1, 2. (a) Jesus okwa li a indila shike meilikano laye laxuuninwa pamwe novayapostoli vaye? (b) Omolwashike tashi dulika Jesus a li te lipula shi na sha noukumwe?

ESHI Jesus a li ta li ouvalelo waye waxuuninwa pamwe novayapostoli vaye, okwa li te lipula unene shi na sha noukumwe. Eshi a li ta ilikana pamwe novahongwa vaye aveshe, okwa li a popya kutya okwa hala va kale moukumwe ngaashi ashike ye naXe ve li moukumwe. (Lesha Johannes 17:20, 21.) Oukumwe wovahongwa owa li tau ka yandja oumbangi wa yela kutya Jehova okwa li a tuma Jesus kombada yedu a longe ehalo laYe. Ohole oya li tai ka didilikifa mo ovahongwa vaJesus vashili nokupameka oukumwe wavo. — Joh. 13:34, 35.

² Oshi shii okuudiwa ko eshi Jesus a li a divilika oukumwe. Okwa li a mona kutya ovayapostoli vaye kave li moukumwe ile kave na elongelokumwe. Ngaashi va kala hava tu eemhata shito, ova li natango va hovela okutwa eemhata kutya “olyelye womokati kavo e nokutalwa munene e dule vakwao.” (Luk. 22:24-27; Mark. 9:33, 34) Pomhito imwe, Jakob naJohannes ova li va pula Jesus va pewe eendodo da fimana mOuhamba waye. — Mark. 10:35-40.

3. Oinima ilipi tashi dulika ya li ya etifa etukauko mokati kovahongwa vaKristus, nomapulo elipi hatu ka kundafana?

 ³ Okulihalela eendodo hako akuke kwa li kwa eta etukauko mokati kovahongwa vaKristus. Ovanhu vomoshitukulwa ova li va tukaulwa koutondwe nosho yo konhondo. Ovahongwa vaJesus ova li ve na okufinda oikala ya tya ngaho. Moshitukulwa eshi, ohatu ka kundafana omapulo taa landula: Jesus okwa li a ungaunga ngahelipi nonhondo? Ongahelipi a li a kwafela ovashikuli vaye ve lihonge nghee ve na okuungaunga navamwe nokuhenonhondo nosho yo okukala moukumwe washili? Nongahelipi omahongo aye taa dulu oku tu kwafela tu kale moukumwe?

4. Yandja oihopaenenwa yanghee Jesus a li a ungaungiwa naye nonhondo.

⁴ Jesus okwa li a ungaungiwa naye nonhondo. Eshi Filippus a lombwela Natanael kutya okwa mona Messias, Natanael okwa li e mu nyamukula a ti: “MuNasaret otamu di tuu ouwa nande owasha?” (Joh. 1:46) Osha fa shi li ngaha kutya Natanael okwa li e shii exunganeko olo li li muMika 5:2, nokwa li a dina kutya Messias ita dulu okudja muNasaret. Ovajudea ovo va li va fimanekwa ova li ve tonde Jesus molwaashi okwa li Omugalilea. (Joh. 7:52) Ovajudea vahapu ova li va dina Ovagalilea. Ovajuda vamwe ova li va ula Jesus kutya Omusamaria. (Joh. 8:48) Ovasamaria ova li va dja momuhoko umwe, nelongelokalunga lavo ola li la yooloka ko kwaalo lOvajuda. Ovajudea nOvagalilea kava li va fimaneka Ovasamaria nova li hava henuka okukala nekwatafano navo. — Joh. 4:9.

