MOMAFIKU 7 Septemba 1950, onda li nda ninga oshilyo shoukwaneumbo waBetel moBrooklyn. Pefimbo opo, oukwaneumbo waBetel owa li wa fikama po movamwatate novamwameme 355 va dja moiwana i lili noku lili nova li pokati komido 19 fiyo 80. Vahapu vomuvo ova li Ovakriste ovavaekwa.

Meme okwa li a honga nge okulongela ‘Kalunga ketu omuhafi.’ (1 Tim. 1:11, NW) Okwa li a hovela okulongela Jehova eshi nda li okamatyona. Mu-1 Juli 1939, eshi nda li ndi na omido 10, onda li nda ninginifwa poshoongalele shopashikandjo moColumbus, muNebraska, mOilongo ya Hangana yaAmerika. Tu li efele lwaapo, otwa li twa ongala monhele yahiilwa opo tu pwilikine koshipopiwa osho sha li sha kwatwa mokangalo shi na oshipalanyole “Oukanyamukulwa ile Emanguluko,” sha yandjwa komumwatate Joseph Rutherford. Fimbo oshipopiwa sha li metifa, polupale linini opo twa li twa ongalela opa li pe ya ongudu yovahangakeni. Ova li va kondjifa okuuya meni noku tu fininika tu xulife po okwoongala kwetu ndele tave tu lombwele tu fiye po odoolopa oyo. Otwa li twa ka ongalela kofaalama yomumwatate umwe i li popepi nodoolopa oyo nokupwilikina koshixupe shoshipopiwa. Ashike ihandi dimbwa nande efiku olo nda ninginifwa.

Meme okwa kala ha kendabala noudiinini okutekulila nge moshili. Nonande tate okwa kala omudali e li nawa, ka li naanaa e na ohokwe moinima yopalongelokalunga ile monghalonawa yange yopamhepo. Meme nEendombwedi dimwe domeongalo laOmaha ova li va twa nge omukumo neenghono.

Eshi nda li ndi li pokumana omatrika, okwa li ndi na okuninga etokolo li na sha naasho ndi na okuninga monghalamwenyo yange. Pokulombo alushe ngeenge ndi li mefudo, onda li handi kufa oukwafelikokolindjila pamwe navakwetu vepupi lange.

Ovamwatate ovanyasha vavali inava hombola ovo va li va pita ondodo onhiheyali kOfikola yaGilead, John Chimiklis naTed Jaracz, ova li va tuminwa moshitukulwa shetu ve li ovapashukili ovaendi. Onda li da kumwa eshi nda uda kutya opo ashike va wanifa omido omilongo mbali nasha. Pefimbo opo onda li ndi na omido 18 nonda li ndi li pokumana omatrika. Ohandi dimbuluka natango eshi omumwatate Chimiklis a li a pula nge kutya ohandi ka longifa ngahelipi onghalamwenyo yange. Eshi nda li nde mu lombwela,  okwa ti: “Oshi li nawa, ninga omukokolindjila wondjikilile. Ku shii kutya otau ke ku twala fiyo openi.” Omayele oo nosho yo oshihopaenenwa shovamwatate ovo, okwa li a kuma nge neenghono. Mo 1948 eshi nda mana omatrika, onda li nda hovela okukokola ondjila.

MuJuli 1950, ame novadali vange otwa li twa ya koshoongalele shopaiwana osho sha li sha ningilwa mokapale kaYankee moNew York City. Fimbo twa li poshoongalele, onda li nda ya pokwoongala kwaavo va hala oku ka longa koBetel. Onda li nda yandja onhumwafo yange, nda shanga mo kutya onda hala oku ka longa kObetel.

