1, 2. (a) Omolwashike eendjovo odo di li muDeuteronomion 6:4 di shiivike nawa? (b) Omolwashike Moses a li a popya eendjovo odo?

OULE womido omafele, Ovajuda ova kala hava longifa eendjovo daDeuteronomion 6:4 meilikano lavo le likalekelwa. Eilikano olo ohave li ifana Shema, oshitya osho sha hovela ovelishe oyo mOshiheberi. Ovajuda vahapu ohava ilikana eilikano olo ongula nokonguloshi opo va ulike kutya ove liyandjela Kalunga oye aeke.

² Eendjovo odo oda xulifa oshipopiwa shaxuuninwa shaMoses osho a li a pa Ovaisrael. Momudo 1473 fimbo Kristus ine uya kedu, oshiwana shaIsrael osha li medu laMoab, shi li pokutauluka omulonga waJordan shi ka nangale Edu lEudaneko. (Deuteronomion 6:1) Moses okwa kala ta kwatele komesho oshiwana oule womido 40, nokwa li a hala shi kale sha nyatipala opo shi dule okulididimikila omaupyakadi oo tashi dulika e shi hange. Osha li sha pumbwa okulineekela Jehova Kalunga kasho, nokukala shi diinini kuye. Onghee hano, eendjovo daMoses  daxuuninwa oda li de va ladipika va ninge ngaho. Konima eshi Moses a lombwela oshiwana Oipango Omulongo neemhango dikwao odo a pewa kuJehova, okwe ke shi dimbulukifa vali shi na sha naasho shi li muDeuteronomion 6:4, 5. (Lesha.)

3. Omapulo elipi hatu ka kundafana moshitukulwa eshi?

³ Ovaisrael ova li ve shii kutya Jehova Kalunga kavo “oye Omwene aeke.” Ovaisrael ovadiinini ova kala hava longele Kalunga umwe, Kalunga kooxekulululwa. Ndele mbela omolwashike Moses a li e va dimbulukifa kutya Jehova Kalunga kavo “oye Omwene aeke”? Eendjovo odo otadi tu kumwe ngahelipi nokuhola Kalunga nomutima wetu aushe, nomwenyo wetu aushe, neenghono detu adishe? Nongahelipi eendjovo daDeuteronomion 6:4, 5 da fimana kufye kunena?

4, 5. (a) Outumbulilo “Omwene aeke” owa hala okutya shike? (b) Jehova okwa yooloka ko ngahelipi koikalunga yoiwana?

⁴ Okwe likalekelwa. Outumbulilo “Omwene aeke” owa hala okutya Jehova okwe likalekelwa, kape na ou ta yelekwa naye ile e mu fa. Omolwashike Moses a longifa outumbulilo oo? Otashi dulika ka li ta kendabala okuyelifa kutya osha puka okwiitavela moukwatatu. Jehova oye Omushiti weulu nedu noye Omupangeli weshito alishe. Oye aeke Kalunga kashili, nokape na vali kalunga e mu fa. (2 Samuel 7:22) Onghee hano, eendjovo daMoses oda li tadi dimbulukifa Ovaisrael kutya ove na okulongela Jehova oye aeke. Kava li ve na okuhopaenena oiwana oyo ya li ye va dingilila, oyo hai longele oikalunga ihapu. Oiwana oyo oya li ya itavela kutya oikalunga yayo otai dulu okupangela oinima imwe yomeshito.

⁵ Pashihopaenenwa, Ovaegipti ova li hava longele oshikalunga shetango Ra, oshikalunga shewangadjo Nut, oshikalunga shedu Geb, oshikalunga shaNil shedina Hapi nosho yo oinamwenyo ihapu. Jehova okwa li a ulika kutya oku na eenghono e dule oikalunga oyo eshi a li a eta Omahandukilo Omulongo. Oshikalunga shinene shOvakaanan osha li Baal, osho Ovakaanan va itavela kutya osho sha e ta po omwenyo. Okwa li yo kwa itavelwa kutya osho kalunga kewangadjo, kodula nokoikungulu. Moitukulwa ihapu, ovanhu ova kala ve lineekela Baal e va amene. (Numeri 25:3) Ovaisrael ova li ve na okudimbuluka kutya Jehova Kalunga kashili okwe likalekelwa. ‘Oye Omwene’ aeke. — Deuteronomion 4:35, 39.

