‘Efiku olo nali ninge efiku lEdimbuluko’
“Nefiku tuu olo li noku mu ningila efiku ledimbuluko, ndee nye mu noku li dana ngaashi oshivilo shokufimaneka Omwene.”—EX. 12:14.
1, 2. Efiku lilipi Ovakriste aveshe ve na okushiiva kombinga yalo, nomolwashike?
NGEENGE to diladila komafiku oo e shii okudimbulukiwa mondjokonona, oho diladila kefiku lilipi? Omunhu oo a hombola otashi dulika a tye, “Efiku olo twa hombola.” Vamwe otashi dulika ve lipule shi na sha nomafiku omafudo opashiwana ngaashi efiku lemanguluko loshilongo shavo. Ndele mbela owa shiiva efiku lonhumba lopashiwana olo la kala hali dimbulukiwa oule womido di dule po 3 500?
2 Efiku olo twa hala okupopya, Opaasa, oyo i li efiku omo oshiwana shaIsrael shonale sha li sha mangululwa moupika waEgipti. Omolwashike sha fimana kufye okukala tu shii ondjokonona yOpaasa? Omolwaashi oiningwanima yonhumba yopOpaasa oya pambafana noinima imwe ya fimana oyo ya kuma okukalamwenyo kwetu. Ndele otashi dulika u diladile kutya, ‘Ame nghi fi Omujuda. Opaasa oshinima shOvajuda, onghee oi na shike naame?’ Ashike osha fimana okukala tu shii kombinga yayo omolwetumbulo lihokwifa eli tali ti: ‘Odjona yetu yOpaasa, Kristus, oya dipawa.’ (1 Kor. 5:7) Opo tu ude ko nawa eityo letumbulo olo, otwa pumbwa okukala tu shii kombinga yOpaasa nokutala nghee onghedi omo ya li hai danwa tai tu kwafele tu ude ko oshipango shimwe osho sha pewa Ovakriste aveshe.
OMOLWASHIKE OPAASA YA LI HAI DANWA?
3, 4. Oiningwanima ilipi ya li ya tetekela Opaasa yotetetete?
3 Ovanhu omamiliyona omafele, nonande kave fi Ovajuda, ove shii sha kombinga yoshiningwanima osho sha pamba Opaasa yotetetete. Otashi dulika va lesha kombinga yoshiningwanima osho muExodus, ile ve shi uda ehokololo kuvamwe ile va mona tashi ulikwa meefilima.
4 Ovaisrael ova kalele efimbo noule moupika waEgipti. Opo nee Jehova okwa li a tuma Moses namumwaina Aron va ka pule Farao a mangulule Ovaisrael. Omupangeli oo waEgipti omulinenepeki ka li a hala okweefa oshiwana shaJehova shi ye. Onghee Jehova okwa li a tokola okudenga edu laEgipti nomahandukilo a kwata moiti a landulafana. Xuuninwa, eshi Jehova a tuma ehandukilo etimulongo, olo la twaalela oiveli yOvaegipti, osha li she linyengifa Farao a pitike Ovaisrael va ye.—Ex. 1:11; 3:9, 10; 5:1, 2; 11:1, 5.
5. Ovaisrael ova li ve na okuninga shike opo va kale ve lilongekidila exupifo? (Tala efano olo li li pehovelo loshitukulwa.)
5 Ndele oshike osho Ovaisrael va li ve na okuninga ofimbo inava mangululwa? Pefimbo olo osha li hanga lwopefimbo loitemadula yokoilongo yOkoushilo woPokati, olo omutenya noufiku hau kala u na oule u fike pamwe, mo 1513 K.O.P., momwedi wOshiheberi Abib, oo lwanima wa ka kala hau ifanwa Nisan. * Kalunga okwa li a lombwela Ovaisrael kutya mefiku eti-10 laNisan omo ve na okuliunganeka nokukala ve lilongekidila omafiku 14 aNisan. Efiku olo ola li la hovela pefimbo loitangotoka, molwaashi omafiku Oshiheberi okwa li haa hovele nokuxula pefimbo loitangotoka. Mo 14 Nisan, oukwaneumbo keshe owa li u na okudipaa okadjona okandume (ile oshikombo) nokuxwa ohonde yako koikulo nokeemhango deumbo. (Ex. 12:3-7, 22, 23) Oukwaneumbo okwa li u na okuyofa odjona oyo noku i lya nomingome inadi ya onhafi nosho yo pamwe noimbodi ilula. Omweengeli waKalunga okwa li ta ka pita medu laEgipti nokudipaa oiveli yOvaegipti, ndele Ovaisrael ovaduliki ova li tava ka xupifwa nokumangululwa.—Ex. 12:8-13, 29-32.
