1, 2. (a) Omaukwatya elipi taa dulu oku tu kwafela tu ungaunge nomupondo nomayeleko? (b) Eitavelo oshike? Shi yelifa.

OKULONGELA Jehova ohaku tu etele ehafo. Ashike nande ongaho, ohatu hangwa komaudjuu oo haa hange ovanhu aveshe, noshi na oupu tu “hepekelwe ouyuki.” (1 Pet. 3:14; 5:8, 9; 1 Kor. 10:13) Ndele opo tu ungaunge nomupondo nomaudjuu a tya ngaho, otwa pumbwa okukala tu na eitavelo nouladi.

² Eitavelo oshike? Omuyapostoli Paulus okwa ti: “Eitavelo olo elineekelo la pama okulineekela osho tashi teelelwa nokuliukifa painima i he wetike.” (Heb. 11:1) Etoloko lOmbibeli limwe ola ti: “Eitavelo olo okukala tu na omukanda oo tau ulike kutya otu na oufemba woku ka mona oinima oyo twa teelela. Eitavelo olo okukala tu na oushili woinima oyo itatu dulu okumona.” (The Simple English Bible) ‘Omukanda woufemba’ oha u ulike kutya oshinima shonhumba oshetu. Molwaashi otu na eitavelo kutya Kalunga oha wanifa po alushe omaudaneko aye, kungaho, otwa fa tu na ‘omukanda woufemba’ wa fimanenena. Otwa itavela filufilu kutya Kalunga ota ka wanifa po omaudaneko aye nonokutya osho a popya mEendjovo daye oshoshili, nokuli ‘noinima oyo tuhe wete.’

3, 4. (a) Ouladi oshike? (b) Omonghedi imwe ilipi hatu dulu okupameka eitavelo letu nokukala nouladi?

³ Ouladi oo oukwatya wokupopya nokukatuka eenghatu nopehe na oumbada ngeenge twa taalela omaupyakadi neenghalo da nyika oshiponga. Okukala nouladi okwa kwatela mo okukala nomukumo nosho yo eyombamo, tu na nokuli nehalo okuhepekelwa eitavelo letu. — Mark. 6:49, 50; 2 Tim. 1:7.

⁴ Osha fimana okukala tu na eitavelo nosho yo ouladi. Ndele mbela ongahelipi ngeenge otwa didilike kutya otwa pumbwa eitavelo la kola nosho yo ouladi? Ombibeli oya popya kombinga yovapiya vaKalunga omayovi ovo ve  li oihopaenenwa iwa yeitavelo nouladi. Onghee hano, ohatu dulu okupameka eitavelo letu nokukala nouladi ngeenge otwa dilonga koihopaenenwa yavamwe vomuvo.

5. Josua okwa li a pumbwa shike opo a kale omukwatelikomesho muwa?

⁵ Natu ka tale koshiningwanima shimwe osho sha li sha ningwa omido 3 500 lwaapo da pita. Osha li sha ningwa pa pita omido 40 okudja eshi Jehova a mangulula Ovaisrael omamiliyona moupika waEgipti. Omuprofeti Moses oye a li ta kwatele komesho Ovaisrael. Eshi a li e na omido 120, okwa li a londa kOmhunda yaNebo ndele ta tale Edu lEudaneko, noko a fila komhunda oko. Opo nee Josua okwa li a ninga omukwatelikomesho waIsrael, nokwa li e ‘yadi omhepo younongo.’ (Deut. 34:1-9) Ovaisrael ova li ve li pokukwata ko edu laKanaan. Opo Josua a kale omukwatelikomesho muwa, okwa li a pumbwa ounongo oo hau di kuKalunga, eitavelo, ouladi nosho yo omukumo. — Deut. 31:22, 23.

6. (a) PaJosua 23:6, otwa pumbwa ouladi opo tu ninge shike? (b) Oshike hatu lihongo meendjovo odo di li mOilonga 4:18-20 nosho yo Oilonga 5:29?

