1. Onghalo idjuu ilipi Joas, Ussia nosho yo Josia va li va taalela?

 DILADILA nee ngeno to ningi ohamba yoshiwana shaKalunga, eshi u li okaana, ile omunyasha! Ongahelipi to ka longifa eenghono nosho yo eenghonopangelo doye? Ombiibeli otai tu lombwela kombinga yovanyasha vonhumba ovo va li va ninga eehamba daJuda. Pashihopaenenwa, Joas okwa li ashike e na omido 7, Ussia omido 16 naJosia omido 8. Osho oshi na okukala sha li shidjuu neenghono kuvo. Nonande kasha li shipu kuvo, Jehova nosho yo vamwe ova li ve va kwafela, opo va ninge oinima ihapu iwa.

2. Omolwashike shiwa okukonakona kombinga yaJoas, Ussia naJosia?

² Fye katu fi eehamba, ile eehambakainhu, ashike ohatu dulu okulihonga oilihongomwa ya fimana kwaavo vatatu va tumbulwa mOmbiibeli. Ova li va ninga omatokolo opandunge, ashike ova li yo va ninga oo ehe li pandunge. Ngeenge otwa tale koihopaenenwa yavo, ohatu ka mona kutya omolwashike twa pumbwa ookaume vawa, okukala ovalininipiki nokutwikila okukonga Jehova.

3. Ohamba Joas oya li ye linyenga ngahelipi komayele omupristeri munene Jehoiada?

³ Hopaenena omatokolo opandunge aJoas. Eshi Joas a li omunyasha, xe okwa fya. Omupristeri munene Jehoiada okwa li e mu tekula noku mu honga kombinga yaJehova. Joas okwa li omunaendunge, molwaashi okwa li a pwilikina komayele oo a li a pewa kuJehoiada. Omolwoshihopaenenwa shiwa shaJehoiada, Joas okwa li a tokola okulongela Jehova nokukwafela yo oshiwana shi longele Jehova. Joas okwa li nokuli a ninga omalongekido, opo otembeli yaJehova i wapekululwe. — 2 Omaf. 24:​1, 2, 4, 13, 14.

4. Ongahelipi hatu dulu okumona ouwa mokukala tu hole nohatu dulika koipango yaJehova? (Omayeletumbulo 2:​1, 10-12)

 ⁴ Ngeenge owa hongwa kovadali voye, ile kuumwe e lili, u kale u hole Jehova nokukala metwokumwe nomifikamhango daye, ove ku pa oshali ya denga mbada. (Lesha Omayeletumbulo 2:​1, 10-12.) Ovadali otava dulu okuyandja edeulo meenghedi dihapu. Natu ka taleni nghee xe omudali womumwameme wedina Katya e mu kwafela a ninge omatokolo opandunge. Efiku keshe, eshi xe te mu twala kofikola, oha kundafana naye omushangwa wefiku. Katya okwa ti: “Eenghundafana da tya ngaho onda kwafela nge ndi ungaunga neenghalo didjuu odo tadi ka holoka po momukokomoko wefiku.” Ndele ongahelipi ngeenge ewiliko lopaMbiibeli, olo ovadali voye tave ku pe, otali monika la fa le ku ngabeka? Oshike tashi dulu oku ku kwafela u tambule ko ewiliko lavo? Omumwameme wedina Anastasia ota dimbuluka nghee ovadali vaye va li hava kongo efimbo, opo ve mu yelifile kutya omolwashike va tula po eemhango donhumba. Okwa ti, “Osho osha kwafela nge ndi tambule ko omangabeko, ehe li ashike omangabeko ongaho, ndele oku li eameno lopahole.”

5. Ongahelipi eenghatu doye tadi dulu okukuma ovadali voye nosho yo Jehova? (Omayeletumbulo 22:6; 23:​15, 24, 25)

⁵ Ngeenge owa tula moilonga omayele opaMishangwa, oo to pewa, oto ka hafifa ovadali voye. Naasho sha fimanenena, oto ka hafifa Kalunga, noto ka kala u na ekwatafano lopofingo tali kalele naye. (Lesha Omayeletumbulo 22:6; 23:​15, 24, 25.) Mbela osho itashi ku pe etomheno la femba lokushikula oshihopaenenwa shaJoas, eshi a li omunyasha?

