Onda dalwa mo 19 Mei 1940, modoolopa yaAmioûn, moLebanon. Omido dinini da ka landula ko, oukwaneumbo wetu owa ka tembukila koshilando shaTripoli, oko nda ka kulila. Oukwaneumbo wetu owa kala wa hafa, u shii Jehova Kalunga nou mu hole. Aame nda li onghelo mounona vatano, oukadona vatatu novamati vavali. Okulikola oimaliwa hako kwa li kwa fimanenena kovadali vange. Oukwaneumbo wetu owa li wa lenga unene ekonakonombiibeli, okwoongala kwopaKriste nosho yo okukwafela vamwe va shiive Kalunga.

Meongalo letu omwa li mu na Ovakriste ovavaekwa vonhumba. Umwe womuvo okwa li Michel Aboud, oo a li ha kwatele komesho ekonakono lembo. Okwe lihonga oshili koNew York, nokwa hovela okuudifa moLebanon mo 1920. Ohandi dimbuluka nghee a li a fimaneka noha kwafele ovamwameme ovanyasha vavali Anne naGwen Beavor, ovo va li va pewa eedjapo kOfikola yaGilead. Ova li va ninga ookaume ketu vopofingo. Konima yomido dihapu, onda li nda hafa neenghono eshi nda shakena naAnne moUnited States. Lwanima, onda ka shakena yo naGwen, oo a hombolwa kuWilfred Gooch nokwa li ta longo kObetel koshitaimbelewa shaLondon moEngland.

MoLebanon omwa li Eendombwedi dinini eshi nda li omunyasha. Ashike otwa li hatu udifile ovanhu  nexwamo Ombiibeli. Otwa li hatu ningi ngaho, nonande ovawiliki vamwe vomalongelokalunga ova li have tu pataneke. Ohandi dimbuluka nawa oiningwanima imwe oyo ya li ye tu ningilwa.

Efiku limwe, ame nomumwamemekadona Sana otwa li hatu udifile moufuleta. Omupristeri umwe okwa li e uya pedimo opo twa li hatu popi novanhu. Ope na okukala umwe a li e mu ifana. Omupristeri okwa li a hovela okutuka omumwamemekadona. Okwa li a fufaeka neenghono, ndele ta undulile Sana peetalapa dopedu, nokwa li e mu ehameka. Omunhu umwe okwa li a dengela opolifi noya li ya unganeka pahole opo Sana a kwafelwe. Ovapolifi ova li va ya nomupristeri koshitaashi yopolifi, oko va ka mona kutya okwa humbata ondjebo. Omukulunhu wopolifi okwa li e mu pula ta ti: “Ove omunhu a tya ngahelipi hano? Ove omuwiliki welongelokalunga, ile oho hongo ovanhu va longe ominyonena?”

Ohandi dimbuluka nawa natango oshiningwanima shimwe, eshi eongalo letu la li la hiila obesa i tu twale kodoolopa imwe ye likalela, oko twa li hatu ka udifila onghundana iwa. Oinima aishe oya li tai ende nawa fiyo osheshi omupristeri womoshitukulwa a ka uda osho twa li hatu ningi, ndele ta lombwele ongudu yovanhu i tu ponokele. Ova li va ungaunga nafye nai, ve tu kupula nomamanya nova li va yahameka tate. Ohandi dimbuluka e shi nda li handi mu tale e na oshipala shi yadi eehonde. Tate okwa li a shuna kobesa nameme, ofimbo atushe twa li twe va shikula twa limbililwa. Kandi na fiku ndi dimbwe eshi meme a li ta wapaleke tate moshipala, e shi a popya ta ti: “Alikana Jehova va dimina po. Kave shii e shi tava ningi.”

