1, 2. Yelifa kutya omolwashike etwomukumo la fimana.

CRISTINA oo e na omido 18, okwa ti: “Ovadali vange kava li hava tu nge omukumo; ova kala ashike hava kembaula nge luhapu. ^[1] Ohava ti kutya kandi na eendunge, kandi na efiku ndi ke lihonge sha ile ndi kule, nohava ula nge kutya onda ondoka. Onda kala handi lili luhapu, nonda li nda tokola ndiha popye vali navo. Onda li handi kala ndi udite ndihe na vali oshilonga.” Oshoshili kutya onghalamwenyo ohai kala ii neenghono ngeenge iho tuwa omukumo.

² Etwomukumo ola fimana neenghono. Rubén okwa ti: “Oule womido dihapu onda kala handi kondjifa omadiladilo okukala ndi udite ndihe na oshilonga. Efiku limwe onda li handi longo moukalele pamwe nomukulunhuongalo oo a li a didilika kutya efiku kala li tali endele nge nawa. Eshi nda li handi mu lombwele omaliudo ange, okwa li a pwilikina nelitulemo. Okwa li a dimbulukifa nge kombinga yoilonga iwa oyo nda li handi wanifa po. Okwa li yo a dimbulukifa nge eendjovo daJesus odo tadi ti, keshe umwe womufye oku dule oiyandja ihapu. Ohandi ndi dimbuluka omushangwa oo lwoikando, nohau kumu nge komutima. Eendjovo odo a lombwela nge, oda lundulula onghalamwenyo yange.” — Mat. 10:31.

3. (a) Omuyapostoli Paulus okwa popya shike kombinga yetwomukumo? (b) Oshike hatu ka kundafana moshitukulwa eshi?

 ³ Itashi tu kumifa eshi Ombiibeli ya divilika lwoikando omhumbwe yokukala hatu twaafana omukumo pandjikilile. Omuyapostoli Paulus okwa li a shangela Ovakriste Ovaheberi a ti: “Shi pashukileni hano, ovamwatate, pa ha kale nande umwe womunye e nomutima mwii u he neitavelo ndee ta efa Kalunga omunamwenyo. Ndelenee kumaidafaneni keshe efiku . . . pa ha kale nande oumwe womunye ta kukutikwa kekotokelo loulunde.” (Heb. 3:12, 13) Otashi dulika to dimbuluka nghee wa mona sha fimana okutwaafana omukumo, eshi wa li wa wililwa po ndele to tuwa omukumo. Natu ka kundafaneni omapulo taa landula: Omolwashike etwomukumo la fimana? Oshihopaenenwa shaJehova, Jesus naPaulus otashi tu hongo shike kombinga yokutwaafana omukumo? Nongahelipi hatu dulu okuyandja etwomukumo tali ti sha?

4. Oolyelye va pumbwa etwomukumo, nomolwashike la pumba kunena?

⁴ Atusheni otwa pumbwa etwomukumo, unene tuu eshi hatu kulu. Omuhongwanhu umwe wedina Timothy Evans okwa ti: “Ounona ova pumbwa okukala hava tuwa omukumo ngaashi ashike oshimeno sha pumbwa omeva. Okaana ngeenge ohaka tuwa omukumo ohaka kala ke udite ka fimana noke holike.” Ashike otu li momafimbo madjuu, omo ovanhu ve lihole vo vene, vehe nohole, netwomukumo la pumba. (2 Tim. 3:1-5) Ovadali vamwe ihava pandula ovana vavo, molwaashi navo ka vali hava pandulwa ile va tuwe omukumo kovadali vavo. Ovanailonga vahapu navo ihava pandulwa, nomolwaasho ohava kala tava ngongota kutya ihava tuwa omukumo moilonga yavo.

