1, 2. (a) Ovanhu ove na omataleko a yoolokafana elipi e na sha nemanguluko lokuninga omatokolo? (b) Ombiibeli otai tu hongo shike kombinga yemanguluko lokuninga omatokolo, nomapulo elipi hatu ka kundafana?

OMUKAINHU umwe okwa li a lombwela kaume kaye a ti: “Ino pange omayele ile omaetepo; lombwele nge ashike osho ndi na okuninga. Osho oshi li vali xwepo.” Omukainhu oo okwa li e wete shi li xwepo okulombwelwa osho e na okuninga ponhele yokulongifa oshali i na ondilo yokuninga omatokolo opaumwene oyo a pewa kOmushiti. Ongahelipi shi na sha naave? Mbela ou hole ngoo okuninga omatokolo kwoove mwene ile ou hole okutokolelwa ko kuvamwe? Oho tale ko ngahelipi emanguluko lokuninga omatokolo?

² Ovanhu ova kala tava tomhafana oule womido kombinga yokuninga omatokolo. Vamwe ohava ti kutya katu na emanguluko lokuninga omatokolo; eenghatu detu adishe oda nunwa nale kuKalunga. Vamwe ohava tomhafana kutya emanguluko lashili lokuninga omatokolo otali shiiva ashike ngeenge otu na emanguluko lokuninga osho twa hala. Opo tu ude ko nawanawa oshikundafanwa eshi, otwa pumbwa okutala osho Eendjovo daKalunga, Ombiibeli, tadi ti. Omolwashike mbela? Omolwaashi otadi holola kutya Jehova okwe tu shita tu na emanguluko lokuninga omatokolo kufye vene; hatu dulu okuninga omatokolo opandunge. (Lesha Josua 24:15.) Ombiibeli otai yandje omanyamukulo komapulo  ngaashi: Ongahelipi tu na okulongifa emanguluko letu lokuninga omatokolo? Mbela oli na omangabeko? Ongahelipi onghedi omo hatu longifa emanguluko letu lokuninga omatokolo hai ulike opo pe fike ohole yetu yokuhola Jehova? Ongahelipi hatu dulu okuulika kutya otwa fimaneka omatokolo avamwe?

3. Jehova okwa tula po oshihopaenenwa shilipi shi na sha nokulongifa emanguluko laye?

³ Jehova oye aeke e na emanguluko filufilu, ashike okwe tu tulila po oshihopaenenwa monghedi omo ha longifa emanguluko laye. Pashihopaenenwa, okwa li a hoolola oshiwana shaIsrael shi kale “oshiwana shaye mwene.” (Deut. 7:6-8) Ine shi ninga ashike oduduluka. Ndele okwa li a hala okukala metwokumwe neudaneko olo a li a udanekela kaume kaye Abraham oule womido da pita. (Gen. 22:15-18) Jehova alushe oha longifa emanguluko laye metwokumwe nomaukwatya aye, ohole nouyuki. Osho oshi li wetikile monghedi omo a li a yandja outekuduliko kOvaisrael ovo va li va fiya po elongelokalunga lashili lwoikando. Eshi va li ve livela ombedi tashi di komutima, Jehova okwa li e va ulikila onghenda nohole eshi a ti: “Eliteeko leni ohandi li velula. Okehalo lange mwene ondi mu hole.” (Hos. 14:4) Kashi fi tuu oshihopaenenwa shiwa shokulongifa emanguluko laye omolwouwa wavamwe!

4, 5. (a) Olyelye a li a pewa tete oshali yaKalunga yokuninga omatokolo, nokwa li ei longifa ngahelipi? (b) Epulo lilipi keshe umwe womufye e na okulipula?

