1. Omolwashike u hole ovanhu ovo ovananheni?

 ATUSHENI otu hole ovanhu ovananheni. Omolwashike shi li ngaho? Otwa fimaneka ovanhu ovo hava teelele oshinima shonhumba nopehe na okukenyanana. Ohatu shi pandula, ngeenge ovanhu tave tu tale onheni, ngeenge twa ninga omapuko. Otwa pandula, eshi ovo ve tu honga Ombiibeli ve tu tala onheni, eshi twa li hatu kondjo, opo tu lihonge, tu tambule ko, ile tu tule moilonga omahongo Ombiibeli. Komesho yaaishe, otwa pandula, eshi Jehova Kalunga he tu tale onheni. — Rom. 2:4.

2. Omeenghalo dilipi tashi dulika tu mone shidjuu okukala ovananheni?

² Nonande otwa lenga ovanhu ovo ovananheni, otashi dulika shi kale shidjuu kufye okukala alushe ovananheni. Pashihopaenenwa, otashi dulika tu mone shidjuu okukala twa ngungumana, ngeenge tu li mopate i yadi oihauto, unene tuu ngeenge otwa shelelelwa. Otashi dulika tu handuke neenghono, ngeenge vamwe tave tu ningile nai. Nomafimbo amwe, otashi dulika tu mone shidjuu okukala twa teelela ounyuni mupe, oo Jehova a udaneka. Mbela owa hala okukala omunanheni shi dulife nale? Moshitukulwa eshi, ohatu ka kundafana kutya osha hala okutya shike okukala omunanheni nosho yo kutya omolwashike oukwatya oo wa fimanenena. Ohatu ka tala yo kutya oshike tashi tu kwafele tu kale ovananheni shi dulife nale.

3. Omunhu omunanheni ohe linyenge ngahelipi, ngeenge a handukifwa?

³ Natu ka taleni eenghedi nhee omo hatu dulu okuulika onheni. Tete, omunhu omunanheni iha handuka diva. Oha kendabala okukala a ngungumana noiha shunifile vamwe owii, ngeenge a handukifwa, ile a stresa. Outumbulilo “omunanheni,” sha hala okutya iha handuka diva, owa holoka oshikando  shotete mOmbiibeli, eshi Jehova a li ta popiwa kutya ‘oKalunga omunefilonghenda, Kalunga omunanghenda, omunanheni, nomunene mouwanghenda nomoudiinini.’ — Ex. 34:6.

4. Omunhu omunanheni ohe linyenge ngahelipi, ngeenge a teelela sha?

⁴ Oshitivali, omunhu omunanheni oha teelele a ngungumana. Ngeenge oshinima shonhumba osho a li a teelela inashi uya diva ngaashi a li a teelela, omunhu a tya ngaho oha henuka okuhanduka, ile okukenyanana. (Mat. 18:26, 27) Ope na eenghalo dihapu omo twa pumbwa okuteelela twa ngungumana. Pashihopaenenwa, otwa pumbwa okupwilikina nelididimiko, ngeenge umwe ta popi nopehe na oku mu teta melaka. (Job 36:2) Otwa pumbwa yo onheni, ngeenge hatu kwafele omukonakoni a ude ko ehongo lOmbiibeli, ile a efe po onghedindjikilile yonhumba ii.

5. Omonghedi vali ilipi hatu ulike onheni?

⁵ Oshititatu, omunhu omunanheni iha katuka nopehe na okudiladila. Oshoshili kutya ope na eenghalo dimwe odo tadi pula tu katuke onghatu diva. Ashike ngeenge omunhu omunanheni oku na oshilonga sha fimana osho e na okuwanifa po, ihe shi nhukile, ile oku shi manifa meendelelo. Ponhele yaasho, oha shilipaleke kutya oku na efimbo la wana, opo a unganeke nghee e na oku shi longa. Opo nee oha longifa efimbo olo e shi longe nawa.

