1, 2. Omolwashike Kalunga a li a tala ko Daniel e li “omulumenhu muwa,” nongahelipi hatu dulu okukala ovaduliki ngaashi ye?

ESHI Ovajuda va li va twalwa moukwatwa waBabilon, ova li va ya moshilando osho sha li shi na oikalunga ihapu novanhu ovo hava longele eendemoni. Ashike Ovajuda ovadiinini, ngaashi Daniel nookaume kaye vatatu, ova li va anya okumewa kovanhu vomuBabilon. (Daniel 1:6, 8, 12; 3:16-18) Daniel nosho yo ookaume kaye ova li va efa Jehova a kale Omumi wavo nova li va twikila oku mu longela oye aeke. Nonande Daniel okwa kala mokati kovanhu ve na elihumbato lii hanga onghalamwenyo yaye aishe, omweengeli waKalunga okwa ti kutya okwa li “omulumenhu muwa.” — Daniel 10:11, 19.

² Pefimbo lOvaisrael, omuhongi woiyuma okwa li ha me onhata kefininiko opo a dule okweeta po olupe loshiyuma osho a hala. Kunena, Ovalongelikalunga vashili ove shii kutya Jehova oku li Omupangeli weshito alishe noku na oufemba wokuma ovanhu. (Lesha Jeremia 18:6.) Oku na yo oufemba wokuma keshe umwe womufye. Ashike Jehova iha fininike ovanhu va efe po eenghedi dii. Mepingafano naasho, okwa hala tu kale tu na ehalo lokumewa  kuye. Moshitukulwa eshi, ohatu ke lihonga nghee hatu dulu okukala ngaashi onhata ipu oyo i li meke laKalunga. Ohatu ka kundafana yo omapulo atatu taa landula: (1) Ongahelipi hatu dulu okuhenuka okuulika omaukwatya mai oo taa dulu oku tu ningifa tu ha tambule ko omayele aKalunga notu kale ngaashi onhata ya kukuta? (2) Ongahelipi hatu dulu okukulika omaukwatya mawa oo tae tu kwafele tu kale ngaashi onhata ipu nokukala ovaduliki? (3) Ongahelipi ovadali Ovakriste tava dulu okulonga pamwe naKalunga ngeenge tava me ovana vavo?

3. Omaukwatya elipi taa dulu okukukutika omitima detu? Shi yelifa.

³ Ombiibeli mOmayeletumbulo 4:23 oya ti: ‘Omutima woye u amena komesho yoinima aishe oyo i nokwaamenwa, osheshi muo otamu di omwenyo.’ Opo tuha kukutike omitima detu, otu na okuhenuka oinima ngaashi ounhwa, okuhe na eitavelo nokunyona. Ngeenge inatu lungamena oinima ya tya ngaho, otai dulu oku tu ningifa tuha kale ovaduliki nokukala ovanashibofa. (Daniel 5:1, 20; Ovaheberi 3:13, 18, 19) Ussia ohamba yaJuda oya li ya ningilwa oshinima sha tya ngaho. (Lesha 2 Omafimbo 26:3-5, 16-21.) Potete Ussia okwa li ha dulika nokwa li e na ekwatafano liwa naKalunga, onghee hano, Kalunga okwa li e mu pameka. Ndele Ussia “eshi a ninga omunaenghono, omutima waye e u nenepeka.” Okwa li a kwatwa kounhwa ndele ta twiminine oitwiminifo motembeli nonande oshilonga osho osha li ashike shi na okulongwa kovapristeri. Eshi ovapristeri ve mu lombwela kutya osho a ninga kashi fi oshinakuwanifwa shaye, okwa li a handuka unene. Jehova okwa li a ninipika ohamba oyo omolwounhwa wayo, ndele tai kwatwa koudu woshilundu fiyo ya fya. — Omayeletumbulo 16:18.

4, 5. Oshike tashi dulu okuningwa po ngeenge otwa efa tu kwatwe kounhwa? Yandja oshihopaenenwa.

⁴ Ngeenge inatu lungamena ounhwa, otau dulu oku tu diladilifa kutya otu li xwepo tu dule vakwetu ndele hatu hovele okuhatambula ko omayele oo hatu pewa a dja mOmbiibeli. (Omayeletumbulo 29:1; Ovaroma 12:3) Oshinima sha tya ngaho osha li sha ningilwa omukulunhuongalo wedina Jim. Pokati kaye novakulunhuongalo meongalo lavo opa li pa holoka okuhaudafana omolwonghalo yonhumba oyo ya li ya holoka po. Jim okwa ti: “Onda li nde va lombwela kutya kave na ohole, ndele handi fiye po omutumba wavo.” Konima yeemwedi hamano lwaapo, Jim okwa li a tembukila keongalo limwe ndele ka li a nangekwa po e li omukulunhuongalo. Jim okwa li a uda nai neenghono. Molwaashi okwa li e wete kutya oye e li mondjila, okwa li a efa po okulongela Jehova, ndele ta kala ine lipyakidila vali oule womido omulongo. Okwa ti okwe shi mona kutya ounhwa oo wa li we mu ningifa a pe Jehova ombedi omolwaasho sha li sha ningwa po. Ovamwatate ova kala have mu talele po oule womido nokukendabala oku mu kwafela, ndele ka li a tambula ko ekwafo lavo.

