1. Oshike tashi dulika tu pulwe koilonga, ile kofikola?

 OHO kala u udite ngahelipi, ngeenge owa pulwa shi na sha neitavelo loye kuumwe oo hamu longo pamwe naye, ile komunafikola mukweni? Mbela oho kala wa tila? Vahapu osho hatu kala tu udite ngaho. Ashike epulo la tya ngaho, ohali tu kwafele tu ude ko osho umwe ta diladila, ile tu mone osho a itavela, naasho ohashi tu pe omhito tu mu udifile onghundana iwa. Omafimbo amwe, otashi dulika omunhu e tu pule epulo, molwaashi ita tu kumwe nafye, ile a hala oku tu pataneka. Osho kashi na oku tu kumwifa, molwaashi vamwe ohava kala va uda ouyelele wa puka u na sha neitavelo letu. (Oil. 28:22) Shikwao vali, otu li “momafiku axuuninwa,” pefimbo opo vahapu ‘vehe na elongelokumwe novakwanyanya.’ — 2 Tim. 3:​1, 3.

2. Omolwashike engungumano la fimana?

² Otashi dulika u lipule kutya, ‘Ongahelipi handi dulu okukala nda ngungumana nokupopya nelungi, ngeenge umwe ta yeleke nge shi na sha naasho nda itavela?’ Engungumano otali ke ku kwafela. Omunhu oo a ngungumana iha handuka diva nohe lipangele, ngeenge a shindwa, ile ehe shii nghee e na okunyamukula. (Omayel. 16:32) Oshoshili kutya haalushe hashi kala shipu okukala wa ngungumana. Ndele ongahelipi to dulu okukulika oukwatya wengungumano? Ongahelipi to dulu okunyamukula nengungumano, ngeenge umwe ta yeleke eitavelo loye? Ngeenge ou li omudali, ongahelipi to dulu okukwafela ounona voye ve lihonge nghee ve na okupopila eitavelo lavo nengungumano? Natu ke shi taleni.

3. Omolwashike taku dulu okutiwa kutya engungumano otali ulike kutya owa pama, ndele ku na ounghundi? (2 Timoteus 2:​24, 25)

³ Ovanhu ovo va ngungumana ova pama, ndele inava nghundipala. Ohashi pula eenghono, opo tu kale twa ngungumana, ngeenge  twa taalela onghalo idjuu. Engungumano, ile “omwenyo muwa” oli li shimwe ‘shoiimati yomhepo.’ (Gal. 5:​22, 23) Oshitya shOshigreka osho sha tolokwa “omwenyo muwa,” ile engungumano, omafimbo amwe osha li hashi longifwa okuyelifa shi na sha nonghambe yomoixwa oyo ya deulwa. Faneka momadiladilo onghambe yomoixwa ya ngungumana. Nonande onghambe oyo oya ngungumana, natango oi na eenghono. Tu li ovanhu, ongahelipi hatu dulu okukulika engungumano nopefimbo opo tuu opo otwa pama? Itatu dulu okuninga ngaho kufye vene. Otwa pumbwa okwiilikana kuKalunga e tu pe omhepo yaye, opo e tu kwafele tu kulike oukwatya oo muwa. Oimoniwa otai ulike kutya osho otashi dulu okuningwa. Pashihopaenenwa, Eendombwedi dihapu ohadi kala da ngungumana, ngeenge vamwe tava kendabala oku di handukifa. Osho osha kwafela ovanhu vamwe, opo va kale ve na etaleko liwa li na sha nEendombwedi. (Lesha 2 Timoteus 2:​24, 25.) Ongahelipi engungumano tali dulu oku ku pameka?

4. Oshike hatu lihongo kombinga yengungumano moshihopaenenwa shaIsak?

⁴ Ombiibeli oi na omahokololo mahapu a divilika nghee sha fimana okukala twa ngungumana. Natu ka taleni koshihopaenenwa shaIsak. Eshi a li a tula moshitukulwa shOvafilisti Gera, ovashiinda shaye ova li ve mu twila ondubo nokufufila eendungu odo da li da xupwa kovapiya vaxe. Ponhele Isak a lwe, opo a kaleke po eendungu daye, okwa li a tembuka pamwe noukwaneumbo waye va ya kokule nova li va xupa eendungu dimwe vali. (Gen. 26:​12-18) Ashike Ovafilisti ova li yo va luvilila po eendungu odo di li monhele oyo. Nonande onghalo osho ya li ngaho, Isak okwa li a ungaunga navo nombili. (Gen. 26:​19-25) Oshike she mu kwafela a dule okukala a ngungumana, nonande okwa li ta shindwa kuvamwe? Okwa shikula oshihopaenenwa shovadali vaye, e lihonga shihapu kokukala omunambili kwaAbraham nosho yo “okukala nengungumano nomwenyo muwa” waSara. — 1 Pet. 3:​4-6; Gen. 21:​22-34.