5. Etwomukumo ola kwatela mo shike?

⁵ Etwomukumo luhapu ohali kala la kwatela mo okupandula omunhu oo a longa nawa. Nafye ohatu dulu okutwa vamwe omukumo mokukala hatu va pandula omolwomaukwatya avo mawa, ile okupopya ‘nehekeleko naavo ve na eemwenyo da polimana.’ (1 Tes. 5:14, NW) Oshitya shOshigreka osho sha tolokwa “etwomukumo” otashi ti “okwiifanwa u ye ponho yaumwe.” Ohatu kala tu na omhito yokutwaafana omukumo eshi hatu longo pamwe novamwatate novamwameme. (Lesha Omuudifi 4:9, 10.) Mbela ohatu longifa ngoo eemhito tadi wapalele opo tu lombwele vamwe kutya omolwashike tu va hole nohatu va pandula? Manga inatu nyamukula epulo olo, otashi ka kala shiwa okudiladila kombinga yeyeletumbulo olo tali ti: “Ondjovo iwa ngahelipi pefimbo layo!” — Omayel. 15:23.

6. Omolwashike Ondiaboli ya hala oku tu teya omukumo? Yandja oshihopaenenwa.

⁶ Satana Ondiaboli okwa hala oku tu teya omukumo, molwaashi oku shii kutya etekomukumo ohali tu nghundipaleke pamhepo nosho yo meenghedi dimwe. Omayeletumbulo 24:10 okwa ti: “Ngenge wa monika wa fya ounye, efiku loluhepo eenghono doye tadi ka ninipala.” Satana okwa li a etela omulumenhu omuyuki Job omaupyakadi nomalundilo opo e mu teye omukumo, ashike ka li a pondola. (Job 2:3; 22:3; 27:5) Ohatu dulu okufinda Ondiaboli mokukala hatu tu omukumo oilyo yomaukwaneumbo etu nosho yo yeongalo. Naasho otashi ka kwafela omaumbo etu nosho yo Olupale lOuhamba li kale onhele yeameno noyehafo.

7, 8. (a) Oihopaenenwa yopaMbiibeli ilipi tai ulike kutya Jehova okwa tala ko etwomukumo la fimana? (b) Ongahelipi ovadali tava dulu okushikula oshihopaenenwa shaJehova? (Tala efano pehovelo loshitukulwa.)

⁷ Jehova. Omupsalme okwa imba a ti: “Omwene oku li popepi nomitima da teyauka, Ye oha xupifa ava ve nomhepo ya nyanyauka.” (Eps. 34:19) Eshi Jeremia a li a tila nokwa teka omukumo, Jehova okwa li a pameka elineekelo lomuprofeti oo omudiinini. (Jer. 1:6-10) Diladila kunghee omuprofeti  omunamido Daniel a li e udite eshi Kalunga a li a tuma omweengeli waye e mu pameke. Nomweengeli oo okwa li a ifana Daniel “omulumenhu muwa.” (Dan. 10:8, 11, 18, 19) Mbela naave ito dulu okuninga sha faafana mokutwa omukumo ovaudifi, ovakokolindjila nosho yo ovamwatate novamwameme ovanamido ovo va teka omukumo?

⁸ Kalunga ka li e udite kutya ina pumbwa okupandula nokutwa omukumo Omona waye omuholike Jesus eshi a li kombada yedu molwaashi ova kala tava longo pamwe oule womido. Ponhele yaasho, Jesus okwa li a uda lwoikando ivali ondaka yaXe okudja meulu ya ti: “Ou Omona wange omuholike, onde mu hokwa.” (Mat. 3:17; 17:5) Kungaho, Kalunga okwa li e mu pandula noku mu shilipaleka kutya okwa li ta ningi nawa. Jesus otashi dulika a li a tuwa omukumo eshi a uda eendjovo odo lwoikando ivali; pehovelo loukalele waye nomomudo waxuuninwa wokukalamwenyo kwaye kombada yedu. Jehova okwa li yo a tuma omweengeli a pameke Jesus eshi a li a nyika oluhodi moufiku oo wa tetekela efyo laye. (Luk. 22:43) Ovadali, natu shikuleni oshihopaenenwa shaJehova shokukala hatu tu omukumo alushe ounona vetu noku va pandula ngeenge va longa nawa. Otu na yo okukala hatu va kwafele ngeenge oudiinini wavo tau yelekwa eshi ve li keefikola.