⁵ Jim okwa ti: “Onda li handi konenene unene omapuko avakwetu.” Oshihopaenenwa shaye otashi ulike kutya ounhwa otau dulu oku tu ningifa tu popile elihumbato letu lii. Ngeenge otwa ningi ngaho, inatu fa vali ngaashi onhata ipu. (Jeremia 17:9) Mbela ope na efiku limwe wa li wa udifwa nai komumwatate ile komumwameme? Ile wa li wa nyemata molwaashi wa kufwa oshinakuwanifwa? Mbela owa li we linyenga ngahelipi? Mbela owa li wa kwatwa kounhwa ile owa li wa didilika kutya okupanga ombili nomumwaxo nokukala omudiinini kuJehova osho oshinima  sha fimanenena? — Lesha Epsalme 119:165; Ovakolossi 3:13.

6. Oshike tashi dulu okuningwa po ngeenge otwa nyono?

⁶ Ngeenge omunhu ota twikile okulonga owii ndele ta holeke enyono laye, otashi dulika shi kale shidjuu kuye okutambula ko omayele aJehova. Osho otashi ke mu ningifa a nyone noupu. Omumwatate umwe okwa ti kutya ka li ha mono ngeenge elihumbato laye ola puka. (Omuudifi 8:11) Omumwatate umwe vali, oo a li e na onghedindjikilile yokutala omafano oipala, lwanima okwa ti: “Onde ke lihanga handi kongo omapuko movakulunhuongalo.” Elihumbato laye ola nyona po ekwatafano laye naJehova. Eshi vamwe va ka didilika osho a li ha ningi, okwa li a konga ekwafo kovakulunhuongalo. Oshoshili kutya atusheni inatu wanenena. Ashike ngeenge otwa kala tu na etaleko lii li na sha naavo have tu pe omayele ile hatu ningi omalipopilo omolwepuko letu ponhele yokupula Kalunga e tu dimine po noku tu kwafela, otashi dulika shi ka kukutike omitima detu.

7, 8. (a) Ongahelipi Ovaisrael va li va ulika kutya ove na omitima dikukutu omolwokuhe na eitavelo? (b) Oshike hatu lihongo mo mwaasho?

⁷ Eshi Jehova a li a mangulula Ovaisrael moupika waEgipti, ova li va mona oikumwifilonga ihapu oyo a longa. Ndele nande ongaho, eshi va li pokufika mEdu lEudaneko, ova li va kukutika omitima davo. Omolwashike mbela? Omolwaashi kava li ve na eitavelo muKalunga. Ponhele yokulineekela muJehova, ova li va tila ndele tava ngongotele Moses. Ova li nokuli va hala okushuna kuEgipti, oko va kala moupika. Jehova okwa li a handuka unene ndele ta ti: “Oshiwana eshi otashi ka dina nge fiyo onaini?” (Numeri 14:1-4, 11: Epsalme 78:40, 41) Ovaisrael ovo ova fila mombuwa molwaashi ova li va kukutika omitima davo nokava li ve na eitavelo.

⁸ Kunena otu li popepi nokuya mounyuni mupe, neitavelo letu oha li yelekwa. Onghee hano, otwa pumbwa okulikonakona ngeenge otu na ngoo eitavelo la pama. Ongahelipi hatu dulu okumona kutya eitavelo letu ola pama? Ohatu dulu okukonakona eendjovo daJesus odo di li muMateus 6:33. Lipula kutya: ‘Mbela omalalakano nomatokolo ange ohaa ulike ngoo kutya onda itavela filufilu eendjovo daJesus odo? Mbela ohandi faula okwoongala ile ihandi moukalele molwaashi handi likongele oimaliwa ihapu? Ohandi ka ninga po shike ngeenge oilonga yange otai pula efimbo neenghono dihapu? Mbela ohandi ka efa ndi mewe kounyuni ou ndele handi efa po okulongela Jehova?’

