1. Omonghedi ilipi Ovakriste ve na okukala va fa omuti? (Tala yo efano.)

 “OMHEPO ihai teya omuti, oo hau tifuka.” Omupopyofano oo otau ulike kutya omiti oda pumbwa okukala hadi tifuka, ile hadi endama ngeenge omhepo tai pepe neenghono, opo di dule okukala da pama. Nafye otwa pumbwa okukala hatu tifuka, ngeenge eenghalo oda djuupala monghalamwenyo yetu, opo tu twikile okulongela Jehova nehafo. Osho ohatu shi ende ngahelipi mbela? Otu na okukala tu na ondjele mokukala hatu tifuka, ngeenge eenghalo detu da lunduluka nokukala twa fimaneka omataleko nosho yo omatokolo avamwe.

2. Omaukwatya elipi tae tu kwafele tu tambule ko eenghalo odo da lunduluka, nohatu ka konakona shike moshitukulwa eshi?

² Tu li ovapiya vaJehova, otwa hala okukala tu na ondjele. Otwa hala yo okukala tu li ovalininipiki novanalukeno. Moshitukulwa eshi, ohatu ka tala nghee omaukwatya oo a kwafela Ovakriste vamwe va ungaunge neenghalo odo da lunduluka. Ohatu ka tala yo nghee omaukwatya oo taa dulu oku tu kwafela. Ashike tete, natu ke lihongeni kuJehova naJesus, ovo ve li oihopaenenwa dingi i na sha nondjele.

3. Otu shi shii ngahelipi kutya Jehova oku na ondjele?

³ Jehova okwa ifanwa “Emanya,” molwaashi okwa pamenena noiha tengauka. (Deut. 32:4) Ndele oku na yo ondjele. Eshi oinima tai lunduluka mounyuni, Jehova oha tifuka noha shilipaleke kutya oinima aishe oyo a udaneka otai ka wanifwa po. Jehova okwa shita ovanhu oshifeka shaye tava dulu okutambula ko eenghalo odo da lunduluka. Okwe tu pa omafinamhango a yela mOmbiibeli, oo tae tu kwafele tu ninge omatokolo opandunge, kashi na nee mbudi kutya otwa taalela omashongo a tya ngahelipi. Oshihopaenenwa shaJehova mwene nosho yo omafinamhango oo e tu pa otai yandje oumbangi kutya nonande ye “Emanya,” oku na yo ondjele.

4. Yandja oshihopaenenwa osho tashi ulike kutya Jehova oku na ondjele. (Leviticus 5:7, 11)

 ⁴ Eendjila daJehova oda wanenena nodi li pandjele. Iha ungaunga novanhu nonyanya. Pashihopaenenwa, natu ka taleni nghee Jehova a li a ulika kutya oku na ondjele, eshi a li a ungaunga nOvaisrael. Ka li a teelela ovanhu aveshe va yandje eyambo la faafana, kutya nee oshipuna, ile ohepele. Peemhito dimwe, okwa li a pitika omunhu keshe a yandje omayambo she likolelela keenghalo daye. — Lesha Leviticus 5:7, 11.

5. Yandja oshihopaenenwa osho tashi ulike kutya Jehova omulininipiki nomunalukeno.

⁵ Elininipiko nolukeno laJehova ohali mu linyengifa a kale e na ondjele. Pashihopaenenwa, Jehova okwa ulika kutya omulininipiki, eshi a li pokuhanauna po ovakolokoshi vomuSodom. Okupitila movaengeli vaye, Jehova okwa li a lombwela omuyuki Lot a ye onhapo koshitukulwa shokeemhunda. Lot okwa li a tila okuya ko. Onghee okwa li a pula opo ye noukwaneumbo waye va pitikwe va ye kuSoar, okadoolopa kanini, oko nako ka li ke na okuhanaunwa po. Jehova okwa li ta dulu okulombwela Lot kutya oku na okuninga filufilu osho e mu lombwela a ninga. Ashike Jehova okwa li a pitika Lot a ye kuSoar, noka li a hanauna po okadoolopa oko. (Gen. 19:18-22) Omido omafele konima yaasho, Jehova okwa li a kenukila ovakalimo vomuNinive. Okwa li a tuma omuprofeti Jona a lombwele Ovaninive kutya otava ka hanaunwa po nosho yo oshilando shavo. Ndele eshi Ovaninive va li ve livela ombedi, Jehova okwe va kenukila noka li a hanauna po oshilando osho. — Jona 3:1, 10; 4:10, 11.

