1-2. Oinima ilipi tai dulu oku tu ningifa tu lile?

 KESHE umwe womufye okwa lila pomhito yonhumba monghalamwenyo yaye. Omafimbo amwe, otashi dulika tu lile kehafo. Pashihopaenenwa, otashi dulika wa lila omolwoshinima shonhumba sha fimana she ku ningilwa, ngaashi eshi okaana koye ka dalwa, eshi wa dimbuluka oshinima shonhumba osho she ku hafifa, ile eshi wa shakena nakaume koye oo wa efa nale.

² Ashike luhapu ohatu lili, molwaashi twa udifwa nai nohatu mono oixuna. Pashihopaenenwa, ngeenge umwe e tu udifa nai otashi dulika tu lile. Otashi dulika yo tu lile, molwaashi hatu yahama efimbo lile, ile molwaashi twa filwa umwe oo tu hole. Meenghalo da tya ngaho, otashi dulika tu kale tu udite ngaashi omuprofeti Jeremia a li e udite, eshi Ovababilon va hanauna po Jerusalem. Okwa ti: “Omakungulukilo omeva taa kunguluka momesho ange. . . Eisho lange tali kunguluka lihe nefudepo, ndele itali dimbuka.” — Omaimb. 3:​48, 49, KB-13.

3. Jehova oha kala e udite ngahelipi, ngeenge wete ovapiya vaye tava mono oixuna? (Jesaja 63:9)

³ Jehova oku shii kutya olungapi twa lila, omolweenghalo didjuu odo hatu piti mudo. Ombiibeli otai tu lombwele kutya oha kala e tu wete, eshi hatu mono oixuna noha kala e tu udite, eshi hatu mu pula e tu kwafele. (Eps. 34:15) Ashike, Jehova oha ningi shihapu shihe fi ashike okukala e tu wete noku tu uda. Jehova, e li Tate yetu omunahole, oha kala e udite nai, eshi e tu wete hatu lili, nokwa halelela oku tu kwafela. — Lesha Jesaja 63:9.

4. Oihopaenenwa yopaMbiibeli ilipi hatu ka kundafana, noshike hatu ke lihonga kombinga yaJehova?

⁴ Jehova okwe tu lombwela mEendjovo daye, nghee a li ha kala e uditile ovapiya vaye ovo tava lili nanghee e va kwafela.  Pashihopaenenwa, ohatu dulu okulihonga kwaasho sha li sha ningilwa Hanna, David nosho yo ohamba Hiskia. Oshike sha li she va lilifa? Mbela Jehova okwa li e va kwafela ngahelipi? Noshihopaenenwa shavo otashi dulu oku tu hekeleka ngahelipi, ngeenge hatu lili, molwaashi twa nyika oluhodi, twa kengelelwa, ile twa teka omukumo?

JEHOVA OKU KU WETE, NGEENGE TO LILI, MOLWAASHI WA NYIKA OLUHODI

5. Hanna okwa li e uditile ngahelipi onghalo omo a li?

⁵ Hanna okwa li a pita meenghalo didjuu odo de mu ningifa a kale a nyika oluhodi. Onghalo imwe oyoyo kutya, omushamane waye okwa li a hombola vali omukulukadi umwe, wedina Peninna, nokwa li e tonde Hanna. Natango, Hanna okwa li ongadji, ofimbo Peninna a li e na ounona. (1 Sam. 1:​1, 2) Peninna okwa li ha shindi Hanna, molwaashi ka li ta dulu okumona ounona. Mbela ngeno oove wa li monghalo ya tya ngaho, ngeno oto ka kala udite ngahelipi? Hanna “okwa kala ha lili nokwa kala ita li,” nosha li she mu ningifa a kale a “nyika oluhodi neenghono.” — 1 Sam. 1:​6, 7, 10.

6. Hanna okwa li a ninga po shike, opo a dule okumona ehekeleko?

⁶ Hanna okwa li a hekelekwa ngahelipi? Oshinima shimwe osho sha li sha kwafela Hanna, oshosho kutya, okwa li a ya ketwalihangano, opo a ka longele Jehova. Ofimbo tashi dulika a li popepi noshivelo shoshihale shetwali, okwa li a “hovela okwiilikana kuJehova nokulila unene.” Okwa ilikana kuJehova, a ti: ‘Tala nghee handi mono oixuna, ndele to dimbulukwa nge.’ (1 Sam. 1:10b, 11) Hanna okwa li a lombwela Jehova ashishe osho a li e udite okupitila meilikano. Jehova okwa li a uda nai, eshi a mona Hanna ta lili.

