ONGHALO oyo oya li ye uya po ngahelipi? Nandi shi yelife. Onda dalwa mo 29 Juli 1929, nonda kulila momukunda u li moshitukulwa shaBulacan moPhilippines. Otwa li tu na onghalamwenyo yanafangwa molwaashi oshitukulwa osho osha li sha hepa neenghono. Oita oya li ya hovela eshi nda li omunyasha. Etangakwaita laJapan ola li la ponokela Philippines. Fye ka twa li twa kumwa koita oyo, molwaashi omukunda wetu owa li kokule kanini. Ka twa li tu na oradio, o-tv nosho yo oifokundaneki, onghee otwa li ashike hatu udu eenghundana di na sha noita kovanhu.

Otwa dalwa tu li vahetatu, ame omutivali mokudalwa. Eshi nda li ndi na omido hetatu tatekulu nameekulu ova li va kufa nge po ndi ka kale navo. Nonande otwa li Ovakatolika, tatekulu okwa li a mangulukila elongelokalunga keshe nokwa li ha ongele oishangomwa yomalongelokalunga oyo a li ha pewa kookaume kaye. Ohandi dimbuluka kutya okwa li a ulikila nge oumbo, ngaashi, Protection, Safety, and Uncovered ve li melaka lOshitagalog * nosho yo Ombiibeli. Onda li handi hafele okulesha Ombiibeli, unene tuu omavangeli anhe. Naasho osha li sha ningifa nge ndi kale nda hala okushikula oshihopaenenwa shaJesus. — Joh. 10:27.

Oita oyo ya li pokati kaJapan naPhilippines oya li ya xula mo 1945. Pefimbo opo, ovadali vange ova li va pula nge ndi shune keumbo. Tatekulu okwa li a pitika nge ndi shune. Naasho osho nda li nda ninga.

Diva konima yaasho, muDesemba mo 1945, Eendombwedi daJehova da dja kodoolopa yaAngat oda li de uya okuudifila momukunda wetu. Omunamido umwe wOndombwedi okwa li e uya peumbo letu ndele te tu yelifile kutya Ombiibeli otai ti shike kombinga ‘yomafiku axuuninwa.’ (2 Tim. 3:1-5) Okwa li e tu shiva kEkonakonombiibeli komukunda umwe u li popepi nafye. Ovadali vange ka va li va ya, ashike ame onda li nda ya. Opa li ovanhu 20 lwaapo, navamwe ova li va pula omapulo opaMbiibeli.

Onda li nda tokola ndi ye molwaashi kanda li ndi udite ko oinima aishe oyo va li tava popi. Ashike pomhito oyo, ova li va hovela okwiimba eimbilo lOuhamba.  Eimbilo olo ola li la kuma nge neenghono, nonda li nda kala po. Konima yeimbilo neilikano, atushe otwa li twa shivwa kokwoongala koAngat mOsoondaxa ya landula ko.

Vamwe vomufye otwa li twa enda eekilometa 8 opo tu ka fike kokwoongala oko kwa li keumbo laCruz. Pokwoongala oko opa li ovanhu 50. Onda li nda kumwa neenghono eshi ounona ovo va li po va li tava yandje omanyamukulo e na sha noikundafanwa yomoule yopaMbiibeli. Konima eshi nda kala handi i kokwoongala lwoikando, omumwatate Damian Santos, omukokolindjila womunamido, oo a li nale omukulunhu woshilando, okwa li a shiva nge ndi ka tokelwe keumbo lavo. Oufiku aushe otwa tokelwa hatu kundafana kombinga yOmbiibeli.

Pefimbo opo, vahapu vomufye eshi twe lihonga omahovelohongo oshili otwa li twe a tambula ko diva. Konima ashike eshi nda kala handi i kokwoongala, ovamwatate ova li ve tu pula kutya, “Omwa hala okuninginifwa?” Ame onda ti: “Heeno onda hala.” Onda li ndi shii kutya onda hala ‘okulongela Omwene Kristus.’ (Kol. 3:24) Otwa li twa ya komulonga u li popepi, notwa li twa ninginifwa tu li vavali mo 15 Februali 1946.