⁴ Eshi Jehova a hovela noilonga yaye yokushita, okwa li a pa oishitwa yaye inaendunge emanguluko lokuninga omatokolo. Oo a li a pewa tete oshali oyo Omonamati waye woshiveli, “olupe laKalunga iha monika.” (Kol. 1:15) Fimbo Jesus ine uya kombada yedu, okwa li a hoolola okukala omudiinini kuXe nokuha kufa ombinga mounashibofa waSatana. Eshi a li kombada yedu, okwa li a longifa emanguluko laye lokuninga omatokolo opo a anye eyeleko lomutondi munenenene, Satana. (Mat. 4:10) Meilikano laye olo a ilikana oufiku oo wa tetekela efyo laye, okwa li a twa omufindo etokolo laye lokulonga ehalo laKalunga. Okwa ti: “Tate, ngenge wa hala kufe nge eholo eli, ndele hahalo lange, ndelenee oloye.” (Luk. 22:42) Natu kale twa tokola toko okuhopaenena Jesus nokukala hatu longifa emanguluko letu lokuninga omatokolo tu fimaneke Jehova notu longe ehalo laye. Mbela osho otashi shiiva ngoo?

⁵ Ohatu dulu okuhopaenena Jesus, molwaashi nafye otwa shitwa oshifeka shaKalunga. (Gen. 1:26) Ndele nande ongaho, otu na omangambeko nokatu na emanguluko ngaashi Jehova. Eendjovo daKalunga oda yelifa kutya emanguluko letu oli na ongaba notu na okukala tu shii omangabeko oo Jehova e tu tulila po. Jehova okwa teelela ovakulukadi va kale hava dulika kovalumenhu vavo nounona okovakulunhu vavo. (Ef. 5:22; 6:1) Ongahelipi omangabeko oo haa kumu onghedi omo hatu longifa emanguluko letu lokuninga omatokolo? Enyamukulo kepulo olo otali dulu okuufa onghalamwenyo yetu yomonakwiiwa.

6. Yelifa kutya omolwashike sha yuka okukala tu na emanguluko la ngabekwa.

⁶ Okukala tu na emanguluko la ngabekwa mbela oshi li ngoo emanguluko lashili? Heeno, oshi li emanguluko. Omolwashike hatu tile ngaho? Omangabeko oo a tulwa po shi na sha nemanguluko lovanhu ohaa dulu oku va amena. Pashihopaenenwa, ohatu dulu okuninga etokolo tu shinge tu ye koshilando shokokule. Mbela ohatu ka kala ngoo tu udite twa amenwa ngeenge ohatu shingi kopate oko kuhe na eemhango domopate, oko keshe umwe ta hoolola kutya ota shingi onhapo i fike peni nota shingi eli kopate oyo a hala? Hasho nandenande. Omangabeko okwa pumbiwa opo ovanhu aveshe va hafele omanangeko noupuna emanguluko lashili. Natu ka kundafaneni oihopaenenwa imwe yopaMbiibeli, opo tu dule okumona ouyelele muhapu u na sha nounongo wokulongifa emanguluko letu lokuninga omatokolo nonande Jehova okwe tu tulila po omangabeko.

7. (a) Ongahelipi oshali yokuninga omatokolo ya li ya yoolola ko Adam koinamwenyo aishe oyo ya li muEden? (b) Hokolola onghedi imwe omo Adam a li a longifa emanguluko laye lokuninga omatokolo.

 ⁷ Eshi Kalunga a shita omunhu wotete, Adam, okwa li e mu pa oshali oyo a li a yandja koishitwa yaye yomeulu, oshali yokuninga omatokolo. Osho osha li sha yoolola ko Adam koinamwenyo, molwaashi oinamwenyo ohai ningi ashike oinima she likolelela koushitwe wayo. Natu ka taleni koshihopaenenwa shaAdam nghee a li a longifa emanguluko laye lokuninga omatokolo monghedi ya yuka. Oinamwenyo oyo ya li ya shitwa tete kovanhu. Ashike, Jehova okwa li a hala omonamati waye wotete wopanhu oye a hafele okuluka oinamwenyo. Kalunga “okwe i eta komunhu a tale nhumbi te i luku.” Konima eshi Adam a konenena oshinamwenyo keshe ndele te shi luku edina tali wapalele, Jehova ka li e lidopa mo nokukufa Adam oshinakuwanifwa shaye. Ponhele yaasho, ‘ngaashi naanaa omunhu a luka oinamwenyo aishe, osho omadina ayo e na okukala.’ — Gen. 2:19.

