1, 2. (a) Omaupyakadi elipi ovanhu vahapu va taalela kunena, nohashi va kumu ngahelipi? (b) Eshilipaleko lilipi hatu hange muJeseja 41:10, 13?

OMUMWAMEME umwe womukokolindjila, oo a hombolwa komukulunhuongalo, okwa ti: “Nonande ohatu lipalula nawa pamhepo, onda kala nda wililwa po koshisho oule womido. Onghalo ya tya ngaho ohai ningifa nge ndi londokwe keemhofi, ohai kumu oukolele wange nosho yo onghedi omo handi ungaunga navamwe, nomafimbo amwe ohandi kala ndi udite nda hala okusholola.”

² Mbela ou uditile omumwameme oo oukwao wananghali? Shi nyikifa oluhodi, ounyuni ou wa kolokosha tau pangelwa kuSatana ohau ningifa onghalamwenyo i kale ya djuupala neenghono, nohashi ningifa ovanhu va kale va wililwa po koisho. Ovanhu ohava kala ve udite va fa omunhu e li mombautu ya mangelwa poima noitai dulu okulinyenga i ye oko va hala okuya. (Omayel. 12:25) Oshike tashi dulu oku ku ningifa u kale u udite ngaho? Otashi dulika omolwaashi to lididimikile efyo lomunhu oo u hole, ile u na ouyahame wa kwata moiti, ile to nane nonhatu eshi to kendabala okufila oshisho oukwaneumbo woye pefimbo eli louxupilo tau kande omapunya, ile otashi dulika to patanekwa kuvamwe. Eenghalo odo ohadi kumu omaliudo etu notadi dulu oku tu shololifa. Otadi dulu yo oku tu kanififa ehafo. Ndele ohatu dulu okukala noushili oo kutya Kalunga okwe lilongekida oku tu kwafela. — Lesha Jesaja 41:10, 13.

3, 4. (a) Ombiibeli ohai longifa ngahelipi oitya “omaoko” nosho yo “eke”? (b) Oshike tashi dulu okuningifa omaoko omunhu a we poshi?

 ³ Omafimbo amwe Ombiibeli ohai longifa pafaneko oitukulwa yolutu lomunhu okuudika oukwatya ile eenghatu donhumba. Pashihopaenenwa, oya longifa lwoikando eke ile omaoko pafaneko. Okupameka omaoko aumwe otashi yandje ediladilo loku mu twa omukumo, oku mu nyatipalifa ile oku mu kwafela opo a dule okuwanifa po oshilonga shaye. (1 Sam. 23:16; Esra 1:6) Otashi yandje yo efano lokukala u na etaleko liwa neteelelo lomonakwiiwa.

⁴ Omafimbo amwe, okweefa omaoko oye a we poshi otashi ulike kokuteka omukumo, okutyololoka, ile okukala uhe na eteelelo. (2 Omaf. 15:7; Heb. 12:12) Omunhu oo e udite ngaho otashi dulika a sholole noupu. Openi to dulu okumona etwomukumo olo wa pumbwa, ngeenge u na oshisho ile wa wililwa po keenghalo palutu, pamaliudo ile pamhepo? Oshike tashi dulu oku ku nyatipalifa noku ku ladipika opo u lididimike nokukala wa hafa?

5. (a) Ngeenge twa taalela omaupyakadi, otashi dulika tu linyenge ngahelipi, ndele otu na okudimbuluka shike? (b) Oshike hatu ka kundafana moshitukulwa eshi?

⁵ Lesha Sefanja 3:16, 17. Ponhele yokukala twa tila notwa teka omukumo, ile okweefa pafaneko omaoko etu a we poshi, ohatu shivwa kuTate yetu Jehova omunefiloshisho tu ‘mu dike oisho yetu.’ (1 Pet. 5:7) Oshiwa okudimbuluka eendjovo odo a li a lombwela Ovaisrael kutya ‘eke laye li na eenghono inali xupipala okukwafela’ ovapiya vaye ovadiinini. (Jes. 59:1) Paife ohatu ka kundafana oihopaenenwa yopaMbiibeli itatu ya tongomana oyo tai ulike kutya Jehova oku na ehalo nota dulu okupameka ovapiya vaye opo va wanife po ehalo laye nonande opa kale omandangalati. Natu ka taleni nghee oihopaenenwa oyo tai dulu oku tu pameka.

6, 7. Oilihongomwa ya fimana ilipi hatu lihongo mondjokonona yolwoodi lOvaisrael nOvaamaleki?

