyikifa oluhodi, omukulukadi wange, Maria, okwa fya mo 2014. Onda teelela nodjuulufi oku ke mu mona vali eshi ta ka nyumunwa. Paife ohandi di moshilando shaBelgorod, novamwatate ove li ekwafo linene kwaame.

Momido odo nda kala handi longele Jehova onde lihonga mo kutya okukanyatela oudiinini ohashi pula shihapu, ashike ombili yokomwenyo oyo Jehova ha yandje oya denga mbada. Omanangeko noupuna oo ame naMaria twa mona eshi twa kala ovadiinini omanene e dulife pwaasho nda kala handi diladila. Fimbo USSR inashi teka po mo 1991, omwa li ashike ovaudifi ve dulife po 40 000. Kunena, moilongo oyo ya li oshitukulwa shaSoviet Union omu novaudifi ve dulife po 400 000. Paife ondi nomido 83, nondi li natango omukulunhuongalo. Jehova okwa kala alushe ha kwafele nge ndi kale ndi neenghono dokulididimika. Jehova okwa pa nge shili ondjabi. — Eps. 13:5, 6.