1, 2. (a) Ovanhu vahapu ohava tale ko ngahelipi okupondola? (b) Oto dulu oku shi mona ngahelipi nghee ove ho tale ko okupondola?

OKUPONDOLA monghalamwenyo osha hala okutya ngahelipi? Ngeno ou pule ovanhu epulo olo, otave ke ku pa omanyamukulo a yoolokafana. Pashihopaenenwa, vahapu ohava diladila kutya omunhu oo a pondola monghalamwenyo oyoo e na eliko lihapu ile a mona ehongo lopombada. Vamwe ohava diladila kutya ngeenge omunhu oku na ekwatafano liwa noukwaneumbo waye, ookaume nosho yo novanailonga vakwao kungaho okwe shi pondola. Ovo hava longele Kalunga otashi dulika va kale ve wete va pondola ngeenge ve na oinakuwanifwa meongalo ile have shi endifa nawa moukalele.

² Opo u mone kutya ove pauhandimwe oho tale ko ngahelipi okupondola, oto dulu okushanga omadina ovanhu vonhumba ovo u wete va pondola, ovo wa lenga ile wa fimaneka. Oshike mbela tashi ku ti fa kutya ovanhu ovo ova pondola? Mbela omolwaashi ve na oupuna ile ve shiivike apeshe? Ile omolwaashi ve li peendodo donhumba da tumbala? Omanyamukulo oye komapulo oo otaa ka holola osho shi li momutima woye, netaleko loye otali dulu okunwefa mo omatokolo nosho yo omalalakano oye. — Luk. 6:45.

3. (a) Oshike sha li sha kwafela Josua a pondole? (b) Oshike hatu ka konakona moshitukulwa eshi?

³ Osho sha fimanenena okukala twa pondola pataleko laJehova. Onghalamwenyo yetu otai ka kala ashike tai ti sha ngeenge otwa hokiwa kuye. Eshi Jehova a li a pa Josua oshinakuwanifwa sha kwata moiti shokuwilika Ovaisrael va ye mEdu lEudaneko, okwa li a lombwela Josua a konakone Omhango yaMoses “omutenya noufiku” nokuwanifa po ashishe osho sha shangelwa mo. Jehova okwa li e mu shilipaleka yo a ti: “Ove to ka kala u nelao meendjila doye ndee to kala nouwa.” (Jos. 1:7, 8) Josua okwa li a pondola shili monghalamwenyo. Ongahelipi fyeni hatu dulu okupondola?  Ongahelipi hatu dulu okumona ngeenge otu na etaleko la fa laJehova li na sha nokupondola? Opo tu mone omanyamukulo komapulo oo, natu ka taleni konghalamwenyo yovalumenhu vavali ovo va tongwa mOmbibeli.

4. Omolwashike hatu dulu kutya Salomo okwa li a pondola mokukalamwenyo kwaye?

⁴ Salomo okwa li a pondola lela meenghedi dihapu. Omolwashike hatu tile ngaho? Molwaashi okwa li ha tila Jehova nokudiinina oipango yaYe, Jehova okwa li e mu nangeka noupuna. Dimbuluka kutya eshi Jehova a li a lombwela ohamba Salomo i mu pule keshe eshi ya hala, oya li ya pula i pewe ounongo opo i dule okuwilika Ovaisrael. Ashike Jehova okwa li e i pa ounongo nosho yo oupuna. (Lesha 1 Eehamba 3:10-14.) Ounongo waSalomo owa “li unene u dule ounongo wovanhu aveshe vokOushilo nounongo aushe womuEgipti.” Navali, okwa li a “tumbalekwa mokati koiwana aishe yomoushiinda.” (1 Eeh. 4:30, 31) Omudo keshe, Salomo okwa li ha likola oshingoldo sheetona 25 lwaapo. (2 Omaf. 9:13) Okwa li e na ekwatafano liwa noilongo ikwao, a li e na ounghulungu wokutunga nosho yo wokulandakanifa. Okwa li a pondola shili eshi a li e na ekwatafano liwa naKalunga. — 2 Omaf. 9:22-24.