6. Konima eshi Jehoiada a fya, Joas okwa li a pwilikina komayele oolyelye, nosha li she mu etela oilanduliko ilipi? (2 Omafimbo 24:​17, 18)

⁶ Lihonga komatokolo ehe li pandunge aJoas. Konima eshi Jehoiada a fya, Joas okwa li a hoolola ookaume vai. (Lesha 2 Omafimbo 24:​17, 18.) Okwa li a tokola okupwilikina komalenga aJuda, oo a li e tonde Jehova. Otashi dulika to dimine kutya Joas okwa li ta dulu oku a henuka, molwaashi okwa li haa longo osho inashi yuka. (Omayel. 1:10) Ponhele yaasho, okwa li a pwilikina komayele ao ehe li pandunge. Eshi Sakaria, omumwaina waJoas, a li a kendabala oku mu pukulula, Joas okwe mu dipaifa. (2 Omaf. 24:​20, 21; Mat. 23:35) Osho kasha li tuu shinyanyalifa nosha nyika oulai! Joas okwa li e na onghalamwenyo i li nawa pehovelo, ndele shinyikifa oluhodi okwa ka ninga omushunimonima nomudipai. Xuuninwa, ovapiya vaye ova li ve mu dipaa. (2 Omaf. 24:​22-25) Okwa li ta dulu okukala nonghalamwenyo i li nawa, ngeno okwa twikilile okupwilikina kuJehova nosho yo kwaavo ve hole Jehova. Oshilihongomwa shilipi to lihongo moshihopaenenwa osho?

7. Ou na okuhoolola ookaume va tya ngahelipi? (Tala yo efano.)

 ⁷ Oshilihongomwa shimwe osho hatu dulu okulihonga ketokolo lihe li pandunge laJoas oshosho kutya otwa pumbwa okuhoolola ookaume ovo tave tu nwefa mo nawa, ovo ve hole Jehova nova hala oku mu hafifa. Inatu pumbwa okukala ashike hatu endafana naavo vepupi letu. Dimbuluka kutya Joas okwa li omunyasha kokule kukaume kaye Jehoiada. Shi na sha nehoololo loye lookaume, lipula kutya: ‘Mbela ohava kwafele nge ngoo ndi pameke eitavelo lange muJehova? Mbela ohava tu nge omukumo ndi kale metwokumwe nomifikamhango daKalunga? Ohava popi ngoo kombinga yaJehova nosho yo oshili yaye ya denga mbada? Mbela ohava ulike ngoo kutya ova fimaneka omifikamhango daKalunga? Mbela ohava lombwele nge ashike osho nda hala okuuda, ile ove na ngoo ouladi wokupukulula nge, ngeenge handi i pomunghulo?’ (Omayel. 27:​5, 6, 17) Ngeenge ookaume koye kave hole Jehova, va efa po. Ashike ngeenge ou na ookaume ovo ve hole Jehova, ino va efa po, otave ke ku kwafela alushe. — Omayel. 13:20.

8. Oshike tu na okukaleka momadiladilo, ngeenge hatu longifa omakwatafano opaintaneta?

⁸ Omakwatafano opaintaneta otaa dulu okukala e li onghedi ya denga mbada yokukwatafana novapambele nosho yo ookaume. Ashike ovanhu vahapu ohava longifa onghedi oyo, opo ve liulike, va ulike omafano, ile ouvidio vaasho va landa, ile va ninga. Ngeenge to longifa omakwatafano opaintaneta, lipula kutya: ‘Mbela elinyengotomheno lange okuliulika? Mbela elalakano lange okutunga vamwe, ile onda hala okutangwa? Mbela ohandi pitike ovanhu ovo hava longifa onghedi ei va nwefe mo nai omadiladilo ange, okupopya nosho yo eenghatu dange?’ Omumwatate Nathan Knorr, oo a li oshilyo shOlutuwiliki, okwa yandjele omayele aa: “Ino kendabala okuhafifa ovanhu. Ngeenge owa ningi ngaho, ito ka hafifa nande oumwe. Hafifa Jehova, opo nee oto ka hafifa aveshe ovo ve hole Jehova.”

