OVANHU vahapu ova li ve shii kutya Ovaegipiti vonale ova li hava shange meembapila da longwa meembungu. Ovagreka nOvaroma navo ova li hava shange meembapila deembungu. * Ovanhu ashike vanini ve shii kutya eembungu oda li yo hadi longifwa okuninga eewato.

Omido di dulife po 2 500 da pita, omuprofeti Jesaja okwa shanga kutya ovanhu ‘vokombada yomilonga daEtiopia,’ ova li hava “tumu ovatumwa kuNil hava ende mouwato veembungu kombada yomeva.” Lwanima, Job okwa popya a ti kutya onhwa ohai endelele okuya koshihakanwa ngaashi “eewato deembungu.” — Jes. 18:1, 2; Job 9:26.

Ombiibeli oya nwefwa mo kuKalunga. Onghee hano, itashi kumwifa ovakonakoni vOmbiibeli, eshi ovalafululi va mona kutya eembungu oda li hadi longifwa okuninga ouwato pefimbo lOmbiibeli. (2 Tim. 3:16) Oshike sha monika po? Ovalafululi ova li va mona ouyelele, oo tau ulike kutya eembungu oda li da longifwa okuninga eewato muEgipiti.

Meembila dOvaegipiti, omwa fanekwa omafano, oo taa ulike nghee eembungu da li hadi ongelwa nokuninga eewato. Ovalumenhu ova li hava tete eembungu pomafina nokumangale oipandi kumwe ya diinina. Omafina eembungu oku li molupe leehuke nhatu. Onghee hano, ngeenge a mangelwa kumwe a diinina, ohaa kala oshipandi sha pama. Embo A Companion to Ancient Egypt, ola popya kutya eewato deembungu ohadi dulu okukala di na oule u dulife peemeta 17, opo di kale di na oipungululifo yowato 10, ile 12 kombinga keshe.

Eembungu oda li unene hadi kulilile molufilu, omo hamu tondoka omeva omulonga waNil. Kakele kaasho, eewato deembungu oda li di pu okuninga. Nokuli naashi ovanhu va hovela unene okulongifa oiti okuninga eewato dinene, osha fa shi li ngaha kutya ovayuli veeshi novakongo ova twikila okulongifa eembungu, have di mangele kumwe, opo di ninge oikaamifo nosho yo okuninga ouwato.

Ovanhu ova kala nokulongifa eewato deembungu oule wefimbo lile. Omushangi wOshigreka, Plutarch, oo a li ko pefimbo lovayapostoli, okwa popya kutya ovanhu vamwe pefimbo opo, ova li natango hava longifa eewato deembungu.