Nonande tate ka li e na oupyakadi eshi handi kokola ondjila nosho yo eshi ndi li meumbo, okwa li e udite kutya ondi na okukala handi futile onduda yange nokulanda oikulya. Efiku limwe pehovelo laAuguste, manga ndi li mondjila handi ka konga oilonga, onda li nda ya tete pokakefa ketu kOpoosa. Onda li nda hanga mo onhumwafo yange ya dja koBrooklyn. Oya li ya dja komumwatate Nathan H. Knorr, oo a shanga a ti: “Onhumwafo yoye i na sha noku ka longela kObetel oya fika. Ondi udite kutya owa dimina oku ka kala mObetel fiyo osheshi Omwene te ke ku kufa po. Onghee hano, onda hala u kale we lilopota kObetel ko 124 Columbia Heights, moBrooklyn, shaNew York, momafiku 7 Septemba 1950.”

Eshi tate e uya keumbo efiku olo okudja koilonga, onda li nde mu lombwela kutya onda mona oilonga. Okwa ti, osho “oshili nawa, oto ka longela peni?” Onda li nde mu nyamukula kutya “okoBetel koBrooklyn nohandi ka kala handi mono eedola daAmerika $10.00 komwedi.” Osho osha li she mu halula kanini, ashike okwa ti ngeenge osho osho nda hoolola okuninga, ondi na okukendabala ndi shi pondole. Inapa pita efimbo lile unene, tate okwa li a ninginifwa koshoongalele osho sha li mokapale kaYankee mo 1953.

Oshinima shimwe vali shihafifa, kaume kange oo twa kala hatu kokola naye ondjila, Alfred Nussrallah, otwa li twa tambulwa oshita naye mObetel, notwa li twa ya ko oshita. Lwanima okwa ka hombola, opo nee ye nomukulukadi waye, Joan, ova ka ya kOfikola yaGilead, nova li va ya moilonga youtumwa koLebanon, nokonima ova ka shuna vali kOilongo ya Hangana tava longo ve li ovapashukili ovaendi.

Oilonga yange yotete mObetel oya li okulonga moshikondo shokutula kumwe omambo. Oshishangomwa shotete nda longa osha li embo What Has Religion Done for Mankind? Konima yeemwedi hetatu lwaapo handi longele moshikondo osho, onda li nda tumwa ndi ka longele kOshikondo shOilonga osho sha li koshi yepashukilo lomumwatate Thomas J. Sullivan. Osha li shihafifa okulonga pamwe naye nokumona ouwa mounongo wopamhepo nowino oo a mona eshi a kala ta longele ehangano momukokomoko womido.

Konima eshi nda longela mOshikondo shOilonga konyala oule womido nhatu, Max Larson oo a li omupashukili woshikondo shokunyanyangida, okwa li a lombwela nge kutya omumwatate Knorr okwa hala okumona nge. Onda li handi lipula kutya pamwe ondi na eshi nda ninga sha puka. Onda li nda pepelelwa eshi omumwatate Knorr a ti kutya okwa hala okushiiva ngeenge onda diladila okufiya po Obetel monakwiiwa. Okwa li a pumbwa umwe a longe mombelewa yaye pakafimbo nokwa li a hala a shiive ngeenge ohandi dulu okutambula ko oilonga oyo. Onda li nde mu lombwela kutya inandi diladila okufiya po Obetel. Onda li nda mona oufembanghenda wokulonga mombelewa yaye oule weedula 20 da ka shikula ko.

Luhapu ohandi ti kutya itandi dulu okufutila ehongo olo nda mona eshi nda kala handi longo nomumwatate Sullivan naKnorr nosho yo vamwe vali mObetel ngaashi omumwatate Milton Henschel, Klaus Jensen, Max Larson, Hugo Riemer naGrant Suiter. *

 Ovamwatate ovo nda kala handi longo navo ova li ve liunganeka nawa opo va dule okuwanifa po oilonga oyo ve lineekelelwa kehangano. Omumwatate Knorr okwa li ha longo noudiinini nokwa li a hala okumona nghee oilonga yOuhamba tai xumu komesho nokutamunuka mo neenghono ngaashi tashi dulika. Ovo va li hava longo mombelewa yaye ova kala hava mono shipu okupopya naye. Nonande otwa li hatu kala tu na etaleko la yoolokafana moinima imwe, otwa li hatu dulu okupopya omaliudo etu twa manguluka ndele iha kala e tu handukila.