6. Oshiwana shaKalunga osha li shi na okutala ko ngahelipi Opaasa?
6 Okudja opo, Ovaisrael ova li ve na okukala hava dimbulukwa emanguluko lavo eshi va mangululwa muEgipti. Kalunga okwe va lombwela a ti: “Nefiku tuu olo li noku mu ningila efiku ledimbuluko, ndee nye mu noku li dana ngaashi oshivilo shokufimaneka Omwene. Nye mu noku shi dana kepupi nepupi ngaashi onghedimhango yaalushe.” Konima yokudana 14 Nisan, ova li hava shikulifa ko oshivilo shoule womafiku a-7. Efiku lo venevene lOpaasa omafiku 14 Nisan, ashike edina Opaasa ola li yo hali longifwa okuulika komafiku aeshe oo a-8 oshivilo. (Ex. 12:14-17; Luk. 22:1; Joh. 18:28; 19:14) Opaasa oya li shimwe shomoivilo oyo Ovaheberi va li ve na okudimbuluka omudo keshe pomaufwafimbo ayo.—2 Omaf. 8:13.
7. Jesus okwa li a dika po shike konima yOpaasa yaxuuninwa oyo a li a dana pamwe novayapostoli vaye?
7 Molwaashi Jesus novayapostoli vaye ova li Ovajuda nova li koshi yOmhango yaMoses, ova li hava dana Opaasa omudo keshe. (Mat. 26:17-19) Oshikando shaxuuninwa va dana Opaasa, Jesus okwa li a dika po Ouvalelo wOmwene, oo wa li edano lipe olo va li tava ka kala tava dana omudo keshe. Ndele mbela omefiku lilipi va li tava ka kala tava dana Ouvalelo wOmwene?
OUVALELO WOMWENE OU NA OKUDANWA MEFIKU LILIPI?
8. Ngeenge hatu diladila kombinga yOpaasa nOuvalelo wOmwene, epulo lilipi tali dulu okuholoka po?
8 Molwaashi Jesus okwa li a dika po Ouvalelo wOmwene diva ashike konima eshi va mana okudana Opaasa yaxuuninwa elela, osha yela kutya ou na okukala hau danwa mefiku omo mwa li hamu danwa Opaasa. Ndele otashi dulika wa didilika kutya efiku lOpaasa yOshijuda nefiku omo hatu dimbulukwa efyo laKristus ohai kala ye li sheka nefiku limwe ile nomafiku onhumba. Omolwashike mbela shi li ngaho? Shimwe osho sha etifa po eyooloko olo oshi na sha nomhango imwe oyo Kalunga a li a pa Ovaisrael. Eshi Moses a ti kutya ‘eongalo alishe laIsrael oli nokudipaa’ odjona, okwa li a popya kondadalunde kutya efimbo peni ve na oku shi ninga mo 14 Nisan.—Lesha Exodus 12:5, 6.
9. PaExodus 12:6, odjona yOpaasa oya li i na okudipawa efimbo peni? (Tala yo oshimhungu “Osha li shi na okuningwa efimbo peni?”)
9 Oshishangomwa shimwe shOvajuda shedina The Pentateuch and Haftorahs osha popya shi na sha naExodus 12:6 sha ti kutya odjona oya li i na okudipawa “pokati keenguloshi mbali.” Eembibeli dimwe oda longifa outumbulilo oo. Ashike dimwe, mwa kwatelwa no-Tanakh yOshijuda, oda toloka outumbulilo oo da ti “oitangotoka.” Dimwe oda ti “eshi taku laula,” “pefimbo loitangotoka” ile “eshi etango tali ningine.” Onghee hano, odjona oya li i na okudipawa eshi etango la ningina ndele ouyelele wetango ou liwetikile ngoo natango pehovelo lefiku lo 14 Nisan.
