1, 2. Lwopexulilo lemoniko etiheyali laSakaria, onghalo yOvajuda oya li ya tya ngahelipi muJerusalem?

NGAASHI emoniko etiheyali laSakaria la popya koxuuninwa, omuprofeti okwa li e nokudiladila moule. Jehova okwa li a popya kutya ota ka tokola ovanhu ovo ovakengeleledi omolwoukolokoshi wavo. Eudaneko olo ola li la pameka Sakaria. Ashike, oinima kaya li ya lunduluka. Oukengeleledi nosho yo oilonga youkolokoshi opo ashike ya li natango. Nokutungululwa kwotembeli yaJehova muJerusalem okwa li kokule nokupwa. Omolwashike Ovajuda va li va efa po diva oshinakuwanifwa shavo osho va li va pewa kuKalunga? Mbela ova li va shuna koshilongo shavo omolwouwa wavo vene?

² Sakaria okwa li e shii kutya Ovajuda ovo va tembukila kuJerusalem ova li ve neitavelo. ‘Omhepo yavo oya li ya pendulwa kuKalunga ndele tava fikama’ opo va fiye po omaumbo neengeshefa davo. (Esra 1:2, 3, 5) Ova li va fiya po oshilongo osho va li ve shii opo va ye konhele oyo vahapu vomuvo va li inava mona nande onale. Ngeno okutungululwa kwotembeli yaJehova kakwa li kwa fimana kuvo, ngeno inava ya molweendo olo lile nolingulutila leekilometa  1 600, tali pula okutavakana edu olo li neemhunda nomalufilu.

3, 4. Ovajuda ova li va taalela omaupyakadi elipi eshi va li va shuna?

³ Olweendo olo ola li tali ka kala la tya ngahelipi? Eshi Ovajuda va li molweendo, osha yela kutya ova li tava diladila efimbo lile kombinga yeduumbo lavo, oko va li tava i. Ova li va uda nghee oshilando shaJerusalem sha li shiwa. Ovanamido ova li ve shii nghee otembeli yomuJerusalem ya li ya denga mbada. (Esra 3:12) Mbela ngeno owa ile molweendo olo pamwe navo, ngeno owa ka kala u udite ngahelipi eshi wa mona oshilando sheni Jerusalem? Mbela ngeno owa uda nai eshi wa mona omatungo a hanaunwa po noku li koshi yomwiidi? Mbela ngeno owa yelekanifa omakuma manenenene aBabilon nomakulukuma aJerusalem, oo ehe na vali omivelo nosho yo eeshungo? Ashike, Ovajuda kava li va tula omutwe kepepe. Ova mona nale nghee Jehova e va xupifa molweendo lavo lilelile lokuya kuJerusalem. Oshinima shotete osho va ninga eshi va fika okutunga oaltari ponhele opo pa li nale otembeli, nova li va hovela okuyandja omayambo efiku keshe kuJehova. (Esra 3:1, 2) Ngeenge to diladila kehafo olo va li ve na, oto hale kutya kave na fiku va ka teke omukumo.

⁴ Kakele ashike koilonga yokutunga otembeli, Ovaisrael ova li ve nokutungulula oshilando shavo. Ova li ve nokuninga nawa omaumbo, omapya okulonga nokulikongela eendya. (Esra 2:70) Oilonga oyo va li va taalela oya li tai monika ye va wilila po. Opo nee opa li pe uya omapataneko madjuu. Nonande pehovelo ova li va pama, ova kala tava mono oixuna oule womido 15 doutondwe. (Esra 4:1-4) Mo 522 K.O.P., ohamba yaPersia oya li ya shilika oilonga yokutunga muJerusalem nosha li shi nyemateka. Onakwiiwa yoshilando osho oya li tai monika i limbililika. — Esra 4:21-24.

5. Jehova okwa li e linyenga ngahelipi shi na sha novanhu vaye ovo inave lipyakidila vali?

⁵ Jehova okwa li e shii osho oshiwana shaye sha pumbwa. Okwa li a pa Sakaria emoniko laxuuninwa opo a ulikile Ovajuda ohole nolupandu laye mwaashishe osho va ninga noku va shilipaleka kutya ote ke va amena ngeenge ova shuna koilonga yaye. Shi na sha nokutungulula otembeli, Jehova okwa li a udaneka a ti: “Osho tashi ka kala, onye ngeenge tamu pwilikine shili ondaka yOmwene Kalunga keni.” — Sak. 6:15.