8. Ongahelipi Adam a li longifa nai emanguluko laye, noshidjemo osha li shike?

⁸ Shinyikifa oluhodi, Adam ka li a ulika olupandu li na sha noshinakuwanifwa osho a li a pewa kuKalunga shokulonga nokufila oshisho eduparadisa. Ka li a wanenwa kemanguluko nosho yo kelombwelo olo a li a pewa kuKalunga eshi e mu lombwela a ti: “Dalafaneni nokuhapupala ndele yadifeni edu, lo nali kale mepangelo leni, ndele pangeleni oinamwenyo yomefuta needila . . .  noinamwenyo aishe tai linyenge kombada yedu.” (Gen. 1:28) Ponhele yaasho, okwa li a hoolola okuhadulika nokutauluka eengaba daJehova eshi a lya oshiimati shomuti oo kwa li a indikwa. Okulongifa nai emanguluko lokuninga omatokolo okwa etela oludalo laAdam okumona oixuna nouyahame. (Rom. 5:12) Okukala tu shii oilanduliko yetokolo laAdam oshi na oku tu linyengifa tu kale hatu longifa emanguluko letu nawa nokuhatauluka eengaba odo Jehova e tu tulila po.

9. Jehova okwa li a pa oshiwana shaIsrael ehoololo lilipi, nosha li she linyenga ngahelipi?

⁹ Ovanhu aveshe ova fyuulula okuhawanenena nefyo kuAdam naEva. Ndele nande ongaho, ove na oufemba wokulongifa oshali yemanguluko lokuninga omatokolo. Osho oshi liwetikile monghedi omo Kalunga a li ungaunga noshiwana shaIsrael. Jehova okwa li a pa ovanhu ehoololo lokutambula ko ile lokwaanya oufemba wokuninga oshiwana shaye mwene okupitila momupiya waye Moses. (Ex. 19:3-6) Ova li ve linyenga ngahelipi? Ova li va hoolola okukala oshiwana sha lukilwa edina laKalunga eshi va ti: “Ashishe osho Omwene e shi tonga fye ohatu shi ningi.” (Ex. 19:8) Shinyikifa oluhodi, mokweendelako kwefimbo oshiwana osha ka longifa nai emanguluko lasho lokuninga omatokolo noinashi wanifa po vali eudaneko lasho. Natu landule oshihopaenenwa osho shelondwelo nokukala alushe twa lenga oshali yetu yokukala tu na emanguluko lokuninga omatokolo eshi hatu twikile okukala popepi naJehova nokudulika koiteelelwa yaye youyuki. — 1 Kor. 10:11.

10. Oihopaenenwa ilipi tai ulike kutya ovanhu inava wanenena otava dulu okulongifa emanguluko lava lokuninga omatokolo monghedi oyo tai fimanekifa Kalunga? (Tala efano pehovelo loshitukulwa.)

¹⁰ MOvaheberi etukulwa 11, omu na omadina ovapiya vaKalunga ve li 16, ovo va li va hoolola va longife emanguluko lavo lokuninga omatokolo tava wilikwa komangabeko oo Jehova kwa li e va tulila po. Oshidjemo, ova li va mona omanangekonoupuna nova kala ve na eteelelo lomonakwiiwa. Pashihopaenenwa, Noa okwa li a ulika eitavelo la kola nokwa li a hoolola okudulika komalombwelo aKalunga opo a tunge ongulu yomomeva e lixupife noukwaneumbo waye nosho yo epupi lomonakwiiwa. (Heb. 11:7) Abraham naSara ova li va dulika nehalo liwa komalombwelo aKalunga eshi kwa li te va wilike vaye medu leudaneko. Konima eshi va hovela nolweendo olo lile, ova li ve na ‘omhito yokushuna’ moshilando osho sha punapala shaUr. Ashike ova kala tava yandje elitulemo ‘kewanifo lomaudaneko aKalunga’ nova kala va ‘djuulukwa oshilongo shiwa shi dule shinya.’ (Heb. 11:8, 13, 15, 16) Moses okwa li a fiya po omauhamba omuEgipti ‘nokwe lihoololela, a hepekwe pamwe noshiwana shaKalunga nokwa dina ouwa wokafimbo womoulunde.’  (Heb. 11:24-26) Natu hopaeneni oihopaenenwa yovapiya vaJehova vopefimbo lonale mokukala twa lenga oshali yetu yokuninga omatokolo noku i longifa eshi hatu longo ehalo laKalunga.