5. Salomo okwa ti shike shi na sha naavo va pondola pataleko laKalunga?

⁵ Membo lOmuudifi, Salomo okwa yelifa kutya okupondola nosho yo okukala nehafo inaku likolelela koupuna ile kefimano. Okwa ti: “Onde shi mona nokutya, vo ve he nelao limwe, okuhafa ashike nokulonga osho shiwa mokukalamwenyo kwavo. Navali: oshali shaKalunga omunhu ngenge ta li ndee ta nu ndee ta shambukwa kouwa moshilonga shaye ashishe shidjuu.” (Omuud. 3:12, 13) Salomo okwa li a mona kutya omalihafifo a tya ngaho okwa li taa ti sha kwaavo va hokiwa kuKalunga nove na ekwatafano liwa naYe. Ashike okwa divilika a ti: “Efina loinima aishe twe i uda oleli: Tila Kalunga u diinine oipango yaye. Osheshi omunhu keshe osho e nokuninga.” — Omuud. 12:13.

6. Oshihopaenenwa shaSalomo otashi tu kwafele ngahelipi tu mone kutya oshike tashi ningifa omunhu a pondole shili?

⁶ Oule womido, Salomo okwa kala omudiinini kuKalunga. Ombibeli oya ti kutya “okwa li e hole Omwene nokweenda neenghedimhango daxeDavid.” (1 Eeh. 3:3) Mbela osho itashi ulike kutya okwa li a pondola shili monghalamwenyo? Kekwafo laKalunga, Salomo okwa li a tunga otembeli inene yelongelokalunga lashili nokwa shanga omambo Ombibeli atatu. Nonande inatu teelelwa tu ninge ngaashi Salomo, oshihopaenenwa shaye eshi a li omudiinini kuKalunga otashi dulu oku tu kwafela tu mone kutya oshike tu na okuninga opo tu pondole shili. Dimbuluka kutya Salomo okwa li a nwefwa mo a shange kutya oinima oyo vahapu va tala ko kutya oyo tai ningifa omunhu a pondole, ngaashi omaliko, ounongo, efimano nosho yo eenghonopangelo oyongahoelela. Oinima ya tya ngaho oyahamakasha lela “nokushikula omhepo.” Mbela ino shi didilika kutya ovaholi vomaliko ihava wanenwa koupuna? Luhapu ohava kala nokuli tave lipula nomaliko avo. Ndele nande ongaho, fiku limwe omaliko avo onave ke a fiye po ndee taa ningi po avamwe.— Lesha Omuudifi 2:8-11, 17; 5:9-11.

7, 8.  Ongahelipi Salomo a ulika okuhenoudiinini, noshidjemo osha li shike?

⁷ Lwanima, Salomo okwa li a yapuka mo mondjila youyuki. Ombibeli oya ti: “Eshi a kulupa, ovalikadi vaye va hongaula omutima waye okushikula ookalunga vamwe, onghee omutima waye aushe inau kala nOmwene Kalunga kaye ngaashi omutima waxe David. . . . Osho ngaha hano Salomo a ninga osho inashi wapala momesho Omwene.” — 1 Eeh. 11:4-6.

⁸ Omolwokuhadulika kwaSalomo, Jehova okwa li e mu lombwela a ti: “Ove eshi wa ninga ngaha, ndele ino diinina ehangano lange neenghedimhango dange, odo nde di ku lombwela, oshili, Ame ohandi ke ku kufa ouhamba noku u  yandja komupiya woye.” (1 Eeh. 11:11) Kashi nyikifa tuu oluhodi! Nonande Salomo okwa li a pondola momikalo dihapu, hauxuuninwa okwa ka nyematifa Jehova. Okwa li a dopa okukala omudiinini kuKalunga, osho shi li oshinima sha fimanenena mokukalamwenyo. Onghee hano, ohatu dulu okulipula pauhandimwe kutya, ‘Mbela osho nde lihonga moshihopaenenwa shaSalomo otashi ka kwafela nge ngoo ndi pondole?’