6. (a) Emoniko etihetatu laSakaria ola hovela ngahelipi? (Tala efano pehovelo loshitukulwa.) (b) Omolwashike eenghambe di nomaluvala a yoolokafana?

⁶ Emoniko laxuuninwa etihetatu laSakaria otashi dulika olo unene tali pameke eitavelo. (Lesha Sakaria 6:1-3.) Kala nee ngeno wa fa u wete momadiladilo oye: Ovanhu tava ende “pokati keemhunda mbali, . . . doshikushu” notaku di omatemba ane, a longekidilwa olwoodi. Eenghambe odo tadi nane omatemba oo odi na omaluvala a yoolokafana. Osho otashi ku kwafele u yoolole ko omulondi kwaao e li popepi naye. Sakaria okwa pula a ti: “Odo otadi ti shike?” (Sak. 6:4) Nafye otwa hala oku shi shiiva, molwaashi emoniko olo nafye ole tu kuma.

7, 8. (a) Eemhunda mbali otadi faneke shike? (b) Omolwashike eemhunda odo da longwa moshikushu?

⁷ MOmbiibeli, eemhunda otadi dulu okufaneka omauhamba ile omapangelo. Eemhunda odo di li memoniko laSakaria oda faafana neemhunda mbali odo da hokololwa mexunganeko laDaniel. Omhunda imwe otai faneke eshito alishe laJehova nounamapangelo waye waalushe. Omhunda ikwao otai faneke Ouhamba wopaMessias oo tau wilikwa kuJesus. (Dan. 2:35, 45) Okudja eshi Jesus a nangekwa po mo 1914, eemhunda adishe opo da kala noda kala tadi dana onghandangala  ye likalekelwa mokuwanifwa kwelalakano laKalunga kombada yedu.

⁸ Omolwashike eemhunda odo da longwa moshikushu? Ngaashi oshingoli, oshikushu oshitenda osho shi nongushu i li pombada neenghono. Jehova okwa li a popya kutya oshitenda osho nashi longifwe okutunga etwalihangano nolwanima otembeli muJerusalem. (Ex. 27:1-3; 1 Eeh. 7:13-16) Oshikushu osho tashi faneke eemhunda mbali otashi tu dimbulukifa kutya ounamapangelo waJehova nosho yo Ouhamba wopaMessias owa denga mbada. Omauhamba oo opavali otaa ka etela ovanhu aveshe onghalonawa nosho yo omanangeko noupuna.

9. Oolyelye ovalondi vomatemba, noshinakuwanifwa shavo oshashike?

⁹ Paife natu ka kundafaneni emoniko olo li na sha nomatemba. Omatemba otaa faneke shike nosho yo ovalondi ao? Ovalondi vomatemba oo ovaengeli, ve li meengudu. (Lesha Sakaria 6:5-8.) Otava di “koshipala shOmwene wedu alishe” ve noshinakuwanifwa she likalekelwa osho ve nokuwanifa po. Ova pewa oshinakuwanifwa sha shike? Omatemba novalodi ao ova tumwa va ka file oshisho oitukulwa yokondadalunde. Oshinakuwanifwa shavo oshokwaamena oshiwana shaJehova, unene tuu osho shi li “kedu lokoumbangalanhu,” waBabilon. Jehova okwa shilipaleka kutya Babilon ita ka pika vali oshiwana shaye. Osho kasha li tuu ehekeleko kovatungi votembeli vopefimbo laSakaria! Kava li ve nokukala va tila shi na sha nokulidopa mo kwovatondi vavo.

10. Oushili ulipi oshiwana shaKalunga tashi dulu okumona kunena mexunganeko laSakaria li na sha nomatemba nosho yo ovalodi vao?

¹⁰ Ngaashi pefimbo laSakaria, Jehova womatanga ovakwaita natango oha longifa ovaengeli vaye va amene nova pameke oshiwana shaye. (Mal. 3:6; Heb. 1:7, 14) Okudja eshi Israel shopamhepo sha mangululwa moukwatwa wopafaneko waBabilon shinene mo 1919, elongelokalunga lashili ola enda tali tamunuka mo nopehe nolufuwo nonande opa li omapataneko. (Eh. 18:4) Inatu pumbwa okukala twa tila kutya ehangano laJehova otashi dulika li pite momafininiko opamhepo, molwaashi otu na eameno lovaengeli. (Eps. 34:7) Ponhele yaasho, ohatu dulu okukala noushili kutya ovapiya vaKalunga mounyuni aushe otava twikile okuvilima pamhepo. Eshi hatu diladila kemoniko laSakaria, itatu ka kala twa limbililwa kutya otu li meameno lomudile weemhunda mbali.