5. Ovashikuli vaJesus ova li va ungaungiwa navo ngahelipi nonhondo?

⁵ Ovawiliki vOvajuda ova li yo hava sheke ovashikuli vaJesus. Ovafarisai ova li ve va tala ko kutya “ova fingwa.” (Joh. 7:47-49) Ova li va tala ko keshe umwe oo ina ya keefikola doshirabbi ile iha landula omifyuululwakalo davo e li omunhu wongaho noke na oshilonga. (Oil. 4:13) Jesus novashikuli vaye ova li va ungaungiwa navo nonhondo omolweyooloko lopalongelokalunga, lopanghalafano nosho yo lopamihoko. Ovahongwa navo ova li va kumwa koikala yonhondo. Opo va kale moukumwe, ova li ve na okulundulula okudiladila kwavo.

6. Yandja oihopaenenwa u ulike nghee onhondo tai dulu oku tu kuma.

⁶ Kunena, vahapu vomufye otwa dingililwa kovanhu ve na onhondo. Otashi dulika ovanhu va ungaunge nafye nonhondo, ile ofye tu ungaunge navamwe nonhondo. Omumwameme umwe oo e li omukokolindjila paife koAustralia okwa ti: “Onda li ndi tonde neenghono ovatilyane eshi nda kala handi yandje elitulemo kokuhenouyuki oko kwa li kwa ningilwa Ovaboriginal monakudiwa nosho yo oko tava ningilwa paife. Natango onda li yo ndi va tonde omolwokumona oixuna kwange.” Omumwatate umwe wokoCanada okwa popya kutya okwa li e na nale onhondo shi na sha nomalaka. Okwa ti: “Onda li handi diladila kutya ovapopi vOshifrench ovo dingi. Nonda li ndi tonde ovapopi velaka lOshiingilisha.”

7. Jesus okwa li a ungaunga ngahelipi nonhondo?

⁷ Nokunena ovanhu otava dulu okukala ve na onhondo, ngaashi ashike sha li pefimbo laJesus. Jesus okwa li a ungaunga navo ngahelipi? Shotete, ka li e na onhondo nandenande. Okwa li a udifila oipuna neehepele, Ovafarisai nOvasamaria, nokuli novafutifi voifendela novalunde. Oshitivali, omahongo aJesus noshihopaenenwa shaye osha li sha kwafela ovahongwa vaye va mone kutya ove na okuhenuka okukala ve tonde vamwe.

8. Efinamhango lilipi hali kwafele Ovakriste va kale moukumwe? Shi yelifa.

⁸ Jesus okwa li a honga ovashikuli vaye efinamhango olo tali tu kwafele tu kale moukumwe. Okwa ti: “Onye amushe ovamwainafana.”  (Lesha Mateus 23:8, 9.) Otu li “ovamwainafana” molwaashi atushe otu li oludalo laAdam. (Oil. 17:26) Kakele kaasho, Jesus okwa li a yelifa kutya ovahongwa vaye ove li ovamwainafana molwaashi aveshe ova tala ko Jehova e li Xe yavo womeulu. (Mat. 12:50) Shikwao vali, ova ninga oilyo youkwaneumbo wa kula wopamhepo, va hanganifwa kohole nokeitavelo. Nomolwaasho ovayapostoli va tumbula ovahongwa vakwao ve li ‘ovamwaxe’ meenhumwafo davo. — Rom. 1:13; 1 Pet. 2:17; 1 Joh. 3:13. *

9, 10. (a) Omolwashike Ovajuda va li vehe na etomheno lokukala ve udite ounhwa omolwomuhoko wavo? (b) Jesus okwa li a kwafela ngahelipi ovanhu opo vaha kale nounhwa omolwomihoko davo? (Tala efano pehovelo loshitukulwa.)

⁹ Konima eshi Jesus a popya kutya otu na okutala ko vakwetu ngaashi ovamwatate novamwameme, okwa popya yo kutya otwa pumbwa elininipiko. (Lesha Mateus 23:11, 12.) Ounhwa owa li wa etifa etukauko pokati kovayapostoli. Oupyakadi otashi dulika wa li wa etifwa kokukala ve udite etumba omolwomuhoko wavo. Mbela Ovajuda ova li ve udite etumba eshi ve li oludalo laAbraham? Ovajuda vahapu osho va li hava kala ve udite ngaho. Ashike Johannes Omuninginifi okwa li e va lombwela a ti: “Kalunga ta dulu okupendulila Abraham ounona momamanya aa.” — Luk. 3:8.