7. Hanna okwa li a mona ehekeleko lilipi, konima eshi a mbubulila Jehova omutima waye?

⁷ Hanna okwa li e udite ngahelipi, konima eshi a mbubulila Jehova omutima waye, naashi omupristeri munene, Eli, e mu shilipaleka kutya Jehova ota ka nyamukula eilikano laye? Ombiibeli oya ti: “Okwa ya nondjila yaye, ndele ta li, noka li vali a nyika oluhodi.” (1 Sam. 1:​17, 18) Nonande onghalo yaHanna kaya li ya lunduluka, okwa li a pepelelwa. Okwa li a undulila omutengi waye kuJehova. Jehova okwa li e mu wete eshi a nyika oluhodi, a uda okulila kwaye, nolwanima okwe ke mu nangeka noupuna noludalo. — 1 Sam. 1:​19, 20; 2:21.

8-9. Metwokumwe nOvaheberi 10:​24, 25, omolwashike atushe twa pumbwa okuninga ngaashi hatu dulu, opo tu kale pokwoongala? (Tala yo efano.)

⁸ Osho hatu lihongo. Mbela oto piti monghalo idjuu oyo tai ku ningifa u lile, molwaashi wa nyika oluhodi? Tashi dulika omupambele woye, ile kaume koye a fya. Ngeenge u li  monghalo oyo, oshi li paushitwe okukala wa hala okukala oove auke. Ndele ngaashi ashike Hanna a li a mona ehekeleko nosho yo etwomukumo, konima eshi a ya ketwalihangano, naave oto dulu okumona ehekeleko, ngeenge owa kala ho i kokwoongala, nokuli nonande omafimbo amwe ou udite wa loloka, ile wa nyemata. (Lesha Ovaheberi 10:​24, 25.) Ngeenge tu li pokwoongala ohatu udu eevelishe odo hadi tu tu omukumo, monghedi ya tya ngaho, Jehova ohe tu kwafele tu diladile koinima iwa. Oshidjemo, ohatu kala twa pepelelwa, nokuli nonande onghalo yetu inai lunduluka.

⁹ Ngeenge tu li pokwoongala, ovamwatate novamwameme ohave tu hekeleke nohave tu ulikile kutya ove tu hole, naasho ohashi tu ningifa tu kale tu udite twa pepelelwa. (1 Tes. 5:​11, 14) Natu ka taleni koshimoniwa shomumwatate omukokolindjila e likalekelwa, oo a filwa omukulukadi waye. Okwa ti: “Omafimbo amwe, ohandi kala nda hala okukala aame andike, opo ndi lile, molwaashi natango ohandi kala nda nyika oluhodi. Ashike ngeenge nda ya kokwoongala ohandi mono ehekeleko. Ovamwatate novamwameme ohava hekeleke nge neendjovo davo donghenda nosho yo nomatyekosha avo. Kashi na nee mbudi kutya onda nyika oluhodi shi fike peni, ofimbo inadi ya kokwoongala, shimha nda fiki po ohandi kala nda pepelelwa.” Ngeenge tu li pokwoongala, Jehova oha longifa ovamwatate novamwameme, opo ve tu kwafele.

10. Ongahelipi hatu dulu okuhopaenena oshihopaenenwa shaHanna, ngeenge twa nyika oluhodi?

¹⁰ Hanna okwa li a pepelelwa, konima eshi a mbubulila Jehova omutima waye. Naave oto dulu “okushiivifila [Jehova] oisho yoye aishe,” u na elineekelo kutya ote ku udu. (1 Pet. 5:7) Omumwameme umwe, oo omushamane waye a dipawa kovanyeki va homata, okwa ti: “Onda li handi kala nda wililwa po neenghono, nonda li ndi wete kutya kandi na efiku ndi kale vali nda hafa. Ashike ngeenge nda ilikana kuTate omunahole, Jehova, onda li handi kala nda pepelelwa. Omafimbo amwe, kanda li handi kala ndi na oitya nomatumbulo, opo ndi yelifile Jehova nghee ndi udite. Ashike okwa li ha kala e wete nghee ndi udite. Ngeenge nda li ndi na oshisho, onda li handi ilikana kuye, opo a kwafele nge ndi kale ndi na ombili. Diva konima eshi nda ilikana, onda li handi kala nda pepelelwa nonda li handi dulu okutwikila nokulonga oilonga yange yefiku olo.” Ngeenge to mbubulile Jehova omutima woye noku mu lombwela osho tashi ku udifa nai, Jehova oha kala e ku uditile oukwao wananghali. Nonande osho tashi ku nyemateke opo shi li natango, Jehova ota dulu oku ku hekeleka noku ku kwafela u kale wa pepelelwa. (Eps. 94:19; Fil. 4:​6, 7) Ote ke ku pa ondjabi omolwoudiinini woye. — Heb. 11:6.