11. (a) Okukala nemanguluko lokuninga omatokolo oshi na enangeko noupuna lilipi? (b) Oshike tashi ku linyengifa u longife nawa emanguluko loye lokuninga omatokolo?

¹¹ Omafimbo amwe otashi dulika tu kale tu wete shipu ngeenge ope na ou he tu tokolele ko, ndele osho ohashi tu kanififa enangeko noupuna lokukala tu na emanguluko lokuninga omatokolo. Enangeko noupuna olo ola popiwa muDeuteronomion 30:19, 20. (Lesha.) Ovelishe 19 oya yelifa kombinga yehoololo olo a li a pa Ovaisrael. Movelishe 20 ohatu lihongo mo kutya Jehova okwa li e va pa omhito va ulike kutya oshike shi li momitima davo. Nafye ohatu dulu yo okuhoolola ngeenge otwa hala okulongela Jehova. Otu na omatomheno mahapu okukala hatu longifa oshali yetu yokuninga omatokolo oyo twa pewa kuJehova hatu ulike ohole yetu yoku mu hola nokukala hatu mu fimaneke.

12. Otu na okuhenuka okuninga shike ngeenge tashi uya koshali oyo tu na?

¹² Natu tye nee ngeno owa pa kaume koye omaano ondilo. Ito ka kala tuu udite nai ngeenge owa mono kutya kaume koye omaano aa we mu pa okwe a kupulashi ile okwe a longifa nai a yahameke umwe! Paife diladila nee kutya Jehova oha kala e udite ngahelipi eshi ta tale ovanhu vahapu tava longifa nai emanguluko lavo lokuninga omatokolo monghalamwenyo notava yahameke vamwe. Ombiibeli oya xunganeka kutya “momafiku axuuninwa” ovanhu otava ka kala “ve he shii kupandula.” (2 Tim. 3:1, 2) Inatu kwata nandenande okahetengi oshali ina ondilo oyo twa pewa kuJehova. Ongahelipi hatu dulu okuhenuka okulongifa nai oshali yetu yokuninga omatokolo?

13. Onghedi imwe ilipi hatu dulu okuhenuka okulongifa nai emanguluko letu lopaKriste?

¹³ Atusheni otu na emanguluko lokuninga omatokolo e na sha neendafano letu, onghedi yetu yokudjala nokuliwapeka nosho yo omalihafifo. Ndele nande ongaho, emanguluko letu otali dulu ‘okutuvika nalo oulunde’ ngeenge otwa hoolola okukala ovapika vombelela ile ngeenge otwa kala hatu hopaenene eemode dounyuni neenghedindjikilile tadi fifa ohoni. (Lesha 1 Petrus 2:16.) Ponhele yoku efa ombelela yetu i “pwidukifwe kemanguluko letu,” natu kale twa tokola toko okuninga omatokolo oo taa dulu oku tu kwafela tu tule moilonga  omayele oo taa ti: “Ashishe shi ningeni okufimanekifa Kalunga.” — Gal. 5:13; 1 Kor. 10:31.

14. Okukala twe lineekela muJehova okwa pambafana ngahelipi nokulongifa emanguluko letu lokuninga omatokolo?

¹⁴ Onghedi imwe omo hatu dulu okwaamena oshali yetu yokuninga omatokolo omokukala twe lineekela muJehova nokweefa e tu wilike nomangabeko oo e tu tulila po. Kalunga oye aeke ‘te tu longo eshi tashi tu wapalele, ndele te tu tula mondjila ei tu nokweenda nayo.’ (Jes. 48:17) Natu tambule ko nelininipiko oushili weendjovo odo da nwefwa mo tadi ti: “Ondjila yomunhu ihai kala mepangelo laye mwene, ile mepangelo lomulumenhu, nhumbi ta ende, nhumbi ta yukifa eenghatu daye.” (Jer. 10:23) Inatu kala nande twe liameka keendunge detu vene ngaashi Adam nOvaisrael ovo va li ovanashibofa. Ponhele yaasho, natu kale twe ‘lineekela muJehova nomutima wetu aushe.’ — Omayel. 3:5.