Pomhito imwe, omumwatate Knorr okwa li a popya naame kombinga yanghee sha fimana okukala omudiinini nomoinima inini. Pashihopaenenwa, okwa li a lombwela nge kutya eshi a li omupashukili woshikondo shokunyanyangida, omumwatate Rutherford okwa li e mu dengela ongodi ndele ta ti: “Omumwatate Knorr, eshi to di koshinyanyangido to uya kouvalelo, kwafele nge u etele nge oudimifo vopena yekala. Onde va pumbwa poshitaafula shange.” Omumwatate Knorr okwa ti kutya oshinima shotete a ninga okwa li a ya konduda yokupungula, ta kufa ko oudimifo noku va tula mondjato yombulukweva. Opo nee komatango okwa li e va twala kombelewa yomumwatate Rutherford. Osha li oshinima shanafangwa, ashike osha li tashi ti sha komumwatate Rutherford. Konima yaasho, omumwatate Knorr okwa li a lombwela nge ta ti: “Ondi hole okukala ndi na eepena da hongwa poshitaafula shange. Kwafele nge u kale ho di hongele nge ongula keshe.” Oule womido dihapu, onda kala handi shilipaleke kutya eepena daye oda hongwa.

Luhapu omumwatate Knorr okwa li ha popi shi na sha nanghee sha fimana okukala hatu pwilikine nawa ngeenge twa pulwa tu ninge oshinima shonhumba. Pomhito imwe, okwa li a pa nge omalombwelo a yela e na sha nanghee ndi na okuungaunga noshinima shonhumba, ashike kanda li nda pwilikina nelitulemo. Oshidjemo, onda li nde mu fifa ohoni neenghono. Osha li sha udifa nge nai, onghee onda li nde mu shangela onhumwafo i li pauxupi nda ti kutya onde lipa oushima neenghono kwaasho nda ninga nonda li ndi udite kutya onda pumbwa okudja mo mombelewa yaye ndi pewe oilongo imwe. Konima yokafimbo ongula yefiku olo, omumwatate Knorr okwa li e uya poshitaafula shange. Okwa ti: “Robert, onhumwafo yoye onde i mona. Ashike owa ninga epuko. Onda li nda popya naave nale kombinga yaasho, nonde lineekela monakwiiwa oto ka kala wa lungama. Paife natu shune ashike koilonga.” Okwa li nda pandula unene shili okunakonasha kwaye kwopahole.

Konima yokulonga mObetel oule weedula 8, kanda li ndi na ediladilo limwe lihe fi okutwikila moilonga yaBetel. Ashike ola ka lunduluka. Poshoongalele shopaiwana osho sha li sha ningilwa mokapale kaYankee nosho yo kaPolo mo 1958, onda li nda mona Lorraine Brookes oo twa shakenene naye mo 1955 eshi a li ta kokola ondjila moMontreal, muKanada. Onda li nda kuminwa etaleko laye li na sha noilonga yefimbo li yadi nosho yo ehalo laye lokuya keshe opo ehangano laJehova tali mu tumine. Lorraine okwa kala a hala okuya kofikola yaGilead. Mo 1956, eshi a li e na omido 22, okwa li a tambulwa mondodo 27. Eshi a pita kofikola oyo, okwa li a tuminwa koBrasilia eli omutumwa. Fye naLorraine otwa li vali twa hovela okushiivafana mo 1958,  nokwa li a dimina tu hombole naye. Otwa li twa tokola okuhombola momudo wa ka landula ko notwa li twa hala okuya moilonga youtumwa.

Eshi nda lombwela omumwatate Knorr kombinga yelalakano lange, okwa ti natu teelele pa pite omido 3, opo nee hatu hombola nokulonga mObetel yaBrooklyn. Pefimbo opo, opo ovalihomboli va kale vali mObetel konima eshi va hombola, umwe womuvo oku na okukala a longa mObetel oule weedula 10 ile di dule po namukwao na kale a longa mo omido 3. Onghee hano, Lorraine okwa li a dimina okulonga omido 2 mObetel yaBrasilia nosho yo omudo umwe mObetel yaBrooklyn fimbo inatu hombola.