10. Eedjo dimwe domauyelele oda popya kutya onaini odjona ya li i na okudipawa, naasho osha pendula epulo lilipi?
10 Lwanima, Ovajuda vamwe ova li ve wete tashi ka pula efimbo lihapu okudipaa eedjona adishe odo da etwa kotembeli. Onghee ova li va fika pexulifodiladilo kutya Exodus 12:6 ota popi shi na sha nexulilo lo 14 Nisan, okudja eshi omidile tadi piluka fiyo osheshi etango la ningina. Ndele ngeenge omushangwa oo osho wa li wa hala okutya ngaho, odjona oya li i na okuliwa efimbo peni? Omuprofesa Jonathan Klawans, omunawino moinima yonale yOshijuda, okwa ti: ‘Efiku lipe ola li hali hovele eshi etango tali ningine, onghee hano, eyambo ola li hali ningwa mo 14 Nisan, ndele Opaasa nosho yo okulya oya li hai hovele mo 15 Nisan, nonande eshikulafano la tya ngaho inali popiwa kondadalunde muExodus.’ Okwa ti yo kutya: ‘Oileshomwa yoorabi . . . inai popya kutya ota popi kombinga yanghee Opaasa ya li hai danwa fimbo Otembeli inai hanaunwa po’ mo 70 O.P.
11. (a) Jesus okwa li a ningilwa shike mefiku lOpaasa yomo 33 O.P.? (b) Omolwashike 15 Nisan omo 33 O.P. taku tiwa okwa li Esabata “linene”? (Tala eshangelo lopedu.)
11 Osho otashi pendula epulo kutya, Opaasa yomo 33 O.P. oya li ya danwa efimbo peni? Mo 13 Nisan, eshi efiku ‘lokudipaa odi yopaasa’ la li pokufika, Kristus okwa li a lombwela Petrus naJohannes a ti: “Indeni mu ke tu longekidile odi yopassa tu i lye.” (Luk. 22:7, 8) “Ndelenee efimbo eshi la fika” louvalelo wOpaasa, mEtine konguloshi, konima eshi etango la ningina, mo 14 Nisan, Jesus okwa dana Opaasa novayapostoli vaye, opo nee ta diki po Ouvalelo wOmwene. (Luk. 22:14, 15) Onguloshi oyo tuu oyo okwa li a kwatwa po nokutokolwa. Lwopefimbo lomutenya, okwa li a valelwa nokwa fya omutenya mo 14 Nisan. (Joh. 19:14) Onghee hano, ‘odjona yetu yOpaasa, Kristus, okwa dipawa’ mefiku omo odjona yOpaasa ya li hai dipawa. (1 Kor. 5:7; 11:23; Mat. 26:2) Jesus okwa li a pakwa lwopexulilo lefiku olo lOshijuda 14 Nisan, ofimbo 15 Nisan inaa hovela. * —Lev. 23:5-7; Luk. 23:54.
OSHO HATU LIHONGO MEDIMBULUKO LOPAASA
12, 13. Ounona vOvajuda ova li hava kwafelwa ngahelipi opo va kale ve udite ko eityo lOpaasa?
12 Natu diladile vali kombinga yoiningwanima yomuEgipti. Moses okwa li a lombwela oshiwana shaKalunga kutya osha li shi na okukala tashi dimbulukwa Opaasa omapupi nomapupi, nosha li tashi ka kala onghedimhango kuvo “fiyo alushe.” Pefimbo lOpaasa, ounona ova li ve na okupula ovadali vavo eityo layo. (Lesha Exodus 12:24-27; Deut. 6:20-23) Kungaho, ounona ova li tava ka kala ve shii eityo “ledimbuluko” lOpaasa.—Ex. 12:14.
13 Mokweendela ko kwomapupi, ovana ova li tave ke lihonga kooxe oilihongomwa ya fimana i na sha nOpaasa. Oshilihongomwa shimwe oshosho kutya Jehova oha amene ovapiya vaye. Ounona ova li ve lihonga kutya ke fi ashike eenghono dongaho di li mewangandjo. Ndele oku li Kalunga omunamwenyo nomunhu wolela, oo e na ko na sha novapiya vaye noha katuka eenghatu molwavo. Okwe shi ulika eshi a li a “denga Ovaegipti” ndele okwa amena oiveli yOvaisrael.
14. Ovadali Ovakriste otava dulu okulongifa omahokololo e na sha nOpaasa nelalakano lokuhonga ovana vavo kombinga yashike?