6. Tumbula oihopaenenwa imwe i na sha nanghee Jesus a hopaenena Jehova mokukala e na ondjele.

⁶ Jesus okwa li a hopaenena Jehova mokukala e na ondjele. Okwa li a tumwa kombada yedu a udifile ‘eedi odo da kana domeumbo laIsrael.’ Ashike okwa li a ulika ondjele, eshi a li ta wanifa po oshilonga osho. Pomhito imwe, omukainhu umwe, oo a li ehe fi Omuisrael, okwa li te mu lilile a velule omonakadona, oo a li ta “monifwa oixuna neenghono kondemoni.” Jesus okwa li a ulika olukeno, eshi a li a ninga osho a pulwa komukainhu oo, nokuvelula omonakadona waye. (Mat. 15:21-28) Natu ka taleni vali koshihopaenenwa shimwe. Pehovelo loukalele waye, Jesus okwa li a popya, a ti: ‘Ou te lidimbike nge, naame ohandi ke mu lidimbika yo.’ (Mat. 10:33) Ndele mbela okwa li ngoo e lidimbika Petrus, oo a li e mu likala lwoikando itatu? Hasho nandenande. Jesus okwa li e shii kutya Petrus okwe livela ombedi noku li omudiinini. Konima eshi a nyumunwa, Jesus okwa li e lihololela Petrus notashi dulika a li e mu shilipaleka kutya okwe mu dimina po noku mu hole. — Luk. 24:33, 34.

7. Metwokumwe nOvafilippi 4:5, otwa hala vamwe ve tu tale ko ngahelipi?

⁷ Otwa mona kutya Jehova Kalunga naJesus Kristus ove na ondjele. Ongahelipi shi na sha nafye? Jehova okwa teelela tu kale tu na ondjele. (Lesha Ovafilippi 4:5.) Etoloko limwe ola toloka ovelishe oyo la ti: “Kaleni mwa shiivikila ondjele.” Ohatu dulu okulipula kutya: ‘Mbela ovanhu ova tala nge ko ndi na ondjele, handi tifuka nohandi tale onheni? Ile ova tala nge ko  handi komangele, ndi na onyanya, ile ndi na omutwe mukukutu? Mbela ohandi komangele kutya vamwe ove na okuninga oinima filufilu monghedi oyo handi diladila kutya omo i na okuningwa? Ile ohandi pwilikine kuvamwe nokutifuka, ngeenge osha pumbiwa?’ Ohatu ka ulika kutya ohatu hopaenene Jehova naJesus shi fike peni, monghedi omo hatu ulike ondjele. Natu ka konakoneni eenghedi mbali odo tadi pula tu kale tu na ondjele, ngeenge eenghalo detu da lunduluka nongeenge omataleko nomatokolo avamwe a yooloka ko kwaao etu.

8. Oshike tashi dulu oku tu kwafela tu kale tu na ondjele, ngeenge eenghalo oda lunduluka? (Tala yo eshangelo lopedu.)

⁸ Okukala tu na ondjele okwa kwatela mo okukala hatu tifuka, ngeenge eenghalo detu da lunduluka. Omalunduluko a tya ngaho, okwa kwatela mo eenghalo didjuu odo twa li inatu teelela. Pashihopaenenwa, otashi dulika tu hangike ombadilila koupyakadi wokuhe na oukolele wa kwata moiti. Ile onghalo youxupilo, ile yopapolotika otai dulu okulunduluka ombadilila moshitukulwa omo tu li, naasho otashi dulu okudjuupaleka onghalamwenyo yetu. (Omuud. 9:11; 1 Kor. 7:31) Otashi dulu nokuli okukala shidjuu kufye, ngeenge ehangano ole tu pula tu longele Jehova monghedi imwe i lili, ile konhele imwe i lili. Kashi na nee mbudi kutya eshongo ola tya ngahelipi, ohatu dulu okutambula ko nomupondo onghalo oyo ipe, ngeenge otwa katuka eenghatu nhee tadi shikula: (1) dimina kutya onghalo yoye oya lunduluka, (2) diladila konakwiiwa, (3) yandja elitulemo koinima oyo tai tungu nosho yo (4) kwafela vamwe. b Natu ka taleni nghee ovamwatate novamwameme vamwe va mona ouwa, eshi va katuka eenghatu odo.

