MOMUKOKOMOKO womudo 1930 nasha, tate nameme, James naJessie Sinclair, ova li va tembukila kokadoolopa kedina Bronx mo-New York City. Okwa li va panga oukaume naWillie Sneddon, oo naye a li a dja koScotland. Moule ashike wominute dinini eshi opo va shakene oshikando shotete, aveshe vatatu ova li va hovela okupopya kombinga yovapambele vavo. Osho osha li sha ningwa oule womido da pita ofimbo inandi dalwa.

Meme okwa li a lombwela Willie kutya fimbo Oita Inene inai hovela, tate waye nosho yo omumwainamati waye oo a kula ova li va fya omeva eshi ombautu yavo yokukwata eeshi ya li ye lidenga momina kEfuta lokOlundume. Willie okwa li a nyamukula a ti: “Tate woye oku li moheli.” * Willie okwa li umwe womEendombwedi daJehova, naasho osha li etwalemo lopaMbiibeli likumwifi kumeme e lihonge oshili.

Osho Willie a li a popya osha li sha handukifa meme molwaashi okwa li e shii kutya tate waye okwa li omunhu muwa. Ashike Willie okwa weda ko vali a ti: “Mbela otashi ka kala ngoo shiwa ngeenge onde ku lombwele kutya Jesus okwa li a ya moheli?” Meme okwa li a dimbuluka ehongo longeleka olo kutya Jesus okwa li a ya moheli ndele ta nyumuka mefiku etitatu. Okwa li te lipula kutya, ‘Ngeenge oheli onhele yomundilo omo ovakolokoshi hava hepekelwa, omolwashike Jesus a li a ya mo?’ Naasho osha li sha ningifa meme a kale e nohokwe moshili. Okwa li a hovela okukala ha ongala meongalo laBronx, nokwa ninginifwa mo 1940.

Pefimbo opo, ovadali Ovakriste kava li hava ladipikwa va konakone Ombiibeli novana vavo. Eshi nda li okaana, tate okwa li ha file nge oshisho ngeenge meme a ya kokwoongala nosho yo moukalele momaxuliloshivike. Konima yomido dinini, ame natate otwa li twa hovela okuya kokwoongala pamwe nameme. Meme okwa li e nondjungu mokuudifa onghundana iwa nokwa li ha konakona Ombiibeli novanhu ovo ve nohokwe. Opa li efimbo limwe olo a li ha konakona novakonakonimbiibeli vaye ve li ongudu molwaashi ova li ve lili popepi. Onda li handi i naye moilonga yomomapya ngeenge ofikola ya fuda. Kungaho, onda li nde lihonga shihapu  kombinga yOmbiibeli nosho yo okuhonga vamwe osho tai ti.

Eshi nda li okaana ka nda li ndi nolupandu noshili. Onda li nde i kwata okahetengi. Ashike eshi nda li ndi nomido 12, onda ninga omuudifi wOuhamba nonda li handi kufa ombinga moukalele pandjikilile. Eshi nda li ndi nomido 16, onda li nde liyapulila Jehova nokuninginifwa mo 24 Juli 1954, poshoongalele sha kula osho sha li sha ningilwa moToronto, Canada.

Ovamwatate vamwe meongalo letu ova li ile ve li oilyo youkwaneumbo waBetel. Ova li va nwefa nge mo neenghono. Ounghulungu wavo wokupopya nokuhonga oshili yOmbiibeli owa li wa kumwifa nge. Nonande ovahongifikola vange ova li va hala ndi ye kounivesiti, elalakano lange ola li lokuya koBetel. Onda li nda ninga eindilo lokuya koBetel poshoongalele osho sha li moToronto. Mo 1955, natango onda li nda ninga eindilo poshoongalele osho sha li sha ningilwa pokapale kaYankee moNew York City. Inapa pita efimbo lile, onda li nda shivwa ndi ka longe koBetel yaBrooklyn, eshi nda li ndi nomido 17, mo 19 Septemba 1955. Efiku lange litivali koBetel, onda li nda hovela okulonga kOshikondo shOkutula Kumwe Omambo mepandavanda 117 Adams. Lwanima onda ka hovela okulonga kOshikondo shOmashina oo haa tula kumwe omapandja 32 oitukulwa yomambo opo a kale a wana okuya keshina olo hali tula kumwe omambo.