9. Omolwashike tu na ‘okuliyeleka’ ngeenge otu li meitavelo, nongahelipi hatu dulu okuninga ngaho?

⁹ Ngeenge ihatu dulika kwaasho Ombiibeli tai ti shi na sha neendafano lii, naavo va kondwa nosho yo omalihafifo, otashi dulu okukukutika omitima detu. Oto ka ninga po shike ngeenge owa didilike kutya iho dulika filufilu kwaasho Ombiibeli tai ti? Ino ongaonga okulikonakona ngeenge ou na ngoo eitavelo. Ombiibeli oya ti: ‘Liyelekeni nye vene, ngeenge omu li meitavelo; lipulaapuleni’ nghee mwa tya. (2 Ovakorinto 13:5) Kala ho likonakona paushili nokukala ho yukifa okudiladila kwoye nEendjovo daKalunga.

10. Oshike tashi dulu oku tu kwafela tu kale ngaashi onhata ipu i li meke laJehova?

¹⁰ Kalunga okwe tu pa Eendjovo daye, eongalo lopaKriste nosho yo oukalele opo e tu kwafele tu kale ngaashi onhata ipu tai dulu okumewa. Ngeenge ohatu lesha Ombiibeli nokudilonga kwaasho twa lesha efiku keshe, otashi ke tu kwafela tu kale ngaashi onhata ipu i li meke laJehova nokweefa e tu me. Jehova okwa li a lombwela eehamba domuIsrael di lishangele Omhango yaKalunga noku i lesha efiku keshe. (Deuteronomion 17:18, 19) Ovayapostoli ova li ve shii kutya osha fimanenena okulesha nokudilonga kOmishangwa opo di va kwafele eshi tava udifa. Eshi va li tava shange omambo avo, ova tofa mOmishangwa dOshiheberi lwoikando ihapu, nongeenge va li tava udifile ovanhu, ova li have va ladipike yo va leshe Omishangwa. (Oilonga 17:11) Sha faafana, nafye otu shi shii kutya osha fimana okulesha nokudilonga kEendjovo daKalunga efiku keshe. (1 Timoteus 4:15) Osho otashi ke tu kwafela tu kale ovalininipiki, na Jehova ota ka dula oku tu ma noupu.

11, 12. Jehova oha longifa ngahelipi eongalo lopaKriste opo e tu me she likolelela keemhumbwe detu? Yandja oshihopaenenwa.

¹¹ Jehova oku shii eemhumbwe da keshe umwe womufye, noha longifa eongalo lopaKriste opo e tu me. Jim oo a tumbulwa metetekelo, okwa li a hovela okulundulula etaleko laye eshi omukulunhuongalo umwe a li a ulika kutya oku na ko nasha naye. Jim okwa ti: “Omukulunhuongalo oo ka li nande a vela nge ombedi ile a kembaula nge omolwonghalo yange. Ponhele yaasho, omukulunhuongalo oo okwa li e na etaleko liwa nokwa li a hala okukwafela  nge shili.” Konima yeemwedi nhatu lwaapo, omukulunhuongalo oo okwa li a shiva Jim kokwoongala. Jim okwa ti kutya eongalo ola li le mu tambula ko nohamu, nohole oyo la ulika oye mu kwafela a lundulule okudiladila kwaye. Jim okwa li a mona kutya omaliudo aye hao oshinima sha fimanenena. Ovakulunhuongalo meongalo looJim nosho yo omukulukadi waye ova li ve mu twa omukumo, nomokweendela ko kwefimbo okwa ka alukila keongalo. Jim okwa li yo a mona ouwa eshi a lesha oshitukulwa “Jehova ke na ondjo” nosho yo “Longela Jehova noudiinini,” shi li mOshungonangelo ye 1 Novemba 1992.

¹² Mokweendela ko kwefimbo Jim okwa li a nangekwa po vali e li omukulunhuongalo. Okudja opo, paife oha kwafele Ovakriste vakwao va kandule po omaupyakadi a fa oo a li a shakeneka nokupameka eitavelo lavo. Okwa ti kutya okwa li ha diladila kutya oku na ekwatafano lopofingo naJehova, ndele paulelalela hasho. Okwe livela ombedi eshi a li a efa ounhwa u mu ningife a yandje elitulemo komapuko ovanhu vakwao ponhele yoinima oyo ya fimanenena. — 1 Ovakorinto 10:12.

