1. Jehova okwa li e lihololela Moses monghedi ye likalekelwa ilipi, nomolwashike shididilikwedi?

POMHITO imwe, Kalunga okwa li e lihololela Moses ndele te mu lombwele edina laye nomaukwatya aye. Amwe omomaukwatya oo e mu lombwela tete oo onghenda nolukeno. (Lesha Exodus 34:5-7.) Jehova okwa li ta dulu okudivilika eenghono ile ounongo waye. Ndele molwaashi Moses okwa li a hala okushilipalekwa kutya Kalunga ote ke mu yambidida, Kalunga okwa li a divilika omaukwatya aye oo taa ulike kutya okwa halelela okukwafela ovapiya vaye. (Ex. 33:13) Mbela itashi hekeleke eshi Kalunga a tumbula tete omaukwatya aye oo mawa? Oshitukulwa eshi otashi ka divilika oukwatya wolukeno, oo hau linyengifa omunhu a udile oukwao wananghali ovo tava mono oixuna nokukala a halelela oku va kwafela.

2, 3. (a) Oshike tashi ulike kutya olukeno oukwatya wa shitilwa movanhu? (b) Omolwashike u nokukala u nohokwe mwaasho Ombiibeli tai ti shi na sha nolukeno?

² Ovanhu ova shitwa oshifeka shaKalunga. Molwaashi Jehova omunalukeno, ovanhu ova shitwa ve noukwatya wokukala ve na ko nasha nonghalonawa yavakwao. Nokuli naavo vehe shii Kalunga kashili luhapu ohava ulike olukeno. (Gen. 1:27) MOmbiibeli omu nomahokololo  mahapu e na sha nanghee Jehova nosho yo vamwe va li va ulika olukeno. Diladila kehokololo lovakainhu vavali ovo va li tava tu eemhata koshipala shaSalomo kutya olyelye lela ina yokaana. Eshi Salomo a li a yandja elombwelo okaana oko ka tetwe pokati, ina yako okwa li a ulika olukeno. Olukeno ola li le mu linyengifa a yandje po okaana oko komukainhu oo ehe fi ina yako. (1 Eeh. 3:23-27) Ile diladila kokamonakadona kaFarao oko ka li ka xupifa Moses. Nonande oka li ka didilika kutya okaana oko oka li ka dalwa kOvaheberi noka li ke nokudipawa, ‘oke ka fila onghenda’ noka li ka tokola oku ka kufa ke ke ka tekule. — Ex. 2:5, 6.

³ Omolwashike u nokukala u nohokwe moshikundafanwa shi na sha nolukeno? Omolwaashi Ombiibeli otai ku ladipike u hopaenene Jehova. (Ef. 5:1) Molwaashi ovanhu ova li va shitwa va kale ovanalukeno, okuhawanenena kwetu tu li oludalo laAdam ohaku tu ningifa tu yandje elitulemo kufye vene. Omafimbo amwe otashi dulika tu mone shidjuu okutokola kutya ohatu ka kwafela vamwe ile natu yandje ashike elitulemo kufye vene. Kuvamwe osho oshi li ekondjo tali twikile. Oshike tashi dulu oku ku kwafela u kale u na ko nasha navamwe? Shotete, konga efimbo u dilonge kunghee Jehova nosho yo vamwe va li va ulika olukeno. Oshitivali, diladila nghee to dulu okuhopaenena oshihopaenenwa shaKalunga nanghee okuninga ngaho taku dulu oku ku etela ouwa.

4. (a) Omolwashike Jehova a li a tuma ovaengeli kuSodom? (b) Ehokololo li na sha naLot nosho yo ovanakadona vaye otali tu hongo shike?