⁶ Nopehe na omalimbililo, Ovaisrael ova li va pamekwa kounongo, kouladi nokeitavelo laJosua oule womido dihapu odo va kala tava lu opo va kwate ko edu laKanaan. Ova li va pumbwa ouladi opo va findane moita nova dulike kuKalunga. Pexulilo longhalamwenyo yaye, Josua okwa li a lombwela Ovaisrael a ti: “Nye mu nokukala mwa pama nokudiinina shili aishe ya shangelwa mo membo lomhango yaMoses mu ha yapukile kolulyo ile kolumosho lomhango.” (Jos. 23:6) Nafye otwa pumbwa ouladi opo tu kale hatu dulika kuJehova efimbo keshe, unene tuu ngeenge ovanhu tave tu lombwele tu ninge osho shi li omhinge nehalo laye. (Lesha Oilonga 4:18-20; 5:29.) Ngeenge otwa ilikana Jehova e tu wilike nokukala twe lineekela muye, ote ke tu kwafela tu kale tu na ouladi oo twa pumbwa.

7. Josua okwa li a pumbwa okuninga shike opo a kale e na ouladi noku pondole?

⁷ Opo tu kale tu na ouladi oo twa pumbwa opo tu longe ehalo laKalunga, otu na okukonakona Eendjovo daye nokuninga osho ta ti. Jehova okwa li a lombwela Josua a ninge ngaho eshi a ninga omulanduli waMoses, a ti: ‘Kala ashike wa pama nokunyatipala ndee wanifa naanaa omhango aishe, Moses, omupiya wange, e i ku lombwela. Embo lomhango ei iha dje mo mokanya koye, ndelenee i konakona omutenya noufiku, opo u shiive okuwanifa naanaa ashishe eshi sha shangelwa mo. Osheshi osho ove to ka kala u nelao meendjila doye ndee to kala nouwa.’ (Jos. 1:7, 8) Josua okwa li a pondola molwaashi okwa landula omayele oo. Ngeenge nafye otwa ningi ngaho, ohatu ka kala tu na ouladi, nohatu ka pondola mokulongela Kalunga.

8. Omushangwa womudo 2013 owa dja mulye, neendjovo odo otadi ke ku kwafela ngahelipi?

⁸ Jehova okwa li vali a lombwela Josua a ti: “Kala wa pama ndee nyatipala. Ino tila ndele ino haluka, osheshi Omwene Kalunga koye oku li naave keshe apa to i.” (Jos. 1:9) Jehova oku li yo pamwe nafye. Onghee hano, inatu pumbwa okukala twa tila, kashi na nee mbudi kutya ohatu hangwa komayeleko a tya ngahelipi. Otwa hokwa neenghono eendjovo odo tadi ti:  “Kala wa pama ndee nyatipala. . . . Omwene Kalunga koye oku li naave.” Eendjovo odo di li muJosua 1:9 oda hoololwa di kale omushangwa womudo 2013. Eendjovo daJosua odo nosho yo eenghatu davamwe ovo va li ve li oihopaenenwa iwa yeitavelo noyouladi, otadi ke tu kwafela tu kale tu na omukumo neenghono meemwedi di li komesho.

9. Omeenghedi dilipi Rahab a li a ulika eitavelo nouladi?

⁹ Eshi Josua a li a tuma eendadi mbali kuKanaan, ombwada Rahab oya li ye di holeka ndele tai lombwele ovatondi vado vaye nondjila ya puka. Omolweitavelo nouladi waye, Rahab okwa li a xupifwa pamwe noukwaneumbo waye eshi Ovaisrael va li va hanauna po Jeriko. (Heb. 11:30, 31; Jak. 2:25) Osha yela kutya okwa li a efa po onghalamwenyo yaye inai koshoka opo a dule okukala a hokiwa kuJehova. Vamwe ovo va ninga Ovakriste ova li va kwafelwa keitavelo nouladi ndele tava lundulula onghalamwenyo yavo opo va dule okukala va hokiwa kuKalunga.