6. Omunhu omunanheni ohe linyenge ngahelipi, ngeenge a taalela omayeleko, ile eenghalo didjuu?

⁶ Oshitine, omunhu omunanheni oha kendabala okulididimikila omayeleko nopehe na okungongota. Kungaho, onheni oya pambafana filufilu nelididimiko. Inashi puka okulombwela kaume ketu kopofingo nghee tu uditile eyeleko olo hatu piti mulo. Ashike omunhu omunanheni ota ka ninga ngaashi ta dulu, opo a twikile okulididimika, nopefimbo opo tuu opo oku na etaleko liwa. (Kol. 1:11) Tu li Ovakriste, otwa pumbwa okukala ovalididimiki meenghedi adishe odo. Omolwashike mbela? Natu ka taleni komatomheno manini.

7. Metwokumwe naJakob 5:7, 8, omolwashike onheni ya fimanenena? (Tala yo efano.)

⁷ Otwa pumbwa okukala ovananheni, opo tu ka xupifwe. Ngaashi ovapiya ovadiinini vomefimbo la pita, otwa pumbwa okuteelela nelididimiko Kalunga a wanife po omaudaneko aye. (Heb. 6:11, 12) Ombiibeli oya faafanifa onghalo yetu naayo yomunepya. (Lesha Jakob 5:7, 8.) Omunepya oha longo noudiinini, opo a kune nokutekela oikunomwa yaye, ashike iha kala e shi shii kutya onaini tai ka mena. Onghee omunepya oha teelele nelididimiko e na elineekelo kutya ota ka teya. Sha faafana, ohatu kala twe lipyakidila noinima yopamhepo, nonande ‘katu shii efiku olo Omwene wetu te uya.’ (Mat. 24:42) Ohatu teelele nelididimiko, tu na elineekelo kutya Jehova ota ka wanifa po pefimbo la wapala ashishe osho a udaneka. Ngeenge otwa kala tuhe fi ovananheni, otashi dulika tu ka loloke okuteelela, ndele hatu hovele okweefa po Jehova kanini nakanini. Otashi dulika tu hovele okuninga oinima oyo hatu diladila kutya otai tu hafifa paife. Ndele ngeenge otu li ovananheni, ohatu ke lididimika fiyo okexulilo nohatu ka xupifwa. — Mika 7:7; Mat. 24:13.

8. Onheni ohai tu kwafele ngahelipi, ngeenge hatu ungaunga navamwe? (Ovakolossi 3:12, 13)

⁸ Onheni ohai tu kwafele, eshi hatu ungaunga navamwe. Ohai tu kwafele tu pwilikine nelitulemo, ngeenge vamwe tava popi. (Jak. 1:19) Onheni ohai xumifa yo komesho ombili. Ngeenge otu na onheni, itatu ka katuka diva, ile tu popye sha shii, ngeenge twa stresa. Natango, ngeenge otu na onheni, itatu ka handuka diva, ngeenge umwe e tu udifa nai. Ponhele yokushunifila umwe owii, ohatu ka ‘twikila okulididimikilafana nokudiminafana po nehalo liwa.’ — Lesha Ovakolossi 3:12, 13.

9. Onheni ohai tu kwafele ngahelipi, ngeenge twa pumbwa okuninga omatokolo? (Omayeletumbulo 21:5)

⁹ Onheni ohai tu kwafele tu ninge omatokolo mawa. Ponhele yokukatuka meendelelo, ile nopehe na okudiladila, ohatu longifa efimbo, opo tu ninge omapekaapeko nokutalulula omahoololo oo tu na. (Lesha Omayeletumbulo 21:5.) Pashihopaenenwa, ngeenge hatu kongo oilonga, otashi dulika tu kwatwe keamo lokutambula ko oilonga oyo hatu mono tete, nokuli nonande otai ka ya moshipala okulongela kwetu Jehova. Ashike ngeenge otu na onheni, ohatu ka kufa efimbo, opo tu konakone oinima, ngaashi onhele opo hatu ka longela, eevili odo hatu ka longa nonokutya oilonga oyo otai ka kuma ngahelipi oukwaneumbo wetu nosho yo omalipyakidilo etu opamhepo. Ngeenge otu li ovananheni, ohatu ka henuka omatokolo ehe li pandunge.