⁶ Diva eshi Ovaisrael va mangululwa pashikumwifilonga moupika waEgipti, ova li va ponokelwa kOvaamaleki. Ova ile kolwoodi olo palombwelo laMoses, ve kwetelwe komesho kuJosua, oo a li a nyatipala. Moses okwa li a ya naAron naHur koshikulundudu osho sha li popepi tava tale nghee olwoodi tali luwa. Mbela ovalumenhu ovo vatatu ova li va ya onhapo olwoodi omolwoumbada? Hasho nandenande!

⁷ Omhangela yaMoses oyo ye va kwafela va findane. Moses okwa li a yelula pombada nomaoko aye aeshe odibo oyo a pelwe kuKalunga. Pomhito opo eshi Moses a li a yelula odibo, Jehova okwa li ta pameke Ovaisrael va finde Ovaamaleki. Ndele shimha tuu omaoko aMoses taa u poshi keloloko, Ovaamaleki ova li hava hovele okudula Ovaisrael eenghono. Nopehe na okwoongaonga, Aron naHur ova “kufa emanya, ndele ve litula koshi yaye a shiive okukala omutumba kulo. Aron naHur ova yambidida omaoko aye, umwe kombinga ei, omukwao kombinga ikwao, opo omake aye a kala a pama fiyo etango la ningina mo.” Omolweke laKalunga li na eenghono, ola li la kwafela Ovaisrael va findane molwoodi olo. — Ex. 17:8-13.

8. (a) Asa okwa li e linyenga ngahelipi eshi Ovaetiopia va li ve uya okulwifa Ovajuda? (b) Ongahelipi hatu dulu okushikula oshihopaenenwa shaAsa shokukala e lineekela muKalunga?

⁸ Pefimbo lohamba Asa, Jehova okwa li a ulika natango kutya eke laye kalixupi okukwafa. Ombiibeli oya tumbula omalwoodi mahapu. Ndele etangakwaita linenenene la popiwa mOmbiibeli ola li laSerah wokuEtiopia, olo ola li la fikama po movakwaita emiliyona limwe, ovo va li va deulikika. Ola li li dule etangakwaita laAsa lwomapa avali lwaapo. Asa okwa li ta dulu okukwatwa noupu koumbada nokoshisho, nokweefa omaoko a ye a we poshi ndele te liyandje. Ndele ponhele yaasho, okwa pula diva ekwafo kuJehova meilikano. Pataleko lopanhu, osha li  tashi monika sha fa ngeno kutya Asa ka li ta dulu okufinda Ovaetiopia, ashike “Kalunga iha nyengwa kusha.” (Mat. 19:26) Kalunga okwa li a ulika kutya oku na eenghono dinene eshi a “taata Ovaetiopia komesho yaAsa,” oo ‘omutima waye wa li shili we liyandja kOmwene, fimbo ye a kala nomwenyo.’ — 2 Omaf. 14:8-13; 1 Eeh. 15:14.

9. (a) Oshike osho Nehemia ina efa shi mu imbe okutungulula ekuma laJerusalem? (b) Kalunga okwa li a nyamukula ngahelipi eilikano laNehemia?

⁹ Diladila kunghee Nehemia a li e udite eshi a ya kuJerusalem. Oshilando osho kasha li lela shi na eameno, nOvajuda ova li va teka omukumo filufilu. Omatilifo ovatondi ovanailongo okwa li a ningifa omaoko Ovajuda a we poshi, kokutya, ova li va efa okutungulula ekuma laJerusalem. Mbela onghalo oyo oya li ya ningifa omaoko aNehemia nao a we poshi omolwetekomukumo? Ahowe. Ngaashi Moses, Asa nosho yo ovapiya vaJehova vamwe ovadiinini, Nehemia okwa li e lineekela muJehova nokwa li ha pula ekwafo kuye meilikano. Nopomhito oyo osho a li a ninga. Nonande Ovajuda ova li ve wete ve li moupyakadi wa kula, Jehova okwa li a nyamukula eilikano laNehemia tali di komutima. Okwa li a longifa ‘eenghono daye dinene neke laye la pama’ opo a pameke omaoko Ovajuda oo a li a wa poshi. (Lesha Nehemia 1:10; 2:17-20; 6:9.) Owa itavela ngoo kutya Jehova oha longifa natango ‘eenghono daye dinene neke laye la pama’ opo a pameke ovapiya vaye kunena?

10, 11. (a) Satana oha kendabala ngahelipi oku tu shololifa opo omaoko etu a we poshi? (b) Jehova oha longifa shike opo e tu pameke ile e tu nghonopaleke? (c) Ouwa ulipi wa mona mehongo nomedeulo olo hatu pewa kehangano laJehova?

