1, 2. (a) Ovadali ova taalela eshongo lilipi, nongahelipi tava dulu okuungaunga nalo? (b) Oitwa ine ilipi hatu ka konakona paife?

OVALIHOMBOLI vamwe vokoFrance ova ti: “Fye otwa itavela muJehova, ashike osho inashi hala kutya ovana vetu navo otava ka itavela muye.” Ova weda ko tava ti: “Eitavelo kali fi oshinima osho ho dalwa nasho. Ovana vetu ohava kulike eitavelo kanini nakanini.” Omumwatate umwe wokoAustralia okwa ti: “Oshi li eshongo la kula okukwafela okaana koye ka kulike eitavelo momutima wako. Otwa pumbwa okulongifa oilongifo aishe oyo tu na opo tu kwafele ovana vetu. Otashi dulika u diladile kutya okaana oka mbilipalelwa kenyamukulo loye. Ndele lwanima otashi dulika ke ke ku pule natango epulo la faafana. Otashi dulika ka kale ka mbilipalelwa komanyamukulo oye nena, ashike efiku limwe otaka ka kala ka hala okuuda shihapu. Otashi dulika u na okukala ho kundafana nako oinima imwe lwoikando.”

² U li omudali, mbela omafimbo amwe oho kala u udite kutya ito ka pondola okuhonga nokukwafela ovana voye va kale ovalumenhu novakainhu ve na eitavelo? Oshoshili kutya itatu dulu okupondola kufye vene. (Jer. 10:23) Ashike ohatu dulu okupondola ngeenge otwa pula ewiliko kuJehova. Natu ka tale koinima ine oyo tai dulu oku mu kwafela eshi tamu kendabala okukwafela ovana veni va pameke eitavelo lavo:  (1) Shiiva ovana voye nawa. (2) Honga nomutima aushe. (3) Kala ho longifa omafaneko taa wapalele. (4) Kala omulididimiki noho ilikana alushe.

3. Ongahelipi ovadali tava dulu okuhopaenena onghedi yaJesus yokuhonga?

³ Jesus ka li ha kala a tila okupula ovashikuli vaye kutya ova itavela shike. (Mat. 16:13-15) Otwa pumbwa oku mu hopaenena. Osha fimana okukala ho pula ovana voye va holole omadiladilo avo pefimbo noponhele tai wapalele. Otamu dulu yo okukundafana kombinga yomalimbililo oo tashi dulika ve na. Omumwatate womido 15 wokoAustralia okwa ti: “Tate oha popi naame luhapu kombinga yeitavelo lange noha kwafele nge ndi kale handi tomhafana. Oha pula nge ta ti: ‘Ombiibeli otai ti shike?’ ‘Mbela owa itavela ngoo osho tai ti?’ ‘Omolwashike we shi itavela?’ Oha kala a hala ndi nyamukule noitya yange mwene, ndele hakweendulula ashike osho ye ile meme a popya. Eshi handi ende handi kulu, onda li ndi na okuyelifa shihapu.”

4. Omolwashike sha fimana okutala ko omapulo ounona a fimana? Yandja oshihopaenenwa.

⁴ Ngeenge okaana oka limbililwa omahongo amwe Ombiibeli, ino ka handukila ile u ka hanyaukile. Ka kwafela nelididimiko mokutomhafana nako kombinga yoshinima osho. Omudali umwe okwa ti: “Kala ho tale ko omapulo okaana koye a fimana. Ino kala we a dina. Ino henuka yo okukundafana kombinga yoikundafanwa yonhumba molwaashi u wete ino manguluka okupopya kombinga yayo.” Osha fimana okukala ho tale ko omapulo okaana koye e li euliko kutya ohake lipula moule noka hala okuuda shihapu. Nokuli naJesus eshi a li e na omido 12 okwa li ha pula omapulo omoule. (Lesha Lukas 2:46.) Omumati weedula 15 wokoDenmark okwa ti: “Efiku limwe eshi nda li nda popya kutya onda limbililwa ngeenge otu li ngoo melongelokalunga lashili, ovadali vange ova li va pwilikina nge nengungumano nonande otashi dulika sha li she va limbililika. Ova li va nyamukula omapulo ange aeshe tava longifa Ombiibeli.”