Konima yomwedi eshi nda kala handi longo kOshikondo shOkutula Kumwe Omambo, onda li nda tumwa kOshikondo shOifo molwaashi onda li ndi shii nawa okutopatopa. Pefimbo lonale, ovamwatate novamwameme ova li hava topatopele koupapa vokupilinda eendjukifi daavo va li va ninga omaindilo Oshungonangelo no-Awake! Konima yeemwedi donhumba, onda ka longa kOshikondo shOkupakela nokutuma oishangomwa. Klaus Jensen, omupashukili woshikondo osho, okwa li a pula nge ngeenge ohandi dulu okuya nomushingi  weloli oo a li ta twala oipakete yoishangomwa yomounyuni aushe komatuliloshikepa. Opa li yo pe noishangomwa imwe oyo ya li i nokutwalwa kopoosa opo i ka tuminwe komaongalo omo-United States. Omumwatate Jensen okwa ti kutya okulonga oilonga tai pula eenghono otai ka kwafela nge. Onda li ndi nokalutu kashona nonda li ndi noshivixa sheekilograma 57. Olweendo olo lokuya komatuliloshikepa nosho yo kopoosa ola kwafela nge ndi kale ndi neenghono. Omumwatate Jensen okwa li e shii osho tashi ka kwafela nge.

Oshikondo shOifo osha li yo hashi pakele oifo oyo ya pulwa keongalo. Onda li nde lihonga kutya omalaka angapi haa pilindwa mo-Brooklyn nokutuminwa koitukulwa imwe mounyuni. Inandi uda nande onale omalaka mahapu amwe omuo, ashike onda li nda hafa okushiiva kutya oifo omayovi oya li hai tuminwa keenhele dokokule. Nokuli pomhito opo ka nda li ndi shi shii kutya ohandi ka kala ndi noufembanghenda woku ka talela po keenhele dihapu domwaado meedula dokomesho.

Mo 1961, onda li nda nangekwa po ndi ka longe mombelewa yokuungaunga noimaliwa koshi yepashukilo laGrant Suiter. Konima yomido dinini, onda li nda ifanwa kombelewa yaNathan Knorr, oo a li ta kwatele komesho oilonga yetu mounyuni aushe. Okwa li a lombwela nge kutya umwe womovamwatate ovo va li hava longo mombelewa yaye ota i kOfikola yOukalele wOuhamba oule womwedi, nokonima ota ka longa kOshikondo shOilonga. Onda li nda nangekwa po ndi ye ponhele yaye nokulonga pamwe naDon Adams. Lao linene, Don oye a li omumwatate oo a tambula ko ofoloma yange yaBetel poshoongalele shomo 1955. Ovamwatate vavali ovo va li hava longo mombelewa omo ovo Robert Wallen naCharles Molohan. Atushe vane otwa longa pamwe oule womido di dulife po 50. Osha li shi hafifa okulonga pamwe novamwatate ovo ovadiinini. — Eps. 133:1.

 Okuhovela mo 1970, onda li nda nangekwa po ndi kale handi i molweendo loivike inini odula keshe ile mbali ndi ka talele po oitaimbelewa yonhumba yehangano lo-Watch Tower Society, osho hashi ifanwa etalelepo loitayimbelewa. Osho osha li sha kwatela mo okutalelapo omaukwaneumbo aBetel nosho yo ovatumwa mounyuni aushe, okuyandja etwomukumo lopamhepo nokutala omadidilikoshango oshitaimbelewa. Osha li shihafifa okushakena navamwe ovo va li va mana eengudu dotete kOfikola yaGilead nova li natango tava wanifa po oinakuwanifwa yavo noudiinini moilongo ihe fi yavo. Osha li oufembanghenda munenenene okutalela po oilongo ya konda po 90 shi na sha noilonga.

Oilyo aishe youkwaneumbo waBetel moBrooklyn oya li ya tuminwa komaongalo e li moshitukulwa sha-New York City. Ame onda li nda tuminwa keongalo li li moBronx. Omuvalu wovaudifi meongalo olo owa li wa hapupala, ndele tali tukulwa li ninge omaongalo avali. Eongalo, oko nda li handi ka ongala, omo mwa dja likwao, ola li hali ifanwa Upper Bronx.