¹⁰ Otu na oushili kutya Satana ota ka twikila okukendabala okuya moshipala oilonga yetu yopaKriste. Oha longifa oipupulu nomatilifo, ta pitile momapangelo, movakwatelikomesho vomalongelokalunga nomovashunimonima. Mbela ohe shi ningi nelalakano lashike? Okwa hala oku tu shololifa opo omaoko etu a we poshi, tuha twikile noilonga yetu yokuudifa onghundana iwa yOuhamba. Ashike Jehova oku na ehalo nota dulu oku tu nghonopaleka okupitila momhepo yaye iyapuki. (1 Omaf. 29:12) Osha fimana okukala hatu mu indile e tu pe omhepo yaye opo tu dule okutaalela omashongo oo taa etifwa kuSatana nokounyuni waye wa kolokosha. (Eps. 18:39; 1 Kor. 10:13) Otwa pandula yo eshi tu na Eendjovo daKalunga odo da nwefwa mo okupitila momhepo iyapuki. Diladila vali, keendja dopamhepo odo da kanghamena kOmbiibeli odo hatu pewa omwedi keshe. Eendjovo daSakaria 8:9, 13 (lesha) odo da li da shangwa eshi otembeli yaJerusalem ya li tai tungwa, otadi longo yo nokufye kunena.

¹¹ Ohatu pamekwa yo kehongo lopakalunga olo hatu mono okupitila mokwoongala kwopaKriste, poyoongalele nosho yo meefikola domehangano laJehova. Edeulo olo otali dulu oku tu kwafele tu kale tu na omalinyengotomheno a yuka, tu litulile po omalalakano opamhepo notu wanife po oinakuwanifwa yetu yopaKriste i lili noku lili. (Eps. 119:32) Mbela oho kendabala ngoo shili okulipameka okupitila mehongo olo?

12. Oshike tu na okuninga opo tu kale twa pama pamhepo?

¹² Jehova okwa li a kwafela Ovaisrael va finde Ovaamaleki nOvaetiopia, nokwa li yo a nghonopaleka Nehemia novalongi pamwe naye va tungulule ekuma laJerusalem fiyo la pwa. Nokunena, ote ke tu pameka yo opo tu lididimikile omapataneko noisho, notu twikile okuudifa nonande vamwe kave na ohokwe. (1 Pet. 5:10) Katu na okuteelela Jehova e tu kwafele pashikumwifilonga. Otu na okuninga eenghendabala. Osho osha kwatela mo okukala hatu lesha Ombiibeli efiku keshe, okulilongekidila okwoongala nokukala puko oshivike keshe, okufindila oshili momadiladilo nomomitima detu okupitila  mekonakono lopaumwene nomelongelokalunga loukwaneumbo nosho yo okukala hatu ilikana. Inatu efa nande omalipyakidilo amwe e tu imbe okuninga oinima oyo Jehova ta longifa oku tu pameka noku tu twa omukumo. Ngeenge owa didilika kutya omaoko oye okwa wa poshi ngeenge tashi uya pokuninga oinima imwe oyo ya tumbulwa metetekelo, pula ekwafo kuJehova. Kungaho, omhepo yaye otai ka ‘longa mwoove opo u kale u nehalo nou longe pahokwe yaye.’ (Fil. 2:13) Ndele oshike to dulu okuninga po opo u pameke omaoko avamwe oo a wa poshi?

13, 14. (a) Omumwatate umwe okwa li a pamekwa ngahelipi konima eshi a filwa omukulukadi waye? (b) Ongahelipi hatu dulu okupameka vamwe?

¹³ Jehova okwe tu pa oumwainafana womounyuni aushe oo hau filafana oshisho nokutwaafana omukumo. Dimbuluka eendjovo domuyapostoli Paulus odo tadi ti: “Pamekeni hano omaoko a wa neengolo da loloka. Ndele yukifeni omalila eemhadi deni.” (Heb. 12:12, 13) Metwokumwe neendjovo odo, Ovakriste vahapu vomefelemudo lotete ova li hava pamekwa pamhepo. Nokunena osho shi li ngaho. Pashihopaenenwa, omumwatate umwe oo a filwa omukulukadi waye nokwa li a hangwa yo komaupyakadi amwe vali okwa ti: “Onde lihonga kutya itatu dulu okuhoolola kutya otu na okupita momayeleko elipi, nonokutya oku na oku tu hanga efimbo lilipi nolungapi. Eilikano nekonakono lopaumwene oya kwafela nge ndiha tule omutwe kepepe. Onda hekelekwa yo kovamwatate novamwameme eshi va kala tava yambidida nge. Onda mona kutya osha fimana okupanga oukaume wopofingo naJehova fimbo inapa holoka eenghalo didjuu.”