5. Oshihopaenenwa shilipi tashi ulike kutya ovadali Ovakriste otava dulu okuhonga ovana nghee sha fimana okukala nengungumano?

⁵ Ovadali Ovakriste, shiiveni kutya nanye otamu dulu okuhonga ovana veni nghee sha fimana okukala nengungumano. Natu ka taleni koshihopaenenwa shaMaxence womido 17. Okwa li e na okuungaunga novanhu va handuka kofikola nosho yo moukalele. Ovadali vaye ove mu kwafela nelididimiko a kulike oukwatya wengungumano. Ova ti: “Paife Maxence okwa uda ko kutya oshipu okuhanduka diva, ile okulongifa eenghono, ashike ngeenge owa pama, oho kala u na elipangelo.” Shihafifa, Maxence okwe lihonga okukala a ngungumana.

6. Ongahelipi eilikano tali dulu oku tu kwafela tu xwepopale mokuulika oukwatya wengungumano?

⁶ Oshike hatu dulu okuninga, ngeenge hatu shindwa kuvamwe, ngaashi ngeenge umwe ta popile mowii edina laKalunga ketu, ile ta sheke Ombiibeli? Otwa pumbwa okupula omhepo yaJehova nosho yo ounongo, opo tu nyamukule nengungumano. Ongahelipi ngeenge otwa mono kutya inatu nyamukula monghedi oyo twa li tu na okunyamukula? Otwa pumbwa okwiilikana vali kombinga yoshinima osho nokudiladila kunghee hatu dulu okuxwepopala moshikando tashi uya. Kungaho, Jehova ote ke tu pa omhepo yaye iyapuki, opo tu dule okupangela ehandu letu nokukala twa ngungumana.

7. Ongahelipi okukoneka momutwe omishangwa donhumba taku tu kwafele tu pangele okupopya nosho yo eenghatu detu? (Omayeletumbulo 15:​1, 18)

⁷ Eevelishe dihapu mOmbiibeli otadi dulu oku tu kwafela, opo tu dule okupangela onghedi yetu yokupopya, ngeenge twa taalela eenghalo didjuu. Omhepo yaKalunga otai dulu oku tu dimbulukifa eevelishe odo. (Joh. 14:26) Pashihopaenenwa, omafinamhango oo e li membo lOmayeletumbulo otaa dulu oku tu kwafela, opo tu dule okukala twa ngungumana. (Lesha Omayeletumbulo 15:​1, 18.) Embo olo lOmbiibeli otali holola yo omauwa oo haa di mokukala twa ngungumana, ngeenge twa taalela eenghalo didjuu. — Omayel. 10:19; 17:27; 21:23; 25:15.

8. Omolwashike tu na okukonakona osho sha ningifa omunhu a pule epulo lonhumba kombinga yeitavelo letu?

⁸ Eudeko nalo otali dulu oku tu kwafela. (Omayel. 19:11) Omunhu oo e na eudeko oha ulike elipangelo, ngeenge eitavelo laye tali yelekwa. Luhapu, ngeenge ovanhu tava pula omapulo ihave tu lombwele etomheno kutya omolwashike tava pulile epulo olo. Onghee ofimbo inatu nyamukula epulo, oshiwa okukala tu shii kutya katu shii osho she linyengifa omunhu a pule epulo. — Omayel. 16:23.

9. Ongahelipi Gideon a ulika eudeko nosho yo engungumano, eshi a li ta ungaunga novalumenhu Ovaefraim?

⁹ Natu ka taleni nghee Gideon a li a nyamukula ovalumenhu Ovaefraim. Ova li ve mu pula va handuka kutya omolwashike ine va ifana va ka lwife ovatondi vOvaisrael. Mbela oshike naanaa sha li she va handukifa? Mbela ova li ve na ounhwa? Kashi na nee mbudi kutya ove shi ninga netomheno lilipi, Gideon okwa li a ulika kutya oku na eudeko. Okwa kendabala okuuda ko kutya oshike she va handukifa nokwa li e va nyamukula nengungumano. Oshidjemo? “Ova handukuluka.” — Ovatok. 8:​1-3.    

