1. Oshike tashi ke tu hekeleka ngeenge otu udite owike ile twa wililwa po komaupyakadi? (Epsalme 118:5-7)

MBELA ope na efimbo limwe wa li u udite owike, nokapa li oo a li ta dulu oku ku kwafela eshi wa li wa taalela eshongo lonhumba? Vahapu osho hava kala ve udite ngaho, nokuli novapiya vaJehova ovadiinini. (1 Eeh. 19:14) Ngeenge osho oshe ku ningilwa, dimbuluka eudaneko laJehova olo tali ti: “Itandi ku efa noitandi ku fiye po.” Ohatu dulu okupopya nomukumo hatu ti: “Jehova oye omukwafi wange; itandi tila sha.” (Heb. 13:5, 6) Omuyapostoli Paulus okwa li a shangela Ovakriste vakwao vomuJudea eendjovo odo lwomo 61 O.P. Eendjovo daye otadi tu dimbulukifa eendjovo odo tadi hangwa mEpsalme 118:5-7. — Lesha.

2. Oshike hatu ka kundafana moshitukulwa eshi, nomolwashike?

² Ngaashi omupsalme, Paulus naye okwa li a mona pauhandimwe kutya Jehova oye Omukwafi waye. Pashihopaenenwa, omido di dulife pumbali ofimbo ina shangela Ovaheberi onhumwafo, Paulus okwa li a shakeneka oikungulu mefuta. (Oil. 27:4, 15, 20) Molweendo olo nosho yo pomafimbo amwe vali, Jehova okwa li a ulikila Paulus kutya oku li Omukwafi waye meenghedi di lili noku lili. Natu ka kundafaneni nhatu domudo. Jehova okwe mu kwafela okupitila muJesus nomovaengeli, movapangeli nosho yo mOvakriste vakwao. Ngeenge otwa konakona oiningwanima oyo ya li ya shakenekwa komuyapostoli Paulus, otashi ke tu kwafela tu kale tu na elineekelo kutya Kalunga ota ka nyamukula omailikano etu.

3. Otashi dulika Paulus a li te lipula nashike, nomolwashike?

³ Paulus okwa li a pumbwa ekwafo. Mo 56 O.P. lwaapo,  ongudu yovanhu oya li ye mu kokololela pondje yotembeli yomuJerusalem noya li ya hala oku mu dipaa. Ngomongula, Paulus eshi e uya kOmhangu yoPombada yOvajuda, hanga okwa dipawa kovatondi vaye. (Oil. 21:30-32; 22:30; 23:6-10) Pomhito opo, otashi dulika Paulus a li te lipula kutya: ‘Ofiyo onaini ndi na okulididimikila oinima i li ngaha?’

4. Jehova okwa li a kwafela ngahelipi Paulus okupitila muJesus?

⁴ Paulus okwa li a mona ekwafo lilipi? Oufiku oo wa tetekela ofimbo Paulus ina mangwa po, “Omwene,” Jesus okwa fikama puye ndele ta ti: “Kala u na omukumo! Ngaashi wa hepaulula nge nawanawa muJerusalem, ou na yo okuhepaulula nge nomuRoma.” (Oil. 23:11) Eendjovo odo oda li da twa Paulus omukumo neenghono. Jesus okwa li a pandula Paulus eshi a yandja oundombwedi muJerusalem. Okwa li a udanekela Paulus kutya ota ka fika kuRoma e li meameno, noku ka yandja oundombwedi kombinga yaye. Osho osha li sha shilipaleka Paulus a kale e udite e li meameno ngaashi ashike okaana haka kala ke udite ka amenwa ngeenge ke li meenyala daxe.

5. Jehova okwa li a kwafela ngahelipi Paulus okupitila momweengeli? (Tala efano kombada yoshifo.)

⁵ Paulus okwa li vali a taalela omashongo elipi? Omido mbali lwaapo konima yoiningwanima yomuJerusalem, Paulus okwa li vali moshikepa ya finda kuItali, nomefuta omwa li mwa tukuluka oshikungulu shinene omo ovatwaalelwa aveshe va li tava diladila kutya otava fi. Ashike, Paulus ka li a tila. Omolwashike mbela? Okwa lombwela ovatwaalelwa aveshe a ti: “Oufiku wonena, Kalunga ou handi longele oilonga iyapuki okwa tuma omweengeli waye oo a kala ofika pwaame, ndele ta ti: ‘Paulus ino tila, ou na okuya koshipala shOmukesari, tala, Kalunga ote ke ku xupifa nosho yo aveshe ovo u li pamwe navo moshikepa.’” Jehova okwa li a longifa omweengeli opo a endulule eshilipaleko olo a li a pa Paulus pehovelo okupitila muJesus. Ngaashi Jehova a popya, Paulus okwa li a fika kuRoma e li meameno. — Oil. 27:20-25; 28:16.