11. Omolwashike inatu pumbwa okukala twa tila eponokelo olo tali ka ningilwa oshiwana shaKalunga?

¹¹ Mafiku omapangelo opapolotika omounyuni waSatana otae ke limanga kumwe opo a ponokele oshiwana shaKalunga. (Hes. 38:2, 10-12; Dan. 11:40, 44, 45; Eh. 19:19) Exunganeko laHesekiel ola popya omatangakwaita oo kutya otae ke lihanena edu ngaashi oilemo i li keulu notae ke tu ponokela a londa keenghambe e na ehandu linene. (Hes. 38:15, 16) * Mbela otu nokukala twa tila? Ahowe. Otu na etangakwaita lovaengeli olo tali tu amene. Pefimbo loudjuu munene, etangakwaita lovaengeli vaJehova womatanga ovakwaita otava ka amena oshiwana shaye nokuhanauna po ovo hava pataneke ounamapangelo waye. (2 Tes. 1:7, 8) Mbela efiku olo otali ka kala la tya ngahelipi? Mbela olyelye ta ka wilika etangakwaita laJehova lomeulu?

12, 13. (a) Sakaria okwa li a lombwelwa a ninge shike? (b) Yelifa nghee omulumenhu oo ta ifanwa Oshitutumine a li ta xunganeke Jesus Kristus.

¹² Sakaria okwa li a mona omamoniko ahetatu oo a li a konakona oye aeke. Okukufa ombinga kwaye mokuxunganeka okwa li etwomukumo kwaavo va li tava tungulula otembeli yaKalunga. (Lesha Sakaria 6:9-12.) Sakaria okwa li a lombwelwa a tambule ko oshisiliveli noshingoldo kovalumenhu vatatu ovo opo va di kuBabilon, Heldai, Tobia naJedaja, ndele ta ningi “oshishani.” (Sak. 6:11) Mbela Sakaria okwa li a lombwelwa a dike oshishani komutwe womupangeli Serubabel oo a dja mepata lOvajuda nomoludalo laDavid? Hasho nandenande. Ovo va li tava tale otashi dulika va li va kumwa neenghono eshi a dika omupristeri omukulunhu Josua oshishani.

¹³ Mbela eshi Omupristeri Omukulunhu Josua a dikwa oshishani osha li she mu ningifa ohamba? Ahowe, Josua ka li a dja mepata laDavid nomolwaasho ina wana okuninga ohamba. Okudikwa kwaye oshishani okwa li exunganeko tali ulike kohamba yaalushe nomupristeri womonakwiiwa. Omupristeri omukulunhu oo a ningwa ohamba ota ifanwa Oshitutumine. Omishangwa oda ulika naanaa kutya Oshitutumine oJesus Kristus. — Jes. 11:1; Mat. 2:23.

14. Jesus oku noshilonga shilipi e li Ohamba nOmupristeri Omukulunhu?

¹⁴ Jesus e li Ohamba nOmupristeri Omukulunhu, oye ta wilike etangakwaita laJehova lomeulu. Oha longo noudiinini opo oshiwana shaKalunga shi kale meameno nonande oshi li mounyuni ou uyadi outondwe. (Jer. 23:5, 6) Monakwiiwa i li popepi, Kristus ota ka kwatela komesho mokufinda oiwana eshi ta ka yambidida ounamapangelo waKalunga nokwaamena oshiwana shaJehova. (Eh. 17:12-14; 19:11, 14, 15) Ashike Oshitutumine oshi noilonga inene shi na okuwanifa po ofimbo etokolo inali uya.

15, 16. (a) Oilonga yokutungulula noyokukoshola ilipi tai wanifwa po kunena, nolyelye te i wanifa po? (b) Oshike tashi ka ningwa po pexulilo lEpangelo laKristus lOmido Eyovi?