5. Ongahelipi ovadali tava dulu okuulika kutya ove na ko nasha neitavelo lovana vavo?

⁵ Shiiva ovana voye nawa, sha hala kutya, shiiva omadiladilo avo, omaliudo avo nosho yo osho have lipula nasho. Ino diladila ashike kutya ove na eitavelo molwaashi hava i kokwoongala nohava kufa ombinga moukalele pamwe naave. Kaleni hamu kundafana oinima yopamhepo nopeemhito opo hamu kala mwe lipyakidila nomalipyakidilo akeshe fiku. Kala ho ilikana pamwe novana voye noku va kwatela momailikano oo. Kendabala okushiiva omayeleko eitavelo oo tava shakeneke noku va kwafela va dule oku a finda.

6. Ngeenge ovadali ova findile oshili yOmbiibeli momitima davo vene, otashi ke va kwafela ngahelipi?

⁶ Jesus, e li omuhongi, okwa li ha hange omitima dovanhu molwaashi okwa li e hole Jehova, Eendjovo daYe nosho yo ovanhu. (Luk. 24:32; Joh. 7:46) Ovadali navo otava ka hanga omitima dovana vavo ngeenge ova kala ve na ohole ya tya ngaho. (Lesha Deuteronomion 6:5-8; Lukas 6:45.) Onghee hano, ovadali, kaleni hamu konakona noukeka Ombiibeli nosho yo oileshomwa yetu. Kaleni mu na ohokwe meshito nomoitukulwa oyo i li moishangomwa yetu oyo ya kundafana kombinga yeshito. (Mat. 6:26, 28) Ngeenge owa kala ho ningi ngaho, oto ka hapupalifa eshiivo loye, otashi ka kulika olupandu loye lokupandula Jehova notashi ke ku kwafela u honge ovana voye noupu. — Luk. 6:40.

7, 8. Ngeenge omutima womudali ou yadi oshili yOmbiibeli, otashi ke mu linyengifa a ninge shike? Yandja oshihopaenenwa.

⁷ Ngeenge momutima woye omu yadi oshili yOmbiibeli, oto ka kala wa hala oku i kundafana noukwaneumbo woye. Kala ho shi ningi alushe, ndele hangeenge ashike tamu lilongekidile okwoongala kwopaKriste ile pelongelokalunga loukwaneumbo. Oshi na okukala oshitukulwa sheenghundafana deni dakeshe efiku, ashike kashi na okuningwa kefininiko, ndele omu na okukala hamu popi mwa mangulukilafana. Ovalihomboli vamwe  vokoUnited States ohava diladila kombinga yaJehova ngeenge oukwaneumbo wavo otau hafele oshinima shonhumba shomeshito ile oikulya yonhumba. Ova ti: “Ohatu kwafele ovana vetu va mone kutya oinima oyo otai holola ngahelipi ohole nounongo waJehova.” Ovalihomboli vamwe vokoSouth Africa, ngeenge tava longo moshikunino novanakadona vavo vavali, ove hole okuyelifila ovana vavo nghee eembuto hadi mene monghedi ikumwifi ndele tadi ningi oimeno ya kula. Ova ti: “Ohatu kendabala tu honge ovana vetu va kale va fimaneka omwenyo nanghee eshito la kitakana nolikumwifi.”