Tu li Ovakriste va ninginifwa, otwa li twa mona kutya otwa pumbwa okuudifa pandjikilile hatu hopaenene Jesus. Oshinima osho kasha li sha hafifa tate oo a ti kutya, “Ino wana okuudifa molwaashi ove okaana. Kakele kaasho, okuninginifwa momulonga inashi ku ninga omuudifi.” Onde mu yelifila kutya oshi li ehalo laKalunga okuudifa onghundana iwa yOuhamba waye. (Mat. 24:14) Onda ti yo kutya, “Onda pumbwa okuwanifa po eano lange olo nda ningila Kalunga.” Okudja opo, opo nee tate a ningila nge etilifo olo nda popya pehovelo. Okwa li a halelela okukelela nge ndiha udife. Naasho osho sha li oshimoniwa shange shotete shokufiya po oinima aishe nokulalakanena oinima yopamhepo.

Oukwaneumbo waCruz owa li wa shiva nge ndi ka kale navo koAngat. Ova li va ladipika nge nosho yo okamonakadona kavo, Nora, tu kokole ondjila. Atushe vavali otwa li twa hovela okukokola ondjila me 1 Novemba 1947. Nora okwa ka kokola ondjila kodoolopa imwe, ofimbo ame nda twikila okuyambidida oilonga yokuudifa moAngat.

Momudo wange omutitatu handi kokola ondjila, omumwatate a dja koshitaimbelewa, Earl Stewart, okwa li a yandja oshipopiwa kovapwilikini ve dulife po 500 meenhele daaveshe moAngat. Okwa li e shi yandja mOshiingilisha nokonima onda li nda yandja engongo lasho mOshitagalog. Onda fikola ashike oule weedula heyali naluhapu ovahongi vetu ova li ashike hava longifa Oshiingilisha. Oshinima vali shimwe osho sha kwafela nge ndi xwepopaleke Oshiingilisha shange oshosho kutya opa li ashike oishangomwa yopaMbiibeli inini mOshitagalog. Onghee ihapu yomuyo onde i konakona mOshiingilisha. Nokungaho, onda li nde lihonga Oshiingilisha nonda dula okutoloka oshipopiwa osho nosho yo imwe.

Efiku olo nda tolokela omumwatate Stewart, okwa li a shiivifila eongalo lomoshitukulwa kutya oshitaimbelewa osha hala ovamwatate ovakokolindjila vavali lwaapo va ye koBetel. Ovamwatate ovo ova li tava ka kwafela eshi ovatumwa va li tava i koshoongalele shoshipalanyole Etamunukemo lehangano laKalunga koNew York, U.S.A mo 1950. Ame onda li umwe womovamwatate ovo va shivwa. Natango onda li nda fiya po omudingonoko oo nda li ndi shii nawa, opo ndi ka kwafele moilonga yaBetel.

Onda li nda ya koBetel mo 19 Juni 1950, nonda li nda hovela noshinakuwanifwa shange shipe. Obetel oya li eumbo likulu nolinene, olo la li monhele ya kula i na omiti da kula de li kundukida. Ovamwatate 12 lwaapo inava hombola ova li tava longele koBetel oyo. Efimbo longula onda li handi kwafele kokombifa. Opo nee okudja po 9, onda li handi kangula oikutu. Onda li handi longo oilonga ya faafana pefimbo lomutenya. Onda twikila okulonga moBetel nokuli nokonima eshi ovatumwa va aluka koshoongalele shopaiwana. Onda li handi pakele oileshomwa oyo tai ka tumwa, handi ungaunga nomayambidido nosho yo okuyakula ovanhu; onda li handi longo keshe shimwe osho handi pulwa ndi longe.