¹⁰ Jesus okwa tokola ounhwa u na sha noukwamuhoko. Okwa li a longifa omhito imwe eshi omunongo womhango umwe a pula a ti: “Omukwetu olyelye?” Jesus okwa li a nyamukula ta longifa efaneko li na sha nOmusamaria oo a li a ungaunga nawa nomweendanandjila Omujuda oo a li a dengwa kovanyeki. Ovajuda ovo va pita po ova li ve mu mona nove mu pitilila, ndele Omusamaria okwa li e mu etela onghenda. Pexulilo, Jesus okwa li a lombwela omunongo womhango a hopaenene Omusamaria oo. (Luk. 10:25-37) Jesus okwa li a ulika kutya Omusamaria ota dulu okuhonga Ovajuda va kale ve hole ovanhu aveshe.

11. Omolwashike ovahongwa vaJesus va li va pumbwa okuungaunga novanailongo nokuhenonhondo, nongahelipi a li e va kwafela va ude ko oshinima osho?

¹¹ Opo ovahongwa vaJesus va wanife po oshinakuwanifwa shavo, ova li ve na okweefa po ounhwa nosho yo onhondo oyo va li ve na. Ofimbo Jesus ina shuna meulu, okwa li a lombwela ovahongwa vaye va yandje oundombwedi ‘muJudea ashishe nomuSamaria nofiyo okominghulo dounyuni.’ (Oil. 1:8) Jesus okwa li nale e va deulila oshinakuwanifwa osho shinene eshi a li e va kwafela va kale hava yandje elitulemo komaukwatya mawa ovanailongo. Pashihopaenenwa, okwa li a pandula omukwaita omunailongo omolweitavelo laye. (Mat. 8:5-10) Okwa li a popya nghee Jehova a li a lenga ovanailongo muNasaret, ngaashi omufiyekadi wokuFonikia oo a dja kuSarefat nosho yo omunaudu woshilundu wokuSiria, Naeman. (Luk. 4:25-27) Ka li ashike a udifila omukainhu Omusamaria, ndele okwa li yo a kala muSamaria omafiku avali molwaashi ovanhu ova li ve na ohokwe metumwalaka laye. — Joh. 4:21-24, 40.

12, 13. (a) Ovayapostoli ova li ve linyenga ngahelipi eshi Jesus a li ta hongo omukainhu Omusamaria? (Tala efano pehovelo loshitukulwa.) (b) Oshike tashi ulike kutya Jakob naJohannes kava li ve lihonga sha?

¹² Kasha li shipu kovayapostoli okweefa po onhondo. Ova li va kumwa eshi va mona Jesus ta hongo omukainhu Omusamaria. (Joh. 4:9, 27) Ovawiliki vOvajuda kava li hava popi novakainhu moipafi yovanhu, kedimbwele okupopya nomukainhu Omusamaria oo e na elihumbato inali koshoka. Ovayapostoli ova li tava ladipike Jesus  a lye. Ashike enyamukulo laye ola li la ulika kutya okulya naku teelele manga fiyo a manifa eenghundafana daye dopamhepo. Okuudifila ovanhu, mwa kwatelwa omukainhu oo Omusamaria, osha li ehalo laXe, nosha li sha fa oikulya kuye. — Joh. 4:31-34.