⁸ Omudali umwe wokoAustralia, eshi omonamati a li e na omido omulongo, ova li va ya komisiuma opo a kwafele omonamati oo a pameke eitavelo laye muKalunga nomeshito. Xe okwa ti: “Otwa mona omafano oishitwa yomomeva yonale . . . Osha li she tu kumifa okumona nghee oinamwenyo oyo ihe ko vali ya li iwa, ya shitwa monghedi ya kitakana noye lixwa po, ya fa ashike oyo hatu mono kunena. Ngeenge vamwe otava ti kutya oinima i na omwenyo oya enda tai lunduluka fiyo ya kitakana, omolwashike oishitwa oyo yonale ya li nale ya kitakana neenghono? Osha li sha kumwifa nge neenghono nonda li nda lombwela omonamati wange.”

9. Omolwashike okulongifa omafaneko haku pondola, nomudali umwe okwe shi ulika ngahelipi?

⁹ Jesus okwa li ha longifa omafaneko oo haa pendula omadiladilo, taa kumu omutima, notaa dulu okudimbulukiwa noupu. (Mat. 13:34, 35) Ounona ohava dulu okufaneka oinima momadiladilo noupu. Onghee hano, ovadali kendabaleni okulongifa alushe omafaneko ngeenge tamu hongo ovana veni. Omudalakadi umwe wokoJapan oo e na ovanamati vavali osho ha ningi ngaho. Eshi ovanamati vaye va li ve na eedula hetatu nomulongo, okwa li e va honga kombinga yewangadjo nanghee Jehova a ulika okunakonasha kwaye eshi e li shita. Okwa li e va pa omashini, osuuka nosho yo okoofi, ndele te va pula keshe umwe e mu ningile okoofi. Omudali oo okwa ti: “Ova li ve i ninga noukeka. Eshi nde va pula kutya omolwashike ve i ninga nawanawa, ova ti ova hala okoofi i kale naanaa ngaashi ei ndi hole. Onda li nde va fatululila kutya Kalunga okwa lumbakanifa eemhepo mewangadjo noukeka opo tu dule okukala hatu fuda nawa.” Efaneko olo ola li tali wapalele eedula davo, nova li tava dulu oku li uda ko noupu. Nomolwaasho, ova kala hava dimbuluka oshilihongomwa osho ve lihonga mefaneko olo.

10, 11. (a) Efaneko lilipi to dulu okulongifa opo u kwafele okaana ka kulike eitavelo lako muKalunga? (Tala efano pehovelo loshitukulwa.) (b) Omafaneko elipi wa mona haa pondola?

¹⁰ Oto dulu okulongifa efaneko li na sha nokuteleka opo u kwafele okaana koye ka kulike eitavelo muKalunga. Ngahelipi mbela? Konima eshi wa teleka oshikuki ile oumbishikiti, yelifila ounona kutya omolwashike sha fimana okulandula omalombwelo e na sha noinima oyo u na okulongifa. Opo nee oto dulu okupa okaana oshiimati, ngaashi eapula, ndele to ka pula kutya: “Mbela ou shi ngoo kutya omwa kwatelwa oinima ihapu opo eapula li holoke po?” Li teta pokati, ndele to ka pe onhi. Oto dulu oku ka yelifila kutya onhi oyo oi na omauyelele a kitakana e na sha nanghee eapula li  na okuholoka po e dule kokule omauyelele oo haa kala momambo okuteleka. Oto dulu oku ka pula kutya: Ngeenge elandulafano lokuteleka oshikuki oli na ou e li shanga, mbela ouyelele wa kitakana oo u li monhi yeapula owa tulwa mo kulye? Ngeenge okaana koye oke li mepupi lounyasha, oto dulu oku ka yelifila kutya ouyelele u na sha nanghee eapula ile omuti womayapula u na okukula owa tuvikilwa mo-DNA. Otamu dulu yo okutala pamwe omafano oo e li pepandja 10-20 lokambo The Origin of Life—Five Questions Worth Asking.

