1. Omungome owa li wa fimana ngahelipi kovanhu ovo va popiwa mOmbiibeli?

 OMUNGOME owa li oshikulya sha fimana kovanhu ovo va popiwa mOmbiibeli. (Gen. 14:18; Luk. 4:4) Molwaashi owa li wa fimana neenghono, omafimbo amwe Ombiibeli oya longifa “omungome” wa yukifwa koikulya yakwalukeshe. (Gen. 41:​54, esh.; Mat. 6:11) Omungome owa li yo wa dana onghandangala ya fimana moikumwifilonga yaJesus yopavali, oyo i shiivike nawa. (Mat. 16:​9, 10) Oshikumwifilonga shimwe otashi hangwa muJohannes etukulwa 6. Eshi hatu shi konakona, ohatu ka didilika oilihongomwa oyo hatu dulu okutula moilonga kunena.

2. Onaini ovanhu omayovi va li va pumbwa oikulya?

² Konima eshi ovayapostoli vaJesus va mana okuudifa, Jesus okwa ya navo mowato, ndele tava tauluka Efuta laGalilea, opo va ka fude po. (Mark. 6:​7, 30-32; Luk. 9:10) Ova ya konhele ye likalela i li popepi naBetsaida. Diva, ovanhu omayovi ova li ve uya kuvo noku va ngudumanena. Jesus ka li e ve lidimbika. Okwa li a hovela oku va honga kombinga yOuhamba nokuvelula ovanaudu. Eshi kwa li taku ende taku toko, ovahongwa ova li tave lipula shi na sha nanghee ovanhu aveshe va li tava ka mona sha shokulya. Vamwe otashi dulika ngoo va li ve na oikulya inini, ndele vahapu ova li ve na okuya momikunda ve ke lilandele oikulya. (Mat. 14:15; Joh. 6:​4, 5) Mbela Jesus okwa li ta ka ninga po shike?

JESUS TA YANDJE OMUNGOME PASHIKUMWIFILONGA

3. Jesus okwa li a lombwela ovayapostoli vaye va ningile shike ongudu yovanhu? (Tala yo efano yoshifo.)

³ Jesus okwa li a lombwela ovayapostoli vaye, a ti: “Inava pumbwa  okuya; va peni oikulya.” (Mat. 14:16) Osho osha li oupyakadi, molwaashi opa li ovalumenhu 5 000. Ngeenge momuvalu omo omwa kwatelwa ovakainhu nounona, otashi dulika pa li ovanhu 15 000, ovo va li va pumbwa okupalulwa. (Mat. 14:21) Andreas okwa ti: “Apa ope na okamati ke na omingome nhano noushi vavali. Ndele mbela otai wana ngoo ovanhu vahapu ve fike opo?” (Joh. 6:9) Omingome doilya yo-barley oda li hadi liwa unene kovakwanaluhepo nosho yo kuvamwe, noushi otashi dulika va li ve na omongwa nova kukutikwa. Ndele nande ongaho, oikulya oyo ya li i niwe kokamati kaya li tai dulu okupalula ovanhu vahapu ve fike opo.

4. Oshike hatu lihongo muJohannes 6:​11-13? (Tala yo omafano.)

⁴ Molwaashi Jesus okwa li a hala okuyakula ongudu yovanhu, okwe va lombwela va kale omutumba paengudu pomwiidi. (Mark. 6:​39, 40; lesha Johannes 6:​11-13.) Opo nee, Jesus okwa ilikana kuXe, opo e mu pandule omolwomungome neeshi. Osha li sha yeleka filufilu okupandula Kalunga, molwaashi oye a li a yandja oikulya. Osha fimana okushikula oshihopaenenwa shaJesus mokukala hatu ilikana tete ofimbo inatu lya, kutya nee otu li ofye atuke, ile otu li navamwe. Opo nee, Jesus okwa yandja elombwelo kovahongwa vaye va tukule oikulya, novanhu aveshe ova lya fiyo va kuta. Opa li nokuli pa xupa oundjaumukile, na Jesus ka li a hala va ekelweshi. Onghee okwa lombwela ovahongwa vaye ve u toole po, tashi dulika opo va ka liwe po lwanima. Jesus okwe tu tulila po oshihopaenenwa shiwa, ngeenge tashi uya pokulongifa nawa oiniwe yetu. Ngeenge ou li omudali, oto dulu okukonakona ehokololo olo novana voye, nokukundafana oilihongomwa oyo i li mo i na sha neilikano, okuyakula ovaenda nosho yo okuyandja.