14 Ovadali Ovakriste kunena ihava hepaululile ovana vavo kombinga yOpaasa omudo keshe. Ndele mbela ohamu hongo ngoo ovana veni oilihongomwa ya faafana, ngaashi kutya Kalunga oha amene oshiwana shaye? Mbela ohamu ulikile ngoo ovana veni kutya omwa tomwa kutya Jehova oha amene natango oshiwana shaye kunena? (Eps. 27:11; Jes. 12:2) Mbela ohamu kundafana kombinga yaasho monghedi yeenghundafana tadi shambula ndele hamonghedi wa fa to yandje oshipopiwa? Ngeenge owa ningi eenghendabala da tya ngaho, otashi ka kwafela oukwaneumbo weni u kule pamhepo.
Oilihongomwa ilipi to dulu okuhonga ovana voye ngeenge tamu kundafana kombinga yOpaasa? (Tala okatendo 14)
15, 16. Ongahelipi hatu dulu okulongifa oiningwanima i na sha nOpaasa nosho yo omahokololo omuExodus opo tu divilike oilihongomwa yonhumba i na sha naJehova?
15 Ohatu dulu okulihonga oilihongomwa ihapu moiningwanima i na sha nOpaasa shihe fi ashike oushili oo kutya Jehova oha amene ovapiya vaye. Okwa li yo a xupifa oshiwana shaye, ‘e shi pitifa mo muEgipti.’ Oshiwa okudiladila kombinga yaasho sha li sha kwatelwa mexupifo olo. Ovaisrael ova li hava wilikwa koluudi loshilemo nomundilo. Ova li yo va endifwa mokati kEfuta Litilyana poukukutu. Eshi va tauluka efuta olo, ova mona etangakwaita laEgipti tali file mefuta eshi omeva efuta a efiwa a shune kumwe. Eshi Ovaisrael va xupa, ova li va imba tava ti: “Ame nda hala okwiimbila efimano lOmwene . . . Onghambe nomulondi wayo Ye okwe mu undwila mefuta. Omwene Ye eenghono dange neimbilo lepandulo lange. Muye mwa dja exupifo lange!”—Ex. 13:14, 21, 22; 15:1, 2; Eps. 136:11-15.
16 Ngeenge ou na ounona, oho va kwafele ngoo va kale ve lineekela Jehova e li Omuxupifi? Mbela ohava kala ngoo ve shi wete meenghatu nomomatokolo oo to ningi kutya owa tomhwa u itavele shili kutya Jehova Omuxupifi? Otamu dulu okukundafana Exodus etukulwa 12 fiyo 15 pElongelokalunga lOukwaneumbo weni nokudivilika nghee Jehova a li a xupifa oshiwana shaye. Otamu dulu yo okukundafana peemhito dimwe Oilonga 7:30-36 ile Daniel 3:16-18, 26-28. Atusheni tu li ovakulunhu nounona otwa pumbwa okukala twe lineekela Jehova e li Omuxupifi. Ngaashi ashike a li a xupifa oshiwana shaye pefimbo laMoses, ote ke tu xupifa yo monakwiiwa.—Lesha 1 Ovatessaloniki 1:9, 10.
OSHININGWANIMA OSHO TU NA OKUDIMBULUKA
17, 18. Onghedi omo ohonde yodjona yOpaasa yotete ya li ya longifwa oi na oku tu dimbulukifa shike?
17 Ovakriste vashili ihava dana Opaasa yOshijuda. Okudana Opaasa omudo keshe osha li oshiteelelwa shOmhango yaMoses, ashike fye katu li koshi yomhango oyo. (Rom. 10:4; Kol. 2:13-16) Ponhele yaasho, fye ohatu dimbulukwa efyo lOmona waKalunga. Ndele ohatu dulu okulihonga shihapu moinima imwe oyo ya pamba Opaasa, oyo ya li ya dikwa po fimbo Ovaisrael va li muEgipti.
18 Pashihopaenenwa, ohonde yodjona oyo Ovaisrael va li va xwa keemhango nokoikulo yomivelo oya li ya xupififa eemwenyo doiveli yavo. Kunena fye ihatu yambe omayambo oinamwenyo, kutya nee opefimbo lOpaasa ile opeemhito dimwe di lili, molwaashi ope na eyambo lixwepo olo tali dulu oku tu xupififa fiyo alushe. Omuyapostoli Paulus okwa li a popya kombinga ‘yeongalo loiveli ei ya shangelwa meulu.’ Kungaho, okwa li ta popi nhumbi Ovakriste ovavaekwa va xupifwa pakanghameno ‘lohonde yeshashamino’ yaJesus. (Heb. 12:23, 24) Ovakriste ovo ve na eteelelo loku ka kala nomwenyo fiyo alushe kombada yedu otava ka xupifwa yo pakanghameno lohonde oyo tuu oyo. Ove na alushe okudimbuluka eshilipaleko eli tali ti: “Muye otu nekulilo omolwohonde yaye, [edimepo] lomanyonauno okoupuna wonghenda yaye.”—Ef. 1:7.
