1-3. (a) Oshike tashi ke tu kwafela opo tu kale ovadiinini kuKalunga momafiku aa axuuninwa? (b) Oshike hatu ka kundafana moshitukulwa eshi?

ESHI omafiku axuuninwa e li pokuxula po, oukolokoshi otau twikile ‘okutwiyuka ngaashi omwiidi.’ (Eps. 92:7) Nomolwaasho ihashi tu kumwifa eshi ovanhu have lipwililikile omifikamhango dopaenghedi. Ongahelipi hatu dulu ‘okukala ounona mowii’ ndele otu na “eendunge,” nonande otu li mounyuni u yadi oukolokoshi? — 1 Kor. 14:20.

² Enyamukulo otali hangwa momushangwa wetu wenenediladilo, oo tau ti: “Ndelenee ava hava kongo Omwene, ve neshiivo laaishe,” sha hala kutya otava ningi keshe osho tashi mu hafifa. (Omayel. 28:5) Eendjovo da faafana oda popiwa vali mOmayeletumbulo 2:7, 9, odo tadi ti kutya Jehova “ovanashili Ye ote va tuvikilile ekwafo.” Oshidjemo, ovayuuki otava dulu okuuda “ko ouyuki neyukifo noshili, heeno, ondjila keshe youwa.”

³ Noa, Daniel naJob ova li ve na ounongo oo. (Hes. 14:14) Osho osha faafana noshiwana shaKalunga kunena. Ongahelipi shi na sha naave pauhandimwe? Mbela ou na ngoo “eshiivo laaishe” oyo tai hafifa  Jehova? Osho sha fimanenena osho okukala neshiivo lashili kombinga yaye. Tu na oshinima osho momadiladilo, natu ka kundafaneni (1) nghee Noa, Daniel naJob va li va shiiva Kalunga, (2) nghee va mona ouwa meshiivo olo, nosho yo (3) nghee hatu dulu okukulika eitavelo ngaashi vo.

4. Ongahelipi Noa a shiiva Jehova, nongahelipi eshiivo lashili le mu kwafela?

⁴ Nghee Noa a shiiva Jehova. Okudja pehovelo londjokonona yovanhu, ovalumenhu novakainhu ovadiinini ove lihonga kombinga yaKalunga meenghedi nhatu: mokukonakona eshito liwetike, kovanhu vakwao ovatilikalunga nomokumona omanangeko noupuna oo haa di mokukala metwokumwe nomifikamhango douyuki nosho yo nomafinamhango aKalunga. (Jes. 48:18) Eshi Noa a konakona eshito olo liwetike, okwa li a mona oumbangi muhapu u na sha nokukala po kwaKalunga nosho yo nomaukwatya aye ehe wetike, ngaashi “eenghono daye daalushe noukalunga waye.” (Rom. 1:20) Oshidjemo, Noa okwa li a ninga shihapu shi dulife okwiitavela muKalunga; okwa li a kulika eitavelo la kola muye.

5. Ongahelipi Noa a li a shiiva elalakano laKalunga li na sha novanhu?

⁵ Eitavelo “ohali di mokuuda.” (Rom. 10:17) Ongahelipi Noa a li a uda kombinga yaJehova? Nopehe na omalimbililo, okwa li e lihonga shihapu kovapambele vaye. Movapambele vaye omwa li mwa kwatelwa xe, Lamek, omulumenhu oo a li e na eitavelo nokwa li a hanga Adam momwenyo. (Tala efano pehovelo loshitukulwa.) Omwa li yo mwa kwatelwa xekulu Metusala nosho yo xekululululwa Jared, oo a hangwa kuNoa momwenyo nova kala pamwe momwenyo oule womido 366. * (Luk. 3:36, 37) Otashi dulika Noa a li e lihonga kovalumenhu ovo nosho yo kovakulukadi vavo shi na sha nanghee ovanhu ve uya po, elalakano laKalunga olo kutya ovanhu ovayuki otava ka yadifa edu nosho yo oilanduliko ii oyo a li a mona omolwounashibofa womuEden. (Gen. 1:28; 3:16-19, 24) Osho Noa a li he lihongo, osha li hashi kumu omutima waye, nosha li she mu linyengifa a longele Kalunga. — Gen. 6:9.