9. Pataleko lounyuni, mbela Paulus okwa li ngoo a pondola? Shi yelifa.

⁹ Okukalamwenyo kwomuyapostoli Paulus okwa li kwa yooloka ko filufilu kokukalamwenyo kwohamba Salomo. Paulus ka li e na oufembanghenda wokukala ohamba ile wokulya pamwe neehamba. Ponhele yaasho, opa li omafimbo oo Paulus a li momaudjuu ngaashi ondjala, enota, outalala nosho yo onghai. (2 Kor. 11:24-27) Eshi a ninga Omukriste, ka li vali e na ondodo ya tumbala melongelokalunga lOshijuda nokwa li e tondike kovawiliki velongelokalunga olo. Okwa li a tulwa modolongo, a dengwa neeshokoto, a dengwa noikumbwati nosho yo nomamanya. Paulus nosho yo Ovakriste vakwao ova li va shakeneka omashongo ngaashi okushekwa, okuhepekwa nokukala va dinika. Okwa ti kutya: “Ofye twa talika ngaashi oshala shounyuni aushe, fye oonakweefiwa kuaveshe fiyo onena eli.” — 1 Kor. 4:11-13.

10. Omolwashike Paulus a li a talika ko a fa ita pondola konima eshi a ninga Omukriste?

¹⁰ Eshi omuyapostoli Paulus a li omunyasha, oo a li a shiivika nedina Saulus, okwa li ta monika a fa te shi pondola. Okwa dalwa moukwaneumbo wa punapala nokwa li a hongwa komuhongi a fimana wedina Gamaliel. Lwanima, okwa li a popya shi na sha nonakudiwa yaye a ti: ‘Onda li nda ehena komesho mOujuda ndi dule oovakwetu vahapu vomepupi lange.’ (Gal. 1:14) Okwa li e shii okupopya Oshiheberi nOshigreka, nokwa li e na oukwashiwana waRoma, osho sha li tashi dulu oku mu pefa omaufembanghenda mahapu. Ngeno okwa li a lalakanena oinima yomounyuni, ngeno okwa ka kala a tumbala noku li oshipuna. Ndele molwaashi ka li a lalakanena oinima oyo, okwa li a yembwa kuvahapu, nokuli nokovapambele vaye vamwe. Mbela okwa li a ninga etokolo lihe li pandunge?

11. Oinima ilipi Paulus a li a lenga, nomolwashike?

¹¹ Ponhele yokulalakanena oupuna nefimano, Paulus okwa li a hala okukala ta longele Jehova nokukala a hokiwa kuye. Eshi a mona eshiivo lashili, oshe mu linyengifa opo a kale a lenga ongushu yekuliloyambo, oilonga yokuudifa nosho yo eifano lokuya meulu, nonande ovanhu mounyuni kava li va tala ko oinima oyo ya fimana. Okwa li e shii kutya ope na omhata oyo ya pumbwa okukandulwa po, oyo ya etifwa po kuSatana eshi  a ti kutya ota dulu okwaamuna ko ovanhu kuKalunga. (Job 1:9-11; 2:3-5) Paulus okwa li a tokola okukala omudiinini kuKalunga nokelongelokalunga lashili, kashi na nee mbudi kutya okwa li ta ka shakeneka omashongo a tya ngahelipi. Mepingafano naasho, ounyuni ihau lipula shi na sha naasho.

12. Omolwashike twe lineekela muKalunga?

¹² Mbela naave owa tokola ngoo okukala omudiinini ngaashi Paulus? Ngeenge otwa kala ovadiinini nonande kashipu, Jehova ota ka kala e tu hokwa note ke tu nangeka noupuna, nokungaho ohatu ka pondola shili monghalamwenyo. (Omayel. 10:22) Ohatu ka punikwa paife nohatu ka mona omwenyo waalushe monakwiiwa. (Lesha Markus 10:29, 30.) Onghee hano, ‘inatu tula elineekelo letu moupuna kau fi kulineekelwa, ndelenee natu lineekele Kalunga omunamwenyo, ou he tu pe pauyadi aishe yoku tu hafifa.’ Natu ‘lituvikilile emona tali ningi ekanghameno liwa laayo yokomesho, opo tu ka mone omwenyo waalushe.’ (1 Tim. 6:17-19) Eshi hatu ka mona ondjabi yomwenyo waalushe, otashi ka ulika filufilu kutya omatokolo oo twa ninga okwa li taa ti sha lela nonokutya otwa pondola shili monghalamwenyo.

