1-2. Eyooloko lilipi la li pokati keehamba mbali, nomapulo elipi hatu ka kundafana?

NATU ka kundafaneni eehamba mbali, odo da li ko nalenale. Imwe oya kala tai pangele ouhamba womapata omulongo aIsrael, ofimbo ikwao ya kala tai pangele omapata avali ouhamba waJuda. Nonande oda li ko pomafimbo a yoolokafana, oda ninga oinima ihapu ya faafana. Adishe oda li da tukululila Jehova ounashibofa noda nyonifa oshiwana shaye. Adishe oda longela oikalunga noda dipaa. Ashike opa li yo eyooloko pokati kovalumenhu ovo vavali. Imwe oya twikila noilonga yayo ii fiyo omefyo layo, ofimbo ikwao oya li ye lidilulula noya diminwa po omolwoilonga yayo ii. Mbela eehamba odo odo olyelye?

² Imwe oAhab, ohamba yaIsrael, naikwao oManasse, ohamba yaJuda. Eyooloko olo la li pokati keehamba odo mbali otali tu hongo oshilihongomwa sha fimanenena shi na sha nelidilululo. (Oil. 17:30; Rom. 3:23) Elidilululo oshike, nohali ulikwa ngahelipi? Otwa pumbwa okushiiva kombinga yalo, molwaashi ohatu kala twa hala Jehova e tu dimine po, ngeenge twa nyona. Opo tu mone omanyamukulo omapulo oo, ohatu ka konakona kombinga yeehamba odo mbali, nokutala kwaasho hatu lihongo moihopaenenwa yado. Opo nee ohatu ka tala kwaasho Jesus a honga shi na sha nelidilululo.

3. Ahab okwa li ohamba ya tya ngahelipi?

³ Ahab okwa li ohamba onhiheyali yomomapata omulongo aIsrael. Okwa li a hombola Isabel, omonakadona wohamba yaSidon, oshiwana sha punapala shokolundume. Ohombo yavo oya li ya eta oupuna muIsrael. Oya li yo ya nyona po ekwatafano laJehova noshiwana. Isabel okwa li ha longele Baal nokwa li a nwefa mo Ahab, opo a xumife komesho elongelokalunga olo litondifa. Elongelokalunga olo ola li hali kufa ombinga moumbwada, oo wa li hau ningilwa motembeli nokuninga ounona omaxwikiloyambo. Eshi Isabel a ninga ohambakainhu, eemwenyo dovaprofeti aveshe vaJehova  oda li moshiponga. Okwa dipaifa vahapu vomuvo. (1 Eeh. 18:13) Ahab “okwa ninga osho inashi yuka momesho Omwene, e dule aveshe ovo ve mu tetekela.” (1 Eeh. 16:30) Jehova okwa li e wete eenghatu daAhab nanekulu laye, Isabel. Okwa li e shii filufilu oinima aishe oyo vali tava ningi. Molwaashi Jehova oku na onghenda, okwa li a tuma omuprofeti Elia opo a kwafele oshiwana shi lundulule noshi mu longele, omanga pe na efimbo. Ndele Ahab naIsabel kava li va pwilikina kuye.

4. Ehandukilo lilipi Jehova a li ta ka pa Ahab, na Ahab okwa li e linyenga ngahelipi?

⁴ Xuuninwa, Jehova osho a tokola okukatuka onghatu. Okwa tuma Elia a ka lombwele Ahab naIsabel nghee te ke va handukila. Epata lavo alishe ola li tali ka kombwa po. Eendjovo daElia oda li da udifa nai Ahab. Shikumwifi, omulumenhu oo e na ounhwa okwa li “e lininipika.” — 1 Eeh. 21:19-29.

5-6. Otu shi shii ngahelipi kutya Ahab ka li shili e lidilulula?

⁵ Nonande Ahab okwa li e lininipika pomhito oyo, eenghatu odo a ka katuka oda ka ulika kutya ka li shili e lidilulula. Ina hanauna po elongelokalunga laBaal mouhamba waye. Ka li yo a ladipika ovanhu va longele Jehova. Oinima ikwao oyo Ahab a ka ninga oya ulika kutya ka li e lidilulula nandenande.