Mo 1960 nasha, oukwaneumbo umwe wEendombwedi hau popi Oshilatvian, oo wa li wa monena oshili kolukadi laBroxn, owa li wa tembukila moshitukulwa omo mu neongalo olo. Livija, oo e li oshiveli, okwa li a hovela okukokola ondjila diva ashike eshi a mana ofikola. Konima ashike yeemwedi dinini, okwa li a tembukila koMassachusetts opo a ka longe oko kwa li ku nomhumbwe inene yovaudifi vOuhamba. Onda li nda hovela oku mu shangela handi mu kundaneke kombinga yeongalo, nokwa li ha alulile nge ta lombwele nge nghee a pondola moukalele waye moshitukulwa shaBoston.

Konima ashike yomido dinini, Livija okwa li a nangekwa po a ninge omukokolindjila e likalekelwa. Molwaashi okwa li a hala okulonga shihapu ngaashi ta dulu moilonga yaJehova, okwa li a yadeka ofoloma yaBetel nokwa li a tambulwa mo 1971. Osho osha li sha fa ashike ewiliko la dja kuJehova. Mo 27 Oktoba 1973, otwa li twa hombola notwa li tu noufembanghenda wokupewa oshipopiwa komumwatate Knorr. Omayeletumbulo 18:22 okwa ti: “Ou a mona omwalikadi, ye a mona elao, ndele a mona ohokwe yOmwene.” Ame naLivija otwa kala hatu hafele pamwe oilonga yaBetel oule womido di dulife po 40. Nohatu twikile okuyambidida eongalo moshitukulwa shaBronx.

Osha li shili shitunhula okulonga pamwe nomumwatate Knorr. Okwa li ha longo noudiinini moshili nokwa li e nolupandu linene li na sha novatumwa ovo ve li mounyuni aushe. Vahapu vomovatumwa ovo, ovo va li Eendombwedi dotete koilongo oko va li va tuminwa. Osha li shinyikifa oluhodi okumona omumwatate Knorr ta yahama okankela mo 1976. Eshi a li ihadi mo vali mombete, okwa li a pula nge ndi kale handi mu leshele oileshomwa imwe oyo i li poku ka pilindwa. Okwa li a lombwela nge ndi ifane Frederick Franz opo naye e uye a pwilikine eshi handi lesha. Lwanima onda ka mona kutya omumwatate Franz iha mono ko nawa, nomolwaasho omumwatate Knorr a li ha kongo efimbo opo e mu leshele oileshomwa oyo.

Omumwatate Knorr okwa fya mo 1977, ashike ovo va li ve mu shii nove mu hole ova li  va hekelekwa molwaashi okwa mana oweenda waye wokombada yedu e li omudiinini. (Eh. 2:10) Nokonima omumwatate Franz okwa kala ta kwatele komesho oilonga yetu.

Pefimbo opo, onda li hamushanga waMilton Henschel, oo a li a longa nomumwatate Knorr oule womido. Omumwatate Henschel okwa li a lombwela nge kutya paife oshinakuwanifwa shange osho sha fimanenena moBetel osho okukwafela omumwatate Franz mukeshe shimwe. Onda li handi mu leshele oileshomwa pandjikilile ofimbo inai ka pilindwa. Omumwatate Franz okwa li ha dimbuluka nawa monghedi ididilikwedi noha dulu okuyandja elitulemo filufilu kwaasho tashi leshwa. Osha li shihafifa oku mu kwafela monghedi ya tya ngaho fiyo osheshi a mana oweenda waye wokombada yedu muDesemba 1992.

Omido 61 odo nda kala handi longo moBetel oda pita po diva. Ovadali vange aveshe ova fya ovadiinini kuJehova, nonda teelela nodjuulufi oku ke va hambelela mounyuni mupe. (Joh. 5:28, 29) Kape noshinima tashi dulu okudja mounyuni ou tashi dulu okuyelekanifwa noufembanghenda wokulonga pamwe novalumenhu novakainhu ovadiinini ponhele yoshiwana shaKalunga mounyuni aushe. Ame naLivija ohatu dulu okupopya noushili kutya momukokomoko womido odo twa kala moilonga yefimbo li yadi, ‘ehafo mOmwene ola kala eenghono detu.’ — Neh. 8:10.

Oilonga yokutandaveleka oshili yOuhamba otai twikile kashi nee mbudi kutya oshike sha ningwa po, noina i likolelela komunhu mehangano laJehova. Osha kala ehafo nosho yo oufembanghenda okulonga pamwe novamwatate novamwameme ovadiinini oule womido. Ovavaekwa vahapu ovo nda longa navo kave ko vali kombada yedu. Ashike ohandi pandula eshi nda kala pamwe novanhu ovo ovadiinini pamhepo moilonga yaJehova.