¹³ Jakob naJohannes kava li ve lihonga po sha. Eshi ovahongwa va li tava ende naJesus muSamaria, ova li va hala okunangala momukunda wOvasamaria. Ovasamaria kava li ve va tambula, onghee Jakob naJohannes ova li va fula onya ndele tava pula Jesus a ifane omundilo meulu u lungwinife po omukunda aushe. Jesus okwa li e va hanyena. (Luk. 9:51-56) Ngeno oshinima osho osha ningilwe moshitukulwa shambulavo, muGalilea, ngeno ove linyenga ngoo monghedi ya faafana? Osha fa shi li ngaha kutya oukwamuhoko oo wa li wa etifa outondwe wa tya ngaho. Otashi dulika omuyapostoli Johannes a li a fya ohoni omolwoikala yokuhanduka diva eshi lwanima a ka kala e na oufembanghenda wokuudifila Ovasamaria. — Oil. 8:14, 25.

14. Ongahelipi oupyakadi oo tashi dulika u na sha nomalaka wa li wa pongololwa po?

¹⁴ Inapa pita olule konima yOpentekoste 33 O.P., opa li pa holoka eenhamanana di na sha nokatongo. Eshi ovafiyekadi va li tava tukulilwa oikulya, ovafiyekadi velaka lOshigreka ova li tava lumbulwa. (Oil. 6:1) Otashi dulika onhondo i na sha nelaka oyo ya li oupyakadi. Ovayapostoli ova li va katuka diva eenghatu opo va yukife oshinima osho mokuhoolola ovalumenhu va wana va ka ungaunge nokutukula oikulya. Ovalumenhu aveshe ovo va li va hoololwa ova li ve na omadina Oshigreka. Naasho osha li she va ningifa va kale va tambulwa ko kovafiyekadi ovo va li va udifwa nai.

15. Ongahelipi Petrus a ninga omalunduluko e na sha nokweefa po onhondo? (Tala efano pehovelo loshitukulwa.)

¹⁵ Mo 36 O.P., oilonga yokuninga ovanhu ovahongwa oya li ya tandavela mounyuni aushe. Omuyapostoli Petrus okwa li e na onghedindjikilile yokweendafana ashike nOvajuda. Ndele konima eshi Kalunga a popya sha yela kutya Ovakriste kave na okukala nonhondo, Petrus okwa li a udifila Kornelius, oo a li omukwaita waRoma. (Lesha Oilonga 10:28, 34, 35.) Konima yaasho, Petrus okwa kala ha hafele eendja nosho yo eendafano pamwe novaitaveli vomoiwana imwe. Konima yomido donhumba, Petrus okwa li a xulifa po okulya pamwe nOvakriste ovo va li vehe fi Ovajuda moshilando shaAntiokia. (Gal. 2:11-14) Paulus okwa li a pukulula Petrus moshinima osho, na Petrus okwa li a tambula ko epukululo olo. Eshi Petrus a shangela Ovajuda nosho yo Ovakriste vomoiwana imwe muAsia Linini onhumwafo yaye yotete, okwa popila mouwa ovamwatate aveshe. — 1 Pet. 1:1; 2:17.

16. Ovakriste vomefelemudo lotete ova li va shiivikila shike?

¹⁶ Ovayapostoli ova li ve lihonga koshihopaenenwa shaJesus shokuhola ovanhu “aveshe.” (Joh. 12:32; 1 Tim. 4:10) Nonande osha li sha pula efimbo, ova li va lundulula okudiladila kwavo. Ovakriste vomefelemudo lotete ova li va shiivikila ohole youmwainafana. Omushangi womefelemudo etivali, Tertullian, okwa tofa mo osho sha popiwa kwaavo vehe fi Ovakriste a ti: ‘Tala nghee ve holafane, nghee ve lilongekidila okufya ponhele yavakwao.’ Eshi Ovakriste vomefelemudo lotete va “djala omunhu mupe,” ova li va tala ko ovanhu aveshe ve fike pamwe koshipala shaKalunga. — Kol. 3:10, 11.