¹⁴ Aron naHur ova li ve na okuyambidida omaoko aMoses oo venevene pefimbo lolwoodi olo la tumbulwa metetekelo. Kunena, otu na okutala kutya omeenghedi dilipi hatu dulu okuyambidida nokukwafela vamwe. Oolyelye ovo va pumbwa ekwafo letu? Ohatu dulu okukwafela ovo ve nomaunghundi omolwoukulupe, ovo tava ehama, ovo hava patanekwa kovapambele, ovo ve na owike, ile ovo va filwa. Ohatu dulu yo okutwa omukumo ovanyasha ovo tava fininikwa va ninge oinima oyo ya puka, ile tava yelekwa va lalakanene onghalamwenyo youdjeko monghalelo ei mokuya kehongo lopombada, mokulonga va kale noimaliwa ihapu ile va kale ve neendodo dopombada. (1 Tes. 3:1-3; 5:11, 14) Kala ho ulike kutya ou na ko nasha shili navamwe pOlupale lOuhamba, moukalele, ngeenge tamu li pamwe, ile tamu popi mongodi.

15. Eendjovo detu detwomukumo ohadi kumu ngahelipi Ovakriste vakwetu?

¹⁵ Konima eshi Asa a finda etangakwaita linene lOvaetiopia, omuprofeti Asarja okwa li e mu ladipika nosho yo oshiwana ashishe a ti: “Kaleni mwa pama, omake eni a ha tyololoke, osheshi oshilonga sheni shi nondjabi.” (2 Omaf. 15:7) Osho osha li she linyengifa Asa a etife po omalunduluko mahapu opo elongelokalunga la koshoka li tungululwe. Sha faafana, eendjovo doye detwomukumo otadi dulu okulinyengifa vamwe va katuke eenghatu. Nokungaho, oto va kwafele va longele Jehova pauyadi. (Omayel. 15:23) Ngeenge u li pokwoongala, ino fya ounye okuyelula eke loye, molwaashi omatyekosha oye taa tungu otaa dulu okukuma vamwe komitima.

16. Ngaashi Nehemia, ongahelipi ovakulunhuongalo tava dulu okupameka omaoko avamwe meongalo? Hokolola nghee ovaitaveli vakweni ve ku kwafela pauhandimwe.

¹⁶ Kekwafo laJehova, Nehemia novalongi pamwe naye ova li va pameka omake avo opo va tungulule ekuma laJerusalem, noilonga oyo oya pwa ashike meni lomafiku 52. (Neh. 2:18; 6:15, 16) Nehemia ka li ashike ta pashukile oilonga oyo, ndele okwa li naye ta kufa ombinga. (Neh. 5:16) Sha faafana nokunena,  ovakulunhuongalo ovanahole navo ohava kufa ombinga moilonga yetu yokutunga nosho yo mokuwapaleka nokukaleka po Omalupale Ouhamba. Eshi tava longo pamwe novaudifi vakwao moukalele nokuninga omatalelepo oufita, otava pameke omaoko oo a wa poshi nomitima di noumbada. — Lesha Jesaja 35:3, 4.

17, 18. Oushili ulipi hatu dulu okukala tu na ngeenge otwa hangwa komaupyakadi nokoisho?

¹⁷ Okulonga pamwe novamwatate novamwameme ohaku xumifa komesho oukumwe. Ohaku tu kwafele yo tu pange oukaume wopofingo nokuladipikafana tu kale twa teelela nodjuulufi omanangeko noupuna oo taa ka etwa kOuhamba waKalunga. Eshi hatu pameke omaoko avamwe, ohatu va kwafele ve lididimikile eenghalo didjuu nova kale ve netaleko liwa neteelelo lomonakwiiwa. Kakele kaasho, okuninga ngaho otaku tu kwafele tu kale oupafi pamhepo notu kale twa fa tu wete lela oinima oyo Kalunga e tu udanekela. Otashi ka pameka yo omaoko etu opafaneko.

¹⁸ Okutala kunghee Jehova a li a yambidida nokwaamena ovapiya vaye ovadiinini vonale peemhito di lili noku lili otashi pameke eitavelo nelineekelo letu muye. Onghee hano, ngeenge owa shakeneke omafininiko nomaupyakadi, ino efa ‘omaoko oye a we poshi.’ Ponhele yaasho, pula ekwafo kuJehova meilikano nokweefa eke laye li na eenghono li ku pameke noli ku wilike fiyo wa mona omanangeko noupuna oo ta ka etwa kOuhamba. — Eps. 73:23, 24.