⁴ Ope noihopaenenwa ihapu omo Jehova a li a ulika olukeno. Diladila kwaasho Kalunga a li a ningila Lot. Omulumenhu oo omuyuki okwa li a “yahamekwa” neenghono kelihumbato la xutuka lovanhu vomuSodom naGomorra. Kalunga okwa li a tokola kutya ovanhu ovo ovakolokoshi ova wana okufya. (2 Pet. 2:7, 8) Opo nee okwa li a tuma ovaengeli va xupife Lot. Ovaengeli ova li va lombwela Lot noukwaneumbo waye va dje mo onhapo moshilando osho sha li pokuhanaunwa po. “Ndele ye okwa li ta ongaonga natango. Opo nee ovalumenhu [ovaengeli] ve mu kwata momaoko, nomwalikadi waye novana vaye oukadona vavali, osheshi Omwene okwa li a hala oku mu fila onghenda. Ndele vo ove va pitifa mo ndele ve va twala pondje yoshilando.” (Gen. 19:16) Mbela oshihopaenenwa osho itashi ulike kutya Jehova oha kala e wete filufilu eenghalo didjuu omo ovapiya vaye ovadiinini have lihange omafimbo amwe? — Jes. 63:7-9; Jak. 5:11; 2 Pet. 2:9.

5. Ongahelipi Eendjovo daKalunga odo di li mu 1 Johannes 3:17 tadi tu kwafele tu lihonge okuulika olukeno?

⁵ Jehova iha ulike ashike olukeno ndele oha hongo yo oshiwana shaye shi ulike oukwatya oo. Diladila kombinga yomhango oyo a li a pa Ovaisrael i na sha nokukufa mukwao ekumbafa ombabyona. (Lesha Exodus 22:26, 27.) Omunhu omukwanyanya otashi dulika a kale a hala okukufa ko ombabyona ekumbafa lamukwao oo e mu lya eendjo noku mu fiya ehe na apa ta nangala. Ashike Jehova okwa honga oshiwana shaye shi henuke eenghedi da tya ngaho. Oshiwana shaye oshi nokukala shi nolukeno. Mbela efinamhango olo li li momhango oyo ka li na oku tu linyengifa tu katuke eenghatu? Mbela ohatu ka efa ovamwatate va fye outalala, oku shi popya pafaneko, ngeenge ohatu dulu oku va kwafela eshi tava mono oixuna? — Kol. 3:12; Jak. 2:15, 16; lesha 1 Johannes 3:17.

6. Oshike hatu lihongo meenghendabala daJehova tadi twikile di na sha nokukwafela Ovaisrael ovalunde ve lialuluke?

⁶ Jehova okwa li a kenukila oshiwana shaye nokuli naashi sha li sha nyona. Ombiibeli oya ti: ‘Omwene Kalunga kooxe ina loloka oku va tumina ovatumwa vaye. Osheshi Ye okwa li e [nolukeno, NW] omolwovanhu vaye nongulu yaye.’  (2 Omaf. 36:15) Mbela nafye katu nokukenukila ovanhu ovo tashi dulika va hala okulidilulula noku efa po eenghedi davo dii opo va kale va hokiwa kuKalunga? Jehova ina hala nande oumwe a ka hanaunwe po eshi etokolo tali uya. (2 Pet. 3:9) Natu twikileni okuudifa etumwalaka laKalunga lelondwelo fiyo osheshi ta ka katuka onghatu a hanaune po ovakolokoshi.

7, 8. Omolwashike oukwaneumbo umwe u udite kutya Jehova okwe u ulikila olukeno?