10. Rut okwa li a tokola okulongela Jehova monghalo ya tya ngahelipi, na Jehova okwa li e mu nangeka noupuna ngahelipi?

¹⁰ Konima yefyo laJosua, Omumoab wedina Rut okwa li a tokola nouladi okulongela Jehova. Otashi dulika a li e shii oinima yonhumba kombinga yaJehova molwaashi okwa li a hombolwa kOmuisrael. Inamweno wedina Naomi okwa li ha kala muMoab, naashi omushamane waye novanamati vaye va fya, okwa li a tokola okushuna kuBetlehem, kuIsrael. Fimbo va li mondjila, Naomi okwa li a lombwela Rut a shune koshiwana shavo, ndele Rut okwa li e mu nyamukula a ti: “Ino lombwela nge nokutya, ndi ku fiye po ndi ka shune ko ndi ha ye naave. . . . Oshiwana shoye sho oshiwana shange naKalunga koye Oye Kalunga kange.” (Rut 1:16) Konima yefimbo, Rut okwa ka hombolwa kuBoas, omulumenhu omupambele waNaomi, nova ka dala okamati, na Rut okwa ninga inakulululwa yaDavid naJesus. Osho otashi ulike kutya Jehova oha nangeke noupuna ovo ve na eitavelo nouladi. — Rut 2:12; 4:17-22; Mat. 1:1-6.

11. Jojada naJoseba ova li va ulika ngahelipi ouladi, nouladi wavo owa li wa etifa oidjemo ilipi?

¹¹ Eitavelo letu ohali pamekwa, nohatu kala tu na ouladi ngeenge twa mono kutya Kalunga oku li pamwe naavo hava longo ehalo laye nohava amene ovamwaxe. Pashihopaenenwa, natu ka tale osho omupristeri omukulunhu Jojada nomukulukadi waye Joseba va ninga. Konima eshi ohamba Ahasia ya fya, ina Atalia okwa li a dipaa po ovana vohamba aveshe, kakele ka Joahas, kandele te liningi ohamba. Jojada naJoseba ova li va xupifa Joas omona waAhasia, nova kala ve mu holeka oule womido hamano, nonande osha li sha nyika oshiponga. Momudo omutiheyali, Jojada okwa li a nangeka po Joas a kale ohamba ndele ta dipaifa Atalia. (2 Eeh. 11:1-16) Konima yefimbo, Jojada okwa li a kwafela ohamba Joas a tungulule otembeli. Jojada okwa fya eshi a li e na omido 130 nokwa pakwa peehamba “osheshi ye a ninga osho shiwa muIsrael naashi sha wapalela Kalunga nongulu yaye.” (2 Omaf. 24:15, 16) Kakele kaasho, epata leehamba omo mwa li tamu ka dja Messias ola li la amenwa omolwouladi waJojada nomukulukadi waye.

12. Eenghatu dilipi Ebed-Melek a li a katuka nouladi?

¹² Ebed-Melek, omupiya womeumbo lohamba Sedekia, okwa li a tula omwenyo waye moshiponga omolwaJeremia. Ohamba oya li ya yandja Jeremia komalenga aJuda, oo a li e mu lundila kutya ota shololifa ovakwaita nosho yo oshiwana ashishe, nova li ve mu ekela mondungu i na onhata opo ngeno a file mo. (Jer. 38:4-6) Ebed-Melek okwa li a pula Ohamba Sedekia i ka kwafele Jeremia, naasho osha li tashi dulu okutulifa omwenyo waEbed-Melek moshiponga molwaashi ovanhu vahapu ova  li ve tonde Jeremia. Sedekia okwa li a dimina okukwafela Jeremia nokwa li a lombwela Ebed-Melek a ye pamwe novalumenhu 30 opo va ka kufe mo Jeremia mondungu. Kalunga okwa li a tuma omuprofeti Jeremia a shiivifile Ebed-Melek kutya ita ka dipawa eshi Ovababilon tava ka ponokela Jerusalem. (Jer. 39:15-18) Osho otashi ulike kutya Kalunga oha nangeke noupuna ovo ve na ouladi wokulonga ehalo laye.