9. Oshike hatu lihongo monghedi omo Jesus a li a ungaunga novayapostoli vaye?

⁹ Jesus. Onguloshi oyo Jesus a dika po ouvalelo uyapuki, okwa li a mona kutya ovayapostoli vaye ove na oukwatya welinenepeko. Jesus okwa li a kosha eemhadi davo nelininipiko, ashike ova li natango tava tu eemhata kutya olyelye womokati kavo munene e dule vakwao, naPetrus okwa li e lineekela muye mwene. (Luk. 22:24, 33, 34) Natango, Jesus okwa li a pandula ovayapostoli vaye ovadiinini eshi va kala naye ofimbo a li ta yelekwa. Okwa li a popya kutya otava ka longa oilonga inene i dule yaye, nokwe va shilipaleka kutya Kalunga oku va hole. (Luk. 22:28; Joh. 14:12; 16:27) Ohatu dulu okulipula kutya, ‘Mbela itandi dulu okuhopaenena Jesus mokukala handi pandula ounona vange nosho yo vamwe omolwoilonga yavo iwa, ponhele ashike yokukala handi yandje elitulemo komapuko avo?’

10, 11. Ongahelipi omuyapostoli Paulus a ulika kutya okwa mona omhumbwe yokutwa vamwe omukumo?

¹⁰ Omuyapostoli Paulus. Monhumwafo yaye, okwa popila Ovakriste vakwao mouwa. Okwa li a ya molweendo pamwe navamwe omido dihapu nokwa li e shii nawa omapuko avo. Ashike nande ongaho, okwe va popila mouwa. Pashihopaenenwa, okwa li a popya kombinga yaTimoteus e li ‘omumwaye omuholike nomudiinini mOmwene,’ ou ha file oshisho shili Ovakriste vakwao. (1 Kor. 4:17; Fil. 2:19, 20) Omuyapostoli Paulus okwa li a popila Titus mouwa a ti “oye omukwetu, nomulongi mukwetu molweni.” (2 Kor. 8:23) Mbela Timoteus naTitus kava li tuu va tuwa omukumo eshi va mona nghee Paulus a li e va tala ko!

¹¹ Paulus naBarnabas ova li va tula eemwenyo davo moshiponga eshi va li va shuna konhele oko va li va ponokelwa. Pashihopaenenwa, nonande ova li va taalela omapataneko kuListra, ova li va shuna ko va ka twe omukumo ovahongwa ovo vape opo va kale ovadiinini meitavelo. (Oil. 14:19-22) Eshi Paulus a li muEfeso, okwa li a taalela ongudu yovanhu ovo va li va handuka. Oilonga 20:1, 2 oya ti: “Ndele euyaano . . .eshi la mwena, Paulus okwa ifana ovalongwa, ndele eshi a li e va lombwela eendjovo dehekeleko, okwe va lekela ndee ta di po, ta i kuMakedonia. Ndele eshi a tokola oshilongo, ndele eshi e va lombwela eendjovo dihapu domakumaido, ye okwe uya kuGreka.” Okutwa vamwe omukumo osha li sha fimana neenghono kuPaulus.