10. Ongahelipi Omukriste ta dulu okukulika nokukala omunanheni?

¹⁰ Ilikana, opo u kale omunanheni shi dulife nale. Onheni oi li oshitukulwa shoiimati yomhepo. (Gal. 5:22, 23) Onghee ohatu dulu okwiilikana tu pewe omhepo iyapuki nokupula Jehova e tu kwafele tu imike oiimati yayo. Ngeenge otwa shakeneke onghalo oyo tai yeleke onheni yetu, natu ‘kaleni hatu indile’ tu pewe omhepo iyapuki, opo tu kale ovananheni. (Luk. 11:9, 13) Ohatu dulu yo okupula Jehova e tu kwafele tu tale ko oinima ngaashi ye he i tale ko. Opo nee konima ngeenge otwa ilikana, otwa pumbwa okuninga ngaashi hatu dulu, opo tu kale ovananheni efiku keshe. Ngeenge otwa kala hatu ilikana tu kale ovananheni nokukendabala okukala ovananheni, oukwatya oo otau ka mena omidi momitima detu notau ka kala oshitukulwa shomaukwatya etu.

11-12. Ongahelipi Jehova a li a ulika onheni?

 ¹¹ Dilonga koihopaenenwa yopaMbiibeli. MOmbiibeli omu na oihopaenenwa ihapu yovanhu ovo va li ovananheni. Ngeenge otwa dilonga komahokololo oo, ohatu ke lihonga eenghedi omo hatu dulu okuulika onheni. Fimbo inatu ka kundafaneni oihopaenenwa imwe, natu ka taleni koshihopaenenwa sha denga mbada shonheni, oshihopaenenwa shaJehova.

¹² Moshikunino shaEden, Satana okwa li a sheka edina laJehova mokukendabala okuningifa Eva a limbililwe ngeenge Jehova Omupangeli ngoo omuyuki nomunahole. Ponhele yokuhanauna po omulundili oo diva, Jehova okwa li a ulika onheni nosho yo elipangelo, e shii kutya otashi pula efimbo, opo a ulike kutya epangelo laYe olo la denga mbada. Ofimbo a teelela, okwa li e na okulididimikila omalundilo aeshe oo a ningwa e na sha nedina laye. Shikwao vali, Jehova okwa li ta tale onheni, opo ovanhu vahapu va dule okumona omhito yoku ka mona omwenyo waalushe. (2 Pet. 3:9, 15) Oshidjemo, ovanhu omamiliyona ove mu shiiva. Ngeenge otwa yandje elitulemo komauwa oo a etifwa konheni yaJehova, otashi ka kala shipu kufye okuteelela nelididimiko, eshi ta ka eta exulilo.

13. Jesus okwa li a hopaenena ngahelipi onheni yaXe monghedi ya wanenena? (Tala yo efano.)

¹³ Jesus okwa li a hopaenena onheni yaXe monghedi ya wanenena nokwa li a ulika oukwatya oo, eshi a li kombada yedu. Haalushe sha li hashi kala shipu kuJesus okuulika onheni, unene tuu eshi a li ta ungaunga novanongo vOmishangwa nosho yo Ovafarisai ovanaihelele. (Joh. 8:25-27) Ndele ngaashi Xe, Jesus ka li ha handuka diva. Ka li ha shunifile vamwe owii, ngeenge a tukwa, ile a handukifwa. (1 Pet. 2:23) Jesus okwa li ha ulike onheni mokulididimikila omayeleko nopehe na okungongota.  Nomolwaasho Ombiibeli ye tu lombwela tu ‘diladile kombinga yaao e lididimikila omasheko ovalunde.’ (Heb. 12:2, 3) Kekwafo laJehova, nafye ohatu dulu okuulika onheni mokulididimikila eyeleko keshe olo hatu shakeneke.