Pomhito vali imwe, otwa li twa ka talela po ovapambele vetu, modoolopa omo twa li hatu di. Keumbo latatekulu otwa li twa hanga ko omuwiliki welongelokalunga, oo a fimanekwa, omubishofi. Omubishofi oo okwa li e shii kutya ovadali vange Eendombwedi daJehova. Okwa li a hovela okupula nge omapulo, nonande onda li ashike ndi na omido hamano. Okwa ti: “Ove, omolwashike ino shashwa?” Onde mu lombwela kutya ondi li okaana natango. Onda pumbwa okushiiva shihapu kombinga yOmbiibeli nokukala ndi na eitavelo la kola, opo ndi ninginifwe. Ka li a hokwa enyamukulo lange, onghee okwa li a lombwela tatekulu kutya kandi na omikalo.

Oimoniwa ii ya tya ngaho kaya li naanaa ihapu. Ovalibanon ove hole ovanhu nohave va yakula nawa. Nomolwaasho twa li hatu popi novanhu vahapu kombinga yOmbiibeli nokukonakona navahapu vomuvo.

Eshi nda li natango mofikola, omumwatate umwe omunyasha wokoVenezuela okwa li e uya okutalela po moLebanon. Okwa li ha ongala meongalo letu nokwa li a hovela okweendelafana nomumwamemekadona Wafa. Mokweendela ko kwefimbo, ova li va hombola nova ka kala koVenezuela. Wafa okwa li a shangela tate eenhumwafo, te mu lombwele a tembulile oukwaneumbo aushe koVenezuela. Okwa li a ninga ngaho, molwaashi okwa li e tu djuulukwa neenghono. Lwanima, otwa li twa dimina, ndele hatu tembuka.

Otwa li twa fika moVenezuela mo 1953 notwa li hatu di moCaracas, popepi neumbo  lomupresidende. Molwaashi onda li okamatyona, onda li handi kala nda tunhukwa, ngeenge handi tale ohauto yomupresidende yondilo tai ende po. Ashike kasha li shipu kovadali vange okwiikilila oshilongo shipe, elaka, omufyuululwakalo, oikulya nonghalo yomhepo. Ova li ashike va hovela “okwiikilila onghalo ipe,” eshi pa li pa ningwa oshinima shimwe shinyikifa oluhodi.

Tate okwa li a hovela okuyahama. Osho osha li she tu tilifa neenghono, molwaashi okwa kala a pama noku na oukolele. Katwa li tu shii ngeenge ona ka yahame efiku limwe. Opo nee okwa ka kwatwa kokankela yokexuli, ndele ta tandwa. Shinyikifa oluhodi, okwa ka fya konima yoshivike shimwe.

Oshidjuu neenghono okupopya nghee twa li twa wililwa po koluhodi. Pefimbo opo, onda li ashike ndi na omido 13. Osha li she tu kuma neenghono, notwa li tu udite kutya katu na vali fiku tu ka kale twa hafa. Omafimbo amwe, osha li hashi kala shidjuu kumeme okwiitavela kutya omushamane waye okwa fya. Ashike otwa ka mona kutya ohatu dulu okulididimika, nokekwafo laJehova otwa li twa pondola. Eshi nda li ndi na omido 16, onda li nda mona odjapo kofikola yopombada moCaracas. Onda li nda halelela okukwafela oukwaneumbo wetu.

Mokweendelako kwefimbo, omumwamemekadona Sana okwa ka hombolwa kuRubén Araujo, oo a li a pewa odjapo kOfikola yaGilead nokwa alukila koVenezuela. Ova li va tokola okutembukila koNew York. Oukwaneumbo wetu owa li wa tokola ndi ye kouniversiti. Onghee onda li nda ya koNew York, oko nda ka kala handi di pamwe nomumwamemekadona nashuwala shange. Ova li va kwafela nge ndi ehene popi elela naJehova. Shikwao vali, meongalo letu laBrooklyn lOshispanish, omwa li ovamwatate vahapu va pyokoka pamhepo. Vavali vomuvo ovo nda li ndi shii nawanawa nohatu endafana navo oMilton Henschel naFrederick Franz, hava longele mObetel yaBrooklyn.