⁷ Ope noimoniwa ihapu oyo tai holola nghee Kalunga ha ulike olukeno. Diladila kwaasho sha li sha ningilwa oukwaneumbo wokamati komido 12 kedina Milan. Osha li opefimbo opo oukwamuhoko wa li tau dana onghandangala pehovelo lo 1990 nasha. Milan, omumwainamati, ovadali vaye nosho yo omuvalu wonhumba wEendombwedi dikwao ova li molweendo nobesa okudja muBosnia va yuka koSerbia. Ova li mondjila tava i koshoongalele oko ovadali vaMilan va li tava ka ninginifwa. Ndele eshi va fika peengaba ovakwaita ova li va kufa mo oukwaneumbo oo mobesa omolwomuhoko wavo, ashike ova li va efa ovamwatate vamwe va ye. Konima eshi oukwaneumbo oo wa kala po omafiku avali, omunambelewa oo a li ta pashukile peengaba okwa dengela omukulunhu wavo ta pula kutya oukwaneumbo oo nau ningilwe shike. Omunambelewa oo okwa li e li ofika komesho youkwaneumbo oo, onghee aushe owa li wa uda eshi taku ti, “Va twala pondje ndele to va dipaa.”

⁸ Fimbo omunambelewa oo a li ta popi novanailonga vakwao, poukwaneumbo opo opa li pe uya ovalumenhu vavali ovo ve va nongofolela kutya vo Eendombwedi. Ovalumenhu ovo ova li va uda kombinga yonghalo oyo kuvamwe ovo va li mobesa oyo. Ova li va lombwela Milan nomumwainamati va ye motuwa yavo opo va tauluke eengaba, nonande eembapila dounona kada li da talwa. Ova li yo va lombwela ovadali va kunduluke eembelewa dopeengaba opo ve ke va shakeneke kombinga ikwao. Milan ka li e shii kutya na yole ile na kwene eshi va lombwelwa ngaho. Ovadali vaye ova pula tava ti: “Otamu diladila kutya otave tu efa ashike tu ye ngaho?” Ovakwaita ovo ova li tava monika va fa ve va tala eshi tava i ashike mboli kava li ve wete po sha. Ovadali ova li va hangana vali novana kombinga ikwao yeengaba. Ova li va twikila vali nolweendo lavo lokuya koshilando oko kwa li taku ningilwa oshoongalele, nova li va tomhwa kutya Jehova okwa nyamukula eilikano lavo eshi e va kwafela. Otu shii kutya mOmbiibeli ope neemhito dimwe opo Jehova a li ina amena ovapiya vaye odikilila. (Oil. 7:58-60) Ashike Milan okwa li a popya nghee e udite. Okwa ti: “Ondi wete kutya ovaengeli ova li va twikifa omesho ovakwaita ovo, nosho yo kutya Jehova okwe tu xupifa.” — Eps. 97:10.

9. Jesus okwa li e linyenga ngahelipi konghalo yeengudu dovanhu odo da li hadi kala de mu shikula? (Tala efano pehovelo loshitukulwa.)

⁹ Ohatu dulu okulihonga oshilihongomwa kuJesus. Okwa li ha udile eengudu dovanhu olukeno odo a li ha shakeneke molwaashi ‘oda li da hepekwa, ndele da loloka da fa eedi dihe na omufita.’ Mbela okwa li e linyenga ngahelipi konghalo yavo i etifa onghenda? ‘Okwa li a hovela oku va longa oinima ihapu.’ — (Mat. 9:36; lesha Markus 6:34.) Etaleko laye ola li la yooloka ko filufilu kwaalo lOvafarisai, ovo va li vehe nehalo okukwafela ovanhu vongaho. (Mat. 12:9-14; 23:4; Joh. 7:49) Mbela naave iho kala wa halelela okukwafela ovo va fya ondjala yopamhepo ngaashi Jesus?

10, 11. Mbela osha yuka ngoo okuulika olukeno pomhito keshe? Shi yelifa.