10. Oshike tashi dulu oku tu kwafela tu shiive nghee tu na okunyamukula ovo tava pula shi na sha neitavelo letu? (1 Petrus 3:15)

¹⁰ Otashi dulika tu pulwe komunailonga pamwe nafye, ile komunafikola mukwetu kutya omolwashike hatu kala metwokumwe nomifikamhango  dOmbiibeli. Ohatu ka ninga ngaashi hatu dulu, opo tu yelife kutya omolwashike twa itavela mOmbiibeli, nopefimbo opo tuu opo otwa hala okuulika kutya otwa fimaneka etaleko laye. (Lesha 1 Petrus 3:15.) Ponhele yokufika pexulifodiladilo kutya epulo laye otali tu kembaula, otwa pumbwa okudiladila kutya ongahelipi tali tu kwafele, opo tu lihonge kutya oshike sha fimana kuye. Kashi na nee mbudi kutya omunhu okwa pula epulo netomheno lilipi, ohatu ka nyamukula monghedi iwa. Enyamukulo letu otali ke mu ningifa a diladile moule kombinga yetaleko laye. Nokuli nonande elihumbato laye otali monika lii, ile ta sheke, otwa hala alushe okunyamukula monghedi iwa. — Rom. 12:17.

11-12. (a) Ngeenge umwe okwe tu pula epulo, oshike tu na okuninga po tete? (Tala yo efano.) (b) Yandja oshihopaenenwa osho tashi ulike nghee epulo laumwe tali dulu okutwala meenghundafana diwa.

¹¹ Pashihopaenenwa, ngeenge omunailonga pamwe nafye okwe tu pula kutya omolwashike ihatu dana omadalo, lipula kutya: Mbela ota diladila kutya inatu pitikwa okuhafela onghalamwenyo? Ile mbela oku udite kutya molwaashi ihatu dana omadalo otashi dulika tu ka piyaaneke ombili yovanailonga vakwetu? Ohatu dulu okukwafela omunailonga pamwe nafye aha kale te lipula unene moku mu pandula, eshi e na ko nasha novanailonga vakwao noku mu shilipaleka kutya nafye otwa hala okulongela monhele i na ehafo. Osho otashi ke tu pa omhito tu hafele eenghundafana diwa di na sha naasho Ombiibeli tai ti kombinga yomadalo.

¹² Ohatu dulu okuninga sha faafana, ngeenge umwe okwe tu pula epulo limwe lidjuu. Omunafikola pamwe nafye ota dulu okutya Eendombwedi daJehova oda pumbwa okulundulula etaleko lado li na sha nomashenge. Mbela ota popi ngaho, molwaashi a uda omutotolombo u na sha nEendombwedi daJehova? Ile mbela oku na kaume, ile omupambele oo e li eshenge? Mbela ota diladila kutya otu tonde omashenge? Otwa pumbwa oku mu shilipaleka kutya otu na ko nasha novanhu aveshe notwa fimaneka oufemba wakeshe umwe wokuninga omatokolo. b (1 Pet. 2:17) Ohatu dulu oku mu lombwela osho Ombiibeli tai ti, nanghee okutula moilonga omayele ayo taku tu kwafele tu kale tu na onghalamwenyo iwa.

13. Ongahelipi to dulu okukwafela omunhu oo ta sheke ovo va itavela muKalunga?

¹³ Ngeenge umwe te tu pataneke, inatu pumbwa okudiladila diva kutya otu shii osho a itavela. (Tit. 3:2) Pashihopaenenwa, ongahelipi ngeenge omunafikola mukwetu oku wete shihe li pandunge okwiitavela muKalunga? Mbela owa pumbwa okudiladila kutya okwa itavela moevolusi noku shii shihapu kombinga yayo? Otashi dulika ta endulula ashike oinima oyo a uda nale. Ponhele yokukendabala okukundafana naye kombinga yoevolusi, oto dulu okupa omunafikola mukweni ouyelele wonhumba, ile oku mu fiila epulo olo ta ka diladila kulo lwanima. Oto dulu oku mu ulikile ouyelele u na sha neshito, oo tau hangwa ko jw.org. Otashi dulika a ka kale e na ehalo lokukundafana kombinga yoshitukulwa, ile okavidio oko ta hange kepandja letu. Ngeenge otwa ungaunga naye nefimaneko monghedi ya tya ngaho, otashi dulika shi ke mu kwafele a kale a hala okulihonga shihapu kombinga yaasho Ombiibeli tai ti.

14. Ongahelipi Niall a longifa nawa epandja letu lopaungoba, opo a kwafele omunafikola womongudu yavo a finde omutotolombo u na sha nEendombwedi daJehova?

¹⁴ Omunyasha wedina Niall okwa longifa epandja letu, opo a finde omitotolombo di na sha nEendombwedi daJehova. Okwa ti: “Onda li handi lombwelwa kuumwe womongulu yetu kutya inandi itavela moevolusi, molwaashi onda itavela ashike membo olo la shangwa kovanhu, ponhele yokwiitavela moinima oyo i li paushili.” Molwaashi omunafikola oo ka li a hala Niall a yelife kombinga yeitavelo laye, Niall okwe mu ulikila oshitukulwa kepandja letu lo-jw.org shi na oshipalanyole “Ombiibeli nounongononi.” Lwanima, Niall okwa ka mona kutya omunafikola mukwao  okwa li a lesha kombinga youyelele oo, nokwa li a halelela okukundafana naye kutya oinima i na omwenyo oye uya po ngahelipi. Naave otashi dulika wa mona oidjemo ya faafana.