¹¹ Ovadali vahapu ohava hafele okukundafana novana vavo oitukulwa oyo hai kala mo-Awake! i na oshipalanyole “Was It Designed?” Ile va longife oitukulwa oyo opo va honge ounona ovo vanini oinima oyo tava dulu okuuda ko noupu. Pashihopaenenwa, ovalihomboli vamwe vokoDenmark ova li va yelekanifa eedila odo da longwa kovanhu noudila. Ova ti: “Eedila odo da longwa kovanhu ohadi monika da fa oudila. Ndele mbela eedila do ohadi dulu ngoo okudala omai noku a nangela fiyo da tendula? Mbela oudila ova pumbwa ngoo onhele ye likalekelwa yokunambela? Mbela omudumo wodila owa faafana ngoo nokukwena kwoudila? Mbela olyelye omunaendunge elela, oye ou a longa eedila ile Omushiti woudila?” Okulongifa omafaneko nosho yo omapulo a lukilwa nawa otaku dulu okukwafela ounona va kale hava diladila ‘pandunge’ nova kulike eitavelo lavo muKalunga. — Omayel. 2:10-12.

12. Ongahelipi omafaneko haa kwafele ounona va pameke eitavelo lavo mOmbiibeli?

¹² Okulongifa omafaneko otaku dulu yo okukwafela okaana ka kale ke na eitavelo kutya Ombiibeli oi li paushili. Pashihopaenenwa, tala muJob 26:7. (Lesha.) Ongahelipi to dulu okuulika kutya omushangwa oo owa nwefwa mo komhepo iyapuki? Oto dulu okutofa mo oitwa oyo ya fimana, ashike otashi ka kala shiwa okupendula omadiladilo okaana koye. Popya kutya Job okwa li ko ofimbo ovanhu inava nduluka omafano okutala kokule noyeendifo yokuya mewangadjo. Okaana koye otaka dulu okuulika nghee tashi dulika shi kale shidjuu kovanhu vamwe va itavele kutya oshinima sha kula, ngaashi edu, otashi dulu okukala sha endjelela poima pehe na sha. Mepingafano naasho, otaka dulu okulongifa etanga ile emanya ka ulike kutya oinima oyo i na ondjudo ohai kala ya kanghamena kusha. Oilihongomwa ya tya ngaho otai dulu okukwafela okaana ka ude ko kutya Jehova okwa li a shangifa nalenale mOmbiibeli ouyelele u li paushili omanga ovanhu inave u shiiva. — Neh. 9:6.

13, 14. Ongahelipi ovadali tava dulu okukwafela ounona vavo va mone efimano lomafinamhango Ombiibeli?

¹³ Osha fimana neenghono okukwafela ovana voye va mone efimano lomafinamhango Ombiibeli. (Lesha Epsalme 1:1-3.) Ope na omikalo dihapu omo to dulu oku shi ninga. Pashihopaenenwa, oto dulu okupula okaana koye ka faneke momadiladilo kutya ngeno otaka ka kala kokanhunhu ke likalekelwa noke na okuhoolola ovanhu ovo taka ka kala navo. Opo nee ka pula kutya: “Omunhu keshe okwa pumbwa okukala e na omaukwatya elipi opo aveshe va kale nombili notava longele kumwe?” Oto dulu yo okukundafana navo omayele opandunge oo taa hangika mOvagalati 5:19-23.

¹⁴ Omadeulo a tya ngaho otaa hongo oilihongomwa ivali ya fimana. Shotete, omifikamhango daKalunga ohadi xumifa komesho ombili yashili nosho yo elongelokumwe. Oshitivali, Jehova ote tu hongo paife opo tu lilongekidile ounyuni mupe. (Jes. 54:13; Joh. 17:3) Oto dulu yo okudivilika oitwa oyo mokuhoolola oimoniwa okudja moishangomwa yetu noku i kundafana. Otamu dulu okutala oimoniwa moitukulwa “Ombibeli ohai lundulula onghalamwenyo yovanhu,” oyo hai holoka mOshungonangelo. Ile ngeenge pamwe umwe meongalo leni okwa ninga omalunduluko manene monghalamwenyo yaye opo a hafife Jehova, oto dulu oku mu shiva opo a hokolole ehokololo laye. Oihopaenenwa ya tya ngaho ohai ulike nghee omafinamhango Ombiibeli taa longo. — Heb. 4:12.

