1, 2. Omolwashike vamwe tashi dulika va kale va hala okulihonga kombinga yeenghwiyu?

MBELA ou hole eenghwiyu ditalala ile dikukutu? Vahapu ove di hole, novanhu vahapu ova kuna omikwiyu hadi ima eenghwiyu diwa. Ovajuda vopefimbo lonale ova li va lenga eenghwiyu. (Nah. 3:12; Luk. 13:6-9) Eenghwiyu odi na oitungifi, navamwe ohava ti kutya ohadi yandje oukolele komutima.

² Pomhito imwe, Jehova okwa li a yelekanifa eenghwiyu nomutima. Ka li ta popi shi na sha nouwa woitungifi oyo hai di meenghwiyu. Ponhele yaasho, okwa li ta popi shi na sha nomutima wopafaneko. Osho a li a lombwela Jeremia otashi dulu okukwafela omutima woye nodovaholike voye. Eshi hatu ka kundafana shi na sha naasho a popya, diladila kutya osho otashi ti shike kOvakriste.

3. Eenghwiyu odo da popiwa muJeremia 24 otadi faneke shike?

³ Tete natu ka kundafaneni oshinima shimwe osho Jehova a li a popya pefimbo laJeremia shi na sha neenghwiyu. Mo 617 K.O.P., oshiwana shOvajuda osha li sha ninga oshishunimonima. Kalunga okwa li a yandja emoniko li na sha naasho sha li tashi ka ningilwa monakwiiwa eshi a yandja efaneko ‘leenghwiyu diwa unene’ nosho yo odo ‘dii unene.’ (Lesha Jeremia 24:1-3.) Eenghwiyu dii oda li tadi faneke ohamba Sedekia nosho yo ovo ve na oikala ya fa yayo, ovo va li tava ka hepekwa kohamba Nebukadnesar netangakwaita layo. Ndele ongahelipi shi na sha navamwe ovo va li nale moukwatwa kuBabilon, ngaashi Hesekiel, Daniel nookaume kaye vatatu nosho yo Ovajuda vamwe ovo va li tava ka ya moukwatwa? Ovo ovo va li tava faafanifwa neenghwiyu diwa. Ovajuda vamwe ova li ve na okushuna kuJerusalem nokutungulula otembeli, naasho osho sha ka ningwa. — Jer. 24:8-10; 25:11, 12; 29:10.

4. Etwomukumo lilipi hatu mono mwaasho Kalunga a popya shi na sha neenghwiyu diwa?

⁴ Jehova okwa popya shi na sha naavo tava fanekwa keenghwiyu diwa a ti: “Ohandi va pe omutima wokushiiva nge nokutya, Aame Omwene, ndele vo otava ka ninga oshiwana  shange.” (Jer. 24:7) Eendjovo odo oda kufwa momushangwa woshipalanyole shoshitukulwa eshi, notadi tu tu omukumo. Kalunga okwa hala okupa keshe umwe ‘omutima woku mu shiiva.’ Pomhito ei, omutima otau ulike koikala yomunhu. Nopehe na omalimbililo, owa hala okukala u na omutima wa tya ngaho nou kale umwe womoshiwana shaye. Ndele opo u ninge ngaho, owa pumbwa okukonakona nokutula moilonga Eendjovo daye, okulivela ombedi komanyono oye nokulialuluka nosho yo oku mu liyandjela nokuninginifwa medina laXe nolOmona nolomhepo iyapuki. (Mat. 28:19, 20; Oil. 3:19) Otashi dulika wa katuka nale eenghatu da tya ngaho ile ho kala pokwoongala kwEendombwedi daJehova pandjikilile noto lilongekidile eenghatu odo.