9. Jehova okwa li a kwafele Ussia a ninge shike? (2 Omafimbo 26:​1-5)

⁹ Hopaenena omatokolo opandunge aUssia. Eshi ohamba Ussia ya li inyasha, oya li i lininipiki. Oya li ye lihonga ‘okutila Kalunga kashili.’ Jehova okwa li e i nangeka noupuna oule wokukalamwenyo kwayo omido 68. (Lesha 2 Omafimbo 26:​1-5, NWT.) Ussia okwa li a finda ovatondi voshiwana vahapu nokwa li a shilipaleka kutya Jerusalem osha amenwa. (2 Omaf. 26:​6-15) Ussia okwa li a hafela ashishe osho Kalunga e mu kwafela a ninge. — Omuud. 3:​12, 13.

10. Oinima oya li ya endela ngahelipi Ussia?

¹⁰ Lihonga komatokolo ehe li pandunge aUssia. Ohamba Ussia oya li ya ikilila okulombwela vamwe osho ve na okuninga. Mbela osho osha li she i ningifa i diladile kutya otai dulu okuninga keshe osho ya hala? Efiku limwe Ussia okwa li a tokola okuya motembeli yaJehova nokukendabala nounhwa okuxwika omatwimino koaltari, osho eehamba da li inadi pitikilwa okuninga. (2 Omaf. 26:​16-18) Omupristeri munene Asaria okwa li a kendabala oku mu pukulula, ashike Ussia okwa li a handuka neenghono. Shinyikifa oluhodi, Ussia ina kala omudiinini, na Jehova okwa li e mu handukila noudu woshilundu. (2 Omaf. 26:​19-21) Onghalamwenyo yaye ngeno oya ka kala i li nawa, ngeno okwa kalele omulininipiki.

11. Oshike tashi dulu oku tu kwafela tu kale ovalininipiki? (Tala yo efano.)

¹¹ Eshi Ussia a ninga omunaenghono, okwa li a dimbwa kutya Jehova oye Odjo yeenghono daye noye e mu kwafela a punapale. Oshilihongomwa oshilipi? Otu na okudimbuluka kutya Jehova oye e tu pa oinima aishe iwa oyo hatu hafele monghalamwenyo nosho yo moilonga yaye. Ponhele yokulitangela osho twa pondola, otu na okupandula Jehova, oo e tu kwafela tu pondole. b (1 Kor. 4:7) Otwa pumbwa yo okudimina nelininipiko kutya  inatu wanenena notwa pumbwa outekuduliko. Omumwatate umwe womido 60 nasha okwa ti: “Onde lihonga okuhauda nai, ile okuteka omukumo, ngeenge vamwe va didilika omapuko ange. Ngeenge nda pewa outekuduliko omolwomapuko oo handi ningi omafimbo amwe, ohandi kendabala okuxwepopala nokutwikila okupa Jehova osho sha denga mbada.” Ngeenge otwa dulika kuJehova nokukala ovalininipiki, ohatu ka kala twa hafa shili monghalamwenyo. — Omayel. 22:4.

12. Eshi ohamba Josia ya li inyasha, oya li ya konga ngahelipi Jehova? (2 Omafimbo 34:​1-3)

¹² Hopaenena omatokolo opandunge aJosia. Josia okwa li omunyasha, eshi a hovela okukonga Jehova. Okwa li a hala okulihonga kombinga yaJehova nokulonga ehalo laYe. Ashike osho kasha li shipu kohamba oyo inyasha. Pefimbo opo ovanhu vahapu ova li hava longele oikalunga, na Josia okwa li a pumbwa ouladi, opo e va kelele vaha ninge ngaho. Onghee okwa li a katuka nouladi. Fimbo Josia a li ina wanifa omido 20, okwa li a hovela okuxulifa po elongelokalunga loipupulu mokati koshiwana. — Lesha 2 Omafimbo 34:​1-3.