15. Oshike shi na okukala elalakano loye lotete eshi to hongo ovana voye?

 ¹⁵ Oshitwa osheshi kutya: Ngeenge to hongo ounona voye, ino kala ashike u na onghedindjikilile imwe aike yokuhonga. Kendabala okulongifa omadiladilo oye okufaneka oinima. Va kwafela va longife omadiladilo avo she likolelela keedula davo. Va kwafela va kale va tunhukwa kwaasho tave lihongo nova pameke eitavelo lavo. Omudali umwe okwa ti: “Ino loloka nande okulongifa eenghedi da yoolokafana nonande otashi dulika tamu kundafana oshikundafanwa mwa li mwe shi kundafana nale.”

16. Omolwashike sha fimana okukala nelididimiko ngeenge to hongo ovana voye? Shi yelifa.

¹⁶ Otwa pumbwa omhepo yaKalunga opo tu kale neitavelo la kola. (Gal. 5:22, 23) Ngaashi ashike oiimati yo venevene, eitavelo nalo ohali ende tali kulu kanini nakanini. Onghee hano, owa pumbwa okukala u na elididimiko noino pumbwa okusholola okuhonga ovana voye. Omudali umwe wovana vavali wokuJapan okwa ti: “Ame nomukulukadi wange ohatu yandje elitulemo la wana kovana vetu. Okudja ashike eshi va li vashona, onda kala handi konakona navo oule wominute 15 efiku keshe, kakele ashike momafiku okwoongala kwopaKriste. Ominute 15 kada li dihapu kuvo nokufye.” Omupashukilishikandjo umwe okwa ti: “Eshi nda li omunyasha, onda li ndi na omapulo nomalimbililo mahapu. Mokweendela ko kwefimbo, mahapu omuo okwa li a nyamukulwa pokwoongala, pekonakono loukwaneumbo ile lopaumwene. Nomolwaasho osha fimana kovadali va twikile ashike okuhonga ovana vavo.”

17. Omolwashike oihopaenenwa iwa yovadali ya fimana, nongahelipi ovalihomboli vamwe va tulila po ovanakadona vavo oshihopaenenwa shiwa?

¹⁷ Oshinima shimwe osho sha fimanenena oshihopaenenwa shoye sheitavelo. Ovana voye otava ka konenena osho ho ningi, notashi ke va nwefa mo. Onghee hano, ovadali, twikileni okupameka eitavelo leni. Ovana veni nava mone kutya omwa tala ko Jehova e li omunhu wolela kunye. Ngeenge ovalihomboli vamwe vokoBermuda va li ve udite va wililwa po, ova li hava ilikana novana vavo opo Jehova e va wilike, nohava ladipike ovana vavo va ilikane paumwene. Ova ti: “Ohatu lombwele omonakadona wetu woshiveli kutya na kale e ‘lineekela muJehova, e lipyakidila moilonga yOuhamba nonokutya ina pumbwa okukala te lipula unene.’ Ngeenge twa mona oidjemo iwa, oha kala e shi shii kutya Jehova okwe tu kwafela. Osho osha pameka eitavelo laye muKalunga nomOmbiibeli.”

18. Oshike osho ovadali va pumbwa okudimbuluka?

¹⁸ Mokweendela ko kwefimbo, ounona ove na okukulika eitavelo lavo. Ovadali, otamu dulu okukuna nokutekela, ye Kalunga ta kulike. (1 Kor. 3:6) Onghee hano, indileni omhepo yaye ndele tamu longo noudiinini mu honge ovana veni. Ngeenge omwa ningi ngaho, Jehova ota ka nangeka noupuna eenghendabala deni. — Ef. 6:4.