15. Oshike hatu lihongo mefinamhango olo li li mOvagalati 6:5?

¹⁵ Engabeko limwe li na sha nemanguluko letu ololo kutya otu na okukala twa fimaneka oufemba wavamwe wokuninga omatokolo avo monghalamwenyo. Omolwashike mbela? Molwaashi atusheni otu na oshali yokuninga omatokolo, kape na Ovakriste tava dulu alushe okuninga omatokolo a faafana filufilu. Osho osha kwa tela mo yo elihumbato letu nonghedi omo hatu longele Jehova. Natu dimbuluke alushe efinamhango olo li li mOvagalati 6:5. (Lesha.) Ngeenge otwa dimbuluka kutya Omukriste keshe oku na “okuninga omatokolo aye mwene,” ohatu ka kala twa fimaneka oufemba wavamwe wokulongifa oshali yavo yokuninga omatokolo.

16, 17. (a) Ongahelipi emanguluko lokuninga omatokolo la li oupyakadi muKorinto? (b) Ongahelipi Paulus a li a kandula po oupyakadi, naasho otashi tu hongo shike kombinga youfemba wavamwe?

¹⁶ Natu ka taleni koshihopaenenwa shopaMbiibeli osho tashi ulike kutya omolwashike tu na okufimaneka emanguluko lovamwatate lokuninga omatokolo she likolelela komaliudo avo. Ovakriste vOmukorinto ova li va tukauka omolwokulya ombelela oyo tashi dulika ya li ya yambelwa oikalunga ashike oya li tai landifwa pomatala. Vamwe ova li va tomhafana kutya: ‘Molwaashi oshikalunga kashi fi sha, ombelela otai dulu okuliwa neliudo la yela.’ Ashike vamwe ovo va li hava longele nale oikalunga ova li ve udite kutya okulya ombelela oyo okuli onghedi yokulongela oikalunga. (1 Kor. 8:4, 7) Osho osha li shi nyemateka, molwaashi osha li tashi dulu okweeta etukauko meongalo. Paulus okwa li a kwafela ngahelipi Ovakriste vomuKorinto va kale ve na etaleko la fa laKalunga li na sha noshinima osho?

¹⁷ Potete, Paulus okwa li e va dimbulikifa kutya oikulya itai va ehenifa kuKalunga. (1 Kor. 8:8) Opo nee, okwe ke va londwela kutya inava efa ‘elipangelo lavo li pundukife oingone.’ (1 Kor. 8:9) Lwanima, okwa li a lombwela ovo eliudo lavo itali va pitike va lye ombelela oyo vaha tokole ovo va hoolola oku i lya. (1 Kor. 10:25, 29, 30) Onghee hano, oshinima osho sha li sha pamba elongelokalunga, Omukriste keshe okwa li e na okuninga etokolo she likolelela keliudo laye mwene. Mbela nafye katu na okufimaneka oufemba wovamwatate wokuninga omatokolo opaumwene nokuli nomoinima oyo tai monika ya fa inai fimana? — 1 Kor. 10:32, 33.

18. Ongahelipi to ka ulika kutya owa lenga oshali yoye yokuninga omatokolo?

¹⁸ Jehova okwe tu pa oshali yemanguluko lokuninga omatokolo nosho yo emanguluko lashili. (2 Kor. 3:17) Otwa lenga oshali oyo molwaashi ohai tu kwafele tu ninge omatokolo oo taa ulike kutya otu hole Jehova shi fike peni. Natu twikileni okuulika olupandu li na sha noshali oyo twa pewa mokukala hatu i longifa monghedi oyo tai fimanekifa Kalunga nokukala twa fimaneka onghedi oyo vamwe va hoolola okulongifa oshali yavo.