6. Eudaneko laJesus lilipi tali tu pameke, nomolwashike?

⁶ Ekwafo lilipi hatu mono? Jesus ote ke tu kwafela ngaashi ashike a li a kwafela Paulus. Pashihopaenenwa, Jesus okwa udanekela aveshe ovo have mu shikula a ti: “Ondi li pamwe nanye alushe fiyo omomafiku axuuninwa ounyuni ou.” (Mat. 28:20) Eendjovo odo daJesus odi li odjo yetwomukumo kufye. Omolwashike mbela? Omolwaashi omafimbo amwe ohashi kala shidjuu kufye okulididimika. Pashihopaenenwa, ngeenge twa filwa umwe oo tu hole ohatu kala twa nyika oluhodi, kashi fi ashike omafiku manini, ndele oule womido dihapu. Vamwe otava ungaunga  neenghalo didjuu odo hadi etwa koukulupe. Ofimbo vamwe hava kala va wililwa po kepolimano. Ashike nande ongaho, ohatu pula komesho molwaashi otu shii kutya Jesus oku li pamwe nafye “alushe,” nokuli nomomafiku madjuu neenghono. — Mat. 11:28-30.

7. Metwokumwe nEhololo 14:6, Jehova ohe tu kwafele ngahelipi kunena?

⁷ Eendjovo daKalunga ode tu shilipaleka kutya Jehova ote ke tu kwafela okupitila movaengeli. (Heb. 1:7, 14) Pashihopaenenwa, ovaengeli ohave tu yambidida noku tu wilika eshi hatu udifa “onghundana ei iwa yOuhamba” kovanhu “vomoiwana, omihoko nomalaka” aeshe. — Mat. 24:13, 14; lesha Ehololo 14:6.

8. Ongahelipi Jehova a longifa omuwiliki wetangakwaita a kwafele Paulus?

⁸ Paulus okwa li a mona ekwafo lilipi? Mo 56 O.P., Jesus okwa li a shilipaleka Paulus kutya ota ka fika kuRoma. Kakele kaasho, Ovajuda vamwe muJerusalem ova li va pangela omhangela va ponokele Paulus noku mu dipaa. Eshi omuwiliki wetangakwaita laRoma Klaudius Lisias a uda omhangela oyo, okwe uya a kwafele Paulus. Diva, Klaudius okwa li a tumina Paulus ongudu inene yovakwaita i mu amene noku mu findikila kuKesarea, opo pa li eekilometa 105 okudja kuJerusalem. MuKesarea, ngoloneya Feliks okwa li a yandja elombwelo opo Paulus “a nangelwe mombala yaHerodes.” Ovajuda ovo va li va hala okudipaa Paulus kava li va li tava dulu oku mu dipaa. — Oil. 23:12-35.

9. Ongahelipi ngoloneya Festus a kwafela Paulus?

⁹ Konima yomido mbali, Paulus okwa li natango e li modolongo muKesarea. Feliks okwa li a pingenwa po kungoloneya Festus. Ovajuda ova li va indila Festus a yandje Paulus a ka tokolwe kuJerusalem, ashike Festus okwa li eshi anya. Otashi dulika ngoloneya a li eshi didilika kutya Ovajuda ova “diladila okunangela Paulus mondjila opo ve mu dipae.” — Oil. 24:27–25:5.

10. Ngoloneya Festus okwa li e linyenga ngahelipi eshi Paulus e mu pula a ka tokolwe kOmukesari?

¹⁰ Lwanima, Paulus okwa ka pangulilwa muKesarea. Ndele molwaashi Festus okwa li a hala “okuhokiwa kOvajuda,” okwa pula Paulus a ti: “Owa hala okuya kuJerusalem u ka tokolwe moipafi yange?” Paulus okwa li e shii kutya otashi dulika a ka dipaelwe mo muJerusalem. Okwa li e shii osho e na okuninga opo a xupife omwenyo waye, a ka fike kuRoma noku ka twikile noukalele waye. Okwa ti: “Ohandi indile ndi ka pangulwe kOmukesari!” Konima eshi Festus a popya novayandjimayele vaye, okwa lombwela Paulus a ti: “Oto ka tokolwa kOmukesari molwaashi oye wa indila e ke ku tokole.” Etokolo laFestus lokutumina Paulus kuRoma ola li la xupifa Paulus kovatondi vaye. Diva, Paulus okwa li a ya kuRoma kokule nOvajuda ovo va li va hala oku mu dipaa. — Oil. 25:6-12.

