Ovadali vange ova li ve lihonga oshili mo 1920 ofimbo inava hombola. Ame onda ka dalwa pehovelo lo 1939. Eshi nda li ndi munini nohatu di muEngland, onda li handi i novadali vange kokwoongala kwopaKriste, nolwanima onda ka ya mOfikola yOkudeula Ovaudifi. Ohandi dimbuluka oshikando shange shotete eshi nda yandja oshipopiwa kutya onda li nda londa kokalyatelelo, opo ndi dule okukala ndi wetike komumwatate ou ta kwatele komesho ofikola yovaudifi. Pefimbo opo onda li ashike ndi na omido hamano nonda li nda tila neenghono eshi ndi wete ovanhu aveshe pokwoongala tava pwilikine kwaame.

Shi na sha noukalele, tate okwa li ha topatopele nge etwalemo li li pauxupi pokakalata opo ndi dule oku ke li longifa. Onda li ndi na omido hetatu eshi nda ka udifa oshikando shotete meumbo limwe aame andike. Osha li shitunhula komuneumbo okulesha okakalata kange nokutambula embo “Let God Be True.” Onda li nda tondoka mepandavanda opo ndi ka lombwele tate. Oukalele nokwoongala oya etela nge ehafo noya kwafela nge ndi kale ndi na ehalo lokulongela Jehova efimbo li yadi.

Oshili yOmbiibeli oya ka kuma nge neenghono eshi tate ha etele nge Oshungonangelo. Ohandi kala nde i panda nondi hole oku i lesha diva ngeenge onde i pewa. Onda ka kala nde lineekela muJehova nonda li nda tokola oku mu liyapulila.

Otwa li twa ya koshoongalele tu li oukwaneumbo osho sha li sha ningilwa moNew York mo 1950, shi na oshipalanyole Etamunukemo lehangano laKalunga. Oshipalanyole shEtine, omafiku 3 Auguste, osha li tashi ti, “Efiku lovatumwa.” Efiku olo, omumwatate Carey Barber, oo lwanima a ka ninga oshilyo shOlutuwiliki, oye a yandja oshipopiwa sheninginifo. Pexulilo loshipopiwa eshi a ka pula ovaninginifwa omapulo avali, onda li nda fikama, ndele  handi ti: “Heeno!” Pefimbo opo onda li ndi na omido 11, ashike onda li nda mona kutya onda katuka onghatu ya fimana. Onda li nda tila okuya momeva molwaashi kanda li ndi shii okuyowa. Onda li nda ya nomumwaina watate mokandama, nokwa li a shilipaleka nge kutya oinima aishe oi na okweenda nawa. Osha li sha ningwa mepakumo leisho molwaashi eemhadi dange kada li da kuma koshi yokandama. Onda li nda yambididwa kovamwatate, omumwatate umwe okwa ninginifa nge, naumwe okwa yelula nge mo. Okudja mefiku olo la fimana, Jehova okwa twikila okulalakanifa omalila ange.

Onda kala nda hala okukokola ondjila eshi nda mana ofikola, ashike ovahongi vange ova ladipika nge ndi lalakanene ehongo lopombada. Onda li nde liyandja komafininiko avo, ndele handi i kounivesiti, ashike onda ka didilika kutya itandi dulu okukala nda pama moshili nopefimbo opo tuu opo ohandi yandje elitulemo kehongo lopombada. Onghee onda li nda tokola okufiya po ounivesiti. Jehova onda li nde mu lombwela oshinima osho meilikano, nonda li nda shanga onhumwafo yefimaneko kutya itandi twikile vali ngeenge odula yange yotete oya puko. Onda li nda hovela diva okukokola ondjila, molwaashi onda li nde lineekela muJehova.

Onda hovela oilonga yange yefimbo li yadi muJuli mo 1957 modoolopa Wellingborough. Onda li nda pula ovamwatate vokoBetel yaLondon va kongele nge omumwatate omukokolindjila e na owino, oo handi dulu okuwaimina. Omumwatate Bert Vaisey okwa honga nge oinima ihapu. Okwa li omuudifi omuladi nokwa li a kwa fela nge ndi kale handi kufa ombinga moilonga yokuudifa pandjikilile. Otwa li hatu ongala pandjikilile novamwameme vahamano ovanamido, omumwatate Vaisey naame. Okulilongekidila okwoongala nokukufa ombinga muko okwa kwafela nge ndi kale nde lineekela muJehova neenghono nokuhepaulula eitavelo lange.