14. Oshike hatu lihongo kelididimiko laAbraham? (Ovaheberi 6:15) (Tala yo efano.)

¹⁴ Ongahelipi ngeenge eteelelo letu li na sha nexulilo inali wanifwa natango? Vamwe vomufye otashi dulika twa li twa teelela exulilo li uye nale. Nopaife otashi dulika tu kale twa limbililwa, ngeenge ohatu ke li mona ngoo. Oshike tashi dulu oku tu kwafela tu teelele nelididimiko? Natu ka taleni koshihopaenenwa shaAbraham. Eshi Abraham omulumenhu womido 75 noka li e na okaana, Jehova okwa li e mu udanekela, a ti: “Ohandi ku ningi oshiwana shinene.” (Gen. 12:1-4) Mbela Abraham okwa mona eshi eudaneko olo tali wanifwa po? Ine li mona alishe eshi la wanifwa po. Konima eshi a tauluka omulonga waEufrat nokuteelela eedula 25, Abraham okwa li a mona oshikumwifilonga, eshi a li a dalelwa omonamati Isak, nokonima yomido 60, ovatekulu vaye Esau naJakob ova li va dalwa. (Lesha Ovaheberi 6:15.) Ndele Abraham ina mona nandenande eshi oludalo laye la ninga oshiwana shinene nokufyuulula Edu lEudaneko. Ashike omulumenhu oo omudiinini okwa li a hafela ekwatafano laye lopofingo nOmushiti waye. (Jak. 2:23) Eshi Abraham ta ka nyumunwa, ota ka kala a hafa okulihonga kutya eitavelo nelididimiko laye ola etela oiwana aishe omanangeko noupuna. (Gen. 22:18) Oshilihongomwa oshilipi? Otashi dulika pauhandimwe tuha mone eshi omaudaneko aJehova aeshe taa wanifwa po pefimbo opo. Ndele ngeenge otwa kala ovalididimiki ngaashi Abraham, ohatu dulu okukala noushili kutya Jehova  ote ke tu pa ondjabi paife, nokuli nomounyuni waYe mupe oo e tu udanekela. — Mark. 10:29, 30.

15. Oshike hatu dulu okukonakona pefimbo lekonakono letu lopaumwene?

¹⁵ MOmbiibeli omu na oihopaenenwa ihapu yovanhu ovo va li va ulika elididimiko. (Jak. 5:10) Omolwashike ito konakona oihopaenenwa oyo pefimbo lekonakono loye lopaumwene? b Pashihopaenenwa, nonande David okwa li a nangekwa po, ofimbo a li omunyasha a ninge ohamba yOvaisrael yomonakwiiwa, okwa li e na okuteelela oule womido dihapu, ofimbo ina ninga ohamba. Simeon naAnna ova li hava longele Jehova noudiinini, ofimbo va teelela Messias oo a udanekwa. (Luk. 2:25, 36-38) Eshi to konakona omahokololo oo, kendabala okumona omanyamukulo komapulo taa shikula: Oshike sha kwafela omunhu oo a ulike elididimiko? Ongahelipi a mona ouwa mokukala omulididimiki? Ongahelipi handi dulu oku mu hopaenena? Otashi dulika u mone ouwa mokulihonga kombinga yaavo va li inava ulika elididimiko. (1 Sam. 13:8-14) Otashi dulika u lipule kutya: ‘Oshike she va ningifa vaha ulike elididimiko? Oilanduliko ilipi va li va mona?’

16. Omauwa amwe elipi haa di mokukala omulididimiki, ile omunanheni?

¹⁶ Natu ka taleni komauwa oo haa di mokukala ovalididimiki, ile ovananheni. Ngeenge otu li ovalididimiki, ohatu ka kala twa hafa notwa ngungumana. Kungaho, elididimiko otali ke tu kwafela tu kale tu na oukolele wopalutu nowopamadiladilo. Ngeenge ohatu lididimikile vamwe, ohatu ka hafela okukala tu na ekwatafano liwa navo. Eongalo letu otali ka kala la hangana shi dulife nale. Ngeenge umwe okwe tu udifa nai, itatu ka handuka diva, naasho itashi ka naipika onghalo. (Eps. 37:8; Omayel. 14:29) Komesho yaaishe, ngeenge otu li ovalididimiki, ile ovananheni, ohatu hopaenena Tate yetu womeulu nohatu ka ehena popepi naye.

17. Otu na okukala twa tokola toko okuninga shike?

¹⁷ Elididimiko, ile onheni oukwatya muwa neenghono, oo tau tu etele atushe ouwa. Nonande haalushe hashi kala shipu okuulika elididimiko, ile onheni, kekwafo laJehova, ohatu dulu okutwikila okukulika oukwatya oo. Ofimbo twa teelela nelididimiko ounyuni mupe, ohatu dulu okukala nelineekelo kutya “eisho lOmwene otali taalele kwaava have mu tila, okwaava va teelela ouwanghenda waye.” (Eps. 33:18) Atusheni natu kaleni twa tokola toko okutwikila okudjala onheni, ile elididimiko.