JEHOVA OKU KU WETE, NGEENGE TO LILI, MOLWAASHI WA KENGELELWA

11. Eenghalo didjuu omo David a pita ode mu ningifa a kale e udite ngahelipi?

¹¹ David okwa li a pita meenghalo didjuu odo de mu ningifa a lile. Ovanhu vahapu ova li ve mu tonde, nokwa li a kengelelwa kwaavo a li e lineekela. (1 Sam. 19:​10, 11; 2 Sam. 15:​10-14, 30) Pomhito imwe, okwa shanga a ti: “Onda loloka molwomanyemato ange aeshe keshe oufiku ohandi tutike omutala wange nomulele wange ohandi u talaleke nomahodi ange.” Omolwashike David a li e udite ngaho? Okwa ti: ‘Omolwovayelani vange aveshe.’ (Eps. 6:​6, 7, KB-13) David okwa li ha kala a wililwa po neenghono nokwa li ha lili, molwaashi vamwe va ungaunga naye nai.

12. Ngaashi sha popiwa mEpsalme 56:​8, David okwa li a tomhwa kushike?

 ¹² Nonande David okwa li a pita meenghalo didjuu, okwa li a tomhwa kutya Jehova oku mu hole. Okwa ti: “Omwene okwa uda ekwenauko lange.” (Eps. 6:​8, KB-13) Pomhito imwe, okwa li a shanga eendjovo di hokwifa odo tadi hangwa mEpsalme 56:8. (Lesha.) Eendjovo odo otadi ulike kutya Jehova oku tu hole noku na ko nasha nomaliudo etu. David okwa li e wete Jehova a fa ta ongele omahodi aye moshimbudju noku a shanga membo laye. David okwa li e shii kutya Jehova okwa didilika onghalo idjuu omo a li ta piti. David okwa li a tomhwa kutya Xe womeulu omunahole ka li ashike e wete onghalo omo ta piti muyo, ndele okwa li e shii nghee ya li ye mu kuma.

13. Oshike tu na okudimbuluka, ngeenge umwe e tu nyemateka? (Tala yo efano.)

¹³ Osho hatu lihongo. Mbela owa nyika oluhodi, molwaashi wa udifwa nai, ile wa kengelelwa kuumwe oo wa li we lineekela? Otashi dulika wa nyemata, molwaashi mwe liefa naao wa li to endelafana naye, ile wa fiwa po kukaume koye kopahombo, ile tashi dulika umwe oo u hole a efa po okulongela Jehova. Omumwatate umwe, oo omukulukadi waye a ya moluhaelo noku mu fiya po, okwa popya a ti: “Kanda li handi shi itavele kutya osho osha ningilwa nge. Onda li ndi udite ndihe na oshilonga, ndi udite nai nonda handuka.” Ngeenge umwe okwe ku nyemateka, ile e ku kengelela, dimbuluka kutya Jehova ke na efiku e ku fiye po. Omumwatate okwa ti: “Osho osha ningifa nge ndi mone kutya ovanhu haalushe hava kala ovadiinini kookaume kavo, ashike ohatu dulu okukala alushe twe lineekela muJehova. Ote ke tu kwafela, kashi na nee mbudi kutya oshike tashi ningwa po. Ke na efiku a fiye po ovo vadiinini kuye.” (Eps. 37:28) Dimbuluka yo kutya, nonande ovanhu vakwetu ove tu hole, Jehova oye e tu hole unene. Ohashi kala shi yahameka, ngeenge wa kengelelwa kuumwe, ashike Jehova oku na ko nasha naave nou na ondilo momesho aye. (Rom. 8:​38, 39) Dimbuluka kutya, kashi na nee mbudi kutya umwe okwa ungaunga naave ngahelipi, Tate woye womeulu oku ku hole.

14. Eendjovo dehekeleko dilipi hatu hange mEpsalme 34:18?

¹⁴ Ngeenge owa kengelelwa, oto dulu okumona ehekeleko meendjovo daDavid odo tadi hangwa mEpsalme 34:18. (Lesha.) Odjo imwe youyelele oya ti: ‘Ovo ve na omhepo ya nyanyauka’ otashi dulika va kale ve udite “vehe na eteelelo.” Jehova oha kwafele ngahelipi ovo ve udite ngaho? Ngaashi omudali omunahole oo ha hekeleke okaana kaye,  ngeenge taka lili, Jehova “oku li popepi” nafye, e tu uditile oukwao wananghali nokwe lilongekida oku tu kwafela, ngeenge twa udifwa nai. Okwa halelela oku tu hekeleka, ngeenge tu na omitima da teyauka notu udite tuhe na oshilonga. Okwe tu udanekela yo oinima ihapu monakwiiwa, naasho otashi tu kwafele tu lididimikile omashongo. — Jes. 65:17.