12. Okwoongala ohaku dana onghandangala ilipi mokutwaafana omukumo?

¹² Etomheno limwe kutya omolwashike Tate yetu omunahole etu longekidila okwoongala pandjikilile ololo kutya okwa hala tu tuwe omukumo notu twe yo vamwe omukumo. (Lesha Ovaheberi 10:24, 25.) Ngaashi ashike ovashikuli vaJesus vonale va li hava ningi, nafye ohatu ongala pamwe opo tu lihonge notu tuwe omukumo. (1 Kor. 14:31) Cristina, oo a tumbulwa pehovelo loshitukulwa eshi, okwa ti: “Ondi hole okwoongala molwaashi ohandi ulikilwa ohole nokutuwa omukumo. Omafimbo amwe ohandi kala ndi udite nda polimana ngeenge nda fiki pOlupale lOuhamba. Ashike ovamwameme ohave uya kwaame, tava papatele nge, ndele tava lombwele nge kutya ohandi monika nawa. Ohava lombwele nge kutya ove hole nge nohava kala va hafa okumona eshi handi ningi exumokomesho lopamhepo. Etwomukumo lavo ohali ningifa nge ndi kale ndi udite ndi li xwepo.” Itashi hekeleke tuu ngeenge atusheni otwa kufa ombinga ‘mokutwaafana omukumo!’ — Rom. 1:11, 12.

13. Omolwashike ovapiya vaKalunga ovo ve na owino navo va pumbwa etwomukumo?

¹³ Ovapiya vaJehova ovo ve na owino navo ova pumbwa okutuwa omukumo. Natu ka konakoneni koshihopaenenwa shaJosua. Okwa kala omupiya waKalunga omudiinini oule womido dihapu. Jehova okwa li a lombwela Moses e mu twe omukumo, a ti: “Lombwela hano Josua noku mu pameka noku mu nyatipalifa osheshi ye ota ka kwatela oshiwana eshi komesho, ndee ye ote ke va fyuululifa edu eli. Ove to ke litala.” (Deut. 3:27, 28) Josua okwa li e na oshinakuwanifwa sha kwata moiti shokuwilika oshiwana shaIsrael fiyo omEdu lEudaneko. Okwa li ta ka taalela omaupyakadi nosho yo etangakwaita limwe enaenghono. (Jos. 7:1-9) Nomolwaasho Josua a li a pumbwa okutuwa omukumo nokupamekwa. Onghee hano, nafye natu kale hatu tu ovakulunhuongalo omukumo, mwa kwatelwa ovapashukilishikandjo, ovo hava longo noudiinini mokufila oshisho oufita waKalunga. (Lesha 1 Ovatessaloniki 5:12, 13.) Omupashukilishikandjo umwe okwa ti: “Omafimbo amwe ovamwatate ohave tu shangele onhumwafo tava ulike olupandu langhee va tyapula etalelepo letu. Ngeenge twa teka omukumo ohatu leshulula eenhumwafo odo. Eenhumwafo odo odi li shili odjo yetwomukumo.”

14. Oshike tashi ulike kutya okupandula nokutwa vamwe omukumo okwa fimana ngeenge hatu yandje omayele?

¹⁴ Ovakulunhuongalo nosho yo ovadali Ovakriste ova mona kutya osha fimana okupandula nokutwa omukumo vamwe pomhito opo to va pe omayele opaMbiibeli. Eshi Paulus a li a pandula Ovakorinto eshi va tula moilonga omayele oo kwa li e va pa, otashi dulika sha li she va twa omukumo va twikile okulonga osho sha yuka. (2 Kor. 7:8-11) Andreas, oo e na ounona vavali, okwa ti: “Etwomukumo ohali kwafele ounona va kule pamhepo nopamaliudo. Oto ke va kwafela va tambule ko omayele Ombiibeli mokukala to va tu omukumo. Nonande ounona vetu ove shii kutya  oshike shi li mondjila, okukala hava longo osho shi li mondjila ohashi ningi onghedindjikilile yavo yokukalamwenyo ngeenge ohatu twikile oku va twa omukumo.”