13. Onghalamwenyo yoye otai ka kala ya yooloka ko ngahelipi, ngeenge owe liyapulile Jehova?

¹³ Nokuli nonande ou li omunyasha neenghono, oto dulu okuhoolola okuhopaenena Josia mokukonga Jehova nokulihonga kombinga yomaukwatya aYe a denga mbada. Ngeenge owa ningi ngaho, oto ka kala wa hala oku mu liyapulila. Mbela osho otashi ka kuma ngahelipi onghalamwenyo yoye? Luke, oo a ninginifwa eshi a li e na omido 14, okwa ti, “Okudja paife, ohandi ka pitifa komesho okulongela Jehova monghalamwenyo yange nokukendabala oku mu hafifa.” (Mark. 12:30) Itashi ka kala tuu enangeko noupuna kwoove, ngeenge naave owa hala okuninga sha faafana!

14. Yandja oihopaenenwa yanghee ovanyasha vamwe va hopaenena ohamba Josia.

¹⁴ Omashongo amwe elipi tashi dulika u shakeneke u li omupiya waJehova omunyasha? Johan, oo a ninginifwa eshi a li e na omido 12, okwa popya kutya ounona vomongudu yavo ova li hava kendabala oku mu fininika a shile omakaya okupitila moshikwaelektronika. Opo a kale e na eenghono dokukondjifa efininiko olo, Johan okwe lidimbulukifa kutya okushila omakaya to longifa oshikwaelektronika otaku dulu okunyona po  oukolele waye nosho yo ekwatafano laye naJehova. Rachel, oo a ninginifwa eshi a li e na omido 14, okwa popya osho she mu kwafela, opo a dule okuungaunga nomashongo, oo a li a taalela kofikola. Okwa ti: “Ohandi kendabala okukonga oinima oyo tai dimbulukifa nge kombinga yOmbiibeli nosho yo yaJehova. Pashihopaenenwa, eetundi do-history, ile dondjokonona ohadi dimbulukifa nge ehokololo lopaMbiibeli, ile exunganeko lonhumba. Ile omafimbo amwe, ngeenge handi popi naumwe kofikola, ohandi diladila omushangwa oo handi dulu okukundafana naye.” Omashongo oo wa taalela, otashi dulika a yooloka ko kwaao a li a taalelwa kohamba Josia, ashike oto dulu okukatuka pandunge nokukala omudiinini ngaashi ye. Okuungaunga nomashongo a tya ngaho ofimbo u li omunyasha, otaku ku longekida u taalele omashongo makwao omido di li komesho.

15. Oshike sha kwafela Josia a longele Jehova noudiinini? (2 Omafimbo 34:​14, 18-21)

¹⁵ Eshi ohamba Josia ya li i na omido 26, oya li ya hovela okuwapekulula otembeli. Pefimbo loilonga oyo, okwa li kwa monika “embo lomhango yOmwene, oyo ya yandjwa kuMoses.” Eshi ohamba ya uda osho sha popiwa mo, oya li ya ninga omalunduluko diva i dulike kwaasho sha shangwa mo. (Lesha 2 Omafimbo 34:​14, 18-21.) Mbela owa hala okukala ho lesha Ombiibeli pandjikilile? Ngeenge oto kendabala okuninga ngaho, oto shi endifa ngahelipi? Mbela oho didilike ngoo eevelishe odo tadi dulu oku ku kwafela pauhandimwe? Luke, oo a tumbulwa metetekelo, oha shange mokambo kaye kokuninga omadidilikoshango oitwa ihokwifa oyo a mona. Ngeenge naave owa ningi ngaho, otashi ke ku kwafela u dimbuluke eevelishe dOmbiibeli, ile oilihongomwa oyo we lihonga mo. Ngeenge owa shiiva nawa nokukala u hole Ombiibeli, oto ka kala wa halelela okulongela Jehova. Ngaashi ashike Eendjovo daKalunga da kwafela ohamba Josia i longe osho sha yuka, naave otadi ke ku kwafela yo.