Mo 1952, onda li nda tunhukwa neenghono eshi nda li nda shivwa kOfikola yaGilead yondodo onhi-20, pamwe novamwatate vahamano ovo va dja koPhilippines. Oinima ihapu oyo twa li twa mona notwa shakeneka moUnited States oya li ipe noka twa li tu i shii. Oinima oyo oya li ya yooloka ko kwaayo nda li ndi shii komukunda wetu.

Pashihopaenenwa, otwa li tu na okulihonga okulongifa oilongifo yokolusheno noinima yomokombifa  oyo inatu longifa nale. Onghalo yomhepo nayo oya li ya yooloka. Ongula yefiku limwe onda li nda ya pondje nolumi ola li keshe pamwe. Osho osha li oshikando shotete handi mono olumi. Nonda li nda mona kutya okwa talala neenghono.

Ashike nande ongaho, omalunduluko oo kaali a fimana, molwaashi onda li handi hafele edeulo olo nda li handi mono koGilead. Ovahongi ova li va longifa eenghedi dokuhonga tadi pondola. Otwa li twe lihonga okuninga omapekapeko nekonakono tali ti sha. Edeulo olo nda mona koGilead ola kwafela nge shili ndi xwepopaleke oupamhepo wange.

Konima eshi nda mana Ofikola yaGilead, onda li nda tuminwa koBronx moNew York City oule wokafimbo, ndi li omukokolindjila e likalekelwa. MuJuli 1953, onda li nda dula okukala poshoongalele sho-New World Society osho sha li sha ningilwa moshitukulwa shimwe moshilando osho tuu osho. Konima yoshoongalele osho, onda li vali nda shuna koPhilippines.

Ovamwatate vokoshitaimbelewa ova ti: “Paife oto i moilonga youpashukilishikandjo.” Osho osha li sha pange omhito yokushikula lelalela eenghatu dOmwene, oo a li a ya keedolopa nokoilando yokokule opo a ka kwafele eedi daJehova. (1 Pet. 2:21) Onda li handi pashukile oshitukulwa shinene shopokati shaLuzon, onhunhu ya kula oyo i li moPhilippines. Osho osha kwatela mo oshitukulwa shaBulacan, Nueva Ecija, Tarlac, nosho yo Zambales. Opo ndi dule oku ka talela po eedolopa dimwe, onda li ndi na okutavakana meendudu nomomamanya aSierra Madre Mountains. Kakwa li haku fiki oyeendifo yaaveshe keenhele odo. Oshidjemo, onda li handi pula ovashingi vomaloli ngeenge ohandi dulu okulonda konima oko ku na oinima oyo tava twala. Luhapu ova li hava pitike nge, ashike ka kwa li ku li nawa omolwashike okuhe na nghee.

Omaongalo mahapu okwa li manini nosho yo opo a totwa po. Ovamwatate ova li have shi pandula eshi handi va kwafele mokuunganeka okwoongala nosho yo oilonga yomomapya.

Lwanima onda ka tuminwa koshitukulwa ashishe shaBicol, oko kwa li eengudu odo de likalela, oko kwa li ovakokolindjila ve likalekelwa ovo va li tava longele koitukulwa oyo ihai longwa. Peumbo limwe okandjuwo oko ka li po oka li ashike elambo la fewa medu noiti ivali ya tulwa komunghulo walo. Oiti oyo oya li ya wila melambo eshi nda lyata ko nonda li nda wila mo pamwe nayo. Osha li sha pula nge efimbo opo ndi liwapaleke nokulilongekidila oshuumbululwa.

