Owe shii shiiva tuu?
Ongahelipi eedopi odo da hangika muBabilon shonale nosho yo onghedi omo da folomwa da ulika kutya Ombiibeli oya popya oshili?
OVALAFULULI VOIKULUNIMA ove litwa eedopi omamiliyona da yofwa muBabilon shonale odo da li da longifwa mokutunga oshilando. Omulafululi woikulunima Robert Koldewey okwa popya kutya eedopi da tya ngaho oda li da yofwa mediko li li “kondje yoshilando, oko kwa li ku na edu lelova liwa nosho yo oikuni ihapu.”
Ovalafululi voikulunima ova mona oumbangi oo tau ulike kutya ovanambelewa vepangelo muBabilon ova li hava longifa omadiko oo, opo va ninge oinima yonhumba inyanyalifi. Omuprofesa umwe wedina Paul-Alain Beaulieu, oo e shii nawanawa ondjokonona nosho yo elaka lOvaassiria vonale, okwa ti: “Omashangelo mahapu Ovababilon otaa ulike kutya ohamba oya li ya yandja elombwelo, opo ou ina hala okudulika kuyo, ile oo ina hala okufimaneka oinima iyapuki a ekelwe mediko lomundilo nokuxwikwa po.” Eshangelo limwe lopefimbo lohamba Nebukadnesar ola ti: “Va hanaunei po, va xwikeni noku va yofa mediko. Omwifi wavo nau lundumuke, noku va dipaa moku va ekela mediko la hanya.”
Osho otashi dimbulukifa ovaleshi vOmbiibeli oshiningwanima osho sha popiwa muDaniel etukulwa 3. Metwokumwe nehokololo olo lopandjokonona, ohamba Nebukadnesar oya li ya dika oshihongwafano shinene sha longwa moshingoli mefilu laDura, kondje yoshilando Babilon. Eshi ovanyasha vatatu Ovaheberi Sadrak, Mesak naAbednego va li va anya okutwila eengolo oshihongwafano osho, Nebukadnesar okwa li a fula onya, nokwa li a yandja elombwelo, opo ediko “li kale la hanya oupyu u dule luheyali oupyu wonale,” novalumenhu vatatu “va ekelwe mediko lomundilo.” Omweengeli omunaenghono okwa li e va xupifa mefyo. — Dan. 3:1-6, 19-28.
Eedopi domuBabilon oda li yo da ulika kutya Ombiibeli oya popya oshili. Dihapu domeedopi odo oda li di na omashangelo taa tange ohamba. Limwe lomomashangelo oo ola ti: “Nebukadnesar, ohamba yaBabilon . . . Ombala oyo nda tunga, ame ohamba inene . . . Oludalo lange nali pangele fiyo alushe.” Eshangelo olo ola faafana hanga naalo li li muDaniel 4:30, omo Nebukadnesar e litanga ta ti: “Babilon shinene hasho tuu eshi, ame nde shi tungifa eenghono dange dihapu, shi ninge ouhamba, nde shi tungila etumbaleko leenghonopangelo dange?”