5. Etumwalaka laJeremia ola li la nuninwa oolyelye?

⁵ Kashi na nee mbudi kutya otwa katuka eenghatu adishe odo da popiwa mokatendo ka tetekela ile odimwe domudo, atushe otwa pumbwa okuyandja elitulemo koikala nokelihumbato letu. Oto dulu okumona kutya omolwashike twa pumbwa okuninga ngaho mokutala kwaasho Jeremia a weda ko shi na sha nomutima. Omatukulwa amwe embo laJeremia okwa popya shi na sha noiwana oyo ya li ya dingilila Juda, ndele ola popya unene oshiwana shOvajuda pefimbo lokupangela kweehamba nhano domeehamba dasho. (Jer. 1:15, 16) Etumwalaka laJeremia ola li la shangelwa unene tuu ovanhu ovo va li ve liyandjela nale Jehova. Ooxekulululwa ova li va hoolola okukala ve li oshiwana she liyandjela Jehova nehalo liwa. (Ex. 19:3-8) Nopefimbo laJeremia, oshiwana osha li sha lombwela Jehova tashi ti: “Ohatu uya kuove, osheshi Oove Omwene Kalunga ketu.” (Jer. 3:22) Ndele mbela oikala yomitima davo oya li ya tya ngahelipi?

6. Omolwashike tu na ohokwe mwaasho Kalunga a popya shi na sha nomutima?

⁶ Eendokotola ohadi longifa omashina oshinanena opo di minikile nodi tale onghalo yomutima nonghee tau longo. Ndele Jehova ota dulu okuninga shihapu shi dulife opo, ngaashi a li a ninga pefimbo laJeremia. Eendjovo daye otadi ulike kutya oku na ounongo wa shiya ko, eshi da ti: ‘Omutima wovene ou nomakoto u dule ashishe nowa nyonauka. Olyelye ta dulu oku u shiiva? Aame Omwene, ame ohandi konakona omutima, opo ndi va pe keshe umwe shi fike pokweenda kwaye noshi fike poiimati yoilonga yaye.’ (Jer. 17:9, 10) ‘Okukonakona omutima’ kwa tya ngaho itaku ulike kokukonakona omutima wo venevene, oo moule womido 70 ile 80 tau dulu okudenga lwoikando omabiliyona atatu lwaapo. Ndele Jehova okwa li ta popi shi na sha nomutima wopafaneko. “Omutima” wopafaneko otau ulike kounhu aushe womeni womunhu oo wa kwatela mo omahalo aye, omadiladilo, eamo, oikala nosho yo omalalakano aye. Omunhu keshe oku na omutima wa tya ngaho. Kalunga ota dulu oku u konakona, ndele naave oto dulu yo oku u konakona fiyo oposhitwa shonhumba.

7. Jeremia okwa li a hokolola ngahelipi omitima dOvajuda vahapu vopefimbo laye?

⁷ Otu na okukonakona omutima wetu wopafaneko. Ndele mbela omitima dopafaneko dOvajuda vahapu vopefimbo laJeremia oda li monghalo ya tya ngahelipi? Opo tu mone enyamukulo lepulo olo, natu tale osho Jeremia a popya, eshi a ti: ‘Epata alishe laIsrael inali pitifwa etanda komutima.’ Pomhito ei ka li ta popi shi na sha nokukenghwa kwovalumenhu Ovajuda, molwaashi okwa ti: ‘Tala, omafiku otae uya, Omwene osho ta ti, ame ohandi ka handukila aveshe va pita etanda, ndelenee ve li ngaashi inava pita etanda.’ Nonande ovalumenhu Ovajuda ova li va pita etanda, ‘kava li va pita etanda komitima.’ (Jer. 9:25, 26) Mbela osho osha hala okutya shike?

8, 9. Ovajuda vahapu ova li ve na okuninga shike shi na sha nomitima davo?