6, 7. Outumbulilo “aeke” otau ti vali shike, nongahelipi Jehova a ulika kutya oye “aeke”?

⁶ Iha lunduluka nomudiinini. Oshitya “aeke” osho shi li moutumbulilo “Omwene aeke” ota shi ulike yo kutya omalalakano neenghatu daJehova odi shii okulineekelwa. Jehova Kalunga ina tukauka noiha lunduluka. Oku li alushe omudiinini, iha lunduluka, nomunashili. Pashihopaenenwa, okwa li a udanekela Abraham kutya oludalo laye otali ka kala mEdu lEudaneko. Jehova okwa li a longa oikumwifilonga ihapu opo a wanife po eudaneko laye. Nonande opa li pa pita omido  430 okudja eshi a ninga eudaneko olo, elalakano laye ka la li la lunduluka. — Genesis 12:1, 2, 7; Exodus 12:40, 41.

⁷ Omido omafele konima yaasho, Jehova okwa li a ifana Ovaisrael Eendombwedi daye ndele te va lombwele ta ti: “Aame tuu ou. Kape na kalunga a shitwa, nde mu shikula, ndele pe he na umwe ta shikula nge.” Jehova okwa li yo e shi yelifa nawa kutya elalakano laye ina li lunduluka, eshi a ti: ‘Nghee nda dja nale nonena, aame tuu ou.’ (Jesaja 43:10, 13; 44:6; 48:12) Ovaisrael kava li tuu ve na oufembanghenda wokulongela Kalunga iha lunduluka nomudiinini alushe! Nafye kunena otu na oufembanghenda wa faafana. — Malakia 3:6; Jakob 1:17.

8, 9. (a) Jehova okwa hala ovalongeli vaye va ninge shike? (b) Jesus okwa divilika ngahelipi kutya eendjovo daMoses oda fimana?

⁸ Moses okwa li a dimbulukifa Ovaisrael kutya Jehova ota ka kala alushe e va hole note va file oshisho. Ashike Jehova okwa li a hala ve mu longele oye aeke nova kale ve mu hole nomutima wavo aushe, nomwenyo wavo aushe nosho yo neenghono davo adishe. Ovadali ova li ve na okuhonga ovana vavo kombinga yaJehova pomhito keshe opo ounona navo va longele Jehova aeke. — Deuteronomion 6:6-9.

⁹ Jehova ke na efiku a lundululile elalakano laye, onghee hano, ita ka lundulula nande oipango yaye oyo a pa ovalongeli vaye vashili. Ngeenge otwa hala Jehova a kale a hokwa onghedi omo hatu mu longele, otu na oku mu longela oye aeke nokukala tu mu hole nomutima wetu aushe nomadiladilo etu aeshe neenghono detu adishe. Jesus okwa ti kutya oshipango osho osho sha fimanenena. (Lesha Markus 12:28-31.) Natu ke lihongeni nghee hatu dulu okuulika okupitila meenghatu detu kutya otwa itavela kutya “Omwene Kalunga ketu, oye Omwene aeke.”

10, 11. (a) Omeityo lilipi tu na okulongela Jehova oye aeke? (b) Ongahelipi ovanyasha Ovaheberi ovo va li muBabilon va li va ulika kutya ohava longele Jehova oye aeke?

¹⁰ Jehova oye aeke Kalunga ketu, nohatu mu longele oye aeke. Otu na okuhenuka okulongela oikalunga ile okwiitavela omahongo oipupulu ile tu tambule ko eenghedindjikilile dii eshi hatu longele Jehova. Jehova ke fi oshikalunga osho ngeno shi dule ikwao ile shi na eenghono shi dule ikwao. Oye Kalunga aeke kashili, noye aeke tu na okulongela. — Lesha Ehololo 4:11.

¹¹ Membo laDaniel omu na ehokololo lovanyasha Ovaheberi, Hananja, Misael naAsarja. Ova li va ulika kutya ohava longele Jehova oye aeke eshi va anya okulya oikulya oyo inai koshoka kovalongeli vaJehova. Ookaume kaDaniel ovo vatatu ova li yo va anya okutwila eengolo oshihongwafano shaNebukadnesar. Ova li va fimaneka Jehova komesho yoinima aishe, nova li ovadiinini kuye filufilu. — Daniel 2:1–3:30.