Konima yefimbo linini eshi nda li nda tulwa modolongo molwaashi nda anya okuya moukwaita, onda ka shakena nomumwameme Barbara, omukokolindjila e likalekelwa. Otwa hombola mo 1959, notwa li twa halelela oku ka longela keshe opo hatu tuminwa. Tete, otwa li twa tuminwa koLancashire kouningininolundume laEngland. Opo nee muJanuali mo 1961, onda li nda shivwa ndi ye kOfikola yOukalele wOuhamba koBetel yaLondon oyo ya li tai ka kwata oule womwedi umwe. Onda li nda kumwa molwaashi konima yofikola oyo, onda li nda nangekwa po ndi li omupashukili omweendi. Opo nee onda ka deulwa oule woivike komupashukilishikandjo omunawino modoolopa Birmingham, na Barbara okwa li a waimina nge. Konima yaasho otwa li twa ya koilongo oko twa li twa tuminwa koLancashire naCheshire.

Ofimbo twa li mefudo muAuguste 1962, otwa li twa yakula onhumwafo ya dja koshitaimbelewa. Mekutu omwa li yo mu na eefoloma dokuninga omaindilo kOfikola yaGilead. Diva konima eshi twa ilikana, fye naBarbara otwa li twa yadeka eefoloma odo noku di shunifa diva koshitaimbelewa ngaashi twa lombwelwa. Konima yeemwedi nhano, otwa li twe lidenga ondjila twa finda koBrooklyn, New York, hatu i kOfikola yaGilead ondodo onhi-38, oyo ya li tai ka kwata oule weemwedi omulongo.

 KOfikola yaGilead inatu hongwa ashike kombinga yEendjovo daKalunga nehangano laye, ndele otwa hongwa yo kombinga youmwainafana wetu mounyuni aushe. Nonande otwa li tu na omido 20 nasha, otwe lihonga shihapu kovanafikola vakwetu. Osha li oufembanghenda kwaame okulonga efiku keshe pamwe nomumwatate Fred Rusk, oo a li umwe womovahongi vetu. Oshilihongomwa shimwe osho a divilika oshi na sha nokuyandja omayele monghedi ya yuka. Ou na okushilipaleka kutya omayele oo okwa kanghamena kOmishangwa. Vamwe vomovahongi va pyokoka ovo va li tave tu hongo ongaashi omumwatate Nathan Knorr, Frederick Franz nosho yo Karl Klein. Tu li ovanafikola, otwe lihonga yo koshihopaenenwa shomumwatate A. H. Macmillan, oo a li umwe womovahongi vetu nokwe tu kwafela tu mone nghee Jehova a kala nokukwafela oshiwana shaye pefimbo olo la li lidjuu okudja mo 1914 fiyo olwopehovelo lo 1919.

Eshi tu li pokumanifa ofikola, omumwatate Knorr okwe tu lombwela fye naBarbara kutya ohatu tuminwa koBurundi muAfrica. Opo nee otwa li twa ya diva kongulumambo yaBetel opo tu ka tale mo-Yearbook kutya koBurundi oku na ovaudifi ve fike peni pefimbo opo. Shikumwifi, ka twa li twa mona ouyelele u na sha noshilongo osho. Otwa li hatu i koshilongo oko inaku udifilwa nande onale, osho shi li menenedu oko inatu enda nande onale. Otwa li twa mbadapala neenghono. Ashike eilikano ole tu kwafela tu kale twa ngungumana.

Moshinakuwanifwa shetu shipe, oinima aishe oya li ya yooloka ko neenghono kwaayo tu shii, ngaashi onghalo yomhepo, omufyuululwakalo nelaka. Otwa li tu na okulihonga Oshifrench. Natango otwa li twa taalela eshongo li na sha naapo hatu kala. Konima yomafiku avali eshi twa fika, omumwatate umwe twa li naye kofikola yaGilead, Harry Arnott, okwa li e tu talela po eshi a li ta shuna koshinakuwanifwa shaye koZambia. Okwe tu kwafela tu mone onhele yokukala, oyo ya ka ninga eumbo letu lotete lovatumwa. Diva, otwa li twa hovela okushakeneka omafininiko okudja kovakwanepangelo, ovo vehe shii sha kombinga yEendombwedi daJehova. Opo ngoo hatu hovele okuhafela oshinakuwanifwa shetu, ovakwanepangelo ova li ve tu lombwela kutya itatu dulu okukala moshilongo osho tuhe na omukanda wepitikilo woilonga. Shinyikifa oluhodi, otwa li twa dja mo moshilongo osho nokuya koshilongo shimwe koUganda.