⁸ Kalunga okwa li a lombwela Ovajuda osho va li ve na okuninga, naasho otashi tu kwafele tu  ude ko outumbulilo ‘okuhapita etanda komutima.’ Okwa ti: ‘Ekeleishi onyata yokomutima, nye ovalumenhu Ovajuda nOvajerusalem, oupyuhandu wange opo u ha xwame omolwowii woilonga yeni.’ Mbela oshike sha li hashi va ningifa va longe owii? Omitima davo. (Lesha Markus 7:20-23.) Jehova okwa li a holola okupitila muJeremia osho sha li sha ningifa Ovajuda va longe oilonga ii. Omitima davo oda li ditangalali. Omalinyengotomheno avo nomadiladilo avo kaa li taa hafifa Jehova. (Lesha Jeremia 5:23, 24; 7:24-26.) Kalunga okwa li e va lombwela ta ti: “Lipitifileni Omwene etanda nye mu ekeleshi onyata yokomitima deni.” — Jer. 4:4; 18:11, 12.

⁹ Onghee hano, omitima dOvajuda vopefimbo laJeremia oda li da pumbwa ‘okupitifwa etanda’ ngaashi daavo vopefimbo laMoses. (Deut. 10:16; 30:6) ‘Okuteta onhele yoshipa shomitima davo’ osha hala okutya ova li ve na okweefa po omadiladilo, omahalo nosho yo omalinyengotomheno oo haa ningifa omitima davo di lipwililikile oipango yaJehova. — Oil. 7:51.

10. David okwa li a konakona ngahelipi omutima waye wopafaneko, nongahelipi hatu dulu oku mu hopaenena?

¹⁰ Inatu hafa tuu eshi Kalunga e tu yelifila moule shi na sha nomutima wopafaneko! Ndele vamwe otashi dulika ve lipule kutya, ‘Eendombwedi daJehova kunena odi na ngoo okulipula shi na sha nomitima dado dopafaneko?’ Oshoshili kutya vahapu meongalo otava longele Jehova noudiinini nove na elihumbato la koshoka. Kave fi ‘eenghwiyu odo dii’ ngaashi Ovajuda vahapu vopefimbo lonale. Ndele dimbuluka kutya nokuli nomuyuki David okwa li a pula Jehova ta ti: ‘Kalunga, konakone nge, u koneke omutima wange! Yeleke nge, u dilakane omadiladilo ange, opo u mone, ngenge ndi li mondjila yepukifo.’ — Eps. 17:3; 139:23, 24.

11, 12. (a) Omolwashike keshe umwe womufye e na okukonakona omutima waye wopafaneko? (b) Oshike osho Kalunga ita ka ninga?

¹¹ Jehova okwa hala keshe umwe womufye e mu shiive noku kale a hokiwa kuye. Jeremia okwa popya shi na sha novayuki a ti: “Omwene womatanga ovakwaita, Ove ou to konakona omuyuki, oho tale [eefiyo] nomutima.” (Jer. 20:12) Ngeenge nOmunamapangelo aeshe oha konakona nokuli omutima womuyuki, mbela fye katu na okulikonakona fye vene paushili? (Lesha Epsalme 11:5.) Ngeenge otwa ningi ngaho, otashi dulika tu ka didilike kutya otu na oikala yonhumba, omalalakano ile omaliudo omoule oo a pumbwa okupewa elitulemo. Otashi dulika twa didilika kutya ope na oshinima shonhumba osho tashi tu imbi tu dulike kuJehova, osho tashi faafanifwa ‘noshipa shomutima’ osho sha pumbwa okutetwa ko. Kungaho, ohatu pitifa omitima detu dopafaneko etanda. Ngeenge owa dimina kutya oshiwa okukonakona omutima woye wopafaneko, oshike u na okutala kusho, nongahelipi to dulu okuninga omalunduluko oo a pumbiwa? — Jer. 4:4.

¹² Oshoshili kutya itatu ka teelela Jehova e tu fininike opo tu ninge omalunduluko. Okwa popya shi na sha naavo va fa ‘eenghwiyu diwa’ a ti kutya ote ‘va pe omutima woku mu shiiva.’ Ndele ina tya ote ke va fininika opo va lundulule omitima davo. Ovo vene va li ve na okuulika kutya ova hala okushiiva Kalunga. Nafye osho tu na okuninga ngaho.