Lwopexulilo lodula yange yotete kouniversiti moNew York, onda li nda hovela okulipula shi na sha nonghalamwenyo yange. Onda li nda lesha nokudiladila nda mana mo kombinga yoitukulwa yOshungonangelo, oyo ya li ya kundafana kombinga yOvakriste ovo ve litulila po omalalakano moilonga yaJehova. Onda mona nghee ovakokolindjila nosho yo Ovabetel vomeongalo letu va hafa, nonda li nda hala okukala nde va fa. Ashike kanda li natango nda ninginifwa. Inapa pita olule, onda li nda mona nghee sha fimana okuliyapulila Jehova. Onda li nda ninga ngaho, nonda ka ninginifwa mo 30 Marsa 1957.

Konima e shi nda ninginifwa, onda li vali nda diladila okukatuka onghatu imwe ya fimana, okuninga omukokolindjila. Onda li nda halelela okuninga omukokolindjila. Ashike onda li nda mona kutya itashi ka kala shipu okukatuka onghatu oyo. Ongahelipi nda li handi dulu okukokola ondjila, ofimbo ndi li kouniversiti? Otwa kala hatu lishangele eenhumwafo dihapu novapambele vange, di na sha netokolo lange lokweefa po ouniversiti nokushuna koVenezuela ndi ka ninge omukokolindjila.

Onda shuna koCaracas muJuni mo 1957. Ashike onda li nda mona kutya onghalo youkwaneumbo wetu kaya li tai nuwa omeva. Ova li va pumbwa  ekwafo laumwe, opo e va kwafele pashimaliwa. Ongahelipi nda li handi ke va kwafela? Onda li nda mona oilonga mombaanga, ashike natango onda li nda hala okukokola ondjila. Naalo olo la li etomheno lange lokushuna. Onda li nda tokola okuninga oinima aishe. Oule womido donhumba, onda kala handi longo mombaanga nohandi kokola ondjila. Onda kala nde lipyakidila nonda hafa neenghono.

Onda ka kala nda hafa neenghono e shi nda ka shakena nokuhombola Sylvia, omumwameme muwa Omugerman, oo e hole Jehova neenghono. Okwa li a tembukila koVenezuela pamwe novadali vaye. Lwanima, otwa ka kala tu na ounona vavali, omumati oMichel (Mike) nokakadona oSamira. Onda li yo nda hovela okufila meme oshisho. Okwa ka kala ha di meumbo letu. Nonande onda li ndi na okweefa po oukokolindjila opo ndi dule okufila oshisho oukwaneumbo wange, onda kala handi longo noudiinini moukalele. Fye naSylvia otwa kala hatu kufa oukwafelikokolindjila momafudo, ngeenge eenghalo da li tadi shi pitike.

Ounona ova li natango mofikola eshi nda li handi dilonga kOshungonangelo oyo ya tumbulwa pehovelo loshitukulwa eshi. Ohandi dimine kutya onda li ndi na onghalamwenyo ya denga mbada, novanailonga pamwe naame mombaanga ova li va fimaneka nge. Natango, onda li nda hala ovanhu va tale nge ko ndi li omupiya waJehova. Onda kala alushe handi diladila osho ndi na okuninga po, opo ovanhu va kale va tala nge ko ngaho. Onghee hano, ame nomukulukadi wange otwa li twa kala omutumba, ndele hatu kundafana shi na sha noyuuyemo yetu. Ngeenge onda efa po oilonga yange yomombaanga ohandi ka pewa opeendjela ihapu. Molwaashi katwa li tu na eendjo, otwa li twa diladila okukaleka onghalamwenyo yetu paunafangwa nohatu ka kala noimaliwa ihapu ya wana oku tu kwafela efimbo lile.

Kasha li shipu okukatuka onghatu oyo, ashike omukulukadi wange omuholike nosho yo meme ova li va yambidida nge filufilu. Onghee onda li natango ndi li pokushuna moukokolindjila wondjikilile. Kasha li tuu shitunhula! Onda li nde lilongekida okuhovela oukokolindjila, ndele opa li pa holoka oshinima osho twa li inatu teelela.