¹⁰ Olukeno kali nokuulikwa pomhito keshe. Osha li sha yuka eshi Kalunga a li a ulika olukeno moihopaenenwa oyo ya tumbulwa metetekelo. Ashike ohamba Saul kaya li ya dulika eshi ya li tai diladila kutya otai ulike olukeno. Oya li yo ya xupifa omwenyo wAgag, oo a li omutondi woshiwana shaKalunga nokwa li yo ya xupifa oimuna  oyo ya li ya ondoka. Oshidjemo, Jehova ka li vali a hokwa Saul e li ohamba yaIsrael. (1 Sam. 15:3, 9, 15) Jehova oye omutokoli omuyuki. Ota dulu okumona osho shi li momitima dovanhu noku shii kutya onaini olukeno inali pumbiwa. (Omaimb.kemo. 2:17; Hes. 5:11) Efimbo otali uya eshi ta ka hanauna po aveshe ovo ihava dulika kuye. (2 Tes. 1:6-10) Olo itali ka kala efimbo lokukenukila ovanhu ovo a tokola nale kutya ovakolokoshi. Ponhele yaasho, oku va hanauna po otaku ka ulika kutya okwa kenukila ovayuki ovo ta ka xupifa.

¹¹ Kashi fi oshinakuwanifwa shetu okutokola ngeenge ovanhu otava ka hanaunwa po ile otava ka xupifwa. Ponhele yaasho, otwa pumbwa okuninga ashishe osho hatu dulu paife opo tu kwafele ovanhu. Ongahelipi hatu dulu okuulikila Ovakriste vakwetu olukeno monghedi tai longo? Natu ka taleni komaetepo onhumba.

12. Ongahelipi to dulu okuulika oukwatya wolukeno ngeenge to ungaunga navamwe?

¹² Kala ho kwafele vamwe efiku keshe. Aveshe ovo tava kendabala okuhopaenena Jesus ova teelelwa va ulikile ovanhu vakwao nosho yo Ovakriste vakwao olukeno. (Joh. 13:34, 35; 1 Pet. 3:8) Olukeno ola hala yo okutya “okumona oixuna pamwe naavo tava mono oixuna.” Omunhu oo ha ulike olukeno ohe linyengifwa a kwafele vamwe ovo tava mono oixuna, tashi dulika nokuli e va kwafele fiyo osheshi okumona oixuna kwavo kwa xula po. Konga eemhito u kwafele vamwe. Pashihopaenenwa, mbela ito dulu okukwafela umwe moilonga yaye yakeshe efiku, tashi dulika nande okukala ho tumwa u ka lande ko koipumbiwa ile oku ka futa oinima yonhumba? — Mat. 7:12.

13. Oshiwana shaKalunga osha li sha shiivikila omaukwatya elipi konima yoiponga yopaushitwe?

¹³ Kala ho kufa ombinga moilonga yokuyandja omakwafo. Okumona oixuna kwaavo va dengwa koiponga yopaushitwe ohaku linyengifa vahapu va ulike olukeno. Oshiwana shaJehova osha shiivikila okukwafela ovanhu pefimbo olo va pumbwa ekwafo. (1 Pet. 2:17) Omumwameme umwe Omujapani okwa li hadi moshitukulwa osho sha li sha dengwa neenghono kekakamo ledu nosho yo koshikungulu mo 2011. Okwa ti kutya okwa li “a tuwa omukumo nokuhekelekwa” keenghendabala dovaliyambi vahapu ovo va li va dja keshe pamwe moJapani nosho yo  koilongo imwe opo va ninge nawa oinima oyo ya nyonaunwa. Okwa shanga a ti: “Oshimoniwa osho osha li sha kwafela nge ndi mone kutya Jehova nEendombwedi dikwetu ove na ko nasha nakeshe umwe nosho yo kutya ovamwatate novamwameme mounyuni aushe ohave tu ilikanene.”

