1. Ombiibeli oya yelifa ngahelipi ohole yashili?

 ‘EEHANDJE dohole, eehandje domundilo, elaka lomundilo wOmwene. Omeva mahapu itaa dulu okudima po ohole, nomakungulukilo omeva itaa dulu oku i ninginifa mefundja lao.’ b (Eimb.lela. 8:6, 7) Eendjovo odo inadi yelifa tuu nawa ohole yashili! Eendjovo odo odi na eshilipaleko kovalihomboli, olo kutya: Otamu dulu okukala mu na ohole yashili ya kola.

2. Ovalihomboli ove na okuninga shike, opo va shilipaleke kutya ohole yavo itai talala?

² Opo ovalihomboli va kale ve holafane, ova pumbwa okuninga eenghendabala, ofimbo ve li pamwe. Ohatu dulu oku shi faneka ngaha, omundilo otau dulu ashike okukala wa tema nawa, ngeenge otapa tulwa oikuni. Ngeenge itapa tulwa oikuni, omundilo otau dulu okudima mokweendela ko kwefimbo. Sha faafana, ohole oyo hai kala pokati komushamane nomukulukadi otai dulu ashike okukala ya kola, ngeenge otava pameke ekwatafano lavo. Omafimbo amwe, ovalihomboli otashi dulika va kale ve udite kutya ohole yavo otai talala, unene tuu ngeenge va wililwa po koupyakadi wopashimaliwa, okuhe na oukolele, ile omafininiko okutekula ounona. Onghee ngeenge ou li mohombo, ongahelipi to dulu okukaleka ‘elaka lomundilo wOmwene’ la tema mohombo yeni? Moshitukulwa eshi, ohatu ka kundafana eenghedi dopatatu di na sha nanghee tamu dulu okukaleka ekwatafano leni la kola nomwa hafa mohombo yeni. c

3. Ongahelipi ekwatafano la kola naJehova tali dulu okukwafela ovalihomboli va kaleke ohole yavo ya xwama? (Omuudifi 4:12) (Tala yo efano.)

³ Opo omushamane nomukulukadi va kaleke ‘elaka lomundilo wOmwene’ la tema, ove na okulonga noudiinini va pameke ekwatafano lavo naJehova. Ongahelipi ekwatafano la tya ngaho tali dulu oku va kwafela mohombo yavo? Ngeenge ovalihomboli ova lenga ekwatafano lavo naXe womeulu, otava ka kala va halelela okutula moilonga omayele aye, naasho otashi ke va kwafela va henuke nova finde omaupyakadi, oo taa dulu okuningifa ohole yavo i talale. (Lesha Omuudifi 4:12.) Ovo ve na ekwatafano lopofingo naJehova, ohava kendabala yo okuhopaenena Jehova nokukulika omaukwatya, oo ha ulike, ngaashi olukeno, elididimiko nosho yo ediminepo. (Ef. 4:32–5:1) Ngeenge ovalihomboli tava ulike omaukwatya a tya ngaho, ohashi shi ningifa shipu, opo ohole yavo i kule. Omumwameme wedina Lena, oo a kala mohombo oule womido di dulife po 25, okwa ti, “Oshipu okukala u hole nowa fimaneka omunhu oo e na ekwatafano lopofingo naJehova.”

4. Omolwashike Jehova a li a hoolola Josef naMaria va ninge ovadali vaao a li ta ka ninga Messias?

⁴ Natu ka taleni koshihopaenenwa shopaMbiibeli. Eshi Jehova a li ta hoolola ovalihomboli ovo va li tava ka ninga ovadali vaMessias, okwa li a hoolola Josef naMaria moludalo lihapu laDavid. Omolwashike mbela? Omolwaashi aveshe ova li ve na ekwatafano lopofingo naJehova, na Jehova okwa li e shii kutya otave ke mu pitifa komesho mohombo yavo. Ovalihomboli, oshike tamu lihongo kuJosef naMaria?