⁶ Lwanima, eshi Ahab a shiva ohamba iwa yaJuda, Josafat, i mu waimine eshi ta ka lwifa Ovasiria, Josafat okwa li e mu lombwela kutya nava pule tete omuprofeti waJehova, ofimbo inava ya molwoodi. Potete, Ahab ka li a tambula ko omayele oo, nokwa ti: “Oku na vali umwe, Mikaia yaJimla, ndelenee ame ohandi mu tondo, osheshi ye ita xunganekele nge nande ouwa, ndelenee alushe owii.” Ashike nande ongaho, ova ka pula omuprofeti Mikaia. Ahab okwa popya sha yuka, molwaashi omuprofeti waKalunga okwa li e mu lombwela oinima ii. Ohamba ikolokoshi, Ahab, kaya li ye lidilulula noinai pula Jehova e i dimine po. Oya tulifa omuprofeti waJehova modolongo. (1 Eeh. 22:7-9, 23, 27) Nonande oya li ya pondola okutulifa omuprofeti waJehova modolongo, kaya li ya dula okuya moshipala exunganeko olo liha wanifwe. Onghee hano, Ahab okwa ka dipaelwa molwoodi la ka shikula ko. — 1 Eeh. 22:34-38.

7. Jehova okwa hokolola ngahelipi Ahab konima yefyo laye?

⁷ Konima yefyo laAhab, Jehova okwa li a popya nghee a tala ko omulumenhu oo. Eshi ohamba Josafat ya fika nombili keumbo, Jehova okwa li a tuma omuprofeti Jehu e i hanyene, eshi ya li ye limanga oukuni kumwe naAhab. Omuprofeti waJehova okwa ti: “Ove wa li tuu u nokukwafa omuhenakonasha naKalunga, ndele wa li tuu u nokuhola ou ta tondwa kuKalunga?” (2 Omaf. 19:1, 2) Diladila kwaashi: Ngeno Ahab okwa li e livela ombedi shili, ngeno omuprofeti ina popya kutya oku li omulumenhu mwii, oo a tondwa kuKalunga. Nonande Ahab okwa li ngoo a fa e livela ombedi, ka li e shi ninga tashi di komutima.

8. Oshike hatu lihongo moshihopaenenwa shaAhab shi na sha nokulivela ombedi?

⁸ Oshike hatu lihongo moshihopaenenwa shaAhab? Pehovelo, Ahab okwa li e lininipika eshi a uda kuElia kombinga youpyakadi, oo wa li tau ka hanga epata laye. Okwa li a katuka pandunge. Ashike eenghatu odo a ka katuka lwanima, oda ulika kutya ka li e livela ombedi tashi di komutima. Onghee hano, opo tu ulike kutya otwe livela ombedi shili, otwa pumbwa okuninga shihapu shihe fi ashike okuyandja ombili omolwenyono letu. Natu ka kundafaneni oshihopaenenwa shimwe vali, osho tashi ulike kutya elivelombedi lashili ola kwatela mo shike.

9. Manasse okwa li ohamba ya tya ngahelipi?

⁹ Konima yomido omafele avali lwaapo, Manasse okwa li a ninga ohamba yaJuda. Otashi  dulika omanyono aye a li e dule aAhab. Ombiibeli oya ti: “Okwa ninga shihapu osho inashi yuka momesho Omwene, a handukifa Omwene.” (2 Omaf. 33:1-9) Manasse okwa li a tungila oikalunga eealtari nokwa tula motembeli iyapuki yaJehova oihongwafano, ngaashi omuti wolupwelele, oo tashi dulika tau faneke elongelokalunga lomilele. Okwa li ha kufa ombinga moumhulile, mokunyanekela nosho yo okupula keemhepo dovafi. Natango, okwa ‘tilashi ohonde ihapu ihe na etimba.’ Okwa li a dipaa ovanhu vahapu “novana vaye e va endifila yo momundilo,” e va yambela oikalunga. — 2 Eeh. 21:6, 7, 10, 11, 16.