13, 14. Ongahelipi oikala yomutima wOmukriste tai dulu oku mu etela oshiponga?

 ¹³ Jesus okwa ti: “Momutima omo hamu di omadiladilo maii, omadipao, omanyonohombo, oluhaelo, oulunga, omalundilafano, omasheko.” (Mat. 15:19) Osha yela kutya, ngeenge omutima womumwatate owe mu linyengifa a nyone ohombo ile a ye moluhaelo noine livela ombedi, ita ka kala vali a hokiwa kuKalunga fiyo alushe. Kakele kaasho, nomunhu oo ina nyona omanyono a tya ngaho otashi dulika a efe omahalo mai a kule momutima waye. (Lesha Mateus 5:27, 28.) Moshinima sha tya ngaho omo naanaa tashi ka kala shiwa komunhu a konakone omutima waye wopafaneko. Mbela oho diladila omunhu wonhumba woukashike kookanhu wa yooloka ko kuwoye monghedi inai hokiwa kuJehova nowa pumbwa okuninga po omalunduluko?

¹⁴ Sha faafana, otashi dulika Omukriste a handukile omumwaxe ndele ta efa ehandu li kule muye fiyo ta hovele okukala e mu yele. (Lev. 19:17) Mbela ota ka ninga ngoo eenghendabala da mana mo opo a efe po oikala ya tya ngaho? — Mat. 5:21, 22.

15, 16. (a) Ongahelipi Omukriste tashi dulika a kale ‘ina pita etanda komutima?’ (b) Omolwashike to diladila kutya ‘omutima inau pita etanda’ itau hafifa Jehova?

¹⁵ Osho shiwa unene oshosho kutya, Ovakriste vahapu kave na oupyakadi womutima wopafaneko wa tya ngaho. Ndele nande ongaho, Jesus okwa popya yo shi na sha ‘nomadiladilo mai.’ Omadiladilo mai otaa ulike komataleko ile koikala oyo tai dulu okukuma eembinga dihapu donghalamwenyo. Pashihopaenenwa, omunhu ota dulu okukala e na etaleko la puka li na sha nokukala omudiinini kovapambele vaye. Oshoshili kutya Ovakriste ova hala okukala ve ‘hole’ ovapambele vavo ndele inava hala okukala va fa ovanhu vahapu ovo vehe na ohole ‘momafiku aa axuuninwa.’ (2 Tim. 3:1, 3) Ashike otashi dulika tu kale tu hole ovapambele vetu sha pitilila. Ovanhu vahapu ohava ti kutya ito dulu okwaamuka kumumwanyoko. Nomolwaasho, otashi dulika tu amene ile tu popile ovapambele vetu kutya nee otashi pula shike, notashi dulika nokuli tu kale ofye twa handuka ko ngeenge va shindwa. Diladila kunghee ovamwaina vaDina va li va handuka neenghono eshi a li a longelwa omunyonena. (Gen. 34:13, 25-30) Diladila yo komadiladilo mai oo a li momutima waAbsalom oo a li e mu linyengifa a dipae omumwaina Amnon. (2 Sam. 13:1-30) Hano omadiladilo mai okwa nyika oshiponga neenghono.

¹⁶ Oshoshili kutya Ovakriste vashili ihava dipaa. Ndele mbela otu na okukwatela onghone omumwatate ile omumwameme oo a ungaunga nai naumwe womovapambele vetu ile oo hatu fekele kutya okwe shi ninga? Otashi dulika tuha yakule omwiitaveli mukwetu oo a ungaunga nai nomupambele wetu ile tuha ye kuye ngeenge  okwe tu shivi. (Heb. 13:1, 2) Ndele Omukriste oo e hole ovamwaxe ita ka katuka monghedi ya tya ngaho. Ngeenge otu yele ovamwatate, Omukonakoni womitima ota ka didilika kutya ‘inatu pita etanda komitima.’ (Jer. 9:25, 26) Diladila shi na sha naavo Jehova a ladipika eshi a ti: ‘Ekeleishi onyata yokomutima deni.’ — Jer. 4:4.