11. Paulus otashi dulika a li a diladila keendjovo tadi tu omukumo dilipi odo da popiwa kuJesaja?

¹¹ Ofimbo Paulus a li a teelela okuya molweendo lokuItali, otashi dulika a li a diladila nawa kelondwelo olo omuprofeti Jesaja a li a yandja kwaavo ve li omhinge naJehova tali ti: “Udafaneni eudafano, tali ka ninga longaho. Pangeleni omhangela, ndele itai ka wanifwa, osheshi Kalunga oku li pamwe nafye!” (Jes. 8:10) Paulus okwa li e shii kutya Kalunga ote ke mu kwafela, naasho osha li she mu pameka a dule okutaalela omayeleko oo a li ta ka shakeneka monakwiiwa.

12. Julius okwa li a ungaunga ngahelipi naPaulus, notashi dulika Paulus a li a didilika oshidjemo shilipi?

¹² Mo 58 O.P., Paulus okwa li a ya molweendo  laye lokuItali. Molwaashi Paulus okwa li natango modolongo, omunambelewa wetangakwaita laRoma wedina Julius oye a li te mu pashukile. Pomhito oyo, Julius okwa li ta dulu okuungaunga nai naPaulus ile okuungaunga naye nonghenda. Okwa li a longifa ngahelipi eenghonopangelo daye? Efiku la shikula ko, eshi va fika komutunda, “Julius okwa ungaunga nawa naPaulus nokwe mu pitika a ye nookaume kaye.” Lwanima, Julius okwa li nokuli a xupifa omwenyo waPaulus. Ngahelipi mbela? Ovakwaita ova li va hala okudipaa ovanadolongo aveshe ovo va li moshikepa, ashike Julius okwe va kelela. Omolwashike? Omolwaashi “okwa li a hala okwaamena Paulus.” Otashi dulika Paulus a li a didilika kutya Jehova oye a li ta longifa omunambelewa oo omunanghenda e mu kwafele noku mu amene. — Oil. 27:1-3, 42-44.

13. Ongahelipi Jehova ha longifa ovanhu ovo ve na eenghonopangelo?

¹³ Ekwafo lilipi hatu mono? Ngeenge oshi li metwokumwe nehalo laye, Jehova otashi dulika a longife omhepo yaye iyapuki i linyengife ovanhu ovo ve na eenghonopangelo va wanife po ehalo laye. Didilika osho ohamba Salomo ya ti: “Omutima wohamba u li meke lOmwene ngaashi omakungulukilo omeva. Ye ote u endifa keshe apa a hala.” (Omayel. 21:1) Eyeletumbulo eli otali ti ngahelipi? Ovanhu ohava fe omukangha opo omeva a kunguluke a finda oku va hala. Sha faafana, Jehova naye oha longifa omhepo yaye iyapuki opo a nwefe mo omadiladilo ovapangeli va wanife po elalakano laye. Ngeenge osho osha ningwa, ovanhu ovo ve na eenghonopangelo ohave linyengifwa va ninge omatokolo oo taa etele ovapiya vaKalunga ouwa. — Yelekanifa naEsra 7:21, 25, 26.

14. Metwokumwe nOilonga 12:5, oolyelye tu na okwiilikanena?

¹⁴ Oshike hatu dulu okuninga? Ohatu dulu okwiilikanena “eehamba novapangeli aveshe” ngeenge va pulwa va ninge omatokolo oo taa dulu okukuma okwoongala noukalele wetu. (1 Tim. 2:1, 2; Neh. 1:11) Ngaashi Ovakriste vomefelemudo lotete, nafye ohatu dulu okwiilikana kuKalunga twa mana mo omolwovamwatate novamwameme ovo ve li modolongo. (Lesha Oilonga 12:5; Heb. 13:3) Ohatu dulu yo okwiilikanena ovo tava pashukile odolongo omo mu na ovamwatate novamwameme. Ohatu dulu okupula Jehova a nwefe mo omadiladilo ovanhu ovo, opo va katuke ngaashi Julius nova ‘ungaunge nawa’ nOvakriste vakwetu ovo ve li modolongo.

15-16. Ongahelipi Jehova a li a kwafela Paulus okupitila muAristarkus naLukas?

¹⁵ Ekwafo lilipi Paulus a li a mona? Eshi Paulus a li molweendo lokuya kuRoma, Jehova okwa li a longifa lwoikando ovaitaveli vakwao ve mu kwafele. Natu ka taleni koihopaenenwa imwe.