12. Opo tu longele Jehova oye aeke, oshike tu na okulungamena?

¹² Otu na okufimaneka Jehova komesho yoinima aishe monghalamwenyo yetu. Ngeenge otwa hala oku mu longela oye aeke, otu na okuhenuka okupitifa komesho oinima  imwe i lili. Oinima oyo ongaashi shike mbela? MOipango Omulongo, Jehova okwa lombwela oshiwana shaye shiha longele oikalunga, kashi na nee mbudi kutya omonghedi ilipi. (Deuteronomion 5:6-10) Kunena, ope na oikalunga ihapu, naimwe yomuyo ihai didilikwa mo noupu. Ashike Jehova ina lundulula oipango yaye. Natango oku li “Omwene aeke.” Natu ka taleni nghee hatu dulu okuhenuka okulongela oikalunga kunena.

13. Oshike tashi dulika tu kale tu hole unene shi dulife Jehova?

¹³ MOvakolossi 3:5 (lesha), omwa popiwa oinima imwe oyo tai dulu oku tu imba tu longele Jehova oye aeke. Ovelishe oyo otai ulike kutya olwisho ola pambafana nokulongela oikalunga. Ngahelipi mbela? Ngeenge otwa kala twa hala oshinima shonhumba neenghono, ngaashi oimaliwa ihapu ile oinima youdjeko, ehalo la tya ngaho otali dulu oku tu pangela neenghono nohatu ka kala hatu dulika kulo twa fa hatu dulika koshikalunga. Omanyono aeshe oo a tumbulwa mOvakolossi 3:5 okwa pambafana nolwisho olo li li elongelo loikalunga. Onghee hano, ngeenge ohatu kala twa halelela oinima ya tya ngaho, otashi dulika tu ka kale tu i hole unene shi dulife eshi tu hole Kalunga. Kungaho Jehova ita ka kala vali e li “Omwene aeke” kufye. Ashike inatu hala nande osho shi tu ningilwe.

14. Elondwelo lilipi omuyapostoli Johannes a yandja shi na sha nokuhola Kalunga?

¹⁴ Omuyapostoli Johannes naye okwa li a twa omufindo oshinima sha faafana. Okwa li a londwela kutya, ngeenge ope na ou e hole oinima yomounyuni, ngaashi “okahalu kombelela nokahalu komesho noifulalala yokukalamwenyo,” osha hala okutya “ohole yaTate kai mo muye.” (1 Johannes 2:15, 16) Onghee hano, otwa pumbwa okukala hatu likonakona alushe tu tale ngeenge otwa kwatwa kohole younyuni. Otashi dulika tu mone kutya ohatu kala twa fuukila omalihafifo, ovanhu nosho yo eenghedi dounyuni dokudjala nodokuliwapeka. Ile otashi dulika twa hala ehongo lopombada opo tu likongele “oinima inene.” (Jeremia 45:4, 5) Ounyuni mupe ou li popepi neenghono. Onghee hano, inatu dimbwa eendjovo daMoses. Ngeenge otu udite ko notwa dimina shili kutya “Omwene Kalunga ketu, Oye Omwene aeke,” ohatu ke mu longela oye aeke nomonghedi omo a hala. — Ovaheberi 12:28, 29.

15. Omolwashike Paulus a li a dimbulukifa Ovakriste kutya Jehova “oye Omwene aeke”?

¹⁵ Outumbulilo “Omwene aeke” otau tu kwafele tu ude ko kutya Jehova okwa hala ovapiya vaye va kale va hangana nove na elalakano limwe. Meongalo lopaKriste lonale omwa li Ovajuda, Ovagreka, Ovaroma novanhu vomoiwana imwe i lili. Ova li va dja momaputuko e lili noku lili, ve na eenghedindjikilile nove hole oinima ya yoolokafana. Osho osha li she shi ningifa shidjuu kuvamwe okutambula ko onghedi yokulongela Kalunga ipe, ile okweefa po eenghedindjikilile davo  dikulu. Onghee hano, Paulus okwa li e va dimbulukifa kutya Ovakriste ove na ashike Kalunga umwe Jehova. — Lesha 1 Ovakorinto 8:5, 6.

16, 17. (a) Exunganeko lilipi tali wanifwa kunena, nola etifa po shike? (b) Oshike tashi dulu okunyona po oukumwe wetu?