6, 7. Ongahelipi eteelelo la li la pameka eitavelo laNoa?

⁶ Eitavelo ohali pamekwa keteelelo. Diladila kunghee Noa a li e udite eshi a shiiva kutya edina laye, olo tali ti “Etulumuko; Ehekeleko,” ola kwatela mo eteelelo! (Gen. 5:29, eshangelo lopedu mo-NW.) Lamek okwa popya eendjovo da nwefwa mo a ti: “Oye tuu ou [Noa] te ke tu hekeleka . . . moudjuu woshilonga shomake etu mokulonga kwetu edu eli la fingwa kOmwene.” Noa okwa kala e lineekela muKalunga. Ngaashi Abel naHenok, naye okwa li a itavela ‘moludalo’ olo tali ka nyanyaula omutwe weyoka. — Gen. 3:15.

⁷ Nonande Noa ka li e udite ko filufilu exunganeko olo li li muGenesis 3:15, kape na omalimbililo kutya ola li le mu kwafela a kale e na eteelelo li na sha nexupifo. Shikwao vali, eudaneko lomuEden otali tu kumwe netumwalaka olo Henok a li ha udifa, oo naye a xunganeka etokolo laKalunga li na sha novahenakalunga. (Jud. 14, 15) Etumwalaka laHenok olo tali ka wanifwa filufilu puHarmagedon, ola li la pameka eitavelo neteelelo laNoa.

8. Omeenghedi dilipi eshiivo lashili kombinga yaKalunga la li la amena Noa?

⁸ Nghee Noa a li a mona ouwa meshiivo lashili kombinga yaKalunga. Eshiivo lashili ola li la pa Noa eitavelo nounongo wopakalunga, oo we mu amena koiponga, unene tuu yopamhepo. Pashihopaenenwa, molwaashi Noa okwa ‘enda pamwe naKalunga’ kashili, ka li a enda ile ha endafana novahenakalunga. Ka li a pukifwa keendemoni odo da li da lundululila omalutu ado momalutu opanhu. Oda li da nwefa mo ovanhu ovo vehe na eitavelo, ovo va li va fuulwa  keenghono dado, tashi dulika nokuli fiyo oposhitwa shoku di longela onga oikalunga. (Gen. 6:1-4, 9) Noa okwa li yo e shii kutya ovanhu ova li va lombwelwa va dalafane nokuyadifa edu. (Gen. 1:27, 28) Onghee hano, okwa li e shii kutya ekwatafano lopamilele olo la li pokati kovakainhu noishitwa yopamhepo oyo ye lilundululila momalutu opanhu ka la li paushitwe nola li la puka. Naasho osha li sha kolekwa eshi va li va dala ounona vehe li paushitwe. Mokweendelako kwefimbo, Kalunga okwa li a londwela Noa kutya ota ka eta Eyelu kombada yedu. Eitavelo laNoa ola li le mu linyengifa a tunge onguluwato, naasho osha li sha xupififa oukwaneumbo waye. — Heb. 11:7.

9, 10. Ongahelipi hatu dulu okuhopaenena eitavelo laNoa?