¹⁶ Ookaume vavali ovadiinini vaPaulus, Aristarkus naLukas, ova li va tokola okuya pamwe naye kuRoma. * Ova li va tula eemwenyo davo moshiponga opo vaye pamwe naPaulus, nonande kava li va shilipalekwa pauhandimwe kuJesus kutya otava ka fika nombili kuRoma. Ove ke shi didilika ashike lwanima molweendo olo la li lidjuu kutya otava ka xupa. Eshi Aristarkus naLukas va li va londa oshikepa muKesarea, Paulus okwa li a ilikana kuJehova tashi di komutima, te mu pandula eshi e mu pa ekwafo okupitila mookaume vavali ovadiinini. — Oil. 27:1, 2, 20-25.

17. Ongahelipi Jehova a li a kwafela Paulus okupitila movaitaveli vakwao?

¹⁷ Paulus okwa li a kwafelwa lwoikando kovaitaveli vakwao eshi a li molweendo. Pashihopaenenwa, petuliloshikepa loshilando shaSidon, Julius okwa li a pitika Paulus “a ye nookaume kaye va kale tave mu kwafele.” Nolwanima, moshilando shaPuteoli, Paulus nookaume kaye ova li va ‘hanga ko ovamwatate ovo ve va lombwela va kale navo oule womafiku aheyali.’ Eshi Ovakriste vokeenhele oko va li va fila oshisho eemhumbwe daPaulus novaendi pamwe naye, oshi na okukala sha li sha hafifa Paulus eshi ve va yakula nawa nokwe va lombwela oimoniwa tai tungu. (Yelekanifa nOilonga 15:2, 3.) Konima eshi Paulus novaendi pamwe naye ve va pameka ova twikila nolweendo lavo. — Oil. 27:3; 28:13, 14.

18. Oshike sha li she linyengifa Paulus a pandule Kalunga nokukatuka nouladi?

¹⁸ Ofimbo Paulus a li molweendo lokuRoma, oku na okukala a li a diladila shi na sha naasho a li a shangela eongalo lomoshilongo osho omido nhatu opo da di ko a ti: ‘Onda kala nda halelela okuuya kunye oule womido.’  (Rom. 15:23) Ashike, ka li a teelela e uye kuvo e li omunadolongo. Kasha li tuu she mu twa omukumo eshi a mona ovamwatate vomuRoma ve mu teelela mondjila opo ve mu kunde! “Paulus eshi e va mona, okwa pandula Kalunga nosha li she mu twa omukumo.” (Oil. 28:15) Didilika kutya Paulus okwa li a pandula Kalunga eshi a mona ovamwaxe. Mbela omolwashike? Omolwaashi Paulus okwa li a mona vali nghee Jehova e mu kwafela okupitila movaitaveli vakwao.

19. Ngaashi sha popiwa mu 1 Petrus 4:10, ongahelipi Jehova ta dulu oku tu longifa opo tu kwafele ovo ve li momhumbwe?

¹⁹ Oshike hatu dulu okuninga? Mbela ou shii ovamwatate ile ovamwameme meongalo leni, ovo tava mono oixuna molwaashi tava ehama ile va taalela omaupyakadi vali amwe? Ile tashi dulika va filwa ovaholike vavo? Ngeenge otu shii umwe oo e li momhumbwe, ohatu dulu okupula Jehova e tu kwafele tu tye sha, ile tu mu ningile pahole. Eendjovo ile eenghatu detu otadi dulu okutwa omukumo omumwatate ile omumwameme oo e li momhumbwe. (Lesha 1 Petrus 4:10.) * Ovo hatu kwafele otava dulu vali okukala nelineekelo la kola meudaneko laJehova, olo tali ti: “Itandi ku efa noitandi ku fiye po.” Mbela ito ka kala tuu wa hafa ngeenge owa udu eendjovo odo?

20. Omolwashike hatu dulu okupopya nomukumo kutya: “Jehova oye omukwafi wange”?

²⁰ Ngaashi Paulus novaendi pamwe naye, nafye otwa taalela omaupyakadi monghalamwenyo. Pefimbo opo tuu opo, otu shii kutya ohatu dulu okukala ovaladi molwaashi Jehova oku li pamwe nafye. Ohe tu kwafele okupitila muJesus nosho yo movaengeli. Natango, ngeenge oshi li metwokumwe nelalakano laye, Jehova ota dulu oku tu kwafela okupitila mwaavo ve na eenghonopangelo. Ngaashi vahapu vomufye twa didilika pauhandimwe, Jehova oha longifa omhepo yaye iyapuki opo i linyengife omitima dovapiya vaye va kwafele Ovakriste vakwao. Onghee hano, ngaashi Paulus, otu na etomheno la kola lokupopya nomukumo hatu ti: “Jehova oye omukwafi wange; itandi tila sha. Omunhu ota ningi nge shike?” — Heb. 13:6.