13. Omayele elipi Jesus a li a yandja e na sha nokuliongelela omamona?

¹³ Jesus okwa li a popya shi na sha nomamona a ti: ‘Inamu liongelela omamona kombada yedu, oko eenhwishi noilemo hai nyonauna, naaku ovalunga hava fe, ndee tava vake. Ndelenee liongeleleni omamona meulu, omo eenhwishi ile oilemo ihai nyonauna naamu ovalunga ihava fe ndee itava vake. Osheshi oko kwa kala emona loye, oko kwa kala yo omutima woye.’ — Mat. 6:19-21.

14. Omolwashike shihe li pandunge okuliongelela omamona okombada yedu?

¹⁴ Omamona oo ovanhu tave liongelele itaa ulike ashike koimaliwa. Otaa dulu okukala a kwatela mo oinima oyo Salomo a li a tumbula, ngaashi etumbalo, efimano ile eenghonopangelo, oyo ovanhu have i tale ko kutya oyo tai ulike kutya omunhu okwa pondola. Jesus naye okwa li a divilika oshitwa osho sha divilikwa kuSalomo membo lOmuudifi kutya oinima oyo ihai kalelele. Naave otashi dulika we shi mona kutya oinima ya tya ngaho ihai kalelele, oyopakafimbo ashike. Omuprofesa F. Dale Bruner okwa popya kombinga yomamona a tya ngaho a ti: “Ovanhu vahapu ove shii kutya efimano oshinima shopakafimbo. Omunhu oo a talika ko a fimana kunena, keedula dokomesho haye vali ta ka talwa ko a fimana. Oo a talika ko e li oshipuna neudo, modula tai uya haye vali. . . . [Jesus] oku hole ovanhu. Onghee hano, okwe va londwela va henuke okulalakanena oinima oyo yopakafimbo, oyo tai ke va nyemateka. Oinima oyo ihai kalelele. Jesus ka li a hala ovahongwa [vaye] ve ke livele eembedi. ‘Efiku keshe, ovanhu ovo va tumbala mounyuni ohava xutulwa, ndele tava kala vehe na efimano vali.’” Nonande ovanhu vahapu otava tu kumwe naasho sha popiwa komuprofesa oo, vangapi va lungamena oshinima osho? Ongahelipi shi na sha naave?

15. Otwa hala okupondola pataleko lalyelye?

 ¹⁵ Ovawiliki vomalongelokalunga amwe ohava hongo ovanhu kutya osha puka okukala wa hala u pondole monghalamwenyo nonokutya ku na okuhetekela okuninga ngaho. Ndelenee Jesus ina tya kutya ku na okuninga eenghendabala dasha opo u pondole. Ponhele yaasho, okwa ladipika ovahongwa vaye va lalakanene ‘omamona omeulu’ oo ihaa kwishi. Fye otwa hala okupondola pataleko laJehova. Eendjovo daJesus otadi tu dimbulukifa kutya otu na ehoololo laasho twa hala okulalakanena monghalamwenyo, naasho oshe likolelela kwaasho hatu diladila, osho twa tala ko sha fimana.