15. Oshike hatu dulu okuninga tete, opo tu twe vamwe omukumo?

¹⁵ Ulika olupandu omolweenghendabala nomaukwatya mawa ovalongelikalunga vakweni. (2 Omaf. 16:9; Job 1:8) Jehova naJesus ova lenga keshe osho hatu longo opo tu yambidide oilonga yOuhamba, nonande eenghendabala detu oda ngabekwa omolweenghalo detu. (Lesha Lukas 21:1-4; 2 Ovakorinto 8:12.) Pashihopaenenwa, ovanamido vetu ovaholike vamwe ohava ningi eenghendabala opo va kale pokwoongala nokukufa ombinga muko nosho yo moukalele pandjikilile. Mbela itatu dulu oku va pandula noku va twa omukumo?

16. Omolwashike twa pumbwa okutwa vamwe omukumo?

¹⁶ Konga eemhito u twe vamwe omukumo. Natu kale hatu pandula keshe osho tu wete sha pumbwa okupandulwa. Natu ka taleni kwaasho sha li sha ningwa po eshi Paulus naBarnabas va li kuAntiokia shomuPisidia. Omukwatelikomesho woshinagoga okwa li e va lombwela, a ti: “Ovalumenhu nye ovamwatate, ngeenge mu nondjovo yekumaido yokulombwela ovanhu popyeni hano.” Konima yaasho, Paulus okwa li a yandja oshipopiwa shiwa. (Oil. 13:13-16, 42-44) Otu na okukala hatu popi eendjovo detwomukumo. Ngeenge otwa kala hatu ningi ngaho pandjikilile, ovanhu navo otave ke tu twa yoo omukumo. — Luk. 6:38.

17. Oshike hashi ningifa eendjovo detu dolupandu di kale tadi ti sha?

¹⁷ Kala ho pandula kondadalunde. Eendjovo detwomukumo nodolupandu ohadi kwafele, ashike etumwalaka olo Jesus a li a pa Ovakriste vokuTiatira ola ulika kutya osha fimana okupandula vamwe hatu popi kondadalunde osho twa pandula. (Lesha Ehololo 2:18, 19.) Pashihopaenenwa, ngeenge otu li ovadali, ohatu dulu okulombwela ounona vetu kutya oshike twa pandula kombinga yexumokomesho lavo lopamhepo. Ohatu dulu yo okulombwela omudali oo ta tekula ounona oye aeke kutya oshike twa pandula shi na sha nonghedi omo ta tekula ounona vaye nonande okwa taalela omashongo. Olupandu netwomukumo la tya ngaho otali dulu okukwafela vamwe.

18, 19. Ongahelipi hatu dulu okupameka ovo va pumbwa etwomukumo?

¹⁸ Jehova ite ke tu lombwela kondadalunde tu twe vamwe omukumo ngaashi a li a lombwela Moses a twe Josua omukumo noku mu pameka. Ashike, oha kala a hafa ngeenge hatu tu omukumo ovaitaveli vakwetu nosho yo vamwe. (Omayel. 19:17; Heb. 12:12) Pashihopaenenwa, ohatu dulu okulombwela omumwatate oo a yandja oshipopiwa shomoipafi kutya oshipopiwa shaye oshe tu pa omayele oo twa pumbwa ile nghee she tu kwafela tu ude ko omushangwa wonhumba. Omumwameme umwe okwa li a shangela omupopi omutalelipo, ta ti: “Nonande ohatu popi ashike okafimbo kanini, owa mona omutima wange eshi wa djuupala, owa hekeleka nge nowa pameka kange. Onda hala oku ku lombwela kutya ngeenge to popi nonghenda, kutya nee ou li komutune ile ohatu popi pauhandimwe ohandi kala ndi udite kutya ei oshali yandja kuJehova.”

¹⁹ Ohatu ka mona eenghedi di lili noku lili omo hatu dulu okutunga vamwe pamhepo, ngeenge otwa kala twa tokola toko okutula moilonga omayele aPaulus oo taa ti: “Hekelekafaneni nye mu tungafane keshe umwe nomukwao, ngaashi hamu shi ningi nokuli.” (1 Tes. 5:11) Atusheni ohatu ka hafifa Jehova ngeenge otwa kala hatu ‘hekelekafana nokutungafana efiku keshe.’