5. Ovashamane otave lihongo shike kuJosef?

⁵ Josef okwa li ha kala a halelela okutula moilonga ewiliko laJehova, naasho oshe mu ningifa a kale omushamane e li xwepo. Peemhito dopatatu, okwa li a pewa omalombwelo kuKalunga e na sha noukwaneumbo waye. Okwa li a dulika diva pomhito keshe, nokuli nonande okwa li e na okuninga omalunduluko manene. (Mat. 1:20, 24; 2:13-15, 19-21) Molwaashi Josef okwa li a shikula ewiliko laKalunga, okwa li a amena Maria noku mu fila oshisho. Diladila kunghee eenghatu daJosef da li de linyengifa Maria a kale e mu hole neenghono nokwe mu fimaneka. Ovashamane, otamu dulu okuhopaenena Josef mokukala hamu kongo omayele a kanghamena kOmbiibeli e na sha nanghee mu na okufila oshisho omaukwaneumbo eni. d Ngeenge omwa tula moilonga omayele oo, nokuli nonande otamu pumbwa okuninga omalunduluko, otamu ka ulika kutya omu hole ovakulukadi veni notashi ka pameka eehombo deni. Omumwameme wokoVanuatu, oo a kala mohombo omido di dulife 20, okwa ti: “Ngeenge omushamane wange ta kongo ewiliko kuJehova noku li tula moilonga, ohashi ningifa nge ndi mu fimaneke neenghono. Ohandi kala ndi udite nda amenwa, nonde lineekela omatokolo aye.”

6. Ovakulukadi otave lihongo shike kuMaria?

 ⁶ Maria okwa li e na ekwatafano lopaumwene naJehova; eitavelo laye kala li le likolelela kwaasho Josef a ninga. Okwa li e shii nawa Omishangwa. e (Luk. 1:46) Okwa li yo ha kongo efimbo lokudilonga. (Luk. 2:19, 51) Ohatu dulu okukala noushili kutya ekwatafano laMaria naJehova, olo le mu ningifa a kale omukulukadi a denga mbada. Kunena, ovakulukadi vahapu ohava kendabala okuninga ngaashi Maria. Pashihopaenenwa, omumwameme wedina Emiko okwa ti: “Eshi nda li inandi hombolwa, onda li ndi na elandulafano lange lokuninga oinima yopamhepo. Ashike konima eshi nda hombolwa, onda li nda mona kutya molwaashi omushamane wange oye ha ilikana nohe tu kwatele komesho mokulongela Kalunga, eitavelo lange ola kala le likolelela kwaasho ta ningi. Onda ka mona kutya onda pumbwa okuhumbata omutengi wange mwene u na sha nekwatafano lange naJehova. Onghee paife ohandi litulile po efimbo, opo ndi kale naKalunga mokwiilikana, mokulesha Omishangwa nokudilonga komadiladilo aye.” (Gal. 6:5) Ovakulukadi, eshi tamu twikile okupameka ekwatafano leni naJehova, ovashamane veni otava ka kala ve na etomheno la wedwa po lokukala ve mu lenga nove mu hole. — Omayel. 31:30.

7. Oshike ovalihomboli tave lihongo kuJosef naMaria shi na sha nokulongela Jehova pamwe?

⁷ Josef naMaria ova li yo hava longele kumwe va kale ve na ekwatafano lopofingo naJehova. Ova li ve shii kutya osha fimana okulongela Jehova pamwe ve li oukwaneumbo. (Luk. 2:22-24, 41; 4:16) Otashi dulika sha li eshongo kuvo okuninga ngaho, unene tuu eshi oukwaneumbo wa enda tau kulu, ashike ova li va dula okuninga ngaho. Osho kashi fi tuu oshihopaenenwa sha denga mbada kovalihomboli kunena! Ngaashi Josef naMaria, ngeenge omu na ounona, otashi dulu okukala eshongo okukala pokwoongala nokulitulila po efimbo lelongelokalunga loukwaneumbo. Otashi dulika yo shi kale shidjuu neenghono okulitulila po efimbo lokukonakona, ile lokwiilikana mu li ovalihomboli. Ashike dimbulukweni kutya, ngeenge tamu longele Jehova pamwe, otashi mu ehenifa popepi naye nosho yo pamwe mu li ovalihomboli. Onghee kaleni mwa pitifa komesho okulongela Kalunga.

8. Ovalihomboli ovo ve na oupyakadi mohombo yavo oshike tava dulu okuninga, opo va mone ouwa pauyadi melongelokalunga lavo loukwaneumbo?