5. Ovanhu ova li va hala okuninga shike, eshi va mona osho Jesus a ninga efiku olo, ndele ye okwa li a ninga po shike?

 ⁵ Ovanhu ova li va kuminwa onghedi yaJesus yokuhonga nosho yo oikumwifilonga yaye. Molwaashi ova li ve shii kutya Moses okwa li a udaneka kutya Kalunga ote ke va tumina omuprofeti e likalekelwa, otashi dulika va li tave lipula tava ti: ‘Mbela Jesus oye omuprofeti oo a popiwa?’ (Deut. 18:​15-18) Ngeenge osho, otashi dulika va li tava diladila kutya ota ka kala omupangeli a denga mbada, oo tashi dulika ta ka dula okupalula oshiwana ashishe nomingome. Onghee ongudu yovanhu oya li ya hala ‘okufininika Jesus a ninge ohamba.’ (Joh. 6:​14, 15) Ngeno Jesus okwa efele ve mu ninge ohamba, ngeno kungaho okwa kufa ombinga moinima yopapolotika yOvajuda, ovo va li koshi yepangelo laRoma. Mbela okwa ninga po shike? Ombiibeli oya ti kutya Jesus okwa “shuna komhunda oye aeke.” Nonande okwa li ta fininikwa kuvamwe, ka li a kufa ombinga moinima yopapolotika. Osho kashi fi tuu oshilihongomwa sha fimana kufye!

6. Ongahelipi hatu dulu okuulika kutya otwa hala okushikula oshihopaenenwa shaJesus? (Tala yo efano.)

⁶ Oshoshili kutya, ovanhu itave ke tu pula tu hapupalife omingome, tu va velule pashikumwifilonga, va kendabale oku tu ninga ohamba, ile omupangeli. Ashike otashi dulika ve tu ladipike tu kufe ombinga mopolotika, ngaashi mokuhoolola, ile tu yambidide oo ve wete kutya ota ka kala omupangeli muwa. Ashike,  oshihopaenenwa shaJesus osha yela. Okwa anya okukufa ombinga moinima yopapolotika, nokwa popya lwanima a ti: “Ouhamba wange kau fi oshitukulwa shounyuni ou.” (Joh. 17:14; 18:36) Tu li Ovakriste, otwa pumbwa okukala hatu diladila ngaashi Jesus nokushikula oshihopaenenwa shaye. Ohatu yambidida Ouhamba waKalunga, hatu udifa kombinga yao nokwiilikana, opo u uye. (Mat. 6:10) Natu shuneni kehokololo li na sha nanghee Jesus a hapupalifa omungome pashikumwifilonga, nokutala vali kwaasho hatu dulu okulihonga mo.

“EITYO LOMINGOME”

7. Jesus okwa li a ninga shike, novayapostoli ova li ve linyenga ngahelipi? (Johannes 6:​16-20)

⁷ Konima eshi Jesus a palula ongudu yovanhu, okwa lombwela ovayapostoli vaye va fiye po onhele oyo nokushuna kuKapernaum nowato. Opo nee okwa ya komhunda, opo a henuke ongudu yovanhu oyo ya li ya hala oku mu ninga ohamba. (Lesha Johannes 6:​16-20.) Ofimbo ovayapostoli va li mefuta, okwa dja oshikungulu shomhepo, nosha etifa omakufikufi manene. Opo nee, Jesus okwe uya kuvo, ta ende kombada yomeva. Okwa lombwela omuyapostoli Petrus naye a ende kombada yomeva. (Mat. 14:​22-31) Eshi Jesus e uya mowato, oshikungulu shomhepo osha lota. Ovahongwa ova li va kumwa, ndele tava ti: “Ove Omona waKalunga shili.” a (Mat. 14:33) Ashike natango, kava li ve wete ekwatafano olo li li pokati koshikumwifilonga osho naasho sha li sha ningwa po metetekelo, eshi a li a kutifa ongudu yovanhu pashikumwifilonga. Markus okwa weda ko a ti: “[Ovayapostoli] ova li va kuminwa unene oshinima osho, molwaashi kava li va uda ko eityo lomingome, nomitima davo kada li natango da patuluka.” (Mark. 6:​50-52) Ova li va dopa okudidilika kutya Jehova okwa pa Jesus eenghono dokulonga oikumwifilonga. Diva konima yaasho, Jesus okwa popya kombinga yoshikumwifilonga shomungome, noku tu honga oshilihongomwa shimwe vali.

8-9. Omolwashike ongudu yovanhu ya li ya ka konga Jesus? (Johannes 6:​26, 27)

⁸ Ongudu yovanhu, oyo a li a palula, oya li tai yandje elitulemo kokuwanifa po eemhumbwe dayo dopalutu nomahalo ayo. Ngahelipi mbela? Ngomongula, oya li ya didilika kutya Jesus novayapostoli vaye ova ya. Onghee ongudu yovanhu oya londa meewato odo da dja kuTiberias, noya ya kuKapernaum, i ka konge Jesus. (Joh. 6:​22-24) Mbela oya ninga ngaho, opo i ka ude shihapu kombinga yOuhamba? Ahawe. Oya li ashike ya hala okupewa natango oikulya kuJesus. Osho otu shi shii ngahelipi?