Onda li nda hovela okudiladila kombinga yaNora, oo a li a hovela okukokola ondjila moBulacan, eshi nda li handi wanifa po oshinakuwanifwa osho. Pefimbo opo, okwa li omukokolindjila e likalekelwa moDumaguete City, nonda li nde ke mu talela po. Konima yaasho, otwa kala tu na ekwatafano oule wokafimbo, nomo 1956, otwa li twa hombola. Konima eshi twa hombola, oshivike shotete otwa ka talela po eongalo olo li li kokanhunhu kaRapu Rapu. Eshi tu li kokanhunhu  oko, otwa li tu nokulonda eendudu nokweenda oinano ile, ashike osha li ehafo linene okukwafela ovamwatate ovo ve li koitukulwa ye likalela tu li ovalihomboli.

Eshi twa kala moilonga youpashukilishikandjo hanga oule omido nhe, otwa li twa shivwa tu ka longe koshitaimbelewa. MuJanuali mo 1960, otwa li twa hovela okulonga moBetel. Momukokomoko wefimbo alishe olo, onde lihonga shihapu eshi nda kala handi longo pamwe novamwatate ovo ve noinakuwanifwa idjuu, na Nora okwa kala e na oinakuwanifwa ya yoolokafana moBetel.

Okutala koilonga yaBetel, onda nangekwa noupuna okumona nghee ekulo lopamhepo tali ningwa moPhilippines. Eshi nde uya moBetel ndi li omunyasha ina hombola, moshilongo ashishe omwa li ashike ovaudifi 10 000. Ashike paife moPhilippines omu novaudifi ve dulife 200 000, nOvabetel omafele ovo tava longo opo va yambidide oilonga ya fimana yokuudifa.

Eshi oilonga ya enda tai hapupala oule womido, omatungo aBetel okwa ninga manini. Olutuwiliki ola li le tu pula tu konge onhele oko taku dulu okutungwa etungo la kula. Ame nomupashukili wOshikondo shOkupilinda oileshomwa otwa li twa ya eumbo neumbo poushiinda noshitaimbelewa, hatu pula ngeenge ope na umwe oo a hala okulandifa po onhele yaye. Inatu mona nande oumwe, ashike omuneumbo umwe okwe tu lombwela a ti: “Fye Ovachina ihatu landifa, ndele ohatu lande.”

Ashike efiku limwe opa li pe uya omunhu umwe inatu shi teelela ta pula ngeenge otwa hala okulanda po onhele yaye; molwaashi okwa li ta tembukile koUnited States. Osho osha li oshinima shidjuu okwiitavelwa. Omushiinda vali umwe naye okwa li a tokola okulandifa po onhele yaye, nokwa li a ladipika vamwe navo va ninge sha faafana. Otwa li nokuli twa landa po onhele yomulumenhu oo a li a popya kutya, “Ovachina ihava landifa.” Konima ashike yefimbo lixupi, oshitaimbelewa osha li sha tamunuka mo shi dulife nale. Onda li nda tomhwa kutya Jehova Kalunga okwa li a hala osho shi ningwe.

Aame nda li munini moukwaneumbo waBetel mo 1950. Paife ame nomukulukadi wange ofye ovanamido. Itandi lipe nande oushima eshi nda shikula Omwene ile eshi nda ya keshe opo a lombwela nge ndi ye. Oshoshili kutya ovadali vange ova ta nge mo meumbo lavo, ashike Jehova okwa pa nge oukwaneumbo wa kula wovaitaveli vakwetu. Nghi na omalimbililo kutya Jehova ohe tu pe keshe osho twa pumbwa, kashi na nee mbudi kutya ohatu pewa oshinakuwanifwa shilipi. Ame naNora ohatu pandula Jehova omolwomafiloshisho aeshe oo e tu pa, nohatu mu ladipike mu makele ouwa waJehova. — Mal. 3:10.

Pomhito imwe Jesus okwa li a shiva omufutifi wedina Mateus Levi, a ti: “Shikule nge!” Omufutifi okwa li e linyenga ngahelipi? “Okwa fiya po aishe ndele okwe mu [Jesus] shikula.” (Luk. 5:27, 28) Naame onda li ndi na omhito ya fa oyo, nohandi ladipike vamwe va ninge sha faafana nova mone omanangeko noupuna mahapu.