⁸ Oshike to dulu okuninga po, ngeenge mohombo yeni omu na oupyakadi? Ediladilo lokukala pamwe pelongelokalunga loukwaneumbo otashi dulika tali monika lihe fi lihokwifa. Ngeenge osho shi li ngaho, hoveleni okukundafana oshinima shixupi noshihokwifa, osho amushe tamu tu kumwe nasho. Onghatu oyo otai dulu okupameka ekwatafano leni noku mu ningifa mu kale mwa halelela okuninga oinima yopamhepo pamwe mu li ovalihomboli.

9. Omolwashike omushamane nomukulukadi ve na okukala hava kala pamwe?

⁹ Ovalihomboli, otamu dulu yo okukaleka ohole yeni ya xwama mokukala hamu kala pamwe efimbo lonhumba. Ngeenge owa ningi ngaho, oto ka shiiva osho kaume koye ta diladila nanghee e udite. (Gen. 2:24) Didilika osho Lilia naRuslan va mona diva konima eshi va kala va hombola oule womido di dulife 15 da pita. Lilia okwa ti: “Otwa mona kutya katwa li tu na efimbo lihapu lokukala pamwe, ngaashi twa li twa diladila. Otwa li hatu kala twe lipyakidila noilonga yokulikongela omboloto, oilonga yomeumbo nolwanima onounona vetu. Otwa li twa mona kutya, ngeenge inatu konga efimbo tu kale pamwe tu li ovalihomboli, itatu ka kala tu na ekwatafano la kola.”

10. Ongahelipi ovalihomboli tava dulu okutula moilonga efinamhango olo li li mOvaefeso 5:15, 16?

¹⁰ Oshike ovalihomboli ve na okuninga, opo va  shilipaleke kutya ohava kongo efimbo lokukala pamwe? Otashi dulika mwa pumbwa okulitulila po efimbo, ile okuninga elandulafano lokukala pamwe. (Lesha Ovaefeso 5:15, 16.) Omumwatate wokoNigeria wedina Uzondu okwa ti: “Ngeenge handi ningi elandulafano lomalipyakidilo ange, ohandi kwatele mo efimbo lokukala nomukulukadi wange nohatu kala pamwe tu li ovalihomboli, nonda lenga efimbo la tya ngaho.” (Fil. 1:10) Natu ka taleni nghee Anastasia, omukulukadi womupashukilishikandjo wokoMoldova, ha longifa nawa efimbo laye. Okwa ti: “Ohandi kendabala okuninga oinima yange yopaumwene, ofimbo omushamane wange e lipyakidila noinakuwanifwa yaye. Kungaho, ohatu ka dula okukala pamwe lwanima.” Ndele mbela ongahelipi ngeenge elandulafano otali shi ningifa shidjuu okumona efimbo lokukala pamwe?

11. Aquila naPriskilla ova li hava kufa ombinga pamwe moilonga ilipi?

¹¹ Ovalihomboli otava dulu okulihonga koshihopaenenwa shaAquila naPriskilla, ovalihomboli ovo va li va fimanekwa neenghono kOvakriste vahapu vonale. (Rom. 16:3, 4) Nonande Ombiibeli inai yandja ouyelele muhapu u na sha nohombo yavo, otai holola kutya ova li hava longo pamwe, hava udifa nokukwafela vamwe. (Oil. 18:2, 3, 24-26) Ngeenge Ombiibeli tai popi kombinga yaAquila naPriskilla, ohai va tumbula alushe pamwe.