⁹ Nghee hatu dulu okukulika eitavelo ngaashi laNoa. Osha fimana okukala ovakonakoni vEendjovo daKalunga vawa, okutula moilonga osho hatu lihongo nokweefa eshiivo li tu me noku tu wilika. (1 Pet. 1:13-15) Opo nee eitavelo nounongo wopakalunga otau ke tu amena komakoto aSatana nosho yo komhepo ii younyuni ou. (2 Kor. 2:11) Omhepo oyo ii younyuni ohai xumifa komesho oukolokoshi nosho yo oluhaelo. Ohai ningifa ovanhu va yandje elitulemo komahalo opambelela. (1 Joh. 2:15, 16) Otashi dulika nokuli i linyengife ovo va nghundipala pamhepo ve lipwililikile oushili oo kutya efiku laKalunga linene oli li poduka. Didilika kutya Jesus eshi a faafanifa efimbo letu naalo laNoa, ka li ta yandje elitulemo koukolokoshi ile koluhaelo, ndele okoiponga yokukala tuhe na ko nasha noinima yopamhepo. — Lesha Mateus 24:36-39.

¹⁰ Lipula kutya, ‘Mbela onghedi yange yokukalamwenyo ohai ulike kutya Jehova ondi mu shii filufilu? Mbela eitavelo lange ohali linyengifa nge ndi kale metwokumwe nomifikamhango douyuki daKalunga nosho yo oku di hepaulula?’ Omanyamukulo oye naa ulike kutya naave oto ‘ende pamwe naKalunga kashili.’

11. (a) Etilokalunga laDaniel okudja mounyasha waye otali holola shike shi na sha neputuko laye? (b) Omaukwatya elipi aDaniel wa hala okuhopaenena?

¹¹ Nghee Daniel a shiiva Jehova. Daniel okwa li a hongwa nawa kovadali vaye, ovo va li ve mu honga a kale e hole Jehova nosho yo Eendjovo daye. Okwa kala e hole Jehova mokukalamwenyo kwaye akushe. Nokuli naashi a li a kulupa, okwa kala ha lesha Eendjovo daKalunga. (Dan. 9:1, 2) Eshiivo lomoule laDaniel li na sha naKalunga, mwa kwatelwa nghee a li ha ungaunga nOvaisrael, oli liwetikile meilikano laye olo li li muDaniel 9:3-19 eshi a li ta ilikana nelininipiko tashi di komutima. Omolwashike mbela ito kufa efimbo u leshe nokudilonga keilikano olo, nokudidilika kutya otali ku lombwele shike kombinga yaDaniel e li omunhu?

12-14. (a) Omeenghedi dilipi Daniel a li a ulika ounongo wopakalunga? (b) Ongahelipi Daniel a li a nangekwa noupuna omolwoudiinini waye kuKalunga?

¹² Nghee Daniel a li a mona ouwa meshiivo lashili kombinga yaKalunga. Ovajuda ovadiinini ova li ve na omashongo manene eshi va li moshilongo shovapaani Babilon. Pashihopaenenwa, Jehova okwa li a lombwela Ovajuda a ti: “Oshilando osho nde mu twala eenghwate, shi haleleni ouwa.” (Jer. 29:7) Nopefimbo opo tuu opo, okwa li a hala ve mu longele oye aeke. (Ex. 34:14) Mbela oshike sha li sha kwafela Daniel a wanife po oiteelelwa oyo ivali? Ounongo wopakalunga owe mu kwafela a ude ko efinamhango li na sha nokudulika kovakwanepangelo. Konima yomafelemido, Jesus okwa li a popya shi na sha nefinamhango olo. — Luk. 20:25.

¹³ Natu ka taleni osho Daniel a li a ninga po eshi pa li pa yandjwa oshipango osho sha li sha kelela ovanhu vaha ilikane kukalunga umwe ile komunhu umwe ehe fi ohamba oule womafiku 30. (Lesha Daniel 6:7-10.) Daniel okwa li ta dulu okulipopila ta ti: ‘Omafiku omilongo nhatu kae fi  sha.’ Ashike ka li a efa oshipango osho shi ye moshipala oinakuwanifwa yaye yopamishangwa. Ile okwa li ta dulu okwiilikana kuJehova meholeko opo aha monike. Okwa li e shii kutya onghedindjikilile yaye yakeshe efiku yokwiilikana oya li i shiivike nawanawa. Ashike nonande omwenyo waye owa li moshiponga, okwa li a tokola opo aha diladilife ovanhu kutya okwe liyandja ile okwa efa po okulongela Kalunga.