16. Omolwashike Josia a li a nyona enyono la kwata moiti, noshike hatu lihongo mwaasho?

¹⁶ Lihongo ketokolo lihe li pandunge laJosia. Eshi Josia a li e na omido 39 lwaapo, okwa li a ninga epuko olo la li la twaalela omwenyo waye.  Okwa li e lineekela muye mwene, ponhele yokukonga ewiliko kuJehova. (2 Omaf. 35:​20-25) Oshilihongomwa oshilipi? Kashi na nee mbudi kutya otu na omido di fike peni, ile otwa kala hatu konakona Ombiibeli oule wefimbo li fike peni, otu na okutwikila okukonga Jehova. Osho osha kwatela mo okukonga ewiliko kuye okupitila mokwiilikana pandjikilile, mokukonakona Eendjovo daye nokumona ouwa mokupwilikina komayele Ovakriste va pyokoka. Ngeenge otwa ningi ngaho, otashi dulika itatu ka ninga omapuko a kwata moiti nohatu ka kala twa hafa. — Jak. 1:25.

17. Oilihongomwa ya fimana ilipi hatu lihongo keehamba nhatu daJuda?

¹⁷ Ope na oinima ihapu itunhula oyo to dulu okuninga, ofimbo u li omunyasha. Oshihopaenenwa shaJoas, shaUssia noshaJosia otai ulike kutya ovanyasha otava dulu okuninga omahoololo opandunge nokushikula ondjila oyo tai hafifa Jehova. Ngaashi twa didilika, osho inashi hala okutya otamu ka mona alushe oidjemo iwa. Oshoshili kutya ovanyasha ovo ova ninga omapuko, oo e va etela oidjemo ii. Ashike ngeenge owa hopaenene ouwa oo va longa, nokuhenuka okuninga omapuko oo va li va ninga, oto ka kala nonghalamwenyo iwa.

18. Oihopaenenwa yopaMishangwa ilipi tai ulike kutya oto dulu okukala nonghalamwenyo ihafifa? (Tala yo efano.)

¹⁸ MOmishangwa omu na yo omahokololo makwao ovanyasha ovo va li va ehena popepi naJehova, e va hokwa nova li va hafela onghalamwenyo. David okwa li umwe womuvo. Eshi a li omunyasha, okwa li a hoolola okulongela Kalunga, nolwanima okwa ka ninga ohamba idiinini. Pomhito imwe, okwa li a ninga omapuko, ashike Jehova okwa li e mu hokwa. (1 Eeh. 3:6; 9:​4, 5; 14:8) Oto dulu okutuwa omukumo nokulinyengifwa mokukonakona onghalamwenyo yaDavid nosho yo oilonga yaye youdiinini. Ile oto dulu okulihonga shihapu kombinga yaMarkus, ile yaTimoteus. Ova li va hovela okulongela Jehova, eshi va li ovanyasha elela, nova twikila oku mu longela noudiinini. Etokolo lavo loku mu longela ola li la hafifa Jehova, nole va etela yo ehafo.

19. Oto dulu okukala nonghalamwenyo ya tya ngahelipi?

¹⁹ Onghedi omo to longifa onghalamwenyo yoye paife, oyo tai ka ufa kutya oto ka kala nonghalamwenyo ya tya ngahelipi monakwiiwa. Ngeenge owe lineekela muJehova, ndele hameendunge doye mwene, ote ke ku kwafela u ninge omatokolo opandunge. (Omayel. 20:24) Oto dulu okukala u na onghalamwenyo ihafifa noitunhula. Dimbuluka kutya Jehova okwa lenga osho to ningi omolwaye. Kape na vali onghedi imwe ya denga mbada omo to dulu okulongifa onghalamwenyo yoye, ihe fi okulongela Tate yetu womeulu omunahole.