⁹ Didilika osho sha li sha ningwa po, eshi ongudu yovanhu ya hanga Jesus popepi naKapernaum. Jesus okwe i lombwela kutya, oye uya ashike oku mu konga, molwaashi ya hala oikulya. Okwa popya kutya oya lya ‘omingome, noya li ya kutifwa koikulya oyo tai xulu po.’ Okwe i ladipika i longele ‘oikulya oyo tai ke i pefa omwenyo waalushe.’ (Lesha Johannes 6:​26, 27.) Ediladilo loikulya tai yandje omwenyo waalushe otashi dulika la li le i kumwifa. Mbela oikulya yoludi lilipi tai dulu oku va pefa omwenyo waalushe, nongahelipi ovapwilikini vaJesus va li tava ka dula oku i mona?

10. Oshike ovanhu va li va pumbwa okuninga, opo va ka mone “omwenyo waalushe”?

¹⁰ Osha fa shi li ngaha kutya, Ovajuda ovo ova li tava diladila kutya ova pumbwa okuninga sha, ile okulonga oilonga yonhumba, opo va mone oikulya oyo. Otashi dulika va li tava diladila ‘koilonga’ oyo ya popiwa mOmhango yaMoses. Ashike, Jesus okwe va lombwela, a ti: “Kalunga ote mu hokwa ngeenge omwa kala mu na eitavelo mwaau a tuma.” (Joh. 6:​28, 29) Ova li va pumbwa okukala ve na eitavelo momukalelipo  waKalunga, opo va dule oku ‘ka mona omwenyo waalushe.’ Jesus okwa hangwa a popya nale oshinima osho. (Joh. 3:​16-18, 36) Nolwanima, okwa ka popya vali shihapu kombinga yanghee hatu dulu oku ka mona omwenyo waalushe. — Joh. 17:3.

11. Ovajuda ova ulika ngahelipi kutya ova li ashike va hala oikulya? (Epsalme 78:​24, 25)

¹¹ Ovajuda ovo kava li va tambula ko ehongo laJesus li na sha ‘noilonga yaKalunga’ ipe. Ove mu pula va ti: “Oto tu longele po oshikumwifilonga shilipi opo tu shi mone fye tu dule oku ku itavela?” (Joh. 6:30) Ova popya kutya ooxekulululwa vopefimbo laMoses ova li va pewa omana, oo a li taa dulu okufaafanifwa nomungome. (Neh. 9:15; lesha Epsalme 78:​24, 25.) Osha yela kutya ova li ashike tave lipula noikulya yovenevene. Naashi Jesus a ka popya kombinga ‘yomungome washili wa dja meulu,’ oo wa li tau ke va pefa omwenyo waalushe, oo inau fa omana, ova li va dopa oku mu pula kutya okwa hala okutya ngahelipi. (Joh. 6:32) Ova li ashike tava yandje elitulemo keemhumbwe davo dopalutu, nokulipwililikila oshili yopamhepo oyo Jesus a li ta kendabala oku va honga. Oshike hatu lihongo mehokololo eli?

OSHO SHA FIMANENENA KUFYE

12. Jesus okwa ulika ngahelipi kutya oshike sha fimanenena?

¹² Eshi osho oshilihongomwa sha fimana osho hatu lihongo muJohannes etukulwa 6. Otwa pumbwa okuyandja elitulemo komhumbwe yetu yopamhepo. Osho Jesus okwe shi yelifa, eshi a li ta yelekwa kuSatana. (Mat. 4:​3, 4) NomEudifo lokOmhunda, okwa li a divilika nghee sha fimana okukala tu shii omhumbwe yetu yopamhepo. (Mat. 5:3) Onghee otwa pumbwa okulipula kutya, ‘Mbela onghedi yange yokukalamwenyo otai ulike ngoo kutya ohandi lifile oshisho pamhepo shi dulife okuyandja elitulemo komahalo ange opambelela?’