¹⁴ Jehova okwa li a nangeka noupuna eenghendabala nosho yo etokolo lopandunge laDaniel eshi e mu xupifa pashikumwifilonga mefyo linyanyalifi. Oshidjemo osha li sha yandja oundombwedi muwa kombinga yaJehova, oo wa li wa tandavela moitukulwa yokokule yomOuhamba waMedo-Persia. — Dan. 6:25-27.

15. Ongahelipi hatu dulu okukulika eitavelo ngaashi Daniel?

¹⁵ Nghee hatu dulu okukulika eitavelo ngaashi Daniel. Osho sha fimana opo tu kale tu na eitavelo la kola, hakulesha ashike Eendjovo daKalunga, ndele oku ‘di uda ko’ nawa. (Mat. 13:23) Otwa hala okukala tu na etaleko la fa laJehova moinima, olo la kwatela mo okudiinina omafinamhango Ombiibeli. Otwa pumbwa okudilonga kwaasho twa lesha. Natango osha fimana okwiilikana pandjikilile tashi di komutima, unene tuu ngeenge twa taalela omayeleko ile omashongo amwe vali. Ngeenge otwa kala hatu ilikana tu na eitavelo tu pewe ounongo neenghono, Jehova ote ke di tu pa. — Jak. 1:5.

16, 17. Ongahelipi Job a mona eshiivo lashili kombinga yaKalunga?

¹⁶ Nghee Job a shiiva Jehova. Job ka li Omuisrael. Ashike okwa li omupambele wokokule waAbraham, Isak naJakob, na Jehova okwa li e va hololela ouyelele u na sha naYe nosho yo nelalakano laye li na sha novanhu. Job okwa li e lihonga oshili i na ondilo meenghedi vali dimwe. (Job 23:12) Okwa ti: “Nde ku udile ashike omatwi.” (Job 42:5) Jehova naye okwa popya kutya Job okwa popya oshili kombinga yaYe. — Job 42:7, 8.

¹⁷ Job naye okwa li a mona meshito liwetike omaukwatya aKalunga mahapu ihaa monika. (Job 12:7-9, 13) Lwanima, Elihu naJehova ova li va longifa eshito va kwafele Job a mone kutya ovanhu kave fi sha okuyelekanifa nounene waKalunga. (Job 37:14; 38:1-4) Eendjovo daJehova oda li da hanga omutima waJob, na Job okwa lombwela Kalunga a ti: “Ame ndi ku shii nokutya,  keshe [shimwe oto] shi dulu ndele iho nyengwa okuwanifa omhangela yoye keshe. . . . Handi lidilulula mondwi nomomute.” — Job 42:2, 6.

18, 19. Omeenghedi dilipi Job a li a ulika kutya oku shii filufilu Jehova?

¹⁸ Nghee Job a li a mona ouwa meshiivo lashili kombinga yaKalunga. Job okwa li e na eudeko lomoule li na sha nomafinamhango opakalunga. Okwa li e shii filufilu Jehova, nokwa li a katuka metwokumwe neshiivo olo. Didilika kutya Job okwa li e shii kutya ita dulu okukala e hole Kalunga nopefimbo opo tuu opo oku tonde ovanhu vakwao. (Job 6:14) Ka li e litala ko e dule vamwe, ashike okwa li ha ulikile oshipuna nohepele ohole youmwainafana. Okwa ti: “Haye tuu ou ngeno a shita nge medimo lameme?” (Job 31:13- 22) Job ka li a efa efimano netumbalo laye lopehovelo li lundulule etaleko laye li na sha naye mwene ile navamwe. Kape na tuu eyooloko pokati kovanhu vahapu ovanaenghono nosho yo ovo va tumbala mounyuni ou!