10. Jehova okwa yandja ngahelipi outekuduliko kuManasse, nohamba oya li ye linyenga ngahelipi?

¹⁰ Ngaashi Ahab, Manasse naye ka li a tambula ko omalondwelo, oo a pewa kuJehova okupitila movaprofeti vaye. Xuuninwa, “Omwene a tuma ovakulunhu vomatanga novakwaita vohamba yaAsiria, ve va lwife. Ndele vo ova kwata Manasse neengona, ndele ve mu manga nomalyenge oshikushu, ndele ve mu twala kuBabilon.” Eshi Manasse a li modolongo muBabilon, otashi dulika a li ta diladila moule kombinga yaasho a ninga. Okwe “lininipika shili koshipala shaKalunga kooxe.” Okwa ninga shihapu shihe fi ashike osho. “Okwa konga onghenda koshipala shOmwene Kalunga kaye.” Oshoshili kutya Manasse okwa kala “te mu indile.” Omulumenhu oo omukolokoshi, okwa li a lundulula oikala yaye. Okwa li a hovela okutala ko Jehova e li “Kalunga kaye,” nokwa kala ta ilikana ehe na olufuwo. — 2 Omaf. 33:10-13.

11. Metwokumwe no 2 Omafimbo 33:15, 16, Manasse okwa ulika ngahelipi kutya okwe livela ombedi shili?

¹¹ Mokweendela ko kwefimbo, Jehova okwa li a nyamukula omailikano aManasse. Okwa li a mona kutya Manasse okwa lundulula shili oikala yaye okutala komailikano aye. Jehova okwa li a pwilikina kuye, eshi e mu pula e mu dimine po. Okwa li e mu shunifila ouhamba waye. Manasse okwa li a longifa omhito oyo pauyadi, opo a ulike kutya okwe livela ombedi shili. Okwa li a ninga oshinima osho inashi ningwa kuAhab. Okwa li a lundulula oikala yaye. Okwa li a xulifa po elongelokalunga loipupulu nokuladipika oshiwana shi longele Jehova. (Lesha 2 Omafimbo 33:15, 16.) Manasse okwa li a pumbwa okukala e na ouladi neitavelo, opo a dule okuninga ngaho. Fimbo ine livela ombedi, okwa kala e li oshihopaenenwa shii koukwaneumbo waye, koidale nokoshiwana. Ashike eshi a ninga omunamido, okwa li a longa noudiinini, opo a xwepopaleke omaupyakadi amwe, oo a li a etifa. Okwa li a nwefa mo nawa omutekulu waye, Josia, oo lwanima a ka kala ohamba iwa kuhe na vali. — 2 Eeh. 22:1, 2.

12. Oshike hatu lihongo melivelombedi laManasse?

¹² Oshike hatu lihongo moshihopaenenwa shaManasse? Okwa li e lininipika nokwa ninga shihapu. Okwa ilikana, ta pula Jehova e mu file onghenda. Okwa lundulula oikala yaye. Okwa longa noudiinini, opo a xwepopaleke omaupyakadi oo a etifa, a hovela vali okulongela Jehova nokuladipika ovanhu vakwao va ninge sha faafana. Oshihopaenenwa shaManasse otashi kwafele neenghono ovo va nyona omanyono a kwata moiti.  Otashi tu kwafele tu mone kutya Jehova Kalunga oku na ‘onghedi iwa, noku yadi ekufilo.’ (Eps. 86:5) Jehova ota ka dimina po ovo ve livela ombedi shili.

13. Yandja oshihopaenenwa osho tashi tu kwafele tu ude ko oshilihongomwa sha fimana shi na sha nokulivela ombedi.

¹³ Manasse okwa li a ninga shihapu shihe fi ashike okuyandja ombili omolwomanyono aye. Osho otashi tu hongo oshilihongomwa sha fimana shi na sha nokulivela ombedi. Natu tye nee ngeno owa ya mombeka yeemboloto, ndele to pula oshikuki. Ponhele omulandifi e ku pe oshikuki, okwe ku pa ashike ei. Mbela oto ka kala ngoo wa hafa? Hasho nandenande! Mbela oto ka kala wa mbilipalelwa, ngeenge omulandifi okwe ku yelifile kutya ei oli li oshitukulwa sha fimana shoshikuki? Osha yela kutya ito ka kala wa mbilipalelwa. Sha faafana, Jehova okwa hala omunyoni e lidilulule. Otashi ka kala shiwa, ngeenge omunyoni okwa yandje ombili omolwenyono laye. Onghatu ya tya ngaho oi li oshitukulwa shelivelombedi, ashike inashi wana natango. Oshike vali omunyoni a pumbwa okuninga? Natu ka taleni osho hatu lihongo mefaneko laJesus tali kumu omutima.