13. Oilonga yokuudifa ohai tu kwafele tu kulike omaukwatya elipi, nohai eta omauwa elipi?

¹³ Oilonga yokuudifa nayo otai dulu oku tu ma noku tu kwafela tu kale nomaukwatya mawa. Ngahelipi mbela? Ngeenge hatu udifa onghundana iwa, otu na okuulika omaukwatya mawa ngaashi elininipiko nosho yo oiimati yomhepo iyapuki yaKalunga. (Ovagalati 5:22) Diladila ashike nghee oilonga yokuudifa ye ku kwafela u kulike omaukwatya mawa. Ngeenge ohatu hopaenene Kristus, ovanhu otava ka pwilikina ketumwalaka letu, notashi dulika va ka kale ve na etaleko liwa nafye. Pashihopaenenwa, Eendombwedi mbali moAustralia oda li da hala okuudifila omukainhu umwe peumbo laye, ndele okwa li a handuka unene noku va hanyaukila. Ashike Eendombwedi oda li da pwilikina kuye nefimaneko. Lwanima, omukainhu oo okwa li e lipa oushima omolwelihumbato laye, ndele ta shangele koshitaimbelewa ta yandje ombili omolwelihumbato laye lii. Okwa ti: “Inandi katuka pandunge eshi nde lihumbatela nai ovanhu vavali tava udifa Eendjovo daKalunga ndele handi va taataa monghedi ya tya ngaho.” Oshimoniwa osho otashi tu kwafele tu mone kutya osha fimana okukala ovanambili ngeenge hatu udifa. Onghee hano, oilonga yetu yokuudifa ohai kwafele ovanhu vakwetu, nohai tu kwafele yo tu xwepopaleke omaukwatya etu.

14. Ovadali oshike ve na okuninga ngeenge ova hala shili okupondola eshi tava me ounona vavo?

¹⁴ Luhapu ounona vanini ove na elininipiko nohava kala va halelela okulihonga. (Mateus 18:1-4) Onghee hano, oshi li pandunge kovadali va kwafele ounona vavo ve lihonge oshili nokukala ve i hole ofimbo vanini natango. (2 Timoteus 3:14, 15) Opo ovadali va pondole, ove na okukala ve hole oshili nokutula moilonga osho Ombiibeli tai ti. Ngeenge ovadali ova ningi ngaho, otashi ka kwafela ounona navo va  kale ve hole oshili. Ounona otava ka uda ko yo kutya outekuduliko wovadali otau ulike kutya ove va hole nove holike kuJehova.

15, 16. Ovadali ove na okuulika ngahelipi kutya ove lineekela Kalunga ngeenge okaana kavo ka kondwa?

¹⁵ Nonande ovadali ohava hongo ounona vavo oshili, ounona vamwe ohava ka fiya po Jehova ile va kondwe mo meongalo. Ngeenge osho osha ningwa, ohashi yahameke oukwaneumbo neenghono. Omumwameme umwe wokoSouth Africa okwa ti: “Eshi omumwamememati a li a kondwa, onda li ndi wete a fa a fya. Osha li sha udifa nge nai neenghono.” Ndele mbela omumwameme oo novadali vaye ova li va ninga po shike? Ova li va tula moilonga omayele Ombiibeli. (Lesha 1 Ovakorinto 5:11, 13.) Ovadali ovo ova li ve shii kutya okudulika komayele aKalunga ohashi etele ovanhu aveshe ouwa. Ova li ve shii kutya okukonda mo omunyoni meongalo oshi li outekuduliko waJehova wopahole. Onghee hano, ova li ashike hava kwatafana naye ngeenge ope na lela oshinima shopaulumomhumbwe sha pamba oukwaneumbo.

¹⁶ Mbela omonamati wavo okwa li e udite ngahelipi? Lwanima okwa ka popya a ti: “Onda li ndi wete kutya oukwaneumbo wetu inau tonda nge, ndele otau dulika ashike kuJehova nokehangano laye.” Okwa ti yo kutya: “Ngeenge onghalo tai ku fininike u pule ekwafo nedimepo kuJehova, oho mono kutya owa pumbwa Jehova neenghono.” Oukwaneumbo oo kawa li tuu wa hafa eshi omulumenhu oo a alukila kuJehova! Nopehe nomalimbililo, ohatu ka kala twa hafa nokupondola ngeenge otwa kala alushe hatu dulika kuKalunga. — Omayeletumbulo 3:5, 6; 28:26.

17. Omolwashike tu na okudulika kuJehova monghalamwenyo yetu aishe, nongahelipi hatu dulu okumona ouwa mwaasho?

¹⁷ Omuprofeti Jesaja okwa li a xunganeka kutya Ovajuda ovo va li muBabilon otave ke livela ombedi ndele tava ti: “Omwene, Oove Tate, fye onhata, naave Omumi wetu, fye atushe oshilonga sheke loye.” Okwa ti yo kutya otava ka indila Jehova tava ti: “Ino dimbulukwa alushelushe oulunde wetu. Tala, heeno, tala, fye atushe ngaashi tu li ofye ovanhu voye.” (Jesaja 64:8, 9) Ngeenge otwa kala ovalininipiki nokudulika alushe kuJehova, ohatu ningi oiyuma ya fimana kuye ngaashi Daniel a li. Jehova ota ka twikila oku tu ma ta longifa Eendjovo daye, omhepo iyapuki nehangano laye opo monakwiiwa tu ka ninge ‘ovana vaKalunga’ va wanenena. — Ovaroma 8:21.