17. Ongahelipi etilo lokutila Jehova tali tu kwafele tu ninge omalunduluko momitima detu?

¹⁷ Ongahelipi ngeenge konima eshi wa konakona omutima woye wopafaneko owa mono kutya ihau tambula ko vali nehalo liwa omayele aJehova ngaashi wa teelelwa u kale, osho tashi ulike kutya ‘inau pita etanda’? Otashi dulika wa didilika kutya ou na oumbada wokutila ovanhu, okukala wa hala etumbalo, oupuna, ile u na oikala yokuhapetwa momutwe ile omhepo yemanguluko. Haave auke to shi litoto, navamwe yo osho va li hava kala ve udite ngaho. (Jer. 7:24; 11:8) Jeremia okwa shanga kutya Ovajuda vehe fi ovadiinini vopefimbo laye ova li ‘ovanashityani nove na omutima itau dulika. Inava tya momitima davo nokutya: Natu tileni Omwene Kalunga ketu, ou he tu lokifile odula yokwenye.’ (Jer. 5:23, 24) Mbela osho itashi ulike kutya ngeenge otwa tete ko ‘onhele yoshipa shomutima’ otashi ke tu kwafela tu kale tu na etilo lokutila Jehova nosho yo olupandu loku mu pandula? Ngeenge otwa kala tu na etilo la tya ngaho, otashi ka kala shipu kufye okuninga omalunduluko momitima detu dopafaneko nokuninga keshe osho Jehova a hala tu ninge.

18. Eudaneko lilipi Jehova a udanekela ovo vomehangano lipe?

¹⁸ Ohatu dulu okulonga pamwe naJehova eshi te tu pe ‘omutima woku mu shiiva.’ Osho osho a udanekela ovavaekwa, ovo ve li mehangano lipe a ti: “Omhango yange ohandi i tula mo meenhulo davo, ndele handi i shangele momitima davo, osho ngaho ohandi ka kala Kalunga kavo, navo otava ka ninga ovanhu vange.” Ndele mbela ongahelipi shi na sha noku mu shiiva nawa? Okwa ti: ‘Ndele vo itava ka kala nokulongafana omukwao nomukwao, omumwaxe nomumwaxe nokutya: Shiiva Omwene, osheshi vo aveshe ngaashi ve li, ovanyasha novakulunhu, otava ka shiiva nge. Ame ohandi ka dima po omanyonauno avo, ndele itandi dimbulukwa vali omatimba avo.’ — Jer. 31:31-34. *

19. Ovakriste vashili ove na eteelelo likumwifi lilipi?

¹⁹ Kutya nee owa teelela u ka mone ouwa mehangano olo lipe meulu ile okombada yedu, ou na okushiiva Jehova nokukala u li umwe womoshiwana shaye. Ndele opo u mone omauwa a tya ngaho, owa pumbwa okudiminwa po omanyono oye pakanghameno lekuliloyambo laKristus. Oushili oo kutya ohatu diminwa po omanyono etu ou na oku tu linyengifa tu kale yo hatu dimine po vamwe, kashi na nee mbudi kutya oshidjuu shi fike peni. Ngeenge otwa handukila ile tu yele ovanhu vonhumba, otu na okulonga noudiinini opo tu efe po oikala ya tya ngaho. Kungaho, ohatu ka ulika kutya otwa hala okulongela Jehova noku mu shiiva nawa. Ohatu ka kala twa fa ovo Jehova a li a lombwela okupitila muJeremia a ti: “Otamu ka konga nge, ndee tamu mono nge, ngenge tamu kongo nge nomutima weni aushe. Ndele Ame handi itavele, mu mone nge.” — Jer. 29:13, 14.