16. Elineekelo lilipi tu na?

¹⁶ Ngeenge otwa kala hatu longele Jehova nomutima aushe, ohatu dulu okukala nelineekelo kutya ota ka fila oshisho eemhumbwe detu. Ngaashi ashike omuyapostoli Paulus a li a shakeneka omashongo, ngaashi ondjala nenota, omafimbo amwe Jehova otashi dulika a efe pakafimbo tu ningilwe sha faafana. (1 Kor. 4:11) Ndele nande ongaho, ohatu dulu okukala tu na elineekelo momayele aJesus oo taa ti: “Inamu kala mu noshisho mu tye: Ohatu li shike? ndee: Hatu nu shike? ndee: Hatu djala shike? Osheshi eshi ashishe ovapaani tave shi kongo. Osheshi Xo yeni meulu oku shi shii mwa pumbwa ei aishe. Ndelenee kongeni tete ouhamba waKalunga nouyuki waye, opo tamu wedelwa ko ei aishe.” — Mat. 6:31-33.

17, 18. (a) Okupondola kwashili okwe likolelela kushike? (b) Okupondola kwashili inaku likolelela koinima ilip?

¹⁷ Osha yela filufilu kutya okupondola kwashili inaku likolelela koinima oyo ovanhu va lenga mounyuni. Navali okupondola kwashili ihaku ufwa koinakuwanifwa oyo tashi dulika tu na meongalo. Oshoshili kutya okukala noinakuwanifwa meongalo oku li enangekonoupuna, ndele okudulika kwetu kuJehova nokukala ovadiinini oyo tai ufa kutya otwa pondola shili, ngaashi Ombibeli ye shi divilika ya ti: “Komesho yoinima aishe omalenga [otaa] pulwa oudiinini.” (1 Kor. 4:2) Nomolwaasho, otwa pumbwa elididimiko opo tu kale ovadiinini. Jesus okwa ti: “Ou te [lididimike] fiyo kexulilo, oye ta xupifwa.” (Mat. 10:22) Mbela ito dimine kutya omunhu oo a xupifwa oye a pondola shili monghalamwenyo?

¹⁸ Okutala kwaasho sha kundafanwa metetekelo, osha yela kutya okukala omudiinini kuKalunga inaku likolelela kefimano, kouhongelwe, koupuna, kondodo oyo omunhu e na, ile kounongo, kounghulungu nosho yo kokudula komunhu. Ohatu dulu okukala ovadiinini kuKalunga, kashi na nee mbudi kutya otu li meenghalo da tya ngahelipi. Ovakriste vamwe ovo va li ko pefimbo lOmbibeli ova li oipuna navamwe ova li eehepele. Ndele Paulus okwa li a kumaida ovo va li oipuna kutya “nava longe ouwa, va ninge oipuna yoilonga iwa, va ninge ovayandji nokutukulilafana.” Ashike ovo va li oipuna ile eehepele ova li tava dulu “[okulituvikilila] emona tali ningi ekanghameno liwa laayo yokomesho, opo va mone omwenyo waalushe.” (1 Tim. 6:17-19) Osho osha faafana nokunena. Atusheni ohatu dulu okukala ovadiinini nosho yo “oipuna yoilonga iwa,” molwaashi oshi li oshiteelelwa kufyeni atusheni notu na omhito yoku shi ninga. Ngeenge otwa ningi ngaho, ohatu ka pondola pataleko lOmushiti wetu nohatu ka kala twa hafa eshi hatu hafifa omutima waye. — Omayel. 27:11.

19. Owa tokola okuninga po shike opo u pondole shili?

¹⁹ Otashi dulika ito dulu okulundulula filufilu eenghalo omo u li, ndele oto dulu okuungaunga nado nomupondo. Shoye okukendabala ashike okukala omudiinini kashi na nee mbudi kutya ou li meenghalo da tya ngahelipi. Ngeenge otwa kala ovadiinini, ohatu dulu okukala noushili kutya Jehova ote ke tu nangeka noupuna paife nosho yo fiyo alushe. Natu dimbulukwe osho Jesus a li a lombwela Ovakriste ovavaekwa, a ti: “Diinina fiyo kefyo, Ame nohandi ku pe oshishani shomwenyo.” (Eh. 2:10) Ohatu ka kala ashike twa pondola shili ngeenge otwa pewa oshishani shomwenyo waalushe.