¹⁶ Ongahelipi kombinga yeongalo lopaKriste kunena? Omuprofeti Jesaja okwa ti kutya ‘pexulilo lomafiku,’ ovanhu va dja moiwana aishe otava ka hangana va longele Jehova. Otava ka tya, ‘ote ke tu longa eendjila daye, fye tu shiive okweenda momalila aye.’ (Jesaja 2:2, 3) Otwa hafa okumona eshi exunganeko olo tali wanifwa kunena. Ovamwatate novamwameme ova dja koitukulwa i lili noku lili, hava popi omalaka a yoolokafana, nova dja momaputuko a yoolokafana. Ashike nande ongaho, ohatu longele Jehova twa hangana. Ndele molwaashi otwa yoolokafana, omafimbo amwe otashi dulika pa holoke omaupyakadi.

¹⁷ Pashihopaenenwa, oho kala u uditile ngahelipi ovamwatate novamwameme vomaputuko amwe? Otashi dulika elaka lavo, okudjala kwavo, eenghedi davo nosho yo oikulya  yavo ya yooloka ko kuyoye. Mbela oho va henuka, noho kala ashike unene naavo mu hole oinima ya faafana? Oho tale ko ngahelipi ovakulunhuongalo vomoshitukulwa sheni ovo ve li ovanyasha kwoove ile vomuhoko ile veputuko limwe li lili? Ngeenge inatu lungama, otashi dulika omayooloko oo e tu nwefe mo noku nyone po oukumwe wetu.

18, 19. (a) Omayele elipi a tumbulwa mOvaefeso 4:1-3? (b) Oshike tu na okuninga po opo tu xumife komesho oukumwe meongalo?

¹⁸ Ongahelipi hatu dulu okuhenuka omaupyakadi a tya ngaho? Paulus okwa li a yandja omayele mawa kOvakriste vomuEfeso, oshilando osho sha li sha punapala noshi na ovanhu vahapu vomaputuko a yoolokafana. (Lesha Ovaefeso 4:1-3.) Paulus okwa tumbula omaukwatya ngaashi elininipiko, ombili, elididimiko nohole. Omaukwatya oo okwa fa eengudi da kola odo tadi kaleke po etungo. Ashike, ohashi pula yo oilonga youdiinini opo etungo li kale monghalo iwa. Paulus okwa li a hala Ovakriste vomuEfeso va longe noudiinini opo va kale ve na “oukumwe.”

¹⁹ Atusheni otu na okuninga eenghendabala opo tu kale ke eongalo la hangana. Ongahelipi mbela hatu dulu okuninga ngaho? Tete otwa pumbwa okukulika nokukala hatu ulike omaukwatya oo a popiwa kuPaulus, ngaashi elininipiko, ombili, elididimiko nohole. Oshitivali, otwa pumbwa okulonga noudiinini opo tu xumife komesho oukumwe ‘nombili.’ Okuhaudafana ohaku nyono po oukumwe, nomolwaasho otwa pumbwa okulonga noudiinini tu kale hatu kandula po okuhaudafana opo tu kaleke po ombili noukumwe mokati ketu.

20. Ongahelipi hatu dulu okuulika kutya otu udite ko kutya “Omwene Kalunga ketu, oye Omwene aeke”?

²⁰ “Omwene Kalunga ketu, oye Omwene aeke.” Eendjovo odo oda fimana neenghono. Edimbulukifo olo ola li la kwafela Ovaisrael ve lididimikile omaudjuu eshi va ka nangala Edu lEudaneko. Eendjovo odo otadi dulu oku tu pameka opo tu ka pite moudjuu munene tu ye mOparadisa oyo tai uya. Onghee hano, natu twikileni okulongela Jehova oye aeke. Otwa pumbwa okukala tu mu hole noku mu longela nomutima aushe, nomadiladilo, neenghono detu adishe notwa pumbwa yo okulonga noudiinini opo tu kaleke po ombili noukumwe pokati ketu novamwatate. Ngeenge otwa kala hatu ningi ngaho, Jesus ote ke tu tokola tu li eedi nohatu ka mona eshi eendjovo daye tadi wanifwa odo tadi ti: “Onye ovanangekwa noupuna vaTate, ileni, mu ka fyuulule ouhamba ou mwe u longekidilwa opeshito lounyuni.” — Mateus 25:34.