13. (a) Omolwashike inashi puka okuhafela oikulya? (b) Elondwelo lilipi tu na okukaleka momadiladilo? (1 Ovakorinto 10:​6, 7, 11)

¹³ Inashi puka okwiilikana kombinga yeemhumbwe detu dopalutu, noku di hafela ngeenge da wanifwa po. (Luk. 11:3) Ombiibeli oya ti kutya oshiwa komunhu “okulya nokunwa,” nokumona ehafo olo hali di mokulonga noudiinini, naasho osha “dja meke laKalunga kashili.” (Omuud. 2:24; 8:15; Jak. 1:17) Ashike, otwa pumbwa okukala twa lungama, opo oinima yopamaliko iha kale oyo ya fimanenena kufye. Omuyapostoli Paulus okwe shi divilika, eshi a shangela Ovakriste, ovo va li ko pexulilo longhalelo yoinima yOshijuda. Okwa popya kombinga yoiningwanima oyo ya ningilwe kOvaisrael monakudiwa, mwa kwatelwa osho sha ningilwa popepi nOmhunda yaSinai. Okwa londwela Ovakriste ‘vaha kale va hala okulonga owii ngaashi Ovaisrael.’ (Lesha 1 Ovakorinto 10:​6, 7, 11.) Jehova okwa li a pa Ovaisrael oikulya pa shikumwifi longa. Ashike molwaashi ova li ve na olwisho loikulya, ova li ve wete omafiloshisho oo va pewa kuJehova ‘a ii.’ (Num. 11:​4-6, 31-34) Eshi va li tava longele onhana yoshingoli, ova lya, va nwa nokuhafela pamwe. (Ex. 32:​4-6) Paulus okwa longifa oshimoniwa shavo shi kale elondwelo kOvakriste, ovo va li ko lwopexulilo longhalelo yoinima yOshijuda mo 70 O.P. Paife otu li popepi nexulilo lounyuni ou, onghee osha fimana neenghono okutula moilonga omayele aPaulus.

14. Ombiibeli oya popya shike kombinga yoikulya mounyuni mupe?

¹⁴ Eshi Jesus e tu lombwela tu ilikane tu pewe “omungome wefiku keshe,” okwe tu honga yo to ilikane, opo ehalo laKalunga li “wanifwe yo kombada yedu ngaashi meulu.” (Mat. 6:​9-11) Efano lilipi hali uya momadiladilo oye? Ombiibeli oya popya kutya ehalo laKalunga, olo tali ka wanifwa kombada yedu, ola kwatela mo oikulya. Metwokumwe naJesaja 25:​6-8, otaku ka kala oikulya ihapu tai tokola elaka, oyo hatu ka hafela  koshi yOuhamba waJehova. Epsalme 72:​16, KB-13 ola xunganeka la ti: “Moshilongo namu kale oshishipo shoilya, yo i mene fiyo okeexulo deemhunda.” Mbela owa teelela nodjuulufi oku ka teleka oikulya oyo u hole, ile u kendabale okuteleka oyo ino teleka nande onale? Oto ka hafela yo oiimati oyo ya dja moikunino yomandjebele oyo wa kuna. (Jes. 65:​21, 22) Novanhu aveshe kombada yedu otava ka hafela oinima oyo.

15. Ovo tava ka nyumunwa otava ka hongwa shike? (Johannes 6:35)

¹⁵ Lesha Johannes 6:35. Oshike tashi ka ningilwa ovo va lile omungome nosho yo eeshi, odo Jesus a yandjele? Nonande vahapu vomuvo kava li ve na eitavelo, otashi dulika va ka nyumunwe, noto ka dula oku ka shakena navo. (Joh. 5:​28, 29) Ovanhu ovo otave ke lihonga eityo leendjovo daJesus, odo tadi ti: “Aame omungome womwenyo. Keshe ou te uya kwaame ita fi vali ondjala nandenande.” Otava ka pumbwa okukala ve na eitavelo mekuliloyambo laJesus, okwiitavela kutya okwa yandja omwenyo waye omolwavo. Pefimbo opo, ovo tava ka nyumunwa nosho yo ounona, ovo tava ka dalwa mounyuni mupe, otave ke lihonga oshili kombinga yaJehova nelalakano laye. Mbela itashi ka kala tuu shihafifa oku ka honga ovanhu va tya ngaho! Okuninga ngaho otashi ka kala shitunhula neenghono shi dulife okulya omungome woovenevene. Oinima yopamhepo oyo tai ka kala ya fimana.

16. Oshike hatu ka kundafana moshitukulwa tashi shikula ko?

¹⁶ Otwa kundafana ashike oshitukulwa shimwe shehokololo laJohannes etukulwa 6, ashike Jesus okwa popya shihapu kombinga ‘yomwenyo waalushe.’ Ngaashi ashike Ovajuda, ovo a li ta popi navo, va li va pumbwa okupwilikina nelitulemo kwaasho a li ta popi, nafye otwa pumbwa okuyandja elitulemo. Ohatu ka twikila nokukundafana Johannes etukulwa 6 moshitukulwa tashi shikula ko.