Nonande otwa li twa tila, okukala twe lineekela muJehova okwe tu kwafela tu fike moUganda tuhe na omukanda wepitikilo. Omumwatate umwe wokoCanada,  oo a li ta longele moUganda oko ku na omhumbwe inene okwa li a yelifila omunambelewa opo tu dule okukala moshilongo osho oule weemwedi donhumba, ofimbo hatu ningi omaindilo tu pewe epitikilo lopaveta. Osho osha li tashi ulike lela kutya Jehova ote tu kwafele.

Eenghalo domoUganda onda li nda yooloka ko filufilu kwaado domoBurundi. Oilonga yokuudifa oya hovelwa nale moshilongo osho, nonande moshilongo ashishe omwa li ashike Eendombwedi 28. Otwa li hatu shakeneke moukalele ovanhu vahapu hava popi Oshiingilisha. Otwa li twa mona kutya opo tu dule okukwafela ovanhu ovo ve na ohokwe va ninge exumokomesho, otwa li twa pumbwa okulihonga nande elaka limwe olo hali popiwa kovanhu vahapu. Otwa li twa hovela okuudifila moshitukulwa shedina Kampala, omo mu na ovanhu vahapu hava popi Oshiluganda notwa li twa tokola okulihonga elaka olo. Oshe tu pula omido opo tu shiive nawa elaka olo, ndele nande ongaho otwa dula okukwafela ovanhu vahapu va shiive Jehova. Otwa hovela okukala tu udite ko omhumbwe yopamhepo yovakonakonimbiibeli vetu. Osho oshe va kwafela va kale ve tu mangulukila noku tu lombwela nghee ve uditile osho tave lihongo.

Otwa mona ehafo linene eshi twa kwafela ovanhu ve lihongo oshili, ashike otwa ka kala vali twa hafa eshi nda pewa oshinakuwanifwa ombaadilila shokukala omutalelipo omweendi moshilongo ashishe. Otwa li twa pewa epitikilo loshitaimbelewa shaKenya, opo tu kale hatu kongo eenhele moshilongo ashishe oko ku na omhumbwe inene yovaudifi opo ku dule okutuminwa ovakokolindjila ve likalekelwa. Omafimbo nomafimbo otwa mona nghee twa kala hatu yakulwa pahole kovanhu ovo inava shakena nande onale nEendombwedi. Ohave tu tambula ko nohamu, nohave tu longekidilile nokuli noikulya.

Otwa kala hatu talele po eenhele di lili noku lili. Okudja moKampala onda enda po omafiku avali neshina lokolutenda opo ndi fike moshilando shaKenya, Mombasa, okudja opo onda ya noshikepa twa finda kokanhunhu kaSeychelles, oko ke li mefuta laIndia. Lwanima, okudja mo 1965-1972, otwa kala hatu i naBarbara eshi handi ka talela po okanhunhu kaSeychelles. Pefimbo opo okwa li ashike ovaudifi vavali, mokweendela ko kwefimbo ova ka ninga ongudu, nolwanima oya ka ninga eongalo. Otwa ka dula vali okutalela po eenhele dimwe eshi hatu talele po ovamwatate moEritrea, Ethiopia naSudan.

Onghalo yopapolotika oya ka lunduluka moUganda eshi etangakwaita la umba ko epangelo koshipundi. Omido odo oda li didjuu, nonde lihonga kutya osha fimana okudulika komayele opaMbiibeli, oo taa ti kutya “shOmukesari shi peni Omukesari.” (Mark. 12:17) Pomhito imwe, ovanailongo ovo ve li moUganda ova li va lombwelwa ve ke lishangife poitaashi yopolifi oyo i li popepi navo. Osho lela twa li twa ninga. Konima yomafiku manini ofimbo twa li hatu shingi moKampala, ovapolifi vomonanguwi ova li ve tu kangheka fye nomutumwa umwe. Otwa li twa tila neenghono. Ova li tave tu fekele kutya fye eendadi nova li ve tu twala koshitaashi yopolifi ei ya kula, oko twa ka yelifa kutya fye ovatumwa vombili. Otwe va lombwela kutya otwe lishangifa nale kopolifi, ashike ova li va dika eenyala medu. Otwa li twa mangwa po, notwa li twa tumina koshitaashi yopolifi oyo i li popepi naapo hatu di. Eshi twa ya moshitaashi oyo, otwa hanga mo omupolifi umwe oo e shii kutya otwe lilopota nale, nokwa li a yandje elombwelo tu mangululwe.