9. Ongahelipi ovalihomboli vamwe ovatumwa va dula okuungaunga nomupondo nomashongo oo va li inava teelela?

⁹ Dimina kutya onghalo yoye oya lunduluka. Emanuele naFrancesca ova li va tumwa va ka longele koshilongo shimwe shi lili ve li ovatumwa. Eshi ashike opo va hovele okulihonga elaka nokushiiva nawa ovamwatate novamwameme meongalo lavo lipe, omukifi wekomba wo-COVID-19 owa li wa tukuka nova li ve na okulikalela. Opo nee ina yaFrancesca okwa fya ombadilila. Francesca okwa li a halelela oku ka kala pamwe novapambele vaye, ndele ina dula okuya molweendo omolwomukifi wekomba. Oshike she mu kwafela a ungaunge neenghalo odo didjuu? Shotete, Emanuele naFrancesca, ve li ovalihomboli, ova ilikana va pewe ounongo, opo va dule okuungaunga nefiku keshe novaha wililwe po koshisho. Jehova okwa li a nyamukula eilikano lavo okupitila mehangano laye. Pashihopaenenwa, ova li va tuwa omukumo komumwatate umwe mokavidio, eshi a li ta pulwaapulwa, a ti: “Ngeenge owa tambula ko diva onghalo yoye ipe, oto ka kala vali wa hafa. Opo nee oto ka ninga ngaashi to dulu monghalo yoye ipe.” c Oshitivali, ova li va tokola okuxwepopaleka ounghulungu wavo wokuyandja oundombwedi tava longifa ongodi, nova li nokuli va hovela ekonakonombiibeli. Oshititatu, ova li va tambula ko nehafo etwomukumo lopahole nosho yo eyambidido okudja kovamwatate vomoshitukulwa. Omumwameme umwe omunalukeno okwa kala he va tumine efiku keshe etumwalaka li li pauxupi la kwatela mo Omushangwa omukokomoko wodula aishe. Nafye ngeenge otwa tambula ko eenghalo detu dipe, ohatu ka kala twa wanenwa kwaasho hatu dulu okuninga.

10. Ongahelipi omumwameme umwe a tambula ko elunduluko la kula monghalamwenyo yaye?

 ¹⁰ Tala konakwiiwa nokuyandja elitulemo koinima oyo tai tungu. Christina, omumwameme Omuromania, oo ha di moJapan, okwa li a uda nai, eshi eongalo lOshiingilisha omo a li la kufwa po. Ndele nande ongaho, ina kala ta diladila kwaasho sha ningwa po. Ponhele yaasho, okwa tokola opo a ye keongalo lOshijapani nokuninga ngaashi ta dulu, opo a udifile Ovajapan. Okwa pula omukainhu umwe, oo a li ha longo naye, e mu honge okupopya Oshijapani. Omukainhu oo okwa li a dimina okulongifa Ombiibeli nosho yo okambo Nghee to dulu okuhafela onghalamwenyo fiyo alushe!, opo a honge Christina Oshijapani. Christina ka li ashike a xwepopaleka ounghulungu waye wokupopya Oshijapani, ndele omukainhu oo okwa li yo a ulika ohokwe moshili. Ngeenge otwa tale konakwiiwa nokukala tu na etaleko liwa, omalunduluko ombadilila otaa dulu oku tu etela omanangeko noupuna oo inatu teelela.

11. Oshike sha kwafela ovalihomboli vamwe ovo va li ve na oupyakadi wopashimaliwa ve lididimike?

¹¹ Kwafela vamwe. Ovalihomboli, ovo ve li moshilongo omo oilonga yetu ya shilikwa, ova li va hovela okukala ve na oupyakadi wopashimaliwa, eshi eliko loshilongo la wa pedu. Oshike she va kwafela va tambule ko onghalo oyo? Tete, ova katuka eenghatu, opo va kaleke onghalamwenyo yavo paunafangwa. Oshitivali, ponhele yokuyandja elitulemo komaupyakadi avo, ova li va tokola va yandje elitulemo kokukwafela vamwe mokukala ve lipyakidila moilonga yokuudifa. (Oil. 20:35) Omushamane okwa ti: “Okukala twe lipyakidila moukalele, oshe tu kwafela tuha kale hatu diladila koinima ii noshe tu pa efimbo tu yandje elitulemo kokulonga ehalo laKalunga.” Ngeenge eenghalo detu oda lunduluka, otu na okudimbuluka nghee sha fimana okukwafela vamwe, unene tuu okupitila moilonga yokuudifa.