¹⁹ Job okwa li a anya eenghedi adishe dokulongela oikalunga, nokuli nomomutima waye. Okwa li e shii kutya omalongelokalunga oipupulu, mwa kwatelwa okuliyandja koinima yopamaliko, otaku dulu oku ku liteekifa po “Kalunga kokombada.” (Lesha Job 31:24-28.) Okwa li a tala ko ohombo pokati komulumenhu nomukainhu iyapuki. Okwa li a ninga ehangano nomesho aye opo aha tale okakadona nokahalu. (Job 31:1) Kaleka yo momadiladilo kutya pefimbo olo Kalunga okwa li a efa ovanhu va hombole ombada. Onghee hano, Job okwa li ta dulu okuhombola vali omukainhu umwe oo a hala. * Ashike Job okwa li a landula elandulafano lohombo olo Kalunga a li a tula po muEden; okwa li e liningila omhango ye mwene. (Gen. 2:18, 24) Konima yomido 1 600, Jesus Kristus okwa li a lombwela ovapwilikini vaye va dulike komafinamhango ouyuki oo e na sha nohombo nosho yo noluhaelo. — Mat. 5:28; 19:4, 5.

20. Ongahelipi eshiivo lashili kombinga yaJehova nosho yo lomifikamhango daye tali tu kwafele tu hoolole eendafano liwa nosho yo omalihafifo a koshoka?

²⁰ Nghee hatu dulu okukulika eitavelo ngaashi laJob. Osho sha fimana osho okukala tu na eshiivo lashili kombinga yaJehova nokweefa eshiivo olo li tu wilike monghalamwenyo yetu yakeshe efiku. Pashihopaenenwa, omupsalme David okwa popya kutya Jehova ‘oku tonde ou e hole owii,’ na David okwa londwela shi na sha nokweendafana “neembudi.” (Lesha Epsalme 11:5; 26:4.) Ongahelipi okuuda ko omishangwa odo taku ku kwafele u ude ko etaleko laKalunga? Ongahelipi eudeko olo tali dulu okunwefa mo omalalakano oye, onghedi omo ho longifa ointaneta nosho yo ehoololo li na sha neendafano nomalihafifo? Omanyamukulo oye otaa dulu oku ku kwafela u mone kutya ou shii Jehova shi fike peni. Opo tu dule okukala ovayuki kunena mounyuni ou wa kolokosha, otwa pumbwa okushiiva “okutongola ouwa nowii” opo tu dule okuyoolola pokati kaasho shiwa naasho shii nosho yo osho shi li pandunge naasho shihe li pandunge. — Heb. 5:14; Ef. 5:15.

21. Oshike tashi ke tu kwafela tu kale tu na “eshiivo laaishe” olo twa pumbwa opo tu hafife Tate yetu womeulu?

²¹ Jehova okwa efa Noa, Daniel nosho yo Job ve mu mone, molwaashi ove mu konga nomutima wavo aushe. Okwe va kwafela va mone “eshiivo laaishe” opo ve mu hafife. Ova ninga oihopaenenwa youyuki, nova kala ve na onghalamwenyo tai pondola. (Eps. 1:1-3) Lipula kutya, ‘Mbela Jehova ondi mu shii ngoo ngaashi Noa, Daniel naJob?’ Otwa pandula eshi ouyelele wopamhepo wa hapupala, nopaife oto dulu oku mu shiiva pauyadi. (Omayel. 4:18) Onghee hano, konakona moule Eendjovo daKalunga. Kala ho dilonga kudo. Ilikana u pewe omhepo iyapuki. Opo nee, oto ka ehena popepi elela naXo yoye womeulu. Oto ka kala u na eudeko nosho yo ounongo mounyuni ou uhe na etilokalunga. — Omayel. 2:4-7.