Okudja opo, otwa kala tu na oumbada ngeenge twa kanghekwa kovakwaita ovo va ninga omainda meendjila, unene tuu ovo hava kala va nwa sha  pitilila. Efimbo keshe otwa kala hatu ilikana nokukala twa ngungumana, nova li have tu efa tu pite nombili. Shinyikifa oluhodi, mo 1973 ovatumwa aveshe ovanailongo ova li va lombwelwa va dje mo moUganda.

Otwa li twa pewa natango oshinakuwanifwa shimwe, ashike oshikando osho otwa tuminwa koCôte d’Ivoire, kouninginino waAfrica. Olo ola li vali elunduluko linene kufye: okwiikilila omufyuululwakalo umwe, okukala hatu popi Oshifrench efimbo alishe nokutambula ko onghalo yovatumwa vomomaputuko e lili noku lili. Natango otwa li twa mona nghee Jehova te tu wilike eshi te linyengifa ovanamitimadiwa va tambule ko diva onghundana iwa. Otwa mona nghee Jehova a kala nokulalakanifa omalila etu eshi twa twikila nokukala twe mu lineekela.

Barbara okwa ka kwatwa kokankela. Otwa kala hatu i koEurope luhapu opo a dule okumona epango, nomo 1983 otwa li twa mona kutya itatu dulu vali okukala hatu longele koAfrica. Osho osha li she tu nyemateka atushe.

Okankela yaBarbara oya kala nokunaipala eshi hatu longele moBetel yaLondon, nolwanima okwa ka fya. Oukwaneumbo waBetel owa li wa yambidida nge neenghono. Ovalihomboli vamwe ova li va kwafela nge ndi tambule ko onghalo oyo, nondi twikile okukala nde lineekela muJehova. Lwanima, onda ka shakena nomumwameme umwe oo ha longo koBetel omafiku amwe, a li omukokolindjila e likalekelwa nokwa ulika kutya oku na oupamhepo muwa molwaashi oku hole Jehova. Fye naAnn otwa hombola mo 1989, notwa kala hatu longele moBetel yaLondon.

Okudja mo 1995 fiyo 2018, onda kala handi hafele oufembanghenda wokulonga ndi li omukalelipo weembelewa da kula (oo a li ha ifanwa omupashukili woitaimbelewa), nonda li handi talele po oilongo 60 lwaapo ya yoolokafana. Moilongo aishe oyo, onda mona oumbangi oo tau ulike kutya Jehova oha nangeke noupuna ovapiya vaye, kashi na nee mbudi kutya otava shakeneke eenghalo da tya ngahelipi.

Mo 2017, otwa li twa shuna tu ka longele kuAfrica. Osha li shihafifa okutwala Ann koBurundi oshikando shotete nokumona nghee oilonga yokuudifa ya tamunuka mo moshilongo osho. Modoolopa omo nda li handi udifa nale eumbo neumbo mo 1964, paife omu na oBetel, oyo hai pashukile ovaudifi ve dulife po 15 500.

Onda li nda tunhukwa neenghono eshi nda pewa elandulafano leenhele odo di na okutalela po mo 2018. Momusholondodo woilongo oyo omwa li mwa kwatelwa Côte d’Ivoire. Onda li ndi wete ndi li meumbo eshi twa fika moshilandopangelo Abidjan. Eshi nda li nda tala momusholondodo weengodi, onda li nda mona kutya omumwatate Sossou, oye e li popepi nonduda yovaenda moBetel. Onda li nda dimbuluka kutya okwa li ha longo e li omupashukili woshilando efimbo olo nda li moAbidjan. Ashike mboli oko nda li nda twala omeva, hako taku dungwa. Ou mboli okwa li oSossou umwe, omona waye.

Jehova okwa kala metwokumwe neudaneko laye. Nonande onda pita meenghalo dihapu didjuu, onda li nda mona kutya ngeenge otwe lineekela muJehova ota ka lalakanifa omalila etu. Paife onda hala okukala nda shikula ondjila itai xula oyo tai ende tai yela fiyo omounyuni mupe. — Omayel. 4:18.