14. Omumati a kanene womefaneko laJesus okwa ulika ngahelipi pehovelo kutya okwe livela ombedi shili?

¹⁴ Jesus okwa popya ehokololo olo tali kumu omutima li na sha nomumati a kanene, olo tali hangwa muLukas 15:11-32. Omumati oo munini okwa tukululila xe oshibofa, ta fiye po eumbo nokwa ya “koshilongo shokokule.” Okwa ka kala nonghalamwenyo inai koshoka. Eshi onghalamwenyo ya ka kala idjuu, okwa hovela okudiladila moule shi na sha nomatokolo oo a ninga. Okwa ka mona kutya onghalamwenyo oya li i li nawa, eshi a li meumbo laxe. Ngaashi Jesus a popya, omulumenhu oo omunyasha okwa li a mona kutya “ina katuka pandunge.” Okwa li a tokola okushuna keumbo nokupula xe e mu dimine po. Osha fimana eshi omumati oo a mona kutya ka li a ninga omatokolo e li pandunge. Mbela osha li ashike sha wana eshi e shi didilika? Ahowe. Okwa li e na okukatuka onghatu.

15. Omumati a kanene womefaneko laJesus okwa ulika ngahelipi kutya okwe lidilulula shili?

¹⁵ Omumati, oo a kanene, okwa ulika kutya okwe lidilulula shili, okutala kwaasho a ninga. Okwa li e lidenga ondjila ile a shune keumbo. Okwa lombwela xe, a ti: “Onda nyona kuKalunga nokwoove. Inandi wana vali okwiifanwa omonamati woye.” (Luk. 15:21) Eshi omonamati oo e livela ombedi tashi di komutima, okwa ulika kutya okwa li a hala okukala vali e na ekwatafano liwa naJehova. Okwa li yo a mona kutya eenghatu daye oda udifa nai xe. Okwa li e lilongekida okulonga noudiinini, opo a kale a hokiwa vali kuxe, nokwa li a hala okukala ta ungaungiwa naye a fa omunailonga waxe. (Luk. 15:19) Efaneko olo itali tulumukifa ashike omutima. Otali kwafele neenghono ovakulunhuongalo, eshi tava kendabala okumona ngeenge omunyoni, oo a nyona enyono la kwata moiti, okwe livela ngoo ombedi shili.

16. Omolwashike tashi dulika shi kale shidjuu kovakulunhuongalo okumona ngeenge omunyoni okwe livela ombedi shili?

 ¹⁶ Kashipu kovakulunhuongalo okumona ngeenge omunhu, oo a nyona enyono la kwata moiti, okwe livela ombedi shili. Omolwashike mbela? Ovakulunhuongalo ihava dulu okumona momitima dovanhu. Onghee hano, ohava kendabala okumona oumbangi, oo tau ulike kutya omumwaxe okwa lundulula etaleko laye li na sha nenyono. Peemhito dimwe, omunhu otashi dulika a nyone enyono la kwata moiti. Ndele ovakulunhuongalo, ovo va popya naye, otashi dulika vaha tomhwe kutya okwe livela ombedi shili.    

17. (a) Oshihopaenenwa shilipi tashi ulike kutya okunyika oluhodi inaku wana, opo omunhu a ulike kutya okwe livela ombedi shili? (b) Metwokumwe no 2 Ovakorinto 7:11, omunhu, oo e livela ombedi shili, okwa teelelwa a ninge shike?

¹⁷ Diladila koshihopaenenwa tashi shikula. Natu tye nee omumwatate okwa kala tai moluhaelo oule womido dihapu. Ponhele yokukonga ekwafo, okwa holeka enyono laye komukulukadi waye, kookaume kaye nokovakulunhuongalo. Lwanima, ovakulunhuongalo ova ka kundana shi na sha nenyono olo. Opo nee ovakulunhuongalo ove mu lombwela kutya okwa nyona, she likolelela koumbangi oo va mona. Okwe shi dimina nokwa li ta monika e livela ombedi shili. Mbela osha wana ashike okuninga ngaho? Ahowe. Ovakulunhuongalo ovo tava ungaunga noshikoya osho, ova pumbwa natango okumona oumbangi wa wedwa po, uhe fi ashike okunyika oluhodi. Moluhaelo ina ya mo ashike oshikando shimwe, ndele okwe shi ninga oule womido. Enyono laye ola hololwa kuumwe, ndele haye mwene e li holola. Onghee hano, ovakulunhuongalo ova pumbwa okumona oumbangi, oo tau ulike kutya omunhu okwa lundulula okudiladila kwaye, omaliudo nelihumbato laye. (Lesha 2 Ovakorinto 7:11.) Otashi dulika shi pule efimbo lile, opo omunyoni oo a ulike kutya okwe livela ombedi shili. Otashi dulika a pumbwa okukondwa mo meongalo lopaKriste oule wefimbo lonhumba. — 1 Kor. 5:11-13; 6:9, 10.