13. Ovaheberi vatatu ova li va ulika ngahelipi ouladi, noshike hatu lihongo moshimoniwa shavo?

¹³ Omido 600 komesho yaKristus, Ovaheberi vatatu ovapiya vaKalunga ova li va pewa ondjabi omolweitavelo nouladi wavo. Ohamba Nebukadnesar oya li ya lombwela omalenga aeshe muBabilon a ongale opo a twile eengolo oshihongwafano shoshingoli. Omunhu keshe oo a li ina dulika kelombwelo olo okwa li ta ka ekelwa mediko lomundilo a fye. Ovaheberi vatatu ova li va lombwela Nebukadnesar nefimaneko va ti: “Ngaashi Kalunga ketu ou hatu mu longele, ta dulu oku tu xupifa. Oye te ke tu xupifa mo mediko lomundilo nomomake oye, ohamba, ndelenee, ngenge hasho, kala u shi shii, ohamba, fye itatu longele ookalunga koye, noshitelekwafano oshingoldo eshi wa dika, fye itatu shi ilikana.” (Dan. 3:16-18) MuDaniel 3:19-30 omu na ehokololo lihokwifa li na sha nanghee Jehova a li a xupifa Ovaheberi ovo vatatu. Nonande otashi dulika itatu ka ekelwa mediko lomundilo, ngeenge otwa dulika kuKalunga meenghalo didjuu neenghono, ote ke tu nangeka noupuna omolweitavelo nouladi wetu.

14. PaDaniel etukulwa 6, Daniel okwa li a ulika ngahelipi ouladi, nosha li sha eta oidjemo ilipi?

¹⁴ Ovatondi vaDaniel ova li va ladipika ohamba Darius opo i yandje omhango oyo tai dulu okutulifa Daniel moupyakadi. Ova li va lombwela ohamba va ti: “Ngenge pe nomunhu ta indile sha kukalunga kamwe ile komunhu mukwao, shapu kuove akuke, ohamba, ye na ekelwe mekololo leenghoshi.” Eshi Daniel a li a uda omhango oyo, okwa “ya keumbo lavo, ndele [mondjuwo] yaye yokombada mwa kala omakende a yeuluka a taalela kuJerusalem. Ndele lutatu mefiku ye a twa eengolo ndee ta ilikana Kalunga noku mu hambelela, ngaashi a kala ha ningi shito.” (Dan. 6:7-11) Hauxuuninwa, Daniel okwa li a ekelwa mekololo leenghoshi, ndele Jehova okwe mu amena. — Dan. 6:17-24.

15. (a) Akuila naPriskilla ova li va ulika ngahelipi kutya ove na eitavelo nouladi? (b) Eendjovo daJesus odo di li muJohannes 13:34 oda hala okutya ngahelipi, nOvakriste vahapu ohava ulike ngahelipi ohole ya tya ngaho?

¹⁵ Ombibeli oya popya kutya Akuila naPriskilla ova li va tula eemwenyo davo moshiponga omolwaPaulus. (Oil. 18:2; Rom. 16:3, 4) Ova li va ulika ouladi nokudulika koshipango shaJesus osho tashi ti: “Oshipango shipe handi shi mu pe: mu holafane ngaashi Ame nda kala ndi  mu hole, osho nanye yo mu holafane.” (Joh. 13:34) PaMhango yaMoses, ovanhu ova li va teelelwa va kale ve hole vakwao ngaashi ve lihole vovene. (Lev. 19:18) Hano omolwashike Jesus a ti kutya oshipango shaye ‘oshipe’? Omolwaashi otashi pula tu ulike ohole mokukala twa hala okuyandjela vamwe eemwenyo detu, ngaashi ye a ninga. Ovakriste vahapu ova ulika ohole mokutula eemwenyo davo moshiponga opo va amene ovamwaxe vaha ningilwe owii ile va dipawe kovatondi. — Lesha 1 Johannes 3:16.