12. Oshike omushamane nomukulukadi ve na okuninga, opo va dule okukala hava kala pamwe efimbo lihapu? (Tala yo efano.)

¹² Ongahelipi ovalihomboli tava dulu okuhopaenena Aquila naPriskilla? Diladila kombinga yoinima ihapu oyo ove nosho yo kaume koye kopahombo mwa pumbwa okuninga. Mbela itamu dulu okulonga pamwe oilonga yonhumba mu li ovalihomboli, ponhele yoku i longa pauhandimwe? Pashihopaenenwa, Aquila naPriskilla ova li hava udifa pamwe. Mbela ohamu ningi omalongekido pandjikilile mu ninge sha faafana? Aquila naPriskilla ova li yo hava longo pamwe. Ove nakaume koye kopahombo otashi dulika kamu na oilonga ya faafana, ndele mbela itamu dulu okulonga pamwe oilonga yomeumbo? (Omuud. 4:9) Eshi tamu kwafelafana mu longe oilonga oyo, oto ka kala u udite mu li ospana notamu ka kala mu na omhito yokupopya. Robert naLinda ova kala mohombo omido di dulife po 50. Robert okwa ti: “Okupopya oshili, katu na efimbo lihapu lokukala pamwe momalihafifo. Ashike ngeenge handi kosho oiyaxa, ofimbo omukulukadi wange te i pushula, ile ngeenge handi longo moshikunino, ndele te uya tu longe pamwe, ohandi kala nda hafa neenghono. Okulonga pamwe ohaku tu ehenifa pamwe. Ohole yetu oya twikila okukula.”

13. Oshike osho omushamane nomukulukadi ve na okuninga, opo va kale va hangana shili?

¹³ Dimbuluka kutya, okukala ashike pamwe hako lela taku mu ningifa mu kale mwa hangana. Omukulukadi umwe wokoBrazil okwa ti: “Kunena, onghalamwenyo oye lipyakidila neenghono noye tu ningifa tu diladila kutya ohatu kala pamwe, molwaashi ashike hatu di meumbo limwe. Onde lihonga kutya otwa pumbwa okuninga  shihapu shihe fi ashike okukala pamwe. Onda pumbwa yo okuyandja elitulemo kukaume kange olo a pumbwa.” Didilika nghee Bruno nomukulukadi waye, Tays, va shilipaleka kutya keshe umwe oha yandje elitulemo kumukwao. Bruno okwa ti: “Ngeenge tu li pamwe, ohatu kaleke eengodi detu kokule, nohatu hafele pamwe efimbo olo.”

14. Oshike ovalihomboli tava dulu okuninga, ngeenge ihava hafele okukala pamwe?

¹⁴ Ongahelipi ngeenge ovalihomboli ihava hafele okukala pamwe? Otashi dulika ve na ohokwe moinima ya yoolokafana, ile tashi dulika hava ningilafana nai. Oshike tamu dulu okuninga? Diladila komundilo oo wa popiwa metetekelo. Omundilo pehovelo ihau kala wa kula. Owa pumbwa okweenda to tula po oikuni ya kula. Sha faafana, omolwashike itamu hovela okukala hamu kongo efimbo linini mu kale pamwe efiku keshe? Shilipalekeni mu ninge oshinima osho amushe mu na ohokwe musho, ndele hashoosho tashi dulu okuhandukifa umwe womunye. (Jak. 3:18) Ngeenge omwa hovele noshinima shinini, otashi dulika ohole yeni i ka kale vali ya xwama.

15. Omolwashike sha fimana okufimanekafana, opo ovalihomboli va kaleke ohole yavo ya xwama?

¹⁵ Efimaneko ola fimanenena mohombo. Ola fa omhepo yohapi, oyo hai ningifa omundilo u kale wa tema nawa. Ngeenge kape na omhepo yohapi, omundilo otau dulu okudima noupu. Sha faafana, ngeenge ovalihomboli inava fimanekafana, ohole yavo otai ka talala diva. Kakele kaasho, omushamane nomukulukadi, ovo hava kendabala okuulika kutya ova fimanekafana, ohava kaleke ohole yavo ya xwama. Ashike kaleka momadiladilo kutya, kashi na sha nokukala u udite kutya oho ulike efimaneko, ndele oshi na sha nangeenge kaume koye kopahombo oku udite a fimanekwa. Penny naAret ova kala mohombo oule womido di dulife po 25. Penny okwa ti: “Molwaashi otwa fimanekafana, meumbo letu omu na ohole. Ohatu lombwelafana omaliudo etu twa mangulukilafana, molwaashi otu shii kutya keshe umwe okwa lenga omadiladilo amukwao.” Onghee oshike to dulu okuninga, opo u kwafele kaume koye kopahombo a kale e udite a fimanekwa shili? Natu ka taleni koshihopaenenwa shaAbraham naSara.