12. Ongahelipi oshihopaenenwa shomuyapostoli Paulus tashi tu kwafele tu tambule ko eenghalo odo da lunduluka moukalele?

¹² Otwa pumbwa okukala hatu tifuka moukalele wetu. Ohatu shakeneke ovanhu ovo ve na omaitavelo nosho yo oikala ya yoolokafana nova dja momaputuko e lili noku lili. Omuyapostoli Paulus okwa li ha tifuka, nohatu dulu okulihonga koshihopaenenwa shaye. Jesus okwa nangeka po Paulus e li “omuyapostoli koiwana.” (Rom. 11:13) Eshi a li ta wanifa po oshilonga osho, Paulus okwa li a udifila Ovajuda, Ovagreka, ovahongwanhu, ovanamikunda, ovanambelewa vepangelo nosho yo eehamba. Opo a hange omitima dovanhu ovo va yoolokafana, Paulus okwa li ha ningi ‘keshe shimwe, opo a kwafele ovanhu vomaludi aeshe.’ (1 Kor. 9:19-23) Okwa li ha diladila moule kombinga yovanhu ovo ta popi navo, kutya ova dja peni nonokutya ova itavela shike. Osho osha li she mu kwafela a tifuke nokulundulula omatwalemo aye. Nafye ohatu dulu okupondola moukalele wetu, ngeenge otwa kala hatu tifuka nokulundulula omatwalemo etu, opo a wapalele eemhumbwe dovapwilikini vetu.

13. Oshiponga shilipi sha popiwa mo 1 Ovakorinto 8:9 hatu dulu okuhenuka, ngeenge otwa fimaneka omataleko avamwe?

¹³ Ondjele otai tu kwafele yo tu kale twa fimaneka omataleko avamwe. Pashihopaenenwa, ovamwameme vamwe ove hole okuvava oinima moshipala, ofimbo vamwe vehe hole. Ovakriste vamwe ohava hafela okunwa oikunwa yoalkoholi pandjele, ofimbo vamwe va tokola okuhe i nwa. Ovakriste aveshe ova hala okukala ve na oukolele muwa, ndele ohava hoolola eenghedi da yoolokafana dokufila oshisho oukolele wavo. Ngeenge otwa diladila kutya omataleko etu oo e li mondjila, nokukendabala okutomha ovamwatate novamwameme va ninge ngaashi hatu ningi,  ohatu dulu okupundukifa vamwe nokweetifa etukauko. Inatu hala okuninga ngaho nandenande! (Lesha 1 Ovakorinto 8:9; 10:23, 24) Natu ka taleni koihopaenenwa yopavali, oyo tai ulike nghee okutula moilonga omafinamhango opaMishangwa taku dulu oku tu kwafela tu kale tu na ondjele nokukaleka po ombili.

14. Omafinamhango Ombiibeli elipi tu na okukaleka momadiladilo, ngeenge tashi uya pokudjala nokuliwapeka?

¹⁴ Okudjala nokuliwapeka. Jehova ihe tu lombwele kutya otu na okudjala ngahelipi, ashike okwe tu pa omafinamhango oo tu na okushikula. Otu na okudjala monghedi oyo tai fimanekifa Kalunga notai ulike kutya otu na ‘ondjele.’ (1 Tim. 2:9, 10; 1 Pet. 3:3) Onghee hano, inatu hala onghedi omo twa djala i ningife ovanhu va kale tava yandje elitulemo la pitilila kufye. Omafinamhango Ombiibeli otaa kwafele yo ovakulunhuongalo va henuke okutula po eemhango davo vene di na sha nokudjala nosho yo nokuliwapeka momutwe. Pashihopaenenwa, ovakulunhuongalo meongalo limwe ova li va hala okukwafela ovamwatate vamwe ovanyasha, ovo va li va tambula ko onghedi yokukululwa eexwiki dixupi, ndele inandi filwa oshisho. Ongahelipi ovakulunhuongalo va li tava dulu oku va kwafela nopehe na okutula po omhango? Omupashukilishikandjo umwe okwa li a pa ovakulunhuongalo omayele va lombwele ovamwatate ovo, tava ti: “Ngeenge ou li komutune, ndele ovapwilikini otava yandje elitulemo lihapu kunghee to monika, shi dulife kwaasho to popi, osho otashi ulike kutya ope na oupyakadi shi na sha nonghedi yoye yokudjala nokuliwapeka.” Eyelifo olo li li paunafangwa ola li la kandula po oupyakadi oo, nopehe na okutula po oshipango. d