¹⁵ Shikwao vali, Jesus e li Ohamba nOmupristeri Omukulunhu, okwa nangekwa po a tunge “otembeli yOmwene.” (Lesha Sakaria 6:13.) Oilonga yaJesus yokutunga oya li ya kwatela mo okumangulula ovalongelikalunga vashili muBabilon Shinene nokutungulula eongalo lopaKriste mo 1919. Okwa nangeka po yo “omupiya omudiinini nomunaendunge” a kwatele komesho mokuwilika oilonga moshihale shokombada yedu shotembeli inene yopamhepo. (Mat. 24:45) Okwa kala yo e lipyakidila nokukoshola oshiwana shaKalunga noku shi kwafela shi kale melongelokalunga olo la koshoka. — Mal. 3:1-3.

¹⁶ Pefimbo lEpangelo lOmido Eyovi, Jesus nosho yo eehamba novapristeri vaye 144 000 otava ka twala ovanhu ovadiinini mewaneneno. Ngeenge osho sha ningwa, ovalongelikalunga vashili ovo aveke tava ka kala kombada yedu kwa koshoka. Xuuninwa, elongelokalunga lashili otali ka tungululwa filufilu.

17. Eshilipaleko lilipi Jehova a li a pa Ovajuda, nongahelipi etumwalaka laye la li le va kuma?

¹⁷ Etumwalaka laSakaria ola li la kuma ngahelipi Ovajuda vopefimbo laye? Jehova okwa li e va shilipaleka kutya ote va pameke noku va amena omolwoilonga yavo. Eshilipaleko laye kutya otembeli oi nokutungwa otashi dulika la li le va tulumukifa. Mbela ongahelipi ovanhu ovo vanini va li tava ka wanifa po oshilonga osho shinene? Eendjovo daSakaria oda li da kufa po oumbada nosho yo omalimbililo oo va li ve na. Shikwao vali shi na sha nokuyambidida vamwe ovo ovadiinini,  ngaashi Heldai, Tobia naJedaja, Kalunga okwa li a popya kombinga yavahapu ovo “tave ke uya okutunga otembeli yOmwene.” (Lesha Sakaria 6:15.) Ovajuda ova li va katuka onghatu meendelelo moilonga yavo yokutunga ve nelineekelo kutya Jehova ote ke va kwafela nonande oya li ya shilikwa. Diva Jehova okwa kandula po oupyakadi wokushilika pambelewa oilonga yavo, notembeli oya li ya pwa okutungwa mo 515 K.O.P. (Esra 6:22; Sak. 4:6, 7) Ashike eendjovo daKalunga oda popya oinima inenenene yopefimbo letu.

18. Sakaria 6:15 ota wanifwa ngahelipi kunena?

¹⁸ Kunena, ovanhu omamiliyona ove tu waimina melongelokalunga lashili, nohave linyengifwa va yambidide nomutima aushe ‘neliko lavo,’ olo la kwatela mo efimbo, eenghono nosho yo oiniwe yavo eshi tava yambidida otembeli yopamhepo inene yaJehova. (Omayel. 3:9) Ongahelipi hatu dulu okukala noushili kutya Jehova okwa lenga oilonga yetu youdiinini? Dimbuluka kutya Heldai, Tobia naJedaja ova li va eta oinima oyo Sakaria a longifa okuninga oshishani. Oshishani osha li sha ninga “edimbulukifo” lomayambidido avo e na sha nelongelokalunga lashili. (Sak. 6:14) Sha faafana, oilonga nohole oyo hatu ulikile Jehova itai ka dimbiwa nande. (Heb. 6:10) Jehova ota kala noku i dimbuluka alushe.

19. Omamoniko aSakaria okwe tu kuma ngahelipi kunena?

¹⁹ Aishe oyo ya wanifilwa elongelokalunga lashili momafiku aa axuuninwa oi li shili oumbangi womanangeko noupuna aJehova nosho yo wewiliko laKristus. Otu li oshitukulwa shehangano tali kalelele, ihali tengauka noli li meameno. Elalakano li na sha nelongelokalunga la koshoka ‘otali ka wanifwa po.’ Kala wa lenga ondodo yoye mokati koshiwana shaJehova, ndele ino efa ‘okupwilikina shili ondaka yOmwene Kalunga koye.’ Opo nee oto dulu okukala koshi yeameno lOhamba nOmupristeri wetu Omukulunhu nosho yo lovalondi vomatemba vomeulu. Kufa ombinga pauyadi mokuyambidida elongelokalunga lashili. Eshi to twikile okuninga ngaho, oto dulu okukala noushili kutya Jehova womatanga ovakwaita ote ku amene paife nofiyo alushe.