16. Ovashamane oshike tave lihongo koshihopaenenwa shaAbraham? (1 Petrus 3:7) (Tala yo efano.)

¹⁶ Abraham okwa li a fimaneka Sara. Okwa li ha yandje elitulemo komadiladilo aSara nokwa li a fimaneka omaliudo aye. Pomhito imwe, Sara okwa li a wililwa po, nokwa li a lombwela Abraham omaliudo aye, nokuli te mu vele ombedi. Mbela Abraham okwa li a handuka nokupopya sha shihe li pahole? Hasho nandenande. Okwa li e shii kutya Sara omukulukadi ha dulika nohe mu yambidida. Abraham okwa li a pwilikina kuye nokwa li a kendabala okukandula po oupyakadi. (Gen. 16:5, 6) Oshike hatu lihongo? Ovashamane, omu na eenghonopangelo dokuninga omatokolo momaukwaneumbo eni. (1 Kor. 11:3) Ashike oshinima shopahole osho tamu dulu okuninga, okuyandja elitulemo komadiladilo ovakulukadi  veni, ofimbo inamu ninga etokolo, unene tuu ngeenge etokolo olo otali ke mu kuma. (1 Kor. 13:4, 5) Omafimbo amwe, omukulukadi woye otashi dulika a kale a wililwa po notashi dulika a pumbwa okupopya omaliudo aye. Owa fimaneka ngoo omaliudo aye mokupwilikina kuye nelitulemo? (Lesha 1 Petrus 3:7.) Angela naDmitry ova kala mohombo oule womido hanga 30. Angela okwa popya nghee omushamane waye e mu ningifa a kale e udite a fimanekwa, a ti: “Dmitry oha kala alushe e lilongekida okupwilikina kwaame, ngeenge nda handuka, ile ngeenge nda hala ashike okupopya. Ohe lididimikile nge nokuli nongeenge nda handuka neenghono.”

17. Ovakulukadi oshike tave lihongo koshihopaenenwa shaSara? (1 Petrus 3:5, 6)

¹⁷ Sara okwa li ha fimaneke Abraham mokuyambidida omatokolo aye. (Gen. 12:5) Pomhito imwe, Abraham okwa li a tokola okuyakula ovaenda ovo va li inava teelelika. Okwa li a pula Sara a efe po osho a li ta longo, opo a longekide omingome dihapu. (Gen. 18:6) Sara okwa li a katuka meendelelo nokwa li a yambidida etokolo laAbraham. Ovakulukadi, otamu dulu okuhopaenena Sara mokuyambidida omatokolo ovashamane veni. Ngeenge omwa ningi ngaho, otamu ka pameka eehombo deni. (Lesha 1 Petrus 3:5, 6.) Dmitry, oo a tumbulwa mokatendo ka tetekela, okwa yelifa nghee omukulukadi waye he mu ningifa a kale e udite a fimanekwa. Okwa ti: “Onda lenga eenghendabala daAngela dokuyambidida omatokolo ange, nokuli nonande itatu tu kumwe. Ngeenge oinima inai enda nawa, iha kembaula nge.” Ihashi kala tuu shipu okukala u hole omunhu oo e ku fimaneka!

18. Ongahelipi ovalihomboli tava dulu okumona ouwa mokukaleka ohole yavo ya xwama?

¹⁸ Kunena, Satana okwa hala ovalihomboli Ovakriste vaha kale ve holafane. Oku shii kutya ngeenge ovalihomboli ova efa po okukala ve holafane, otava ka hovela okweehena kokule naJehova. Ashike ohole yashili ihai xulu po. Onghee ohole mohombo yeni nai kale ngaashi oyo ya tumbulwa mEimbiloelela laSalomo. Kaleni mwa tokola toko okupitifa komesho Jehova mohombo yeni, mokukala hamu kongo efimbo lokukala pamwe, mokukala mwa fimaneka omaliudo akeshe umwe nokuliwanifila po eemhumbwe deni. Ngeenge omwa ningi ngaho, ohombo yeni otai ka fimanekifa Odjo yohole yashili, Jehova. Ngaashi omundilo hau kala wa tema nawa, ngeenge wa ehelwa, ohole yeni otai ka kala ya xwama fiyo alushe.