16, 17. Ongahelipi eitavelo lOvakriste votete vamwe la li la yelekwa, nongahelipi vokunena navo hava yelekwa?

¹⁶ Ngaashi Jesus, Ovakriste votete ova li hava longele Jehova oye aeke. (Mat. 4:8-10) Ova li va anya okuxwikila omukesari waRoma oitwimino opo ve mu fimaneke ngeno. (Tala efano.) Daniel P. Mannix okwa popya membo laye ledina Those About to Die (Ovo ve li pokufya) a ti kutya mondabo omwa li hamu kala alushe oaltari ku na omundilo. Ovanadolongo aveshe ova li hava pulwa va tule oitwimino yonhumba momundilo ndele tava pewa omukanda nokumangululwa. Ovanadolongo ova li hava lombwelwa kutya itava longele omukesari, ndele vati otava ulike ashike kutya ova dimina kutya omukesari waRoma oku li kalunga. Ndele nande ongaho, Ovakriste ashike vanini elela va li ve liyandja.

¹⁷ Ovakriste vokunena ovo va li va idililwa meekamba deenghwate daNazi ova li hava pulwa lwoikando va shaine omikanda opo va efe po Jehova vo va mangululwe. Ndele ovanini ashike va li va shaina. Pefimbo loita moRwanda, Eendombwedi dOvatutsi nOvahutu oda li da tula eemwenyo dado moshiponga opo di amenafane. Eenghalo da tya ngaho oda li tadi pula eitavelo nosho yo ouladi.

18, 19. Oihopaenenwa yopambibeli i na sha neitavelo nouladi ilipi tai dulu oku tu kwafela tu kale hatu udifa?

¹⁸ Kunena otu na omhito ye likalekelwa yokukufa ombinga moilonga inenenene yokuudifa kombinga yOuhamba nokuninga ovanhu ovahongwa oyo twa pewa kuKalunga. (Mat. 24:14; 28:19, 20) Otwa hafa neenghono eshi Jesus e tu tulila po oshihopaenenwa sha denga mbada. Okwa li a “endaaenda noilando nomikunda ndele okwa udifa evangeli louhamba waKalunga.” (Luk. 8:1) Ngaashi Jesus, nafye otwa pumbwa okukala tu na eitavelo nouladi opo tu udife kombinga yOuhamba. Kekwafo laKalunga, ohatu dulu okukala tu na ouladi ngaashi Noa oo a li ‘omuudifi wouyuki mounyuni wovahenakalunga’ ovo va li tava ka hanaunwa po peyelu. — 2 Pet. 2:4, 5.

¹⁹ Eilikano ohali tu kwafele tu wanife po oilonga yokuudifa. Eshi ovahongwa vaJesus vamwe va li tava hepekwa, ova li va ilikana opo va dule ‘okupopya nouladi aushe eendjovo daKalunga,’ neilikano lavo ola li la nyamukulwa. (Lesha Oilonga 4:29-31.) Ngeenge oho kala wa tila okuudifa eumbo neumbo, ilikana kuJehova opo u kale u na eitavelo la kola nosho yo ouladi, nota ka nyamukula omailikano oye. — Lesha Epsalme 66:19, 20. *

20. Otu na ekwafo lilipi tu li ovapiya vaJehova?

²⁰ Kashipu okulonga ehalo laKalunga eshi hatu hangwa komayeleko mounyuni ou woukolokoshi. Ndele nande ongaho, Kalunga oku li pamwe nafye. Omona waye, oo e li Omutwe weongalo naye oku li pamwe nafye. Otu na yo Eendombwedi daJehova dikwetu di dule 7 000 000 mounyuni aushe. Onghee hano, atusheni natu twikileni okukala tu na eitavelo nokuudifa onghundana iwa, tu na momadiladilo eendjovo domushangwa womudo 2013 odo tadi ti: “Kala wa pama ndee nyatipala. . . . Omwene Kalunga koye oku li naave.” — Jos. 1:9.