Omido mbali dotete eshi twa tameka okweendelafana otwa li ashike hatu kwatafana paenhumwafo. Okudenga ongodi okwa li ku na ondilo neenghono, nokakwa li ku na ee-e-mail pefimbo opo. Eshi twa hombola 16 Septemba 1961, omumwatate Knorr oye a li e na oufembanghenda wokuyandja oshipopiwa shohango yetu. Oshoshili kutya eedula 3 odo twa kala twa teelela oda li tadi monika da fa efimbo lile. Ashike paife ngeenge hatu diladila konima, ohatu kala twa wanenwa notwa hafa unene eshi twa kala oule womido di dulife 50 mohombo, notwa dimina yo kutya oshi li pandunge okuteelela.

Mo 1964, onda li nda pewa oufembanghenda woku ka talela po koilongo imwe, ndi li omupashukili woitaimbelewa. Pefimbo opo, ovakulukadi kava li hava pitikwa va ye pamwe novashamane vavo momalweendo a tya ngaho. Ashike osho osha ka lunduluka mo 1977, novakulukadi ova li va hovela okukala hava i pamwe novashamane vavo. Momudo oo, fye naLorraine otwa li twa ya pamwe naGrant naEdith Suiter, twa ka talela po koshitaimbelewa shaNdowishi, Austria, Greka, Kipro, Turkey noshaIsrael. Oilongo aishe kumwe oyo nda talela po mounyuni oi li 70 lwaapo.

Oshikando shimwe eshi twa li twa ya koBrasilia mo 1980, otwa li twa ka talela po koBelém, oshilando oko Lorraine a li ha longele eshi a li moilonga youtumwa. Otwa li yo twa ka talela po ovamwatate vokoManaus. Pefimbo loshipopiwa shimwe osho sha li sha yandjwa mokapale konhumba, otwa li twa mona ongudu yovanhu ve li omutumba pamwe ovo itava shikula omukalondjikilile wovakainhu vOvabrasilia wokulixupita keemhanda nowovamwatate wokuminikafana. Omolwashike mbela?

Ongudu oyo oya li yEendombwedi dikwetu da dja koshitukulwa shovanashilundu osho shi li mokati kofuka yaAmazon. Inava hala okukuma ovapwilikini vakwao opo vaha kwatwe komukifi oo. Ashike ova li shili va kuma omitima detu noitatu dimbwa ehafo olo la li li liwetikile moipala yavo. Eendjovo daJesaja kadi li tuu paushili odo tadi ti: “Ovapiya vange otava ka kuwilila ehafo lokomutima”!—Jes. 65:14.

Fye naLorraine luhapu ohatu dilonga komido di dulife po 60 odo twa kala moilonga yaJehova. Otwa hafela neenghono eenghedi omo twa nangekwa noupuna mokweefa Jehova e tu wilike okupitila mehangano laye. Nonande ihandi dulu vali oku ka talela po koilongo imwe ngaashi omido da dja ko, ohandi dulu okuwanifa po oilonga yange efiku keshe yokukwafela Olutuwiliki, handi longo nOkomitiye yOvaunganeki nosho yo Okomitiye yOilonga. Onda hafa neenghono okukala ndi na oufembanghenda wokuyambidida kanini ovamwatate mounyuni aushe monghedi ei. Ohashi tu kumwifa fiyo opaife okumona ovamwatate novamwameme vahapu ovanyasha ovo va ya moilonga yefimbo li yadi ve na ediladilo la fa laJesaja oo a ti: “Aame ou, tume nge!” (Jes. 6:8) Ongudu oyo yoohandimwe otai tu kumwe noushili weendjovo domupashukilishikandjo oo a lombwelele nge ta ti: “Ninga omukokolindjila wondjikilile. Ku shii kutya otau ke ku twala fiyo openi.”