14. Ongahelipi to dulu okukwafela ovo tava yahama nosho yo ovanamido?

¹⁴ Kala ho kwafele ovo tava yahama nosho yo ovanamido. Ngeenge tu wete vamwe tava mono oixuna omolwoulunde oo wa etifwa kuAdam, ohashi tu linyengifa tu ulikile vamwe olukeno. Otwa teelela nodjuulufi eshi ouyahame nosho yo oukulupe tau ka xulifwa po. Nomolwaasho hatu ilikana Ouhamba waKalunga wu uye. Fimbo twa teelela, natu ninge ngaashi hatu dulu opo tu kwafele ovo va pumbwa ekwafo. Diladila kwaasho omushangi umwe oo a li a shanga kombinga yaina omunamido, oo a li e na omukifi wokudimbwa. Efiku limwe okwa li e liningila moikutu yaye. Eshi a li ta kendabala okuliwapaleka, pomuvelo opa li pa kongholwa. Okwa li e uya okutalelwa po kEendombwedi mbali odo da li hadi mu talele po pandjikilile. Ovamwameme ovo ova li ve mu pula ngeenge ope na osho tava dulu oku mu kwafela. Omukulukadi oo okwa nyamukula a ti: “Heeno, ashike oshififohoni.” Ovamwameme ovo ova li ve mu kwafela okuwapaleka. Konima eshi va mana, ova li ve mu ningila otee ndele tava kala tava popi naye. Omonamati waye okwa li e va pandula neenghono. Okwa shanga a ti: “Eendombwedi odo nadi fimanekwe. Ohadi tula moilonga osho hadi udifa.” Mbela okukenukila kwoye ovo tava yahama nosho yo ovanamido okwe ku linyengifa u ninge keshe osho to dulu opo u va kwafele eshi tava mono oixuna? — Fil. 2:3, 4.

15. Oilonga yetu yokuudifa ohai yandje eemhito dilipi da fimanenena?

¹⁵ Kala ho kwafele ovanhu pamhepo. Omaupyakadi nosho yo oisho yavo ohai tu ningifa tu kale twa hala oku va kwafela pamhepo. Onghedi imwe ya denga mbada omo hatu dulu oku va kwafela omoku va longa kombinga yaKalunga nosho yo kutya Ouhamba waye otau ka ningila shike ovanhu. Onghedi imwe vali omoku va kwafela va mone ounongo wokukala metwokumwe nomifikamhango daKalunga. (Jes. 48:17, 18) Mbela ito dulu okutamununa mo oukalele woye, oo u li oshilonga osho hashi fimanekifa Jehova nokuulikila vamwe olukeno? — 1 Tim. 2:3, 4.

16. Omunhu omunalukeno oha mono ouwa ulipi?

¹⁶ Ovashiivi nawa vouluvi ova ti kutya okuulika olukeno otaku dulu okuxwepopaleka oukolele woye, onghalonawa yoye nosho yo omakwatafano oye. Ngeenge owa kwafele ovo tava mono oixuna, oho kala wa hafa, u nelineekelo, iho kala naanaa wa fya oudja noiho kala to diladila oinima ii. Okuulika olukeno otaku ku etele ouwa. (Ef. 4:31, 32) Ovakriste ovo hava kwafele vamwe pahole ohava kala ve neliudo liwa, ve shii kutya otava katuka metwokumwe nomafinamhango aKalunga. Okukala u noukwatya wa tya ngaho otaku dulu oku ku ningifa u kale omudali omunahole, kaume kopahombo e li nawa nosho yo kaume muwa. Ovo hava endelele okuulika olukeno ohava mono ekwafo nosho yo eyambidido ngeenge ve li pumbwa. — Lesha Mateus 5:7; Lukas 6:38.

17. Omolwashike wa hala okukulika nokuulika olukeno?

¹⁷ Ku na okukulika olukeno nelinyengotomheno kutya oto ka mona ouwa. Etomheno la fimanenena olo okuhopaenena nokufimanekifa Odjo yohole nolukeno, Jehova Kalunga. (Omayel. 14:31) Jehova okwe tu tulila po oshihopaenenwa sha denga mbada. Natu ninge ngaashi hatu dulu tu mu hopaenene opo tu xumife komesho ohole mokati kovamwatate nosho yo ekwatafano liwa navamwe mokuulika olukeno. — Gal. 6:10; 1 Joh. 4:16.