Efiku limwe ndokotola wetu okwa li a mona kutya Sylvia oku li meteelelo. Osho osha li she tu kumwifa neenghono. Osha li yo she tu etela ehafo linene, ashike onda li natango handi diladila konghatu oyo nda li nda hala okukatuka, oukokolindjila. Osho osha li sha kuma ngahelipi etokolo olo? Otwa li twa vyula diva omadiladilo nomaliudo etu, nokuteelela nodjuulufi oshilyo shipe moukwaneumbo. Ndele ongahelipi shi na sha nomhangela yange?

 Konima eshi twa konakona omalalakano etu, otwa li twa tokola okukanyatela ketokolo letu lotete. Omonamati wetu Gabriel okwa dalwa muAprili 1985. Shikwao vali, onda li nda efa po oilonga yange yomombaanga nokuninga natango omukokolindjila wondjikilile muJuni 1985. Mokweendela ko kwefimbo, onda li nda mona oufembanghenda wokulonga ndi li oshilyo shOkomitiye yOshitaimbelewa. Ashike oshitaimbelewa kasha li moCaracas, naasho osha hala okutya onda li ndi na okukala handi shingi oshinano sheekilometa 80 lwaapo, omafiku avali, ile atatu moshivike keshe.

Oshitaimbelewa osha li shi li modoolopa yaLa Victoria. Onghee hano, tu li oukwaneumbo otwa li twa tokola okutembukila kuLa Victoria, opo tu ka kale popepi nObetel. Olo ola li elunduluko linene kufye atushe. Onda lenga neenghono oukwaneumbo wange nohandi u pandula. Ova yambidida nge neenghono. Omumwamemekadona Baha, okwa li a hala okufila meme oshisho. Mike okwa li a hombola, ashike Samira naGabriel ova li natango meumbo. Eshi hatu tembukile kuLa Victoria, osha yela kutya ova li ve na okufiya po ookaume kavo vomoCaracas. Natango, omuholike wange Sylvia okwa li e na okwiikilila mokadoolopa kanini shi dulife moshilandopangelo osho she lipyakidila. Shikwao vali, atushe otwa li tu na okwiikilila meumbo linini. Onghee hano, osha li sha kwatela mo shihapu okutembuka moCaracas tu ye kuLa Victoria.

Natango, oinima oya li ya lunduluka vali. Gabriel okwa ka hombola, na Samira okwa li ta dulu okulifila oshisho ye mwene. Opo nee ame naSylvia otwa li twa shivwa tu waimine oukwaneumbo waBetel mo 2007, oufembanghenda oo hatu hafele fiyo okunena. Mike, omonamati wetu woshiveli, ota longo e li omukulunhuongalo noha kokola ondjila pamwe nomukulukadi waye, Monica. Gabriel naye oku li omukulunhuongalo, noha longele koItaly pamwe nomukulukadi waye, Ambra. Samira oku li omukokolindjila noha longo omafimbo amwe kObetel.

Heeno, onda li ndi na okuninga omatokolo mahapu a kwata moiti monghalamwenyo yange. Ashike nande ongaho, itandi lipe oushima. Ohandi ka ninga natango omatokolo a faafana. Ohandi pandula neenghono oinakuwanifwa ihapu yopamhepo nosho yo omaufembanghenda, oo nda mona eshi handi longele Jehova. Moule womido adishe odo, onda ka mona nghee sha fimana okupanga oukaume wopofingo naJehova. Kashi na nee mbudi kutya otwa pumbwa okukatuka eenghatu dinini, ile oda kwata moiti, Jehova ote ke tu pa ombili oyo “i dule eendunge adishe.” (Fil. 4:6, 7) Ame naSylvia ohatu hafele okulonga mObetel notu udite kutya Jehova okwa nangeka noupuna omatokolo etu, molwaashi otwe mu kaleka alushe momadiladilo e shi hatu a ningi.