JEHOVA OKU KU WETE, NGEENGE TO LILI, MOLWAASHI WA TEKA OMUKUMO

15. Onghalo ilipi ya li ya ningifa Hiskia a lile?

¹⁵ Eshi ohamba yOvajuda, Hiskia, ya li i na omido 39, oya li ya kwatwa komukifi wa kwata moiti. Omuprofeti Jesaja okwa li a ya a ka lombwela Hiskia osho Jehova a popya, kutya Hiskia ota ka fya omolwouyahame waye. (2 Eeh. 20:1) Eshi Hiskia a uda kombinga yaasho okwa li a uda nai nokwa hovela okulila neenghono. Okwa li a ilikana kuJehova, opo e mu kwafele. — 2 Eeh. 20:​2, 3.

16. Jehova okwa li a ningila shike Hiskia?

¹⁶ Eshi Jehova a uda eindilo laHiskia, naashi e mu mona ta lili, okwa li e mu udila oukwao wananghali nokwe mu lombwela a ti: “Onda uda eindilo loye. Onda mona omahodi oye. Ohandi ku velula.” Okupitila muJesaja, Jehova okwa li e mu udanekela kutya ote ke mu wedela ko keedula daye nosho yo kutya ota ka xupifa Jerusalem momake Ovaassiria. — 2 Eeh. 20:​4-6.

17. Mbela Jehova ohe tu hekeleke ngahelipi, ngeenge twa taalela omaupyakadi e na sha noukolele? (Epsalme 41:3) (Tala yo efano.)

¹⁷ Osho hatu lihongo. Mbela owa kwatwa kouyahame wa kwata moiti oo tau monika uhe na epango? Ilikana kuJehova, ote ke ku uda, nonande oto lili eshi to ilikana. Ombiibeli otai tu shilipaleke kutya “Xe yefilonghenda naKalunga kehekeleko alishe” ote ke tu hekeleka momaudjuu etu aeshe. (2 Kor. 1:​3, 4) Kunena, inatu teelela Jehova a kufe po omaupyakadi etu aeshe oo tu na, ashike ota dulu oku tu kwafela tu lididimike. (Lesha Epsalme 41:3.) Jehova oha longifa omhepo yaye iyapuki, opo e tu pe eenghono, ounongo nosho yo ombili, opo tu dule okulididimika. (Omayel. 18:14; Fil. 4:13) Ohe tu hekeleke yo, eshi e tu pa eteelelo li na sha nonakwiiwa, kutya ouyehame itau ka kala po vali. — Jes. 33:24.

18. Omushangwa ulipi hau ku hekeleke, ngeenge to piti monghalo idjuu? (Tala oshimhungu “ Omishangwa odo tadi dulu oku tu hekeleka, ngeenge twa nyika oluhodi.”)

¹⁸ Hiskia okwa li a hekelekwa kwaasho a lombwelwa kuJehova. Nafye ohatu dulu okumona ehekeleko mEendjovo daKalunga. Ngeenge twa wililwa po, Eendjovo daJehova, odo di li mOmbiibeli, otadi dulu oku tu hekeleka noku tu kwafela tu kale twa ngungumana. (Rom. 15:4) Omumwameme umwe wokuAfrica lOkouninginino okwa li ha kala ta lili, eshi a monika okankela. Okwa ti: “Omushangwa  waJesaja 26:3 owa li hau hekeleke nge neenghono. Nonande itatu dulu okukufa po omaupyakadi oo tu li muo, Jehova okwe tu udanekela kutya ote ke tu kwafela tu kale twa ngungumana note tu kwafele tu lididimikile omaupyakadi etu.” Mbela ope na omushangwa umwe oo hau ku hekeleke, ngeenge to piti meenghalo didjuu, odo tadi ku ningifa u kale uhe na eteelelo?

19. Oshike twa teelela monakwiiwa?

¹⁹ Otu li momafiku a xuuninwa, onghee otwa teelela omaupyakadi mahapu oo tae tu ningifa tu lile. Ashike oshihopaenenwa shaHanna, David nosho yo ohamba Hiskia, oshe tu kwafela tu mone kutya Jehova oku tu wete eshi hatu lili, noha kala e tu uditile oukwao wananghali. Omahodi etu oku na shili ondilo kuye. Onghee ngeenge twa taalela eenghalo didjuu, otwa pumbwa okukala hatu mbubulile Jehova omitima detu. Inatu litongola ko kovamwatate novamwameme. Natu twikile yo okukonga ehekeleko olo tali hangwa mOmbiibeli. Ohatu dulu yo okukala noushili kutya, ngeenge otwa twikile okukala ovadiinini, Jehova ote ke tu pa ondjabi. Ondjabi oyo oya kwatelwa mo eudaneko olo e tu udanekela kutya itatu ka lila vali, molwaashi twa nyika oluhodi, twa kengelelwa, ile twa teka omukumo. (Eh. 21:4) Ohatu ka lila ashike kehafo.