15. Eemhango nosho yo omafinamhango Ombiibeli elipi e na oku tu wilika, ngeenge hatu ningi omatokolo e na sha nokufila oshisho oukolele wetu? (Ovaroma 14:5)

¹⁵ Okufila oshisho oukolele. Omukriste keshe  oku na okutokola nghee e na okufila oshisho oukolele waye. (Gal. 6:5) MOmbiibeli omu na ashike eemhango dinini dokondadalunde, odo da kuma omahoololo ouhaku oo Ovakriste ve na okutambula ko, ngaashi oshipango shi na sha nokuhenuka ohonde nosho yo oumhulile. (Oil. 15:20; Gal. 5:19, 20) Kakele kaasho, otava dulu okutokola kuvo vene kutya ouhaku ulipi ve na okutambula ko. Vamwe ohava i ashike koipangelo oyo i li moitukulwa yavo, opo va file oshisho oukolele wavo. Ofimbo vamwe ve hole okulongifa eenghedi vali dimwe douhaku. Kashi na nee mbudi kutya otu uditile ngahelipi onghedi imwe youhaku, otwa pumbwa okukala twa fimaneka oufemba wovamwatate novamwameme wokutokola nghee ve na okufila oshisho oukolele wavo. Onghee otu na okukaleka momadiladilo oitwa ine tai shikula: (1) Ouhamba waKalunga oo ashike tau ka eta eveluko tali kalelele. (Jes. 33:24) (2) Omukriste keshe oku na okukala a “tomhwa” filufilu kutya shilipipo sha denga mbada kuye. (Lesha Ovaroma 14:5.) (3) Ihatu tokola vamwe noihatu ningi oinima oyo tai va pundukifa. (Rom. 14:13) (4) Ovakriste ohava ulike ohole nove udite ko kutya oukumwe weongalo oo wa fimanenena u dulife omataleko avo opaumwene. (Rom. 14:15, 19, 20) Ngeenge otwa kaleke oitwa oyo momadiladilo, ohatu ka kaleka po ekwatafano liwa novamwatate novamwameme nohatu ka xumifa komesho ombili meongalo.

16. Ongahelipi omukulunhuongalo ta dulu okuulika kutya oku na ondjele, ngeenge ta ungaunga novakulunhuongalo vakwao? (Tala yo omafano.)

¹⁶ Ovakulunhuongalo ove na okutula po oshihopaenenwa shiwa shi na sha nokukala nondjele. (1 Tim. 3:2, 3) Pashihopaenenwa, omukulunhuongalo ke na okuteelela omadiladilo aye alushe a tambulwe ko, molwaashi ashike a kula e dule ovakulunhuongalo vakwao. Oku na okudimina kutya omhepo yaJehova otai dulu okulinyengifa oshilyo keshe sholutu lovakulunhuongalo shi popye sha osho tashi dulu oku va kwafela va ninge etokolo li li pandunge. Ngeenge oshinima itashi nyono efinamhango lOmbiibeli, omukulunhuongalo, oo e na ondjele, ota ka yambidida nehalo liwa etokolo olo la ningwa koilyo ikwao yolutu lovakulunhuongalo, nokuli nonande okwa li e na po omadiladilo amwe e lili.

17. Ovakriste ovo ve na ondjele ohava hafele omauwa elipi?

¹⁷ Ovakriste ohava mono ouwa muhapu mokukala ve na ondjele. Ohatu hafele ekwatafano liwa novamwatate novamwameme, neongalo ohali hafele ombili. Ohatu hafele omaukwatya a yoolokafana nosho yo omaputuko mokati koshiwana shaJehova. Nonande atushe otwa yoolokafana, ohatu mu longele twa hangana. Komesho yaaishe, ohatu kala twa hafa okukala tu shii kutya ohatu hopaenene Kalunga ketu, Jehova, oo e na ondjele.