19. Onghedi omo odjona yOpaasa ya li hai ungaungwa nayo otai tu kwafele ngahelipi tu kale twe lineekela omaxunganeko Ombibeli?
19 Eshi Ovaisrael va li tava longekida odjona yOpaasa, kava li ve na okuteya ekipa layo nande olimwe. (Ex. 12:46; Num. 9:11, 12) Ongahelipi shi na sha naKristus, “Odjona yaKalunga,” oyo ya yandja oikulila? (Joh. 1:29) Okwa li a valelwa onga omukaulinyanga nopefimbo olo Ovajuda ova li va pula Pilatus opo va teye omakipa ovalumenhu ovo va li va valelwa. Ova li va hala okuninga ngaho opo ovalumenhu ovo va fye diva vaha kale va endjelela komiti domahepeko fiyo omo 15 Nisan, olo la li Eshabata linene. Ovakwaita ova li va teyaula omakipa okomaulu ovakolokoshi ovo va li va valelwa pamwe naJesus, “ndelenee eshi ve uya kuJesus nove mu wete, a fya nale, inava nyanyaula omakipa aye.” (Joh. 19:31-34) Kungaho ope na efaafano pokati kodjona yOpaasa naJesus, nomolwaasho ohatu dulu kutya odjona oya li “omudidimbe” waasho sha li tashi ke uya mo 14 Nisan 33 O.P. (Heb. 10:1) Navali, osho osha li ewanifo eendjovo dEpsalme 34:21, naasho otashi tu kwafele tu kale twe lineekela omaxunganeko Ombibeli.
20. Eyooloko lididilikwedi lilipi li li pokati kOpaasa nOuvalelo wOmwene?
20 Ope na eyooloko lonhumba pokati kOpaasa nOuvalelo wOmwene. Naasho otashi ulike kutya onghedi omo Opaasa ya li hai danwa kOvajuda kaya li tai faneke nghee efyo laKristus li na okudimbulukiwa; Kristus okwa li a lombwela ovashikuli vaye nghee ve na oku shi ninga. Pefimbo eshi Ovaisrael va li muEgipti, ova li va lya ombelela yodjona, ndele kava li va nwa ohonde yayo. Osho osha yooloka ko kwaasho Kristus a li a lombwela ovahongwa vaye. Kristus okwa ti kutya ovo tava ka pangela pamwe naye ‘mouhamba waKalunga’ ove na okulya nokunwa omungome nomaviinyu, oyo i li omadidiliko oo taa faneke olutu nohonde yaye. Osho ohatu ke shi kundafana moule moshitukulwa tashi landula.—Mark. 14:22-25.
21. Omolwashike sha fimana okukala tu shii kombinga yOpaasa?
21 Kape na omalimbililo kutya Opaasa oya li oshiningwanima sha tongomana mondjokonona yOvaisrael pefimbo va li oshiwana shaKalunga, nakeshe umwe womufye ote lihongo mo oilihongomwa ihapu kunena. Ovajuda ova li ve na ‘oku i dimbuluka,’ ashike Ovakriste kave na. Ndele nande ongaho, tu li Ovakriste otwa pumbwa okukala tu shii ondjokonona yayo nosho yo oilihongomwa ya fimana oyo hatu dulu okulihonga muyo, molwaashi oi li oshitukulwa ‘shOmishangwa adishe odo da yandjwa komhepo yaKalunga.’—2 Tim. 3:16.
^ okat. 5 Omwedi oo owa ka kala tau ifanwa Nisan konima eshi Ovaisrael va dja moukwatwa waBabilon. Nomolwaasho, opo ovaleshi vaha kale va ngwangwana, ohatu ka longifa ashike edina Nisan eshi hatu popi omwedi wOshiheberi wotete womokalindeli kOshijuda.
^ okat. 11 Eshi etango la ningina, o-15 Nisan okwa hovela. Efiku olo ola li la lukwa Eshabata “linene” molwaashi ola li la wila mefiku lEshabata koshivike (Olomakaya), olo vali la li efiku lotete lOshivilo shOmingome Inadi Ya Onhafi, olo la li la talika ko yo li li eshabata.—Joh. 19:31, 42.