18. Omunhu oo a kondwa oha ulike ngahelipi kutya okwe livela ombedi shili, notashi ka eta oidjemo ilipi?

¹⁸ Opo omunhu oo a kondwa a ulike kutya okwe livela ombedi shili, oku na okukala he uya kokwoongala pandjikilile, ha tula moilonga omayele oo ta pewa kovakulunhuongalo e na sha nokwiilikana nokukonakona Ombiibeli pandjikilile. Okwa pumbwa yo okuhenuka eenghalo odo tadi mu twala menyono la faafana. Ngeenge okwa longo noudiinini a tungulule ekwatafano laye naJehova, ota ka kala noushili kutya Jehova ote ke mu dimina po filufilu. Opo nee ovakulunhuongalo otave ke mu alulila meongalo. Eshi ovakulunhuongalo tava kendabala okumona ngeenge umwe okwe livela ombedi shili, ohava kala ve shii kutya eenghalo inadi faafana. Onghee hano, ove na okukonakona onghalo keshe noukeka, opo va tokole pauyuki.

19. Elivelombedi lashili ola kwatela mo shike? (Hesekiel 33:14-16)

 ¹⁹ Ngaashi twe lihongo moshitukulwa eshi, elivelombedi lashili ola kwatela mo shihapu shihe fi ashike okuyandja ombili omolwenyono letu. Omunyoni okwa pumbwa okulundulula omadiladilo nomaliudo aye nokuninga oinima oyo tai ulike kutya okwe livela ombedi. Osho osha kwatela mo okweefa po elihumbato inali koshoka nokukala ha dulika komifikamhango daJehova. (Lesha Hesekiel 33:14-16.) Oshinima osho sha fimanenena komunyoni, okutungulula ekwatafano laye naJehova.

20-21. Ongahelipi hatu dulu okukwafela, oo a nyona enyono la kwata moiti?

²⁰ Jesus okwa yelifa oshitukulwa sha fimana shoukalele waye, eshi a ti: ‘Onda endela ovalunde, opo ve lidilulule.’ (Luk. 5:32) Nafye otwa hala va ninge sha faafana. Natu tye nee ngeno otwa mona kutya kaume ketu kopofingo okwa nyona enyono la kwata moiti. Mbela ohatu ka ninga po shike?

²¹ Ohatu ka ehameka ashike kaume ketu, ngeenge otwa kendabala okuholeka enyono laye. Eenghendabala da tya ngaho, itadi ka pondola nandenande, molwaashi Jehova oku di wete. (Omayel. 5:21, 22; 28:13) Oto dulu okukwafela kaume koye a ka konge ekwafo kovakulunhuongalo. Ngeenge kaumwe koye ina hala oku ka lombwela ovakulunhuongalo, oto dulu okulombwela ovakulunhuongalo shi na sha noshinima osho. Kungaho, oto ka ulika kutya owa hala oku mu kwafela shili. Osha fimana okuninga ngaho, molwaashi ekwatafano laye naJehova oli li monghuwo i nonghambe.

22. Oshike hatu ka kundafana moshitukulwa tashi shikula ko?

²² Ongahelipi ngeenge omunyoni okwa nyona enyono la kwata moiti oule wefimbo, ndele ovakulunhuongalo tava tokola oku mu konda mo meongalo? Mbela osho osha hala kutya inava ungaunga naye nonghenda? Moshitukulwa tashi shikula ko, ohatu ka kundafana onghedi omo Jehova ha ulike onghenda, eshi ta yandje outekuduliko kovanyoni, nanghee hatu dulu oku mu hopaenena.