15. Ongahelipi ovadali tava dulu okukwafela ovana vavo va nyamukule nengungumano, ngeenge ovanafikola vakwao tava yeleke eitavelo lavo?

¹⁵ Ovadali otava dulu okuhonga nomupondo ounona vavo nghee ve na okunyamukula nengungumano, ngeenge eitavelo lavo tali yelekwa. (Jak. 3:13) Ovadali vamwe ohave liendifa po nounona vavo pefimbo lelongelokalunga loukwaneumbo. Ohava diladila kombinga yoikundafanwa oyo tai dulu okuholoka po kofikola, hava kundafana nokuulika nghee tava dulu okunyamukula nokuhonga ounona vavo va kale hava popi va ngungumana nomonghedi iwa. — Tala oshimhungu “ Okuliendifa po otaku dulu okukwafela oukwaneumbo woye.”

16-17. Ongahelipi okuliendifa po taku dulu okukwafela ovanyasha?

¹⁶ Okuliendifa po ohaku kwafele ovanyasha Ovakriste va kale va tomhwa nokuyelifila vamwe osho va itavela. Oitukulwa ya pambafana, “Ovanyasha tava pula,” oyo i li kepandja letu lo-jw.org, omwa kwatelwa oinyangadalwa yovanyasha. Oitukulwa oyo oya nuninwa ovanyasha, opo va kale va tomhwa kwaasho va itavela nove lilongekide okunyamukula tava longifa oitya yavo vene. Ngeenge otwa kala hatu konakona oitukulwa oyo ya pambafana tu li oukwaneumbo, otashi ke tu kwafela tu lihonge nghee hatu dulu okupopila eitavelo letu nengungumano nomonghedi iwa.

¹⁷ Omunyasha wedina Matthew okwa yelifa nghee okuliendifa po kwe mu kwafela. Shi li oshitukulwa shelongelokalunga loukwaneumbo wavo, Matthew nosho yo ovadali vaye ova li hava ningi luhapu omapekapeko oikundafanwa oyo tashi dulika i ka kundafanwe mongulu yavo. Okwa ti: “Ohatu diladila kombinga yomapulo oo tashi dulika taa ka pulwa nokuliendifa po nghee hatu ke a  nyamukula she likolelela komapekapeko oo twa ninga. Ngeenge onda kala ndi na omatomheno a yela e na sha neitavelo lange, ohandi kala ndi na omukumo nohandi mono shipu okuungaunga novanhu vakwetu.”

18. Ovakolossi 4:6 otava ulike efimano lashike?

¹⁸ Nonande otwa yelifa oinima monghedi ya yela, monghedi tai tomho, hakeshe umwe ta ka kala a hala okutambula ko osho hatu ti. Ashike okupopya nelungi nosho yo nengungumano otaku tu kwafele. (Lesha Ovakolossi 4:6.) Okupopya naumwe kombinga yaasho twa itavela otaku dulu okuyelekanifwa nokuumbila umwe etanga. Ohatu dulu okuumba etanga nawa, ile twa diinina neenghono. Ngeenge otwe li umbu nawa kwaao hatu dana naye, ote ke li kwata nohatu ka twikila okudanauka. Sha faafana, ngeenge otwa popi nelungi nosho yo nengungumano, ovanhu otashi dulika va kale va halelela okupwilikina nokutwikila okukundafana nafye. Ngeenge umwe okwa hala oku tu tangunifa, ile oku tu sheke, katu na okutwikila okukundafana naye. (Omayel. 26:4) Ashike ovanhu vahapu haalushe hava ningi ngaho, vahapu ohava kala va hala okupwilikina.

19. Oshike tashi dulu oku tu kwafela tu kale twa ngungumana, ngeenge hatu popile eitavelo letu?

¹⁹ Ohatu mono ouwa muhapu, ngeenge otwe lihongo okukala twa ngungumana. Ilikana kuJehova, opo e ku pe eenghono odo wa pumbwa u kale wa ngungumana, ngeenge to nyamukula omapulo oo taa shongo, ile to kembaulwa. Dimbuluka kutya okukala wa ngungumana otaku dulu okwiimba omataleko eni a yoolokafana ehe mu ningife mu tangune. Okukala wa ngungumana nokunyamukula nefimaneko otaku dulu okulinyengifa ovapwilikini vamwe va lundulule etaleko lavo li na sha nafye nosho yo noshili yOmbiibeli. ‘Kaleni mu shii okunyamukula,’ oo ta pula kombinga yeitavelo leni “tamu shi ningi nomwenyo muwa nonefimaneko linene.” (1 Pet. 3:15) Onghee hano, engungumano nali kale eenghono deni.