17. Ongahelipi hatu dulu okududa mo onhondo momitima detu? Yandja oihopaenenwa.

¹⁷ Kunena, otashi dulika twa pumbwa efimbo opo tu dude mo onhondo momutima wetu. Omumwameme umwe wokoFrance okwa popya shi na sha nounghundi waye a ti: “Jehova okwa honga nge kutya ohole otai ti shike, okukwafelafana otaku ti shike nosho yo kutya okuhola ovanhu aveshe otaku ti shike. Ashike natango ohandi kendabala okweefa po okuungaunga novanhu vamwe nonhondo, nohaalushe hashi  kala shipu. Nomolwaasho handi twikile okwiilikana kombinga yasho.” Omumwameme umwe wokuSpain, oo a li monghalo ya fa oyo, okwa ti: “Omafimbo amwe ohandi kondjifa omhepo youkwamuhoko, naluhapu ohandi pondola. Ashike ondi shii kutya onda pumbwa okutwikila okukondjifa outondwe. Ohandi pandula Jehova eshi ndi li oshilyo shoukwaneumbo waye wa hangana.” Keshe umwe womufye ota dulu okulikonakona mwene. Mbela nafye otwa pumbwa okukondjifa oukwatya wonhondo, ngaashi ovamwameme ovo vavali va ninga?

18, 19. (a) Omatomheno elipi tu na okutambula ko keshe umwe? (b) Omeenghedi dilipi tadi longo hatu dulu okutambula ko keshe umwe?

¹⁸ Oshiwa okudimbuluka kutya ope na efimbo limwe atushe twa li “ovanailongo,” twa li kokule naJehova. (Ef. 2:12) Ashike okwe tu nanena kuye “nomiya dohole.” (Hos. 11:4; Joh. 6:44) Na Jesus okwe tu tambula ko. Okwe tu yeululila omhito opo tu dule okuninga oilyo youkwaneumbo waKalunga. (Lesha Ovaroma 15:7.) Molwaashi Jesus okwe tu tambula ko nonande inatu wanenena, itashi ka kala pandunge okuhenuka ovanhu vakwetu ile oku va tongola.

¹⁹ Kape na omalimbililo kutya etukauko, onhondo nosho yo onyanya otai ende tai hapupala mounyuni eshi onghalelo ei youkolokoshi i li pokuxulifwa po. (Gal. 5:19-21; 2 Tim. 3:13) Ashike tu li ovapiya vaJehova, ohatu kongo ounongo oo hau di kombada, oo wa kwatela mo okuhenonhondo nohau xumifa komesho ombili. (Jak. 3:17, 18) Ohatu hafele okupanga oukaume novanhu vokoitukulwa imwe, nohatu tambula ko omaputuko oo a yooloka ko kwaao etu nokulihonga omalaka amwe ngeenge otashi shiiva. Ngeenge otwa ningi ngaho, ombili ohai kala tai kunguluka ngaashi omulonga, nouyuki ngaashi omakufikufi omefuta. — Jes. 48:17, 18.

20. Oshike hashi ningwa po ngeenge ohole oya nwefa mo omadiladilo nomitima detu?

²⁰ Omumwameme wokoAustralia oo a tumbulwa metetekelo okwa ti: “Ngaashi ofifiya tai fuluka omeva, eshiivo lange loshili ola enda tali hapupala.” Okwa popya nghee okukonakona Ombiibeli kwa li kwe mu kuma a ti: “Omutima nomadiladilo ange okwa lunduluka. Onhondo nosho yo outondwe oyo ya li ya mena omidi mwaame oya dja mo filufilu.” Omumwatate oo wokoCanada okwa mona kutya “luhapu okuhashiiva sha oko haku etifa oukwamuhoko nosho yo kutya omaukwatya ovanhu kae na sha nonhele opo va dalelwa.” Okwa hombola omupopi welaka lOshiingilisha. Omalunduluko a tya ngaho oku li oumbangi kutya ohole yOvakriste otai dulu okufinda onhondo. Ohole oya fa ekwamo la kola olo hali tu mangele kumwe. — Kol. 3:14.